Fen Edebiyat Fal~ultesi

Fen Edebiyat Fal~ultesi

Turi~ Dili ve Edebiyat1 Bolumu

TUR413

Mezuniyet Projesi

Hiiseyin Ezilmez

4A

ONSOZ

Huseyin Rahmi Gurpmar Turk yazm hayatmda eserlerini okumaktan

buyuk bir zevk duydugum yazarlann basmda gelir. 0 gercekten kulandigi dil

ve anlatunla, gercekciligi ve dogalcihgiyla, sectigi konularla en onemlisi de

birakngi 90k sayida eserle Turk Edebiyatmda son derece onemli bir

muharrirdir.

Huseyin Rahmi'ye olan buyuk ilgi ve hayranhgnn yuzunden

mezuniyet cahsmarru onun bu romamm inceleyerek yapmak istedim. Eseri

tekrar tekrar buyuk bir haz duyarak okudum ve maddi unsurlan cikanp,

bunlar hakkmda gerekli arastirmayi yaparak cahsmarm tamamladun.

Bu romam incelemem icin beni gorevlendiren bolum baskamnuz

degerli hocam

Do9. Dr. Bulent Yorulmaz'

a ve romam temin etmemi

saglayan yardimsever kiymetli hocam

Gulgun Serdar'

a sonsuz sevgi ve

saygilanmla tesekkur ederim.

Okudugum bu roman Nurgok Matbaasi tarafmdan 1963 (Istanbul)

yilmda basilrmstir.

"Kuyruklu Yildtz

Alttnda Bir lzdivac" ilk defa 1911

yihnda yaymlannusnr. 1963 baskisi Zahir Guvemli eliyle bugunun diline

aktanlmis olup Atlas Kitabevi tarafmdan nesredilmistir.

i9iNDEKiLER

Huseyin Rahmi Gurpmar'm

Yasami

1

Y azarhga Baslamasi

2

Romancihgi

3

Konulan

4-5

Romanlarmda Isledigi Tipler

6

Roman Teknigi

7

Gercekligi ve Dogalciligi

8

Dil ve Analtum

9

Y

azdigi Turler

9

Y apitlan

9-10

Kuyruklu Yildiz Altmda Bir Izdivac Hakkmda Kisa Bir Bilgi

11

Romandaki Maddi Unsurlar ve Aciklamalan

12-22

Kaynakca

23

Genel Indeks

24-30

HUSEYiN RAHMi GURPINAR

Romamnuzda dogalcihgin ve gercekligin en onemli kavsaklanndan biri olan Huseyin Rahmi Gurpmar, sanat yasami boyunca hep akhn ve mantigm yamnda olmus; romanlanyla, oykuleriyle, yazilanyla toplumun cagdaslasmasi yolunda, yobazhga, gericilige, bagnazhga, somuruculuge karsi savasrmstir. Onu boylesine verimli, 90k okunan bir yazar yapan da bu ozelligi olmustur. Huseyin Rahmi, Turk toplumunun buyuk bir donusum surecine girdigi bir donemde, yani dogru zamanda ortaya 9Ikm1~ bir dusunur-yazardtr.

YASAMI

17 Agustos 1864'te, istanbul'un Ayaspasa semtinde dogan Huseyin Rahmi _ Gurpmar, hunkar yaverlerinden Mehmet Sait Pasa'nm ogludur. Ancak babasmm pek etkisi altmda kaldigi soylenemez; cunku, Mehmet Sait Pasa, gorevli olarak zamammn cogunu istanbul dismda geciren bir kimsedir. Annesi de, kucuk Huseyin Rahmi daha dort bucuk yasmdayken olunce, yapayalmz kahr. Bu nedenle cocuklugu teyzesinin Aksaray' daki konagmda ge9er.

Tipik bir Osmanh konutu olan konakta kadmlar arasmda yasami, romanlannda isledigi olaylar ve ozellikle kadm tipleri konusunda buyuk bir gozlem birikimi saglamasmda en onemli etken olacaknr.

Belki de anne imgesi ve bu imgeden 90k cabuk aynlmasi, romanlanndaki ve oykulerindeki «ya~h kadm» tiplerinin de ana cizgilerini olusturmustur. Bir amsmda, annesini soyle anlatir: «Annem okur yazar bir kadmdi, Beni dort bucuk yasmda teyzemin egitici kucagma btrakarak pek gene iken, yirmi iki yasmda oldu. Soz annemden acihnca, kendimi tutamam, aglamadan duramam. Cunku kendisine pek duskundum. Kucagmdan hie inmezdim.» (Yaymlasuhrmstir,

Yeni Turk Dergisi,

sayi 25, 1934). Buna karsm Huseyin Rahmi, ilk ogrcnimden sonra, once Beyazit'taki Mahmudiye Rustiyesi'nde okumaya baslar ama diploma almadan Mahrec-i Aklam adt verilen bir tur meslek okuluna gecer. Bu okul, devlet memuru yetistiren bir okuldur. ·

1878'de Mulkiye idadisi'ne yazihr; ancak ikinci smiftayken, hastalandigi icin aynlmak zorunda kahr. Agzmdan kan gelmistir. Bu durum, gene Huseyin Rahmi'yi urkutur, Annesinin de veremden olmus olmasi, yaz~m, bir bakima mikrop korkusunun da nedenini olusturur. Yakmlannm belirttigine gore, oldukca «kuruntulu» bir kisiligi vardir ve isi, baskalanyla iliskiden kacmaya kadar goturur,

1880'de Adliye Nezareti Umur-u Cezaiye Kalemi'nde (Ceza lsleri Burosu) memur olarak cahsmaya baslar, Daha sonra ikinci Asliye Mahkemesi namzet uyeliginde bulunur.

