iiççiinnddeekkiilleerr MM KK KK MM DD

K K

M

M

ttm mm moob b kkiim myyaa m mü üh heen nd diisslleerrii ood daass››

jjoou urrn naall ooff cch haam mb beerr ooff cch heem miiccaall een nggiin neeeerrss Y

Y››ll:: 2 20 00 05 5 •• SSaayy››:: 1 16 67 7 K

KM MO O A Ad d››n naa SSaah hiib bii Ereli ÖZBOZKURT SSoorru um mllu u Y Yaazz›› ‹‹flfllleerrii M Mü üd dü ürrü ü

Agah KÖKER Y

Yaayy››n n K Ku urru ullu u

Y. Doç. Dr. S. Ferda MUTLU - Baflkan Nurettin ARIEL, Hüseyin BAfi

Prof. Dr. Emre DÖLEN M. Halim KARABEK‹R Agah KÖKER, Emin OKUMUfi

Timur ÖZHAN

‹smail TÜRKSEVEN Prof. Dr. Ercengiz YILDIRIM

K

Koooorrd diin naassyyoon n Demet AYDEM‹R

‹‹lleettiiflfliim m

Adres: Karanfil Sokak No: 19/5 06650 K›z›lay - ANKARA Tel: 0312 417 65 20 - 417 35 63

Fax: 0312 417 35 63 e-posta: kmo@kmo.org.tr

web: www.kmo.org.tr T

Taassaarr››m m& &B Baasskk››

Kardelen Ofset 0312 432 23 78 kardelen@kardelenofset.com.tr

Dergideki yaz›lar kaynak gösterilmesi ve KMO’dan izin al›nmas› koflulu ile di¤er yay›n organlar›nda yay›mlanabilir.

Dergi 3 ayda bir yay›nlan›r.

Kimya Mühendisleri Odas›n›n Türkiye’deki üyelerine bedelsiz gönderilir.

Bu say› 6.000 adet bas›lm›flt›r.

iiç çiin nd de ek kiille err

BBaaflflyyaazz››...3 Y

Yaayy››nn K Kuurruulluunnddaann...4 TTüürrkkiiyyee K Kaa¤¤››tt SSaannaayyiissiinniinn M Meevvccuutt D Duurruum muu,, SSoorruunnllaarr›› vvee Ç Çöözzüüm m Ö Önneerriilleerrii

Mustafa USTA

...5 ZZeeyyttiinn K Kaarraassuuyyuunnuunn FFiizziikksseell K Kiim myyaassaall vvee

‹‹lleerrii Y Yüükksseellttggeem mee Y Yöönntteem mlleerriiyyllee A Arr››tt››m m››

Erdinç ‹K‹ZO⁄LU - Senem HASKÖK

...8 A

Avvrruuppaa BBiirrllii¤¤ii K Kiim myyaassaall M Maaddddeelleerr PPoolliittiikkaass››nn››nn G Geelliiflfliim mii::

RREEA AC CH H TTaassaarr››ss›› vvee EEttkkiilleerrii

Bursev DO⁄AN

...13 BBiiyyooddiizzeell

Dr. F. Figen AR

...18 H

Haavvaa K Kaannaallll›› BBiirriikkeettlleem mee Y Yöönntteem mii iillee LLiinnyyiitt K

Kööm müürrlleerriinnddeenn D Duum maannss››zz EEvv Y Yaakk››tt›› Ü Ürreettiim mii

...24 TTooppllaam m K Kaayy››ppllaarr››nn Y Yöönneettiim mii

Osman ÇELEB‹

...28 EEttkkiinnlliikklleerriim miizz ...31 Ü

Ünniivveerrssiitteelleerrddeenn K

Kiim myyaa M Müühheennddiissllii¤¤ii BBööllüüm müü

TTeezz vvee Y Yaayy››nnllaarr›› ...42 A

Arraam m››zzaa Y Yeennii K Kaatt››llaannllaarr ...45 M

Miim maarrllaarr O Oddaass››nn››nn A Açç››kk M Meekkttuubbuunnaa vvee TTM MM MO OBB Y Yöönneettiim miinniinn Y Yaann››tt››nnaa

‹‹lliiflflkkiinn G Göörrüüflfl ...47 A

Avvrruuppaa K Kiim myyaa M Müühheennddiissllii¤¤ii FFeeddeerraassyyoonnuu

((A AK KM MFF -- EEFFC CEE)) BBaass››nn BBiillddiirriissii ...48

MERKEZ

Baflkan Ereli ÖZBOZKURT II.Baflkan Hasan KÜÇÜK Sekreter Üye ‹smail TÜRKSEVEN Sayman Üye Kemal AKBAY

Üye Fatih TACALAN

Üye Gülgün fiENLEN

Üye Agah KÖKER

Tel: 0312-417 65 20-417 35 63 Faks: 0312-417 35 63 web: www.kmo.org.tr e-posta: kmo@kmo.org.tr Adres: Karanfil Sokak No:19/5 06650-K›z›lay-ANKARA

ANKARA fiUBES‹

Baflkan Mehmet BESLEME II.Baflkan Necdet ÇUBUK Sekreter Üye Sevilay MEK‹K Sayman Üye Erdal DEM‹RTAfi

Üye Yusuf KENANO⁄LU

Üye Halil KAVAK

Üye Seda GÖZ EK‹NC‹

Tel: 0312-418 20 51-419 92 61 Faks: 0312-418 16 54 e-posta:kmoankarasb@kmo.org.tr Adres: Karanfil Sokak No:19/5 06650-K›z›lay-ANKARA

BURSA fiUBES‹

Baflkan Vahap SINMAZ II.Baflkan Hale Nur OYMAK Sekreter Üye M. Hakan D‹KER Sayman Üye Ayten ERÇEL

Üye ‹lker BAHÇEC‹

Üye Murat GÜLER

Üye Dr. P›nar DONMAZ

Tel: 0224-220 99 93 • Faks: 0224-223 90 81 e-posta: kmobursasube@ttnet.net.tr Adres: Alt›parmak Tahir Sokak B Blok No:9/1 BURSA

EGE BÖLGE fiUBES‹

Baflkan Prof. Dr. Gürel N‹fiL‹

II.Baflkan Erdinç ‹K‹ZO⁄LU

Sekreter Üye Prof.Dr.Mustafa DEM‹RC‹O⁄LU Sayman Üye Orhan SOYDAN

Üye Dr. Hayri BALTACIO⁄LU Üye Yrd.Doç.Dr. O¤uz BAYRAKTAR

Üye Mehmet GÖNEN

Tel: 0232-421 35 35-463 15 29 Faks: 0232-464 59 08 e-posta: kmoegesb@kmo.org.tr, kmoege@ttnet.net.tr

Adres: 1456 Sokak No:22/2 Alsancak-‹ZM‹R

GÜNEY BÖLGE fiUBES‹

Baflkan Sadettin ÖGÜNÇ II.Baflkan Burhan AVfiAR Sekreter Üye Hasan C‹LL‹

Sayman Üye Bülent SOLMAZ

Üye Münevver KURDAK

Üye Ö. Ersel KOfiKUN

Üye Ümit TÜRKMEN

Tel: 0322-458 29 78 • Faks: 0322-458 86 43 e-posta: kmoguney@ttnet.net.tr Adres: 6. Sokak Ery›lmaz Apt.

