PSKİKODİNAMİK KARİYER YAKLAŞIMLARI
Doç.Dr. Oya Yerin Güneri ODTÜ, Eğitim Bilimleri Bölümü
Psikodinamik Yaklaşımlar
• Psikanalitik yaklaşım
• Adler’in yaklaşımı
• Ann Roe’nun yaklaşımı
• Myers Briggs Tip Teorisi
Psikanalitik Yaklaşım
• Kariyer seçimi bilinçaltından etkilenir.
• Yetişkinlikteki mesleki davranışlar erken çocukluk döneminden kaynaklanır.
• Yetişkinlikteki deneyimlerin meslek seçimi üzerinde etkisi çok azdır.
• Yüceltme savunma mekanizması, meslek seçimini doğrudan etkiler.
Psikanalitik Yaklaşım
• Meslek seçimi (Brill, 1949):
– İçgüdülerin (cinsellik ve saldırganlık) toplum tarafından kabul edilebilir biçimde ifade
edilmesine olanak tanır.
– Üzerinde ilgi ve yetenekler rol oynamaz.
– Psikolojik danışmada tek başına ele alınamaz, yaşamdaki diğer seçimler ve sorunlarla ilişkilidir.
Mesleki sorunların çözümü ancak diğer sorunların çözümü ile mümkün olur.
Psikanalitik Yaklaşım
• Hendrick (1943):
– Meslek seçimi ve meslekten alınan haz sadece savunma mekanizmaları ile açıklanamaz.
– İnsanların çevreyi kontrol ederek ve değiştirerek haz olmalarına yardımcı olan ‘iş prensibi ve
başarma güdüsüdür’.
Psikanalitik Yaklaşım
• Bordin, Nachman ve Segal (1963):
– Yetişkinlikte sahip olunan meslek, erken çocukluk dönemindeki içgüdüsel doyum kaynaklarına benzer bir işleve sahiptir.
– Farklı mesleklerde temel ihtiyaçları doyuma
ulaştırmaya yarayan farklı etkinlikler, araçlar bulunur.
– Her bir meslek temel ihtiyaçları (bakıma yönelik, oral, duyusal ya da anal) doyuma ulaştırma durumuna
göre tanımlanabilir.
Psikanalitik Yaklaşımda Kariyer Danışmanlığı Süreci
• Danışma sürecinde meslek seçiminin altında yatan bilinçaltı etkenlere odaklanılır.
• Mesleki kararsızlık daha temel bir psikolojik rahatsızlığın göstergesi olarak ele alınır.
• Psikanalizde kullanılan teknikler, kariyer danışmanlığında da kullanılır.
• Danışman, danışanın meslek seçimini etkileyen dürtülerin farkına varmasına yardımcı olur.
Psikanalitik Yaklaşımın Değerlendirilmesi
• Meslek seçimi bilinçaltı etkenlerle ve erken çocukluk dönemiyle ilgilidir.
• Meslek seçiminde ve mesleki başarıda anne babanın etkisi vardır.
• Psikanalitik yaklaşımdaki kavramlar kariyer danışmanlığına yeterince uyarlanmamıştır.
• Araştırma bulgularının genellenebilirlikleri sınırlıdır.
Adler’in Yaklaşımı
• Temel Kavramlar
– Aile bütünlüğü:
• Çocukluktaki aile ortamı hakkında alınan bilgi, bireyi anlamaya yardımcı olur.
• Farklı ailelerde benzer doğum sırasına sahip olan çocuklar benzer davranış ve tutumlar gösterir.
• Aile içindeki doğum sırası aile içindeki konumun
belirleyicisi olabilir. Ancak, aile ortamı, aile değerleri, ve kültürü aile içindeki konumun belirleyicisi olabilir.
• Aile bütünlüğünü anlamak için ailedeki tüm bireylerin yaş ve cinsiyetlerini ve birbirleri ile ilişkilerini
öğrenmek gerekir.