1908 Mesrutiyeti'nden sonra, resmi gorevinden aynhr ve yapitlanm yayimlamaya baslar.

1912'de, Heybeliada'da yaptrrdigi koske tasnnr ve omrunun otuz yihru bu koskte gecirir. 1914'te Darulbedayi kuruldugu zaman olusturulan «edebi kurul» uyeligine atamr.

lkdam

gazetesinde, tiyatro yazilan da

yayimlar. 1936'da Kutahya milletvekili secilmesiyle baslayan siyasi yasami,

iki donem sonra, 1943

'te sona erer.

- Huseyin Rahmi, 8 Mart 1944

'te yasama gozlerini yumar ve

Heybeliada' daki Abbas Aga Mezarhgi'na gomulur, Kosku, olumunden

sonra, muze haline getirilmistir.

YAZARLIGA BASLAMASI

Huseyin Rahmi'nin annesi de babasi da okumus insanlardi. Babasmm

divan siiri yolunda siirler yazdigi da bilinmektedir. Kendisinin yetenegi de

kucuk yasta ortaya ciknustir; 1887

'de yaynnlanan ilk yazisr,

Istanbul 'da Bir Frenk

admi tasir. Bu

oyku,

hayli de begeni toplar.

Bu yillar, Tanzimat ikinci kusak yazar ve sairlerinin, edebiyat

dunyasma egemen oldugu, Servet-i Funun kusagmmsa yazi alanma cikmaya

hazirlandigt yillardir. Siirde, cosumculuk (romantizm) kendisini duyururken,

roman ve oykude, Samipasazade'nin

Serguzest

romamyla Kucuk

Seyler

adh

oyku kitabi, Nabizade Nazim'm

Zehra

romamyla

Karabibik

adh ilk dogalci

(naturalist) uzun oykusu, Recizade Ekrem'in Araba

Sevdast

romam

edebiyatumza buyuk acihmlar getirmis, dilde, anlatimda, anlati estetiginde

buyuk bir gelisme saglanrmsnr. Bunlann yamsira, ama bambaska bir yolda

yazan, donemin basm ve yazm alanmdaki devi Ahmet Mithat Efendi'nin her

turden yazdigi romanlan, okuru hem anlati turunu okumaya ahstirrms, hem

de romanlanyla gecebilmesi, gene yazarlan yureklendirmistir.

Huseyin Rahmi'nin ilk romam da, 1887'de Ahmet Mithat Efendi'nin cikardigi Tercuman-I Hakikat

gazetesinde, tefrika edilmeye baslar. Kendisi,

romamm Ahmet Mithat Efendi'ye gondermis, ertesi gunu romamn gazetede

yayimlanacagun, kendisinin matbaaya cagmldigmi okuyunca gozlerine

inanamamistir: «Hazretin huzuruna buyuk bir heycanla 91kt1ID. Giir kash,

kara sakalh, iri yan, heybetli bir zat ... Beni gorunce ilk sorusu su oldu:

- Kimsin sen cocugum?

- Stk

yazan Huseyin Rahmi.

Korktuguma ugradun. Efendi'nin yuzunde derhal bir guvensizlik

gulumsemesi belirlendi.(.) Bana pek alayci gelen bir sesle:

- Oglum, senin agzm daha sut kokuyor. Bu roman usta isi. Senin ne

kalemin, ne yazi gucun, ne deneyimin, ne de gorgon henuz bunu yazmaya

yeterli degil. Bu gercek gorunuyor. Sen boyle bir ~ey tasvirine ozenebilirsin,

ama tek basma basaramazsm. Sana bir yardim eden var. Baban rmdir,

agabeyin midir, arkadasm midir, o kimdir? Soyle ...

( ... ) Koca Ahmet Mi

that Efendi' nin bu suclamasi karsismda

kuculdum, buzuldum, hicbir soz bulamadim. Sonunda gozlerimden dokulen

iki damla, huzunlu bir yamt yerine gecti. Bu saf, masumca aglayisun

Efendi'ye dokundu, hemen:

- Aglama ... Aglama, inandim ... dedi.»

(Sik'm

onsoztmden, ikinci

basnn, ibrahim Hilmi Kutnphanesi, 1920)

Boylece Huseyin Rahmi, yazm dunyasma, hem de onu, daha sonra

kizmi vermeyi dusunecek kadar begenen ve seven Ahmet Mithat Efendi'nin

destegiyle girmis olur. (Ahmet Mithat Efendi'nin, kendisine kizirn verme

teklifini nazikce reddeder ve omur boyunca evlenmez.)

RO MANCILi GI

Huseyin Rahmi, daha ilk yapitiyla, yani

Stk

romamyla buyuk bir fin

kazamr. Buna kendisi de sasirnnstir. Nedenini Ahmet Mithat Efendi'ye

sordugunda, su yaruti ahr: «Oglum, senin kafandan daha 90k seyler dogacak

gibi gorunuyor. Eserinin en buyuk erdemi, okuyanlan kahkahalarla

guldurmesidir

.»

Gercekten de, Huseyin Rahmi, ustadi Ahmet Mithat Efendi gibi, hem

okurlanm

bicimlendirmeye,

cagdaslastrrmaya,

bos

inanlardan,

cagdashklardan kurtarmaya cahsir, hem de bunu yaparken eglendirmeye,

okura hosca vakit gecirtmeye cahsir.

Bu arada, ileride deginilecegi gibi, belki biraz asmya kacar, ogreticiligin dozunu biraz kacmr; arna onun inancma gore, roman estetigi ister zedelensin, ister zedelenrnesin, bunun o donemde, o kosullarda, yasamsal bir geregi vardir.