No:10 K:1 D: 2 ADANA

‹STANBUL fiUBES‹

Baflkan Prof. Dr. Neflet KADIRGAN II.Baflkan Mehmet AYABAKAN Sekreter Üye fiefika ALTINSOY Sayman Üye Nurten AKBULUT

Üye Gülay YASAN

Üye Nurdan AYDO⁄DU

Üye Ferhat YÜCEDA⁄

Tel: 0216-449 37 10-11-12 Faks: 0216-449 37 13 e-posta:kmoistanbulsb@kmo.org.tr Adres: Cafera¤a Mah. Neflet Ömer Sokak No:17 D:3 34710-Kad›köy-‹STANBUL

KOCAEL‹ fiUBES‹

Baflkan Rüknettin BIÇAKLI II.Baflkan ‹lhan AKKARPUZ Sekreter Üye Birsen Serpil BALCI Sayman Üye Selvi TELL‹O⁄LU

Üye Yaflar fiAH‹N

Tel: 0262-321 50 00 • Faks: 0262-332 52 45 e-posta: kmokocaelisb@kmo.org.tr Adres: Ankara Cad. Naci Girginsoy Sok.

No:15 K:5 41300 - ‹zmit / KOCAEL‹

ESK‹fiEH‹R BÖLGE TEMS‹LC‹L‹⁄‹

Baflkan Prof.Dr.Mehmet R›za ALTIOKKA II. Baflkan Kenan ÇALIfiIR

Sekreter Üye Nilgün B‹NGÖL Sayman Üye Cemal AKAR

Üye Yard. Doç. Dr. Bülent YILMAZ Tel: 0222-220 33 30 • Faks: 0222-220 33 30 e-posta: kmoeskisehirtm@kmo.org.tr Adres: Arifiye Mah. ‹ki Eylül Cad.

Mahmut Sani Vakf› ‹fl Han› A Blok No:137-135 K:2/3 ESK‹fiEH‹R

KARADEN‹Z BÖLGE TEMS‹LC‹L‹⁄‹

Baflkan Osman Nuri P‹LG‹R II.Baflkan F.Dilek ÖZDO⁄AN Sekreter Üye Hüseyin BAfi Sayman Üye Kenan B‹R

Üye Emin OKUMUfi

Tel: 0362-435 22 72 • Faks: 0362-431 20 50 e-posta: samsunkmo@mynet.com Adres: 19 May›s Mah. A¤abali Cad.

K›z›lay ‹flhan› No: 1/H Kat: 2/5 SAMSUN

TRAKYA BÖLGE TEMS‹LC‹L‹⁄‹

Baflkan S.Zeki DE⁄‹RMENC‹

II.Baflkan Behçet ERTOK Sekreter Üye Ali AKKUfi Sayman Üye S.Oktay ALTAN

Üye Güven DO⁄RU

Tel: 0282-264 09 63 • Faks: 0282-264 15 23 e-posta: kmotrakyatm@kmo.org.tr Adres: Yavuz Mah. Tintinp›nar Cad. No:60 59100-TEK‹RDA⁄

T

TMMMMOOBB KK‹‹MMYYAA MMÜÜHHEENNDD‹‹SSLLEERR‹‹ OODDAASSII M

MEERRKKEEZZ VVEE fifiUUBBEE YYÖÖNNEETT‹‹MM KKUURRUULLLLAARRII

K K

M

M

ttm mm moob b kkiim myyaa m mü üh heen nd diisslleerrii ood daass››

jjoou urrn naall ooff cch haam mb beerr ooff cch heem miiccaall een nggiin neeeerrss Y

Y››ll:: 2 20 00 05 5 •• SSaayy››:: 1 16 67 7

AMASYA Cevat KAYAHAN

Suluova fieker Fabrikas› AMASYA • Gsm: 0532- 5831860 • Tel: 0358-4172511 ANTALYA

Y›lmaz D‹KBAfi

30 A¤ustos Cad. fianal Apt. No:11/3 Ifl›klar/ANTALYA Tel: 0242-2434301 Faks:0242-2431175

AYDIN Haluk UYSAL

Sanayi ve Ticaret ‹l Müdürlü¤ü Gazi Bulvar› Vardar ‹fl Merkezi K:4 AYDIN Tel: 0256-2251755 • Gsm: 0542-3127235

BALIKES‹R Sad›k AfiIK

Halk Sa¤l›¤› Lab. 10020-BALIKES‹R • Tel:0266-2416041 • Faks: 0266-2417510 ÇANAKKALE

M.Emin TUNCEL

18 Mart Ünv.Güzel Sanatlar Fakültesi ÇANAKKALE Tel: 0286-2172430 DEN‹ZL‹

Hasan KOCAMAZ

Uçanc›bafl› Mah. 561. Sok. TMMOB ‹fl Han› No:4 K:4 DEN‹ZL‹

Tel: 0258-2420112 • Gsm: 0532-3465167 D‹YARBAKIR Turgay ÇELEB‹O⁄LU

DS‹ 10.Bölge Müdürlü¤ü D‹YARBAKIR • Tel: 0412-2289950/374 ELAZI⁄

Faruk GÜR

F›rat Üniv.Müh.Fak. Kimya Müh.Böl.ELAZI⁄ • Tel: 0424-237 00 00/3582 GAZ‹ANTEP

Hüseyin NURLU

‹ncilip›nar Mah. Kazas ‹fl Merkezi K:6 No:24 fi.Kamil / GAZ‹ANTEP Tel: 0342-2203604 • 2323971

G‹RESUN Mustafa AKSU • Tel: 0536-8593010

KIRIKKALE Mustafa UTAfi

Zafer Cad. Celal Uslu ‹fl Mrk.No: 4 KIRIKKALE Tel: 0318-2245001 • Faks: 0318-2242893

KIRfiEH‹R Mehmet AGAH • Tel: 0543-407 30 36

MAN‹SA

‹lhan ASLAN

Manisa Organize Sanayi Bölgesi Ar›tma Tesisi MAN‹SA Tel: 0236-2334657 • Gsm: 0532-5432306

MERS‹N Ayflegül Suzan POLAT

Palmiye Mah. 1214 Sok. ‹fllek Apt. K:1 D:3 MERS‹N • Tel: 0324-3279586 R‹ZE

Süleyman OCAK

Yeniköy Mah. Çeflme Cad.Esertepe Apt. D:5 R‹ZE • Gsm: 0535-6437895 S‹NOP

M. Levent TANRIKUT Halk Sa¤l›¤› Lab. S‹NOP • Tel: 0368-2610578

TRABZON fiadan DEM‹R

Fatih Mah. Ihlamur Sok. No: 15-A TRABZON • Tel: 0462-2237070 • Gsm: 0537 2756401 TOKAT

fiafak BAYINDIR

Topçam G›da Üretim Paz.fiti. 2.Org.Sanayi Bölgesi TOKAT Tel: 0356-2329842 • Faks: 0356-2320378

UfiAK Yaflar KARTAL

Karkim San. Tic. Ltd. fiti. Pancar ‹fl Merkezi 40/5 UfiAK • Tel: 0276-2236734 • Gsm: 0532-4324922 VAN

Cevat BOZ

Hastane 2.Caddesi Belediye ‹fl Merkezi K:2 No:201-202 VAN • Tel: 0432-2169828

K

KMMOO ‹‹LL TTEEMMSS‹‹LLCC‹‹LL‹‹KKLLEERR‹‹

Dünya ve ülkemiz, bir yandan özellefltirmelerin kurtulufl olarak görül- dü¤ü bir dayatma, bir yandan da demokratik temellerde örgütlenememifl halklar›n terör ve iflgallerle k›yas›ya bir bask› ve sindirme ile karfl› karfl›ya kald›¤›, kitlesel ve bireysel terörün yine masum insanlar›n kanlar› ile pirim yapmaya çal›flt›¤› bir dönemden geçmektedir.