Adler’in Yaklaşımı
• Temel Kavramlar
– Aile bütünlüğü:
• Aile içindeki konum 0-8 yaş arasında belirlenir.
• Kardeşler arasındaki yaş farkı aile bütünlüğünde belirleyicidir.
• Yaş farkının 6 ve daha fazla olduğu ve cinsiyetlerin farklı olduğu durumlarda çocuklar aynı aile bütünlüğü içinde yer almazlar.
Adler’in Yaklaşımı
• Temel Kavramlar
– Aile bütünlüğü:
• Aile içindeki her bir birey aile ortamı ve çocuğun yaşam tarzının gelişimi üzerinde etkilidir.
• Çocuklar aile ortamında hayatta neyin değerli olduğunu öğrenirler.
• Çalışan rolüne ilişkin ilk algılar ailede öğrenilir.
• Aile ortamına ilişkin alınan bilgiler, iş ortamındaki ilişkilerin anlaşılmasına yardımcı olabilir.
Adler’in Yaklaşımı
• Doğum sırası:
– Aile içindeki konumu belirleyebilir.
– Kişilik özeliklerini belirleyebilir (örn. 1. çocuklar baskın, kuralcı olabilir).
– Kariyer danışmanlığında bilgi toplama aracı olarak kullanılır.
– Bireyin çalışan ve iş arkadaşı olarak kendini nasıl gördüğü, iş ortamında bir grubun parçası olarak nasıl çalışacağı
hakkında fikir verebilir.
– Meslek seçimini, mesleki ilgileri ve değerleri etkileyebilir.
– İlk olan çocukların yüksek statülü işlerdeki oranı yüksektir.
– İlk olan çocuklar sorumluk sahibi ve liderdirler.
Adler’in Yaklaşımı
• Yaşam tarzı:
– Kişiliği açıklayan herşeyi içerir.
– Erken çocukluk döneminden etkilenir, 4-5 yaşlarında yerleşik hale gelir.
– Bireyin yaşamdaki engelere nasıl uyum
sağladığını ve amaçlarına ulaşmak için ne gibi çözümler yarattığını belirler.
Adler’in Yaklaşımı
• Yaşam tarzı:
– Üç temel yaşam görevini (Meslek, toplumsallık ve sevgi) içerir.
– Bireylerin neden bir mesleği seçtikleri ve ne tür mesleki işlevleri olacağı hakkında bilgi verir.
– Kararsızlık içeren bireyler mesleki kararsızlık yaşar.
Adler’in Yaklaşımı
• Yaşam tarzı:
– Danışma sürecinde bireylerin yaşam tarzı ve yaşam görevlerini nasıl yerine getirdikleri
üzerinde durulur.
– Yaşam görevlerine ilişkin bilgi ‘Yaşam Kariyer Değerlendirmesi’ mülakatı ile alınır.
– Bu mülakat iş deneyimi, eğitim, boş zaman etkinlikleri, sıradan bir gün, güçlü yönler ve engeller alt başlıklarını içerir.
Adler’in Yaklaşımı
• İlk çocukluk anıları:
– 8 yaşından önce olmuş olaylara ilişkilidir.
– Çocukluktaki mesleki ilgilere yönelik bilgiler içerir.
– Farklı meslek gruplarını ayırmada ve mesleki rehberlikte kullanılabilir.
– Analiz edildiğinde, meslek alanı seçimini belirleyebilir.
Adler’in Yaklaşımı
• Sosyal ilgi:
– Topluma ait olma duygusudur.
– Doğuştan gelen bir potansiyeldir.
– Güvene, işbirliğine, eşitliğe dayalı aile ortamında gelişir.
– Mesleki üretkenlik toplumsal ilginin göstergesi olabilir.
– Arttıkça işteki doyum artar.
– Düzeyi hakkında kariyer danışmanlığı sürecinde bireyden bilgi alınır.