Huseyin Rahrni' nin rornanlannda, ilk kez yapmaciksiz bir yerlilik vardir. istanbul'un butun serntleriyle, rnahallenin delisinden konak hannnefendisine, sokak cocuklanndan kaympederinin evine yangelen icguveyine kadar, kirni ve neyi konu olarak ahyorsa, onu yerli renkleriyle betimlernesini bilir.

lffet

rornanmm yayirnlandrgi sirada (1897) rornamn

konusunun bir Fransiz yapitmdan asmldignn ileri surenlere, sair Andelib'in

verdigi yarut, ilginctir: «Insaf ediniz yahu, Fransa' da Edirnekapi mezarhgi,

Y

enibahce caym, Kale Dibi mahallelerimizin hayati var midir? Huseyin

Rahmi bu halki dil siveleriyle, butun adetleri, feci ve gulunc ahlaklan,

sefaletleriyle yasatnustrr, Mezarhklarda gordugumuz siir de busbntun

yerlidir, hie Fransiz siirselligini andrrmaz. iffet ipligi, yunu boyasi yerli olan

eski Turk hahlan kadar Turktur!»

Huseyin Rahmi, sanan, halki yukseltmek icin bir arac olarak gorur,

Bu nedenle, butun yazarhk yasanu boyunca uzerine gitmedigi, elestirip alay

etmedigi hicbir toplumsal kururn yoktur; iki yuzlu aile ahlakmi ( daha

dogrusu ahlaksizligmi), dini kotuye kullamp dunyahklanm dogrultan

yobazlan, kansim ya da kocasnn aldatan esleri, her turlu rezaleti

Avrupahla§manm bir geregi olarak goren kadmlan, tuyu bitmedik yetimin

hakkim gaspeden ticaret erbabnu yergilerinin hedefi olarak islerken, amaci

yalmzca okuru biraz olsun dusundurmek ve eglendirmektir. Kendisini

«uslupsuzlukla>> suclayan yazar ve elestirmen Sahabettin Suleyman'a soyle

yamt verir: «Kar§tm1zda yukselmek ozlemiyle ellerini bize uzatmis

milyonlarla balk var. Bir milletin genel kulturu, birkac estetik hocasmm

ara~trrmalar1mn

sonuclartyla olculemez. I Halk icin edebiyat olamazmis ...

Ne sacmahk! Halk bilgisizlik icinde bogulsun, koca bir millet yokolmaya

mahkfim olsun, biz karsidan seyrine bakahm, oyle mi? Siz edebiyan kendi

aramzda gecerli bir kalp paraya, yalmz seckinlere ozgu bir sifreye eevirmek

istiyorsunuz.»

(Cadi

<;arpzyor'dan).

KONULARI

· Refik Ahmet Sevengil,

Huseyin Rahmi

Gurptnar adh yapitmda,

«Halk icin yazan yazar, konulanm ve tiplerini halkm yasayismdan,

duygusundan, dti§tincesinden, konu§U§undan aldi, Ustadm romanlanm

Onlar yazann duslemgucunun (muhayyilesinin) yarattigr tiplerdir ama bu

hyal aleminin yaratiklan, sokakta dolasan, vapura, tramvaya, trene binen,

sizinle konusan, benim yammda oturan gercek insanlardan hie de baska turlu

degillerdir,»> demektedir (1944, s. 58).

Gercekten

de

Huseyin

Rahmi

Gurpmarm

yapttlarinda,

co~umculugun, duslemlerin, buyuk asklann, kara sevdalarm, yasamm dussu

yanlanmn yeri yoktur. Kendi deyisiyle o, okurlanm yuksek bir felsefeye

dogru yukseltme amacmdan baska bir amacla yazmaz; bunun icin de

konulanm secerken, bunlarm yasamm icinden sayfalar olmasma ozen

gosterir. istanbul'un kenar semtlerinde, konaklarmda,

sirket-I

hayriye

vapurlarmda, gazinolannda, yazhklarmda, gezi yerlerinde vb. dolasir,

okurlanm dolastmr. Berna Moran'm deyisiyle, «Halk cahil kaldikca

hi9bie~eyin duzelmeyecegine inandigmdan, halkm geleneklere, goreneklere

ve dine dayah zihniyet yerine, Batr'nm akla, bilime dayah pozitivist

zihniyetini yerlestirmek istemistir. Onun icin, romanlannda hep 'eski kafa',

'yeni kafa' dedigi iki zihniyetin 9arp1~t1gma tamk oluruz.» (Selim ileri ile

yaptigi konusmadan). Bu amacim gerceklestirmek icin, istanbul, bir

laboratuvardrr sanki.

Huseytn Rahmi Gurpinar 'in Romanian ve Romanlartnda Sahislar Kadrosu

adh yapitmda Onder Gocgtm, Huseyin Rahmi'nin isledigi konulan

soyle sm1fland1Imaktadlf:

«l. Batihlasmayt yanhs anlayan, davranislan Turk toplumunun

gelenekleriyle tezat teskil ettigi icin gulunc durumlara dusen, alafranga,

zuppe ve dejenere tiplere yer veren eserler

($1k, Murebbiye, Metres, $1psevdi, Tutusmus Gonuller, Gonul Bir Degirmendir Sevda Ogutur, Dirilen iskelet, Kaderin Ctlvesi, Can Pazan).

2. Toplumun gerisine itilmis, yokluklar icinde kivranan, genellikle her

turlu himayeden mahrum, zavalh, aciz kimseleri ve onlann problemlerini,

dustukleri kotu durumlan ele alan eserler

(lffet,

Ntmetstnas,

Hakka S1gznd1k, Billur Kalp).

3.