Ülkemiz 1984 y›l›ndan bu yana süregelen özellefltirme uygulamalar› ve kamunun mal› olan üretim birimlerinin devre d›fl› kalmas› ile, ne iflsizli¤e çare bulabilmifl, ne de borçlar›n› azaltabilmifltir.

Sonuçta geldi¤imiz nokta; iflsizli¤in artmas›, eflitsizli¤in derinleflmesi, sosyal ve ekonomik dokunun zarar görmesi, sa¤l›k, e¤itim, sosyal güvenlik ve altyap› gibi temel yurttafll›k haklar›n›n piyasalaflt›r›lmas› olmufltur.

Ülkeyi “pazar”, devleti “tüccar”, yurttafl› “müflteri” konumuna getirmeyi amaçlayan yasal düzenlemeler “AB'ye uyum” ad› alt›nda h›zla devam et- mekte, ulusal sanayinin temel tafl› olan kurulufllar (SEKA, TELEKOM, PETK‹M, TÜPRAfi, TEKEL, ERDEM‹R) birer birer özellefltirme maskesi ile uluslararas› sermayenin kontrolüne verilmekte, “özellefltirmenin ulusal eko- nomiye ve topluma ne getirdi¤i” ne tart›fl›lmakta ne de sorgulanmaktad›r.

TMMOB ve Odam›z kurulufllar›n›n 50. y›l›nda gerek kendi mesleki alanlar› ile ilgili gerekse ulusal ç›karlar›m›zla ilgili olarak bilimsel, halktan ve do¤rudan yana tav›rlar›n› her platformda dile getirmeye ve savunmaya devam edeceklerdir.

Sayg›lar›m›zla,

KMO Yönetim Kurulu

Baflyaz›

De¤erli Meslektafllar›m

Sat›rlar›ma 1977 y›l›n›n Mart ay›nda Odam›z taraf›ndan yay›nlanan, “Kimya ve Kimya Mühen- disli¤i Terimleri K›lavuzunun”, o tarihlerde Odam›z›n Dil Yarkurulu Baflkan› Ömer Kuleli taraf›ndan yaz›lan önsözünü hat›rlatarak bafll›yorum. De¤erli Ömer Kuleli diyor ki: “Son y›llarda bir yandan, Türkçe'mizin öteden beri yerleflmifl yabanc› kökenli sözcük ve kavramlardan ar›t›lmas› çabalar› sürer- ken, öte yandan dilimize yeni, yabanc› kökenli sözcüklerin sürekli ak›fl› ve dilde özleflmeye karfl› olan- lar›n çabalar› ile büyük sorunlar›n ortaya ç›kt›¤› hepimizce bilinmektedir. Bilim dilinin oluflturulma- s› gerçeklefltirilememifltir. Kimya mühendisli¤i e¤itimi ve uygulamas›nda özellikle kendini gösteren terim kargaflas› bilimsel ve ekonomik aç›lardan sak›ncal› boyutlara ulaflm›flt›r. Yabanc› terimler - de-

¤iflik biçimlerde yaz›lma ve okunmalar›na karfl›n - dilimize yerleflmektedirler. Dahas› var, bunlardan Türkçe'nin tak›lar›yla yeni terimler türetilmektedir.

Toplumda düflünce ve bilgi al›fl-veriflinin temel arac› dildir. Hem düflünmenin, hem ö¤renmenin anadilde en kolay olaca¤› herkes taraf›ndan bilinmektedir. Ancak yal›n ve öz bir dille kolay anlafl›l›r- l›k sa¤lanabilir. Özellikle bilimsel kavramlar›n yal›n ve anlafl›l›r olmas›, onlar› soyutluktan kurtara- rak sa¤l›kl› düflünmeyi, kolay ö¤retmeyi ve bilinçli ö¤renmeyi beraberinde getirir. Yabanc› dillerden aktar›lm›fl kavram ve terimler, ezberleyerek ö¤renmeye zorlar. Ezbere bilmeninse, bilmek olmad›¤›

ünlü bir özdeyifltir.

Dil ile toplumsal de¤iflim, birbirine s›k› s›k›ya ba¤l› olgulard›r. Toplum ilerledikçe, bilinçlendik- çe, bilinçlenmenin yay›lma arac› olan dil de bu ifllevini daha iyi yerine getirecek biçimde geliflir. Ge- rici çevrelerin tüm çabalar›na karfl›n dilde özleflme ak›m›, toplumsal bir olgu olmufl ve son y›llarda k›- vanç verici bir aflamaya varm›flt›r. Özleflme ak›m›na karfl› olan bir çok ba¤naz politikac› bile demeç- lerinde o ak›m›n ürünleri olan sözcükleri kullanmak zorunda kalmaktad›r. Yaz›nda, bas›nda giderek konuflma dilinde var›lan bu aflamaya karfl›n, bilim dilinde baz› kiflisel çabalar d›fl›nda bu tür çal›flma- lara bir tak›m ilerici kurulufl ve örgütler düzeyinde yeni yeni bafllanmaktad›r. Bugün kendi dilimizde yaz›lm›fl bir hukuk ya da t›p metnini ço¤umuzun rahatça anlayamad›¤› bir gerçektir.

Bilim dilinde özleflmeye katk›da bulunmak bilimle u¤raflan herkesin görevidir. Bu katk›y› da her bilim dal›nda, en iyi, o bilim dal›yla u¤raflanlar yapabilirler.”

Aradan 28 y›l geçmifl, geldi¤imiz yer o günlerin çok gerisindedir. Atatürk'ün bafllatt›¤› dil devri- mi onun ölümünden sonra h›z›n› yitirmifl, 1980 y›l›ndan sonra tam bir gerileme ve yozlaflma süreci- ne girmifltir. fiunu unutmamal›d›r ki, ba¤›ms›z bir ulusal kimlik, kendi dilinle düflünce, bilim, kültür ve sanat üreterek geliflir ve sürdürülebilir.

Atatürk'ün Türkçe konusundaki sözleri ile sat›rlar›ma son veriyorum : “Ülkesini, yüksek istiklalini korumas›n› bilen Türk Milleti, dilini de yabanc› diller boyunduru¤undan kurtarmal›d›r.”