Adler Yaklaşımında Kariyer Danışmanlığı Süreci
• İlgi envanterleri kullanılmaz. İlgiler, değerler ve
beceriler meslekle eşleştirmek için değerlendirilmez, bu özeliklerin katkı sağlama, ait olma, işbirliği yapma anlamında nasıl kullanıldığı değerlendirilir.
• Kariyer Danışmanlığının Aşamaları:
– Danışma ilişkisinin kurulması.
– Danışanın probleminin bütüncül bir yaklaşımla
değerlendirilmesi ve bilgi (ilk anılar, doğum sırası rüyalar vb.) toplanması.
– Danışandan alınan bilgilerin yorumlanması.
– Etkili olmayan inanç ve davranışların yerine etkili olanların koyulması.
• Savikas (2009) Kariyer Stili Danışmanlığı:
– Danışanların beceri, değer ve ilgilerini işe ait olma katkı sağlama ve işbirliği anlamında nasıl
kullandıklarına önem verir.
– Birinci aşaması ‘Kariyer Stili Mülakatıdır’.İkinci aşaması ‘Kariyer Stili Değerlendirmesi’dir.Üçüncü aşamada elde edilen bilgiler özetlenir ve son
aşamada kariyer danışmanlığı sürecine geçilir.
Adler Yaklaşımında Kariyer Danışmanlığı Süreci
Adler Yaklaşımının Değerlendirmesi
• Adler’den çok sonra, kariyer danışmanlığı uygulamaları geliştirilmiştir.
• Doğum sırası, ilk anılar ve sosyal ilgi sıklıkla araştırılan kavramlardır.
• Yaklaşımı destekleyen yeterli sayıda araştırma bulgusu bulunmamaktadır.
Ann Roe’nun Yaklaşımı
• Erken çocuktaki çevre, kişilik gelişimi ile meslek seçimi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
• Doğuştan gelen psikolojik yatkınlıklar, güçlü ve zayıf yönler, ailenin çocuk yetiştirme biçimi ile etkileşime girer, bu durum ihtiyaçları ortaya çıkarır, ihtiyaçlar ise bireyin belli iş gruplarına yönelmesine neden olur.
• Murphy’nin ve Maslow’un kuramından etkilenmiştir.
• Aile stilinin bireyin ihtiyaçları ile ilişkisini ve bunların yetişkinlikteki yaşam biçimi ile ilişkisini incelemiştir.
Erken Çocukluk Dönemindeki Aile İçi İletişim
• Bireyin ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirdiği stil, çocuklukta maruz kalınan aile stili ile ilgilidir.
• Her ailede baskın bir çocuk yetiştirme stili vardır.
• Çocuk yetiştirme stillleri:
– Çocuğa duygusal yoğunlaşma (aşırı koruyuculuk ve aşırı talepkarlık arasında değişir).
– Çocuktan kaçınma (duygusal olarak red ve ihmal etme arasında değişir).
– Çocuğun kabulü (rahat kabul etme ve severek kabul etme arasında değişir).
Ann Roe’nun Yaklaşımı
• Anne-baba çocuk arasındaki ilişki, ilgi, ihtiyaç ve tutumları, bunlar da meslek seçimini belirler.
• Koruyucu olan ailelerin çocukları ödül ve geri bildirim sağlayan mesleklere yönelirler.
• İhmal edilen çocuklar, insanlardan uzak, nesnelere yönelik meslekleri seçerler.
• Kabül edilen çocuklar, ilgilerini
dengeleyebilecekleri mesleklere yönelirler.
Ann Roe’nun Yaklaşımı
• Çocukluktaki aile ortamı yetişkinlikte ilgi ve tutumları etkiler. Aile ortamının etkilerine
göre insanlara yönelik ya da insanlara yönelik olmayan meslekler seçilir.