Baril

seylere inanan ve birtakim fantastik unsurlarm etkisinde kalan

tipleri konu edinen eserler

(Kuyruklu Yildtz Alitnda Bir

lzdivac,

Gulyabani,

Cadi, Efsuncu Baba, Muhabbet T1ls1m1, Mezardan Kalkan Sehit, Seytan i,Ji).

4. Kan-koca gecimsizliklerini ve bunlarm zeminini hazrrlayan cesitli

faktorleri isleyen eserler

(Mutaltaka. Tebessum-i Elem).

5. Kadmm veya erkegin istegine aykm olarak yapilan evlilikleri ve

bunlarm olumsuz neticelerini konu alan eserler

iMuadele-t Sevda, Tesaduf Sevda Pe§inde, Son Arzu).

6. Yash erkeklerle evlendirilen gene kizlann fizyolojik ve ruhsal errpmmalanm, ev icindeki veya dismdaki kendi yasannlan delikanhlarla gayrimesru munasebetlerini, turlu maceralanm ve neticede tam anlamiyla ahlaki dususlerini sergileyen eserler (Toraman, Cehennemlik,

Dunyantn

Mihveri Kadin mi Para mz?, Namuslu Kokotlar).

7. Toplumu temelinden sarsan sosyal meselelerin en muhimlerinden birini teskil eden fuhusu, son derece realist olculer icerisinde gozler onunne seren eserler (Hayattan Sayfalar, Kokotlar Mektebi).

8. Felsefeyi hareket noktasi kabul ederek, dunya ve aheretle ilgili cesitli hadiselerle ugrasan filozof tavirh kimseleri, onlarm fikri ve ruhsal yaprlanm, anlayrslanm, davrams ozelliklerini, egilimlerini ve ideallerini ele alan eserler (Deli

Filozof lnsanlar

Once Maymun mu idi?).

9. Ruhsal bakimdan hasta tipleri ve onlarm toplum icerisindeki son derece oumsuz, zararh hareketlerini, bir psikolog titizligiyle tahlil ve tenkit eden eserler (Ben Deli miyim?, Utanmaz Adam).

10. Ilerlemis yaslanna ragmen, hfila olgunlasmamis ve kendilerini sadece cinsel icgudulerine teslim etmis tipleri, yer yer hicvederek ele alan eserler (Ev/ere

Senlik

Kaynanam

Nastl

Kudurdu?).

11. Tehditle para sizdtrmak amaciyla kacmlan insanlan ve onlara turlu eziyetler cektiren eskiyayi konu alan eserler (E~kzya Ininde ).

12. Bastan sona polisiye bir nitelik tasiyan, gerilimi yuksek eserler

(Kesik Ba~).

13. Ruhculuk ve bu nedenle ruhculuga inanan kimselerin gecirdikleri sarsmtilan konu alan eserler (Oluler Yastyor mu?).

14. Cesitli psikolojik zikzaklar cizerek, careyi canlarma kymakta bulan ve neticede intihar manyasma tutulan zavalhlan ve onlarm bu hallerini tasvire yonelik eserler (OWm Bir

Kurtulus

mudur?).» (1993, s. 603-604).

Bu sunflandnmadan da anlasilacagi gibi, Huseyin Rahmi, genel olarak toplumun ve insanlann her turlu olumsuzluklanm, suca yonelmelerini, toplumsal ve dinsel yolsuzluklanm, cinsel kudurganhklarmt, safhklanm, dogacilara ozgu bir gozlemci gercekcilikle islemistir.

ROMANLARINDA iSLEDiGi TiPLER

Yine

Onder

Guegon'tm kapsamh s1mflandrrmasma gore, Huseyin Rahmi'nin romanlannda isledigi tipler, toplumun her kesiminden, her yastan, her ruhsal durumda oaln tiplerdir:

Yoksullar, dilenciler, evlathklar, oksuz ve yetimler, gayri mesru cocuklar, iffetsizler; mulkiyeliler, hukukcular, askerler, doktorlar, eczacilar, ogretmenler, din adamaln, murebbiyeler, burokratlar, kucuk memurlar, polisler, yazarlar, politikactlar, sairler, musikisinaslar, ressamlar, tiyatrocular, sporcular, harp zenginleri, vrguncular,

mirasyediler,

icguveyi oalnlar, dullar, dolandmcilar,

fahiseler,

metresler, muhabbet tellallan, beslemeler, dadilar, kalfalar; aydmlar, yan-aydmlar, cahiller; alafranga- dejenere-ziippe tipler, tutucular, yobazlar,

milliyetciler,

devrimciler, yenilikciler, pozitivistler, entemasyonalistler, namussuzlar, kalenderler, kaderciler, filozof gecinenler; Fransizlar, Rumlar, Ermeniler, Y ahudiler, Ruslar; hovardalar,

sipsevdiler,

Istanbul hannnefendileri,

Istanbul

beyefendileri, fedakarlar, dedikoducular, fettanlar vb.

Butnn bu tipler arasmda, Huseyin Rahmi Gurpmar' m ozel bir beceriyle canlandudigi tipler, kadmlar,

ozellikle

yash kadmlardrr,

Bircok

elestirmen bu konuda, onun kucuk yasta teyzesinin konagmda tamdigi kadmlan gozlemledigini

soyler.

ROMAN TEKNiGi

Huseyin

Rahmi Gurpmar'm romanlarmda teknik bir yetkinlik olmadigi genel kabul

goren

bir yargidir. Roman estetigi tekniginin yenilestigi, 9agda~la~t1g1 bir

donemde,

Servet-i Fununcularla aym zaman diliminde

yasadtgi dusunulurse,

bir Halit Ziya Usakligil'm, bir Mehmet Rauf'un romanlannda ulastiklan duzeyle karsilastmldigmda Huseyin Rahmi'nin romanlannm (ve oykulerinin) gercekten teknik kusurlar tasidigr

soylenmelidir.