De¤erli dostlar, biz de KMO yay›n kurulu olarak “Kimya Mühendisli¤i” dergimizi her geçen gün biraz daha yabanc› sözcüklerden temizlemek niyetindeyiz.

Sayg› ve sevgilerimizle.

D

Drr.. SS.. FFeerrddaa MMUUTTLLUU K

KMMOO YYaayy››nn KKuurruulluu BBaaflflkkaann››

Yay›n Kurulundan

2

2.. ÜÜllkkeemmiizz KKaa¤¤››tt FFaabbrriikkaallaarr››nn››nn SSoorruunnllaarr››

Ka¤›t sektörünün arzu edilen büyümeyi göstere- bilmesi her fleyden önce afla¤›daki sorular›n cevab›- n› do¤ru bulmas›na ba¤l›d›r [4].

• Maliyetlerin rekabet edebilirli¤i,

• Hammaddenin kalitesi ve bol bulunabilirli¤i,

• Pazar büyüklü¤ü ve büyüme potansiyeli,

• ‹lave dönüflüm endüstrileri ile entegrasyonu,

• Tafl›ma maliyetlerinin düzeyi,

• Çevresel görünüm,

Yukar›daki faktörler dikkate al›nd›¤›nda mali- yetler bak›m›ndan ülkemiz ka¤›t sektörünün rakip AB flirketlerine göre maliyetleri daha yüksektir. Ma- liyetlerdeki fark birçok üretim türü için %30-40'lara kadar ç›kabilmektedir. Bunun temel sebebi, ülkemiz ka¤›t sektöründe öncelikle iflçilik ücretlerinin AB ül- kelerine göre düflük olmas›na ra¤men toplam mali- yetlerdeki pay›n fazlal›¤›, ülkemizde daha fazla per- sonel kullanarak üretim yap›lmas›d›r. Bu durum yu- kar›da verilen Finlandiya karfl›laflt›rmas›nda da gö- rülmektedir.

Ülkemiz ka¤›t sektöründe kullan›lan hammad- denin kalitesi düzenli olmad›¤› gibi bol bulunabilir- li¤i de tart›flma konudur. Bir ka¤›t sektörünün sa¤- l›kl› geliflme göstermesi ara ürün olan ka¤›t hamuru üretme kabiliyetine ve bunu dünya ile rekabet ede- bilece¤i bir maliyetle yapmas›na ba¤l›d›r. Ülkemi- zin ka¤›t hamuru üretim kapasitesi 560.000 ton ol- mas›na karfl›n ancak 160.000 ton ka¤›t hamuru üret- mifltir. Bu, öncelikle ülkemizdeki kurulu gerek me- kanik gerekse kimyasal yöntemlerle ka¤›t hamuru üreten fabrikalar›n kapasitelerinin dünya ölçe¤ine göre çok düflük olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Ay- r›ca, ülkemiz ka¤›t fabrikalar› enerjiyi AB ülkelerine göre oldukça pahal› kullanmaktad›rlar. Örne¤in; ‹s- veç'te elektri¤in kWh'i 0,034 dolar, Belçika ve ‹ngil- tere'de 0,055 dolar, Fransa'da 0,049 dolar iken ülke- mizde 0,077 dolard›r. Di¤er taraftan ka¤›t sektörü- nün ana hammaddesi odunun d›fl al›m› 3-4 y›ldan beri devam etmektedir ve y›ll›k 2 milyon m³kadar odun al›m› yurtd›fl›ndan yap›lmaktad›r.

Ülkemiz ormanlar›n›n kaplad›¤› toplam alan 20.712.894 milyon hektar olup bu ormanl›k alan›n ancak %39,4'ü verimli orman niteli¤indedir [5]. Be- lirtilen toplam orman alan›m›z›n içinde sadece 1.854.000 hektarl›k k›s›m plantasyon orman› olarak iflletilmektedir. Görülece¤i üzere geri kalan orman- l›k alan›m›z do¤al orman niteli¤indedir. Bu gün için ormanlar›m›z›n dikili a¤aç serveti 1.386.000.000 m³ dür [6]. Ormanlar›m›zdan ortalama olarak y›lda 13 milyon m³kadar endüstriyel, 18 milyon m³kadar da yakacak odun üretimi gerçekleflmektedir. Belirtilen bu üretim içinde özel ormanlar›n pay› yaklafl›k 2.981.000 m³dür [5,7]. Görülece¤i üzere ülkemiz or- manlar›n›n hemen hemen tamam› devlet taraf›ndan iflletilmektedir. Oysa, afla¤›daki çizelgede görüldü¤ü üzere, ülke koflullar›na ba¤l› olarak farkl› oranlarda özel ve sanayi kurulufllar› taraf›ndan iflletilebilmek- tedir. Çizelge 13'den görüldü¤ü üzere Finlandiya'da devlet ve kamu kurumlar›n›n pay› %29, ‹sveç'te sa- dece %12 oran›ndad›r.

Ka¤›t sektörünün üretim için kullanmak zorun- da oldu¤u dolgu maddeleri yap›flt›r›c› kimyasallar›- n›n da yurt içinden ucuza, ayn› kalitede sürekli fle- kilde tedarik edilebildi¤ini söylemek zordur.

Ülkemiz ka¤›t sektörünün pazar büyüklü¤ü bir- çok AB ülkesinden daha çok olup büyüme potansiye- li de daha fazlad›r. Bugün için ülkemizde ka¤›t ve karton tüketimi kifli bafl›na 42,5 kg olup bu rakam Yunanistan'da 77 kg'd›r. Di¤er AB ülkelerinde bu ra- kam daha da büyüktür. Dünya ortalamas› kifli bafl›- na 52 kg'd›r [8]. Bu da bize sektörün oldukça fazla bü- yüme potansiyeline sahip oldu¤unu göstermektedir.

Ülkemizin h›zla ihracat›n›n artmas›, nüfusunun bü-

[ ^{M Mu} ussttaaffaa U USST TA A

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisli¤i Bölümü,

Lif ve Ka¤›t Teknolojisi Anabilim Dal› 61080 Trabzon

]

TÜRK‹YE KA⁄IT SANAY‹S‹N‹N MEVCUT DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹

(166. say›dan devam)

O

Orrmmaann››nn mmüüllkkiiyyeettii FiinFnllaannddiiyyaa ‹‹ssvveeçç

Özel 62 50

Endüstri 9 38

Devlet 24 4

Belediye, di¤er kurumlar 5 8

Çizelge 13. Finlandiya ve ‹sveç Orman yap›s› [2]

yüklü¤ü dikkate al›nd›¤›nda dönüflüm endüstrileri- nin de gelecek için iyi bir potansiyele sahip oldu¤u- nu söylemek mümkündür. Buna karfl›n ülkemizde, demir yolu ve deniz yolu ile tafl›mac›l›k yayg›n ol- mad›¤› için tafl›ma maliyetleri yüksektir. Ayr›ca, çevresel görünüm ve düzenlemeler bak›m›ndan da gelecekte ülkemiz sanayini zor günler beklemekte- dir. Özellikle, 17 Aral›k'ta müzakere tarihi al›nd›k- tan sonra en zor müzakere edilecek konulardan biri çevre ve do¤al dengeyi koruyarak sürdürülebilir kal- k›nman›n sa¤lanmas› için yap›lacak düzenlemeler- dir. Bu güne kadar ülkemiz ka¤›t sanayinde bu alan- da ciddi geliflmelerin sa¤land›¤›n› söylemek zordur.