• İnsanlara yönelik meslekler: hizmet, iş
bağlantısı, örgütler, genel kültür, sanat ve eğlence.
• İnsanlara yönelik olmayan meslekler:
teknoloji, açık hava, bilim.
Ann Roe’nun Yaklaşımı
• Her bir meslek grubunda altı iş düzeyi bulunur:
– Profesyonel yönetici I – Profesyonel yönetici II – Yarı profesyonel yönetici – Beceri sahibi olanlar
– Az beceri sahibi olanlar – Becerisi olmayanlar
Ann Roe’nun Yaklaşımının Değerlendirmesi
• Bir çok kariyer gelişimi kuramına temel oluşturmuştur.
• Aile stilllerini üçe ayırmak, tüm çocukluk dönemi boyunca bireyin bir stile maruz kaldığını söylemek güçtür.
• Teoriyi destekleyen araştırmalar sınırlıdır ve yöntemsel sıkıntılar içermektedir.
• Önerilen bazı kavramları uygulamak güçtür.
• Roe, sonraki yıllarda bireyin yetişkinlikteki
deneyimlerinin de meslek seçimini etkilediğini belirtmiştir.
Myers Briggs Tip Teorisi
• MBTI, Jung’un teorisindeki kolay ölçülebilen, ayırt edilebilen kişilik özeliklerini ve
yargılama-algılama boyutunu içerir.
• MBTI’ye temel oluşturan, Jung’un teorisindeki temel kavramlar:
– Kişilik tutumları : dışa dönüklük, içe dönüklük.
– İşlevler: düşünme, duyumsama, sezme, hissetme.
Myers Briggs Tip Teorisi
• MBTI 4 boyut üzerinden puan verir:
– İçe dönüklük-dışa dönüklük – Duyumsama-sezgi
– Düşünme-hissetme – Yargılama-algılama
Farklı formları vardır M Formunda 93 madde bulunur.
Türkçe formunda (Soyiç, 1999) 94 madde vardır.
Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları
• Jung’un kişilik tiplerine dayalı temel kavramlar:
– İçe dönüklük ve dışa dönüklük karar vermede kullanılan tercihlerdir.
– Dışa dönükler fiziksel ve sözel olarak aktiftir, başarı motivasyonları yüksektir, kendilerini dış dünyaya göre ayarlarlar, insalarla yoğun iletişim içeren işlere
yönelirler, sesli ortamlarda çalışabilirler.
– İçe dönüklerin davranışları öznel etkenlere göre belirlenir, dinlemeyi tercih ederler, tek başlarına çalışabilecekleri yoğunlaşabilecekleri işleri ve
bölünmeden çalışabilecekleri sesiz ortamları tercih ederler.
Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları
– Algılama ve yargılama, bilginin nasıl alındığı ve değerlendirildiği ile ilgilidir.
• Sürekli algılamaya yönelik tutumu olan bireyler sürekli bilgi alır ve karar veremezler.
• Sürekli yargılamaya yönelik tutumu olan bireyler yeterince algılamadan yargıya varabilirler.
– Algılama için gerekli iki işlev düşünme ve hissetmedir.
– Düşünmeyi tercih eden insanlar olay yada fikre tarafsız yaklaşır, duygularını göstermezler, başkalarının isteklerini duygularını dikkate almadan karar verirler.
– Hissetmeyi tercih edenler özenel değerlendirme yaparlar duygularına göre karar verirler. İş yerinde uyumu tercih ederler, başkalarının duygularına önem verirler.
Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları
• Sezgi ve duyumsama algının iki işlevidir.
– Duyumsama duyu organları ile bilgiyi almadır.
Duyumsamayı tercih edenler, iyi bir gözlemcidirler ve detayları hatırlarlar. İşlerini belli bir sırada yapmayı tercih ederler, dikkatli, düzenli ve sabırlıdırlar.