Ornegin, dogalcilan ve gercekcileri ornek almasma karsm, romamn akisrm sik sik keserek kendi dusuncelerini

soylemesi,

hem roman teknigi acismdan kusur sayihr, hem de

gercekci

ve dogalci aknnm anlatilan olaylara romancmm kansmamasi, yorum yapmamasi, yalmzca olayi betimlemesi

anlayisma aykmdir. Romandan bir ders, bir sonuc cikanlacaksa, bunu okurun anlayisma ve yorumuna birakmak gercekciligin ve dogalcihgm genel kurahdir.

Murebbiye

romanmda

Huseyin

Rahmi, Fransiz

murebbiye

Anjel'in gecmisine deginirken, onun duskun bir kadm oldugunu belirtir ve donemin Paris' inin betimlemesini yaparken, ahlak duskunlugnnun yol a9t1g1 felaketler uzerinde uzun uzun durur; sozu dogalcilara getirerek, dogalcihgm nasil bir sanat akum

oldugu,

hangi ozellikleri bulundugu konusunda bilgi verir.

Gulyabani'nin

sonunda da, Gulyabani'nin gizi cozuldukten sonra, aslmda bunun

bos inanctan baska

bir

sey

olmadigiru, bu

bos

inanclardan

dolayi,

Huseyin Rahmi' nin teknik ozelliklerinden biri de, roman kurgusunu estetik bir bicimde duzenlenmeyisi, dolayisiyla konunun gelisimini yalmzca olaylann akisma birakmasidir. Bu nedenle de ortaya cikan zorluklan, dugum noktalanm kimi zaman mantiga uygun gelmeyen yollarla cozmek zorunda kalmakta, o zaman da yetkin olmaktan uzak, naif bir roman canst ortaya cikmaktadir. Ancak bu konunun, onun romanlarmda gulrnece ogelerinden birini olusturdugu da soylenmelidir.

GERCEKCiLiGi VE DOGALCILIGI

Huseyin Rahmi, sanatmda gercekcilik ve dogalcihk akimlardan 90k etkilenmis ve bu yolda yapitlar vermistir. Onun yapitlannda, dogalci gelenege uygun olarak topluma kotumser, yergici bir gozle bakihr ve cocuklar disinda «iyi insan» bulmak 90k guctur. Yazann bu kotumserliginde, annesini gene yasta yitirmesinden hastahk korkusuna kadar pek 90k etken bulmak olasidir; ama asil etkeni, belki de bir fotograf objektifi gibi betimledigi toplumda aramak yerinde olur.

Asil olarak gercekciligi aldigi halde, Huseyin Rahmi' nin romanlarmda neden-sonuc iliskisi de oldukca zayiftir. Kahramanlar daha 90k «yazar oyle ya da boyle istedigi icin» «oyle ya da boyle» davramrlar. Cunku yazarm olaylan duzenleyisinde neden-sonuc iliskisine dikkat etmekten 90k baska amaclan vardir: «Okuru bilinclendirmek» Bununla birlikte, Selim ileri'nin kendisiyle yaptigr konusmada, Berna Moran, hakh olarak sunlan soylemektedir: «Okurlanm yuksek bir felsefeye dogru cekmeye cahsugmi soyleyen Gurpmar' in bunu basardigi soylenemez. Ondan akilda kalan, gulmecesi, turlu tipleriyle, canh bir istanbul yasarmdir, Okura asilmaya cahstigi ve onernli saydigr fikirlerin pek cogu gurultuye gitmistir, Cunku bunlan romanm olay orgusuyle butunlestirerek islcyememlstir.»

Onun dogalcihgi konusunda soylenecek bir baska yargi da, dogalcilann genel olarak isledigi her toplum icin gecerli olacak iliskileri, ask, cinayet, evlilik iliskileri, kan ya da kocanm ihaneti gibi konulan degil, yazarm kendi toplumunun, hatta denebilir ki istanbul'da yasayan insanlarm (bu topluma ozgu) iliskilerini islemesidir. Bu da aslmda romantiklere ozgu konu anlayismdan baska bir sey degildir.

DiL VE ANLATIMI

Huseyin Rahmi Gurpmar, romanlannda da oykulerinde de dil estetigine

onem vermez. ilk yapitlannda yer yer Servet-i Funun anlatnmm

uygular. Daha sonraysa hem sozcukleri, hem de anlatmu yahnlasmaya

yonelir, Bu konuda

Cadt Carptyor

adh polemik kitabmda

(1913),

«Dilimizde

sadeligin

zorunlulugu ve onemi ciddi olarak bilindigi gun

edebiyat, baslamis olacaknr,» demektedir.

YAZDIGI TURLER

Huseyin Rahmi'nin en verimli oldugu tur, romandir, Roman dismda

oyku, oyun, makale gibi turlerde de yazrmstir. Yazm ve dil konusundaki

goruslerini, kalem tartismalannda dile getirmistir.

Gonul Ticareti, Melek

Sanmtsttm Seytant,

jki Hodugun Seyahati, Meyhanede Hantmlar

gibi kitaplarda

topladrgi

oykulerinde, romanlarmda

oldugu gibi, amaci yine toplumsal yergi yoluyla halkm bilinc duzeyini

yiikseltmektir. Oykulerinin dili, romanlanndan daha yalm,

yapi

bakimmdan

da daha basittir.

Kalem tartismalan

Cadi Carpiyor

ve

Sekavet-I Edebbiye (Y aztn Eskiyaligi)

adh yapitlannda yer ahr, Bu kitaplardaki yazilar, romanlarma

yapilan elestirilere verdigi yamtlardir. Kalem tartismalannda Husyin Rahmi,

kendi yazdiklanrun uzerine titreyen, hircin ama yazmci kisiliginden emin bir

yazar kimligi gostermektedir.