Dünyada ka¤›t hamuru üretimi hava kirlili¤i yaratmada beflinci, su kirlili¤i yaratmada üçüncü s›- rada yer almaktad›r. Ayr›ca, ka¤›t sanayinde kirlili-

¤i önleme maliyetinin toplam üretim maliyeti için- deki pay›n›n %2,4 oldu¤u belirtilmektedir.

Avrupa Komisyonu, 2001-2006 y›llar› aras›ndaki 5 y›ll›k dönemi kapsayan önerisinde üye ülkelerdeki ambalaj at›klar›n›n %50-65 oran›nda geri kazan›lma- s›n› ve %25-45 oran›nda da geri dönüflümünü hedefle- mektedir. 30 Haziran 2006'dan sonray› içeren hedef- lerde geri kazanmada %60-75, geri dönüflümde ise

%55-70 oran›n› belirlemifltir. Bu oranlar dikkate al›n- d›¤›nda at›k ka¤›t geri kazanma ve de¤erlendirmede ülkemizde yap›lacak çok ifl oldu¤unu söylemek ge- rekmektedir. Bugün için geri kazanma oran› ülke- mizde %36'larda olup, geri dönüflüm oran› ise yakla- fl›k %70'lerde bulunmaktad›r. 94/62/EC Ambalaj ve Ambalaj At›klar› Direktifiülkemizde uygulanmaya bafl- lad›¤›nda sadece at›k ka¤›tlar›n toplanmas› ile yeti- nilmeyecek bunun yan›nda di¤er toplanabilir tüm at›klar›n bu kapsamda ele al›nmas› gerekecektir.

Ülkemiz ka¤›t fabrikalar›ndan 21'inde ar›tma tesisinin mevcut oldu¤u, 3 fabrikada ar›tma tesisinin montaj çal›flmalar›n›n tamamlanmak üzere oldu¤u görülmektedir. Ancak, Su Kirlili¤i Kontrolü Yönet- meli¤i ile 1380 say›l› Su Ürünleri Kanunlar›ndaki KO‹, BO‹, ask›da kat› madde miktar› gibi ölçüm de-

¤erleri için öngörülen s›n›rlar farkl›l›k içermekte- dir. Bu farkl›l›klar›n ortadan kald›r›larak tek bir ka- nunla konunun aç›kl›¤a kavuflturulmas› yerinde ola- cakt›r.

Yukar›da yer verilen befl faktörden iki tanesi ül- kemiz ka¤›t sanayisinin büyümesini olanakl› k›lar- ken, özellikle ikisi, maliyet kriteri ile hammadde sa¤lama, büyümeyi engelleyen faktörler durumun- dad›r. Tafl›ma ile çevrenin etkisi sektörün büyümesi ile ilgili önemini gelecekte daha da art›racakt›r.

Di¤er taraftan, bir ka¤›t fabrikas›n›n verimlili-

¤ini etkileyen birçok faktörden söz edilebilir. Bu fak- törlerin önemlileri, global faktörler, bölgesel faktör- ler ve fabrika yap›s›, pazar faktörleri ve fabrika çal›fl- mas› ile ilgili faktörler olarak 4 grup alt›nda toplana- bilir. Global faktörler içinde endüstrinin dünyadaki durumu, ürün fiyatlar›, genel ekonomik yap›; bölge- sel faktörler ve fabrika yap›s› içinde odun fiyatlar›, enerji maliyeti, fabrika yap›s›, ürün yap›s›, bileflimi ve makine kapasitesi say›labilir. Ayr›ca, sat›fl a¤›, müflteri yap›s›, servis yetene¤i ve ürün kalitesi pa- zarla ilgili faktörleri olufltururken kapasite kullan›m oran›, çal›flma etkinli¤i, yat›r›m politikas›, ürün di- zayn› ve kalitesi, ka¤›d›n bileflimi ise fabrika çal›fl- mas›n› etkileyen alt etken faktörleri oluflturmakta- d›r. Görülece¤i üzere ülkemiz ka¤›t sanayi belirtilen kriterler bak›m›ndan da verimlilikten uzakt›r.

3

3.. SSoorruunnllaarr››nn AAflfl››llmmaass›› ‹‹ççiinn ÖÖnneerriilleerr

1. Kapasitesi düflük, eni dar, h›z› az olan ka¤›t ma- kinesi d›fl al›m› yerine üretilmesi düflünülen alt ka¤›t türüne göre optimum büyüklükte, uygun en ve h›zda çal›flan ka¤›t makinesi ithalat›na öncelik verilmelidir. Kesinlikle ikinci el maki- ne al›m› yasaklanmal›d›r. Çizelge 12'de verilen kapasite-maliyet iliflkisi bu tür yat›r›mlarda sü- rekli hat›rda tutulmal›d›r. E¤er gerekli görülü- yorsa, yeni ve modern makine ithalat›na yat›- r›m teflviki verilmesi için düzenleme yap›lmas›

sa¤lanmal›d›r.

2. Öncelikle ka¤›t sektörünün gelifliminin uygun kalitede ve makul bir maliyetle ka¤›t hamuru üretmekten geçti¤i unutulmamal›d›r. Bu amaç- la, gelece¤imizi kurtarmak için hem mekanik hamur üretimi hem de kimyasal hamur üret- mek amac›yla dünya ölçe¤inde ka¤›t hamuru üreten fabrika kurulmas›n›n gerçeklefltirilmesi gerekmektedir. Ancak, böyle bir üretimin yap›- labilmesi için ormanc›l›k sektörünün de yeni bir yap›lanmaya gitmesi gereklidir. Ülke or- manlar›n›n öncelikle ülke sanayine hizmet et- mesi gerekti¤i unutulmamal›, devlet iflletmecili-

¤inin ormanc›l›ktaki tekel durumu sorgulan- mal›, özel sektörün de bu alanda gelece¤i göre- ce¤i düflünülerek orman yetifltirmedeki k›s›tla- malar kald›r›lmal›d›r.

3. Befl y›ll›k kalk›nma plan›nda yer ald›¤› üzere y›ll›k bitki saplar›ndan ka¤›t hamuru üretecek fabrika kurulmas› teflvik edilmeli, bu sayede ül- kemizin y›ll›k 45 milyon tonu bulan y›ll›k bitki sap› potansiyelinden yararlan›labilece¤i gibi ül-

kemizde iflsizli¤in önlenmesine de bu tür yat›- r›mlar›n ciddi katk›s› olaca¤› bilinmelidir. Çün- kü, ka¤›t hamuru fabrikas›nda çal›flan›n istihda- ma olan çarpan etkisi 11'dir. Özellikle, bu tür yat›r›mlar›n sözü geçen kalk›nma plan›nda Gü- ney Do¤u Anadolu için önerildi¤i dikkatten kaçmamal›d›r.