– Sezgi bilinçaltından etkilenir ve gelecekte
olabilecekleri algılamamıza yardımcı olur. Sezgisel tipler yaratıcıdır, hayal dünyaları geniştir, rutin
işlerden hoşlanmazlar, detaylar konusunda dikkatli ve sabırlı değildirler.
Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları
• Bireylerin iş arama davranışları tercih ettikleri işlevlere göre değişir:
– Sezgisel bireyler, iş arama sürecine neler olabileceği hakkında daha hazırlıklıdırlar.
– Düşünmeyi tercih edenler, iş arama sürecini bir bütün olarak değerlendirirler, strateji geliştirirler.
– Duygulara ağırlık verenler iş arama sürecinde kişisel değerlerine öncelik verirler. Başkalarının duygularına duyarlıdırlar.
MBTI'de yer alan 16 Tip
• MBTI de yer alan 16 kategori insanların enerjiyi nasıl (dışa dönüklük-içe dönüklük) aldıkları, bilgiyi ne yolla aldıkları (duyumsal mı, sezgisel mi) dış dünyayla nasıl ilgilendikleri (yargılayarak mı algılayarak mı) ile ilgilenir.
• 16 Myers Briggs Tipi :
– İçe dönük, duyumsal, düşünce odaklı, yargılayıcı tip – İçe dönük, duyumsal, duygu odaklı, yargılayıcı tip – İçe dönük, sezgisel, duygu odaklı, yargılayıcı tip – İçe dönük, sezgisel, düşünce odaklı, yargılayıcı tip – İçe dönük, duyumsal, düşünce odaklı, algılayıcı tip – İçe dönük, duyumsal, duygu odaklı, algılayıcı tip – İçe dönük, sezgisel, duygu odaklı, algılayıcı tip – İçe dönük, sezgisel, düşünce odaklı, algılayıcı tip
MBTI'de yer alan 16 Tip
– Dışa dönük, duyumsal, düşünce odaklı, algılayıcı tip – Dışa dönük, duyumsal, duygu odaklı, algılayıcı tip – Dışa dönük, sezgisel, duygu odaklı, algılayıcı tip – Dışa dönük, sezgisel ,düşünce odaklı, algılayıcı tip
– Dışa dönük, duyumsal, düşünce odaklı, yargılayıcı tip – Dışa dönük, duyumsal, duygu odaklı, yargılayıcı tip – Dışa dönük, sezgisel, duygu odaklı, yargılayıcı tip – Dışa dönük, sezgisel, düşünce odaklı, yargılayıcı tip
MBTI’nin Kariyer Danışmanlığında Kullanılması
• MBTI hem kavramsal çerçeve olarak hem de süreçte kullanılmaktadır.
• MBTI’yi kullanabilmek için, bu ölçme aracı ile ilgili eğitim almak gerekir.
• Myers Briggs tip teorisi danışanların kişilik tipini belirlemede ve mesleklerle bu tipi eşleştirmede kullanır.
• MBTI’yi kullanan danışmanlar, danışanın güçlü olan işlevlerinden başlayıp diğer işlevlerin de kullanılmasını teşvik etmelidirler.
Myers Brigss Tip Teorisinin Değerlendirmesi
• Kariyer danışmanlığı sürecinde MBTI yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak bazı
araştırmacılar:
– MBTI'nin geçerli ve güvenilir olduğuna dair kanıtları yeterli bulunmamaktadır.
– Kariyer danışmanlığı sürecinde sağladığı katkılara yönelik bulguların da yeterli olmadığını öne
sürmektedir.
Sonuç
• Psikodinamik yaklaşımlar kariyer gelişiminde erken çocukluk deneyimlerini vurgular.
• Bu yaklaşımlar günümüz güncel kariyer
kuramlarını (örn. Super, Holland) etkilemiştir.
• Psikodinamik kuramlar üzerinde araştırmalara gereksinim bulunmaktadır.