YAPITLARI

(Tarihler, kitap olarak ftkt1g1 ytl: gostermektedir}:

ROMAN

Sik (Ayna,

1889),

iffet

(1896),

Mutallaka

(1898),

Murebbiye

(1899),

Bir Muadele-i Sevda

(1899),

Metres

(1899),

Tesaduf

(1900),

Nimetsinas

(1901),

Sipsevdi

(1911),

Kuyruklu Yildiz Altmda Bir Izdivac

(1912),

Sevda

Pesinde

(1912),

Gulyabani

(1912),

Cad1

(1912),

Hakka Sigindik

(1919),

Toraman

(1919),

Hayattan Sayfalar

(1919),

Son Arzu

(1922),

Tebessum-i

Elem

(1923),

Cehennemlik

(1924),

Efsuncu Baba

(1924),

Ben Deli miyim?

(1925),

Billur Kalp

(1926),

Tutusmus Gonuller

(1926),

Evlere Senlik

Kaynanam Nasil Kudurdu?

(1927),

Muhabbet Tilsum

(1928),

Mezanndan

Kalkan Sehit

(1929),

Kokotlar Mektebi

(1929),

Seytan i~i

(1933),

Utanmaz Adam (1934), Eskiya ininde (1935), Kesik Bas (1942), Gonul Bir Yeldegirmenidir Sevda Ogutur (1943), Olum Bir Kurtulus mudur? (1945), Dirilen iskelet (1946), Dunyamn Mihveri Kadm nu Para mi? (1949), Deli Filozof (1964), Ac1 Gulus (Tebessum-i Elem , 1967) Can Pazan (1968), insanlar Maymun muydu? (1968), Namuslu Kokotlar (1973).

OYKU

Kadmlar Vaizi (1920), Meyhanede Hammlar (1924), Namusla Achk Meselesi (1933), Katil Buse (1933), iki Hodugun Seyahati (1933), Tunelden ilk <;1k1~ (1934), Gonul Ticareti (1939), Melek Sanrmstim Seytam (1943), Eti Serrin Kemigi Benim (1963).

OYUN

Hazan Bulbulu (1916), Kadm Erkeklesince (1933), iki Damla Ya~ (1973), Tokusan Kafalar (1973).

KALEM TARTISMALARI

Cadi Carpiyor (1911), Sekavet-i Edebbiye (1913).

MAKALE

Muntehabat-i Huseyin Rahmi

I

Bulbul Yuvasi (1889-1890).

KUYRUKLU YILDIZ ALTINDA BiR iZDiVAC

Halley kuyruklu yildizmm dunyaya carpacagi sayialan uzerinde yazilan bu eser, sanatkann gunluk olaylardan ustahkla faydalanan cephesini en iyi belirten eserlerindendir.

Kuyruklu Yildiz Altmda Bir Izdivac adh romanmda aktuel bir hadiseden faydalanan yazar, aydm fikirli bir delikanh ile bir

gene

kizi eski zihniyete

bagh

kadmlar arasma sokar. Romanm erkek kahramam irfan Galip, cok geri buldugu mahalle kadmlanna dunyanm yanmdan gececek olan Halley yildizma dair dersler verir. Yazar, ona bir ferdiyet kazandirmak icin birbirine zit vasiflar izafe etmistir. Mesela Irfan Galip bir kadm dusmam olmakla beraber kadmlarm hosuna gitmeyi de arzu eder. Kendisine mektuplar yazarak ileri fikirli oldugunu bildiren Feriha'yi takipten geri kalmaz. Cok guzel, 90k zeki, 90k kulturlu olan Feriha o zamanki Turkiye'de kadmlarm

pece

ve kafes arkasmda esir olmalanndan sikilan ve buna isyan eden bir tiptir. Konferanslarma devam ettigi Irfan Galip'e asik olur ve onu mektuplanyla kendine cezbeder.

Huseyin Rahmi bu romanmda ilk defa musbet vasiflar tasiyan,

A

vrupahca

dustmen,

irade ve suuruna sahip bir

cift

yaratir ve onlan birlestirir,

KUYRUKLU YILDIZ ALTINDA BiR izDiVAC' ROMANINDA

MADDi UNSURLAR

Akide

Sekeri

Armut Biskiivi Boza Borek Ceviz Cay Cdrekotn Out meyvesi Elma

fjYECEK VE j<;,ECEKLER

A

: Sekerin kaynatihp koyula~tinlmasmdan sonra kesilerek yapilan, degisik renkli, kokulu bir cins

seker.

B

: Dannm sulandmhp, eksitilmesi ile yapilan tath yahut eksimsi koyuca icecek.

C

Susam iriliginde bir bitki tohumu. Coreklere ekilerek tat ve koku vermesi saglamr,

D

: Dutgillerden bir agac ve bu agacm tath ya da eksi, yas ve kuru olarak yenebilen meyvesi. Genellikle kuzey yarikurenin ihman bolgelerinde yetisir.

F

Fmdik

G

Gevrek

H

Ha~ha~

i

in

cir

Ispirto

K

Kagrt helva

Kahve

Karpuz

Kavun

Kaymak

Kaysi

Kebap

Kestane

Kdrpe kuzu

Kurabiye

Kuru iiziim

L

Limon

Limonata

M

Maya

Muhallebe

N

Nisasta

p

Pasta

Peynir

Pili~

Portakal

s

Sigara

Simit

Sirke

Sogan

Silt

Siltla~

Seker

Sekerleme

Serb et

T

Tath

. .