4. AB sürecindeki ülkemiz için kat› at›klar›n top- lanmas›nda, özellikle at›k ka¤›tlar›n toplanma- s›ndaki mevcut %36'lardaki oran›n %50-60'lara ç›kar›labilmesi için yerel yönetimler ve e¤itim kurumlar› ile yeni iflbirli¤ine gidilmesi zorunlu- dur. Bu alanda kal›c›, etkin ve gelece¤imizi flekil- lendirecek iflbirliklerinin yarat›lmas› gereklidir.

5. Bugün için at›k ka¤›d›n çok büyük bir k›sm›

oluklu mukavva ve gri karton üretiminde de¤er- lendirilmektedir. Oysa, birçok geliflmifl ülkede at›k ka¤›tlar›n içerdi¤i mürekkep giderildikten sonra yeniden gazete, bask›, yaz›-tab› ka¤›d›

üretimi gibi alanlarda de¤erlendirilmesi müm- kündür. Bu nedenle, at›k ka¤›ttan mürekkep gi- derme ve at›k ka¤›d› katma de¤eri yüksek ürün- lere dönüfltürme konusunda yeni teknolojiler yaratma ya da mevcut teknolojilerin ülkemize kazand›r›lmas› için çabalar›n art›r›lmas› kaç›- n›lmazd›r.

6. Geçmiflten bafllay›p günümüze kadar gelen sek- törün üretimde standardizasyonunu hedef alan ISO 9000, ISO 9001 kavramlar› yan›nda sektör yöneticilerinin sertifikal› üretim ve ISO 14000 kavramlar› ile tan›flmas› ve gelecekte üretimini bu kavramlara göre ve sürdürülebilir kalk›nma- y› sa¤layacak flekilde yapmas›n›n alt yap›s› bu günden kurulmal›d›r. Bu yeni kavramlar›n kul- lan›lan hammaddede standardizasyonu, üretim- de standardizasyonu ve üründe standardizasyo- nu kapsad›¤›n› unutmamak gereklidir. Bu konu ayn› zamanda ormanlar›m›z›n nas›l iflletilece¤i ile de yak›ndan ilgilidir.

7. Ülkemiz ka¤›t sektörü mevcut hali ile teknoloji üretme yetene¤inden yoksun, rekabet gücü za- y›f, birçok teknolojik yenili¤i hep yurtd›fl›ndan alan bir sektördür. Bu alanda yeni yap›lanmaya gidilerek ülke içinden birçok sektörle ilgili bil- ginin temini için ciddi, kal›c› ve süreklilik arz eden bir organizasyon yap›s› oluflturulmal›d›r.

Bu amaçla, üniversitelerimizde bir ka¤›t mü- hendisli¤i bölümünün kurulmas› ve kurulacak bölümün teknik alt yap›s›n›n oluflturulmas›nda tüm sektör ileri gelenlerinin yap›c› destekleri

sa¤lanmal›d›r. Böylece, sektör için gerekli hem yüksek nitelikli iflgücü sa¤lanm›fl olacak, hem de sektör sorunlar›n›n araflt›rma konusu olarak seçilip, çözüm önerilerinin ortaya konulmas›

kolaylaflacakt›r.

8. Bu sektörde iflçilik maliyetlerini afla¤›ya çek- mek ve insandan kaynaklanan hatalar› azalt- mak için mekanizasyon ve proses kontrol sis- temlerinden daha fazla yararlan›lmal›d›r. Bu uygulama ile üretim maliyetlerinin afla¤›ya çe- kilmesi kolaylaflacakt›r.

9. Bu sektör için gerekli olan kaolen, kalsiyum karbonat, bentonit gibi birçok dolgu maddesi- nin yerli kaynaklardan makul bir fiyatla sürek- li olarak sa¤lanmas›n› mümkün k›lacak yan sektörlerin kurulmas› özendirilmelidir. Ayr›ca, lif ara hammaddesine göre daha düflük maliyet- le tedarik edilen dolgu maddelerinin kullan›m›

ka¤›t üretim maliyetlerinde ciddi azalma sa¤la- yacakt›r. Bugün için ülkemizde dolgu maddesi kullan›m› %3'lerde iken AB ülkelerinde bu oran

%10-15'lerdedir.

10. Ülkemiz fabrikalar›ndaki geri kazanma yükünü azaltmak için sistem kapal›l›¤› art›r›lmal›, üre- timde daha fazla tutundurucu kimyasal kullan›- m›na yer verilmelidir. Bu sayede üretim mali- yetlerinin bir miktar da olsa afla¤›ya çekilmesi olas› olacakt›r.

11. Ka¤›t sanayi ile ilgili kirlilik parametrelerini ve s›n›rlar›n› ortaya koyan yönetmelik bir an önce güncellefltirilmelidir. Bu güncellefltirmede AB mevzuat› göz önünde bulundurulmal›d›r. Bu ba¤lamda gerekli görüldü¤ünde at›k su ar›tma tesislerinin modernizasyonuna gidilmelidir.

K

KAAYYNNAAKKLLAARR

1. Sükan, E. (2004): Selüloz ve Ka¤›t Sanayi Vakf› Y›ll›k Raporu, 2. Harla, A. (2000): Printing and writing papers, in paper and bo-

ard grades Edited by Hannu Paulapuro, Tappi Press, 134 p.

3. Diesen, M. (1998): Economics of the pulp and paper industry, Tappi Press, 186 p.

4. Sundholm, P. (2000): Mill operations in production of main pa- per and board gardes, in papermaking Part 1, stock preparation and wet end, Edited by Hannu Paulopuro, Tappi Press, 461 p.

5. Konukçu, M. (1998): Statistical profile of Turkish forestry, T.R.

Prime Ministry, State Planning Organization, 43 p.

6. Anonim (2004) State of the World's forests 2003, FAO Press, Ro- ma, 151 p.

7. Ero¤lu H. ve M. Usta (2000): Liflevha Üretim Teknolojisi, K.T.Ü.

Genel Yay›n No.200, Trabzon, 351 s.

8. Metin, A. (2004): Ülkemizde kullan›lan ka¤›tlar›n yeniden de¤er- lendirilmesi, SEKA Ka¤›tç›l›k Dergisi, say› 76, s.8.

G Giirriiflfl

Ülke ekonomisinde çok önemli bir yere sahip olan ya¤l›k ve sofral›k zeytin ile zeytinya¤› gibi ana ürünlerin yan›nda “Prina” ve “Karasu” gibi ka- t› ve s›v› yan ürünler de zeytinya¤› fabrikalar›nda ortaya ç›kmaktad›r. Ekonomik olarak de¤erlendi- rilebilen pirinaya karfl› karasu çevreye gelifligüzel b›rak›lmaktad›r. Bunun sonucu olarak da ekono- mik de¤erini kaybetmekte ve çevreyi büyük ölçü- de kirletmektedir.

Zeytinya¤› üretimi at›ksular› temel olarak zeytinde bulunan maddeleri içermektedir. Ancak zeytinya¤› üretiminden kaynaklanan zeytin kara- sular›n›n çok yüksek deriflimlerde Biyokimyasal Ok- sijen ‹htiyac› (BOI), Kimyasal Oksijen ‹htiyac› (KOI), As- k›da Kat› Madde (AKM), ya¤ ve gres ile fitotoksik özelli¤i olan çeflitli fenol ve polifenol bileflikleri içermeleri, söz konusu sektör at›ksular›n›n önem- li bir kirletme potansiyeline sahip olduklar›n› gös- termektedir.

Zeytinya¤› üretiminde kesikli (pres) ve sürek- li (santrifüj) olmak üzere iki farkl› yöntem kulla- n›lmaktad›r. Her iki yöntemde de üretim sonu- cunda prina ve karasu gibi iki yan ürün oluflmak- tad›r [7]. S›v› at›k olarak a盤a ç›kan zeytin karasu- yunun deriflimi, üretim süreci ve iflletim koflullar›- na ba¤l› olarak büyük de¤iflimler göstermektedir.

Zeytinya¤› üretimi s›ras›nda a盤a ç›kan at›ksu miktar› genellikle 0,5-1,5 m³/ton zeytin olmakta- d›r. Karasuyun ar›t›m›nda yaflanan güçlüklerin en önemli nedenleri, bu suyun yüksek organik mad- de ve polifenoller gibi zehirli maddeleri içermesi, sezonluk üretim yap›lmas› ve bir üretim sezonu- nun 3 - 4 ay kadar sürmesidir. Karasuyun yap›s›n- da bulunan organik bilefliklerin bafl›nda fleker, azot bileflikleri, uçucu asitler, polialkoller, pektin, ya¤, polifenoller, karasuya koyu rengi veren ta- nenler bulunmaktad›r [10].

Zeytinya¤› endüstrisi at›ksular› (zeytin kara- suyu), ‹spanya, ‹talya ve Yunanistan gibi Akdeniz ülkelerinde yüzy›llardan beri önemli bir kirlilik

kayna¤› olmufltur. Ancak üretimin son 35 y›lda önemli ölçüde artmas›, üretim yap›lan iflletmele- rin küçük ve üretim yap›lan bölgelerin her yan›na da¤›lm›fl durumda olmas›, at›ksular›n do¤rudan topra¤a veya yer alt› sular›na boflalt›lmas› nede- niyle çevresel etkileri son y›llarda ön plana ç›k- m›flt›r [10].

Zeytin karasuyunun ar›t›lmas› ile ilgili çal›fl- malar bütün dünyada sürmekte ve henüz boflalt›m standartlar›n› % 100 sa¤layan bir ar›tma yöntemi bulunmamaktad›r. Yap›lan araflt›rmalarda ancak % 75-80 oran›nda bir ar›t›m baflar›s› sa¤lanabilmifltir.

Zeytin karasuyunun al›c› ortama verilmesi so- nucu oluflan pH de¤iflimleri bal›k ölümlerini do¤- rudan etkilemektedir. Zeytin karasular›, ya¤ içe- rikleri nedeniyle al›c› ortamlarda su yüzeyine ya- y›lmaktad›r. Bu da suyun oksijen al›m›n› ve günefl

›fl›¤› geçiflini azaltarak al›c› ortamdaki bitkisel ve hayvansal yaflam›n (flora ve faunan›n) normal ge- liflimini engellemektedir. Ayr›ca zeytin karasuyu, yüksek organik madde içeri¤i nedeniyle çözün- müfl oksijenin tüketilmesine neden olmaktad›r.

Ülkemizde Çevre Kanunu çerçevesinde ç›kar›- lan Su Kirlili¤i Kontrolü Yönetmeli¤i'nde zeytinya¤›

sektörünün at›ksular›na ait al›c› ortam standartla- r› tan›mlanm›flt›r. Ancak, bu sektörde etkinlik gös- teren iflletmelerin büyük k›sm›, küçük kapasiteli iflletmeler olup, zeytin rekoltesine göre çal›flmak- ta, üretime bafllama ve bitifl tarihleri, üretim kapa- siteleri büyük de¤ifliklik göstermekte ve iflletmele- rin büyük k›sm› küçük yerleflim birimlerinde yer almaktad›r. Bu nedenle yönetmelikte verilen de- flarj standartlar›n›n sa¤lanmas›na yönelik ar›tma tesisleri kurulmas›, özellikle küçük iflletmeler için teknik ve ekonomik aç›dan mümkün olmamakta- d›r. Ülkemizde y›ll›k 600.000 ton zeytin karasuyu- nun, ar›t›lmaks›z›n al›c› ortamlara verildi¤i öngö- rülmekte ve sürekli sistemle çal›flan iflletmelerin giderek artmas› ile bu sorun daha da büyümekte- dir. Bu nedenle çevre de¤erlerimizin korunmas›

ve kirlili¤in önlenmesine yönelik olarak, ülkemiz-

[ ^{E Errd diin nçç ‹‹K K‹‹Z ZO O⁄ ⁄L LU} U •• SSeen neem m H HA ASSK KÖ ÖK K

Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi • Biyomühendislik Bölümü

]

ZEYT‹N KARASUYUNUN F‹Z‹KSEL K‹MYASAL VE

‹LER‹ YÜKSELTGEME YÖNTEMLER‹YLE ARITIMI

de var olan zeytinya¤› iflletmelerinden kaynakla- nan at›ksular›n, alternatif giderilme yöntemleri ve ülkemiz koflullar›nda uygulanabilirli¤inin be- lirlenmesi gerekmektedir [3].

Karasuyun ar›t›m› için pek çok yöntem gelifl- tirilmifltir. Is›l yöntemler (buharlaflt›rma ve yak- ma), lagünde buharlaflt›rma ya da sulama amaçl›

kullanma, yüzdürme/çökeltim, ultrafiltrasyon, zardan süzme (membran filtrasyon) ve ters osmoz, anaerobik ve aerobik biyolojik ar›tma, kimyasal ve elektrokimyasal ar›tma, hayvan yemi olarak kul- lanma, yüzeyde tutma (adsorpsiyon), elektroliz uy- gulanan yöntemler aras›nda yer almaktad›r [7].

D

Düünnyyaaddaa vvee TTüürrkkiiyyee''ddee ZZeeyyttiinnyyaa¤¤›› ÜÜrreettiimmii

• Türkiye'de Ege, Marmara, Akdeniz ve Güney- do¤u Anadolu Bölgelerinde zeytin a¤ac› yetifl- tirilmektedir.

• Bu a¤açlar›n %75'i Ege, %9,3'ü Marmara,

%14'ü Akdeniz, %1,7'si Güneydo¤u Anadolu Bölgesi'nde bulunmaktad›r.

• Türkiye, ortalama 99 bin ton zeytinya¤› üreti- mi ile dünya üretiminin % 4,6's›n›, 36,4 bin ton ihracatla ise dünya ihracat›n›n %10'unu karfl›lamaktad›r.

• Zeytinya¤› üretimi bak›m›ndan en büyük üre- ticiler, ‹spanya, ‹talya ve Yunanistan'd›r.

• Türkiye dünya zeytinya¤› üretiminde 5. s›ra- dad›r.