Tavuk

Tekir bahg1

Tursu

V

Vanilya

y

Yag

Yahni

Yenidiinya

Yogurt

YjYECEK VE j<;ECEKLERLE

tictu

E$YALAR

B

F1~1 F Firm Fin can iskemle i K Kazan Kupa Kiife

: Genisligi derinliginden fazla, maden kap.

: Yiik tasnnak icin kullamlan, sert, kaba, dayamkh sepet. Mangal M Mas a Pala p

Sandalye

s

Se

pet

Sura hi

otvtu

KUSAM VE AKSESUAR

A

Ayakkabi

Babayani

B

: Kiyafet, yashlara yakisir sekilde gosterissiz hatta

biraz ihmalkar.

Bohca

Bonjur

Boyun bag1 Boriimciik Canfes Ceket Cep Cepken Carsaf Dantela Duvak Elm as Entari Esvab Etek Fes Frenk bag1 Giideri Hereke Hotoz

Bnrumcuk veya buruncuk ya da burumcek. Krvratma denilen bukulmus ham ipekten dokunan bir

cesit

ince camasir

kumasi.

C

: Ince, parlak, uzerinde desen bulunmayan ama acikh koyulu iki renkli gibi gorunen tok ipekli kumas.

C

D

: Elibise ve camasirlara dikilen

sus,

ince ipekten el veya makine ile orulur.

E

: Giyimler, giyecek seyler. Elbise, giyisi.

F

G

: Geyik derisinden yapilmis yumusak mesin. Bu

mesinden

yapilrms

esya.

H

: Kumas fabrikalanyla unlu Marmara' da bir yer. Burada dokunan kumasa verilen isim.

: Eskiden kadmlann sus olarak baslanna taktiklan renkli bashk.

Hristo teyli

i

Inci .igne

ipek

iskarpin

: Okceli, koncsuz ayakkabi.

K

Kefen

Keten

: Lifleri dokumacihkta kullamlan bir bitki. Keten lifinden dokunmus olan bir cesit kumas.

Kolah gomlek

Korsaj

: Cesitli sebepler ile kullamlan i9 giysisi. Esnek giysi.

Kurdele

L

Leylak kokusu

:

Beyaz, eflatun renkte guzel kokulu cicekleri olan kucuk agac durumunda bir bitki. Bu bitkiden elde edilen parfum.

M

Mendil

Nefti

: Act yesil, siyaha calan, koyu yesil renk.

p

Pamuk

Pamuklu

Papazi

Parddsti

Pe~e

Pel

ii~

: Bir cesit ince ipekli kumas.

: Bir tarafi uzun tuylu olan kadifeyi admran bir cins

kumas,

s

Sorgu~

: Eski yillarda padisah ve vezirlerin kavuklanna

Tahril Takke Tente Tentene Tuvalet Tiil Yaka Yakahk Yasnk Yeldirme Yelpaze Yorgan Aksaray Anadolu Hisarr Bab1ali Bahcekapi Bakirkey Balk on Bayezit

Beyoglu

Binbirdirek

Bod

rum

Cerrahpasa

Cumba

T

: Cok ince ve gozenekli dokunmus pamuk, ipek ve

sentetik maddelerden yapilmis dokuma, kumas.

y

Kadmlann eskiden giydikleri hafif bir fist

kiyafeti,

tc

VE DIS MEKAN

A

B

C

Eski evlerde pencere hizasma yakm bir yerde

sokaga dogru cikmtisr olan kafesli bolme.

Camhca E Erenkdy F

Fazhpasa

G

Gala ta

Galatasaray

Gusiilhane

Giilhane

: Y

ikanma yeri, ban

yo.

H

Hali~

Haydarpasa

i

igciler

K

Kalpakeilarbasr

:

Kara Ahmet Pasa:

Kiler

: Erzakm saklandigr buyuk dolap veya oda.

Ko rid

or

Komiirliik

: Eski evlerde komurun muhafaza edildigi yer,

depo.

Mahzen

M

: Yer altmda bulunan depo.

Sahanbk

s

: Binalarda, bazi tasitlarda, merdiven baslannda ve

ortasmda bulunan genisce yer.

Sofa Sultan Ahmet Ta~hk Tata via Topkapi Unkapam Vefa Yedikule Afrika Aigle Akdeniz Aleksandropol Almanya Alp Daglari Ankara Ararat Dagr Argon Atlas Okyanusu Avrupa Avustralya Avusturya

: Genellikle eski evlerde oda kapilannm acildigr genisce yer, hol. Eskiden buralar doseli olurdu ve ev halkmm gununun buyuk bir kisrm sofada gecerdi.

T

: Eski evlerin onunde bulunan ve tasla doseli olan oda.

u

V

y

YERADLARI

A

B

Baalbek

Bakii

Ban Avrupa

Bulgaristan

E

Erivan

Eski~ehir

F

Fransa

G

Gioe

Gorenland

Giiney Amerika

H

Hazar Denizi

Hint Okyanusu

i

ingiltere

is pan ya

istanbul

italya

Izlanda

Izmir

K

Kafkasya

Karadeniz

Kars

Konya

Kur Irmagr

Kuzey Amerika

M Marmara Denizi M1s1r Mont-Blanc 0 Ordu p Pasifik Okyanusu: R Roma Rusya

s

Samsun

Sirbistan

St. Rochel Adalarr:

Suvanga Golii

T

Tebriz

To pol

Trabzon

u

Uzak Dogu

V

Van

Viyana

y

Yelisa

Yunanistan

22

KAYNAK(7A

23 Banarh, Nihad Sarni, Resimli Tiirk Edebiyati Tarihi, Cilt II, Milli Egitim Basimevi, istanbul 1998.

Bek, Kemal, Husyin Rahmi Gurpmar, istanbul Ocak 1997.

Buyuk Larousse Sozluk ve Ansiklopedisi, Milliyet, istanbul 1992.

Devellioglu, Ferit, Osmanhca - Turkce Ansiklopedik Lfigat, Aydm Kitabevi Y aymlan, 13. Bask1, 1996.

Kudret, Cevdet, Turk Edebiyatmda Hikaye ve Roman, Cilt I, Inkilap Kitabevi, 5. Bask!, 1998.

Meydan Larousse Buyuk Lugar ve Ansiklopedi, Sabah Gazetesi, 1992.

Moran, Berna, Tiirk Romanma Ele~tirel Bir Bak1~, Cilt I, Iletisim Yaymlan, 7. Bask1, istanbul 1998.

HUSEYiN RAHMi GURPINAR'IN KUYRUKLU YILDIZ

ALTINDA BiR iZDiVA9 ROMAN/NIN GENEL

iNDEKSi

Afrika Aigle Akdeniz Akide Sekeri Aksaray Aleksandropol Alman ya Alp

Daglan

Anadolu Hisan Ankara Ararat Dagi Argon Armut Atlas Okyanusu Avrupa Avustralya Avusturya Ayakkabi 58 45 59-92 28 25-39-63-129 56 63 66 63 12 92 45 67 58-59-60-62- 79-92 58-62-79 60 70 117 Baalbek 66 Babayani 134 Bab1ali 116 Bahcekapi 118 Bakirkoy 66 Baku 56 Balk on 35-63-139 Ban Avrupa 59 Bayezit 21-66 Beyoglu 78-119-129 B19ak 129 Binbirdirek 22 Biskuvi 63 Bodrum 23

Bohca

85

Bo lid

55

Bonjur

32

Boyun Bagi

32

Boza

17

Borek

119

Borumcuk

49-136

Bulgaristan

79

Canfes Ceket Cep Cepken Cerrahpasa Ce viz Cumba

135

119-141

144

40

8

101

16-119

Camhca Canak Carsaf

Cay

Corek Otu

52-55

56

65-85-103-104-107-113-114-118-119

63

102

Dante la DutMeyvesi Duvak

29

10

132-135-140

Elma Elmas Entari Erenkoy Erivan Eskisehir Esvab Etek

57

101

95-144

39

56

60

139

65-108-129-138

Fazhpasa

₂₂

Fes

_119-141

F191

₁₇

Fmdtk

₅₇

Frrm

₄₉

Fincan

₁₃₁

Fransa

_63-59

Frenk Bagi

₁₁₄

Gala ta

Galatasaray

Gevrek

Gine

Gorenland

Gusulhane

Guderi

Gulhane

Guney Amerika

95-119

119

77

58

58

23

29

73

58

Hali9

Ha~ha~

Haydarpasa

Hazar Denizi

Hereke

Hint Okyanusu

Hotoz

Hristo Teyli

52

13

60-71

56-92

137

92

134

11

Igciler

inciigne

in cir

ingiltere

ipek

iskarpin

Iskemle

63

32

19

63

134-136-137

28

67

ispanya

ispirto

istanbul

ital ya

izlanda

Izmir

59

85

59-64-67

59

58

60

Kafkasya

₅₅

Kag1tHelva

_29-143-144

Kahve

_{63-85-125-131}

Kalpak~Ilarba~1

₆₃

Kara Ahmet Pasa

₆₃

Karadeniz

_56-59-92

Karpuz

₃₉

Kars

₅₆

Kavun

₃₉

Kaymak

₁₅

Kaysr

₆₇

Kazan

₁₂₆

Kebap

₇₉

Ke fen

_56-94-126

Kestane

₇₇

Keten

₁₂

Kil er

₄₈

Kola

₄₂

Kon ya

₆₀

Koridor

_104-105

Korsaj

₂₉

Komnrluk

₂₃

Korpe Kuzu

₁₂₄

Kupa

₁₁₉

Kur Irmagi

₅₆

Kurabiye

₇₇

Kurdele

_114-116

Kuru Uzum

₁₈

Kuzey Amerik:a

58

Kiife

₉

Leylak

Limon

Limonata

Mahzen

Man gal

Marmara Denizi

Mas a

Maya

Mendil

Misir

Mont-Blanc

Muhallebe

Nefti

Nisasta

Ordu

Pala

Pamuk

Pamuklu

Papazi

Pardosu

Pasifik Okyanusu

Pasta

Pece

Pelus

Peynir

Portokal

Roma

Rusya

107

87

77

22-49-137

80

59-92

138

72

77

66

66

47

134

82

73

108-110

139

126

47-134

113

92

63-77

65-103-113-122-135

137

49

28-49-136

62

55-59-63

Sahanhk Samatya Samsun Sandal ye Sepet Sirbistan Sigara Simit Sirke Sofra Sogan Sorguc St. Rochel Adalan Sultan Ahmet Surahi Suvanga Golii Sut Sutlac Sek er Sekerleme Serbet

15-34

67-68-73

56

131

55-100

79

145

28

87

32-76- 77-78-80-86-138-139

61

9-55

58

21

32

56

82-102

15

77

63

63

Talrril

14

Takke

40

. Ta~hk

15-103

Tatavla

66

Tatl1

121

Tavuk

46

Tebriz

56

Tekir Baligi

20

Tente

56

Tentene

11

Topkapi

25-66

Topol

56

Trabzon

56

Tursu

Tuvalet

rer

Unkapam

Uzak:Dogu

Van

Vanilya

Vefa

Viyana

Yag

Yahni

Yaka

Yakahk

Yastik

Yedikule

Yeldinne

Yelisa

Yelpaze

Yenidiinya

Yogurt

Yorgan

Yunanistan

94

70-77

47

95

60

12-43

15

39

79

82

42

119-141

42

135

63-73

68-73

56

55

.39

82

137

79