Z

Zeeyyttiinnyyaa¤¤›› ÜÜrreettiimm TTeekknnoolloojjiissiinnee G

Göörree KKiirrlleettmmee PPoottaannssiiyyeelllleerrii

Zeytinya¤› üretiminde kullan›lan üretim tek- nolojisine ba¤l› olarak ifllenen zeytinin bir tonu

bafl›na ortaya ç›kan karasu miktar› ve karasuyun kirlilik özellikleri de¤iflmektedir. Çizelge 1'de, kul- lan›lan üretim teknolojisine ba¤l› olarak bu özel- likler verilmektedir. [2]

Her zeytinya¤› iflletmesinin at›ksu özyap›s›, zeytininin yetifltirildi¤i bölgenin toprak ve iklim özelliklerine, ayr›ca iflletmede kullan›lan suyun kimyasal özelliklerine ba¤l› olarak büyük farkl›- l›klar göstermektedir. Çizelge 2'de zeytin karasu- yunun kirletici parametrelerinin aral›klar› veril- mifltir. Çizelgede zeytinya¤› üretim tesislerinden ç›kan karasuyun kirlilik karakteristikleri özetlen- mifltir. [1, 4, 5, 8, 11]

Zeytinya¤› üretiminden oluflan karasuyun yayg›n özellikleri afla¤›da verilmifltir:

• Koyu kahverengi - menekfle tonlar›nda ve hat- ta siyah renktedir,

• KOI/BOI5 oran› 2,5 - 5 aras›nda ve KOI de¤eri 220 g/L'ye kadar ç›kabilen,

• pH de¤erleri 3 - 5,9 aras›nda de¤iflen asit böl- gesindedir,

• Yüksek polifenol içeri¤i (3 - 80 g/L) vard›r,

• Yüksek kat› madde içeri¤i (20 g/l'ye kadar),

• Lipidler, pektik bileflikler ve karbonhidratça zengindir,

• Önemli miktarda potasyum, magnezyum ve fosfat tuzlar› içerir.

Z

Zeeyyttiinn KKaarraassuuyyuunnuunn AArr››tt››mm››nnddaa U

Uyygguullaannaann YYöönntteemmlleerr

➤ FFiizziikksseell YYöönntteemmlleerrllee AArr››tt››llmmaass››

• Yüzeyde tutunma (adsorpsiyon)

• Sulama ve gübre amaçl› kullan›m›

Çizelge 1. Üretim teknolojisine ba¤l› olarak karasu miktar› ve özellikleri [2]

Ü

Ürreettiimm fifieekkllii Geleneksel S›kma Yöntemi

Üç Fazl›

Sürekli Sistem

Zeytin Y›kama Suyu Dekantör Suyu Cilalama Suyu Enerji

Zeytin Y›kama Suyu Enerji

‹ki Fazl›

Sürekli Sistem G Giirreenn Zeytin Y›kama Suyu Enerji

G

Giirrddii MMiikkttaarr››

1 ton 0,1-0,12 m³ 40-63 kWh 1 ton 0,1-0,12 m³ 0,5-1,0 m³ 10 litre 90-117 kWh 1 ton 0,1-0,12 m³ 90-117 kWh

Ya¤

Kat› At›k

(%60 su+%3 ya¤) Ç

Ç››kkaann Ya¤

Kat› At›k

(%25 su+%6 ya¤) At›ksu

Ya¤

Kat› At›k

(%50 su+%4 ya¤) At›ksu (% 1 ya¤l›)

Ç

Ç››kktt›› MMiikkttaarr››

200 kg 400 kg 0,6 m³ 200 kg 500-600 kg 1,0-1,2 m³

200 kg 800-950 kg

K

KOO‹‹ ((gg//LL))

90-130

40-220

10-15

• Lagünlerde buharlaflt›rma

• Vakumlu buharlaflt›rma

• Dam›tma (distilasyon)

• Zardan süzme (membran filtrasyonu)

➤ KKiimmyyaassaall YYöönntteemmlleerrllee AArr››tt››llmmaass››

• Kimyasal Çökeltim: P›ht›laflmay› sa¤lamak amac›yla FeCl3, H2SO4, HCl ve Ca(OH)2 gi- bi p›ht›laflt›r›c›lar kullan›l›r.

• Kimyasal Yükseltgeme: Kimyasal yükseltge- me yöntemleri; oksijenle, ozonla, hidrojen peroksitle, potasyum permanganatla, klor veya hipokloritlerle, klordioksitle yükselt- geme ve Fenton yükseltgemesi.

➤ BBiiyyoolloojjiikk YYöönntteemmlleerrllee AArr››tt››llmmaass››

• Aerobik Biyolojik Ar›t›m: Aerobik mikroor- ganizmalar›n, oksijen varl›¤›nda, kirlilikle- ri yükseltgeyerek parçalamas› temeline da- yan›rlar. Aerobik süreçler, genellikle at›ksu- da düflük deriflimlerde bulunan çözünmüfl ve kolloidal haldeki kirlilikleri ar›t›rlar.

Yüksek deriflimlerdeki kirlilikler ise ancak yüksek al›koyulma sürelerinde ve yüksek geri devir oranlar›nda ar›t›labilir. Bu neden- le zeytin karasuyunun aerobik biyolojik ar›- t›m›, yüksek KOI ve fenol içeri¤i nedeniyle uygun de¤ildir.

• Anaerobik Biyolojik Ar›t›m: Oksijensiz or- tamda organik maddelerin özel organizma- larca parçalanmas› temeline dayan›r. Ana- erobik süreçler, KOI derifliminin 1500 mg/L'den büyük oldu¤u at›ksular›n ar›t›- m›nda kullan›lmas›, düflük miktarda at›k çamur oluflturmas›, süreç s›ras›nda a盤a ç›-

kan biyogaz›n kullan›labilmesi gibi üstün- lüklere sahiptir. Karasuyun ar›t›m›nda ana- erobik lagünleme, anaerobik kontakt süreç, yukar› ak›fll› anaerobik çamur yatak reaktör (UASB) ve anaerobik filtreler kullan›labil- mektedir. [10]

• Biyolojik De¤erlendirme (Biyoremedias- yon): Zeytin karasuyunun yeniden kullan›- m›n› sa¤layacak biyoar›t›m sistemleri ara- s›nda gübre veya toprak flartland›r›c›s› ola- rak kullan›m›, yenilebilir mantarlar için büyüme ortam› olarak kullan›m›, aç›k ha- vuzlarda algler için büyüme ortam› olarak kullan›m›, biyopolimerik maddelerin eldesi (özellikle polisakkarit ve biyolojik olarak parçalanabilen plastiklerin üretimi), biyo- enerji kayna¤› olarak kullan›m› ve ilaç kay- na¤› olarak kullan›m› say›labilir [9].

➤ EElleekkttrroolliizz YYöönntteemmiiyyllee AArr››tt››llmmaass››

Elektroliz yöntemi, anotta titanyum/platinyum, katotta ise paslanmaz çeli¤in kullan›ld›¤› bir elekt- rolitik yükseltgeme yöntemidir. Bu yöntemin en önemli sak›ncas› çok pahal› olmas›d›r. Elektroliz yöntemi zeytin karasuyundan toksik bilefliklerin gi- derilmesi için, ön ar›t›m olarak kullan›labilir [6].

➤ BBuuhhaarrllaaflfltt››rrmmaa,, HHiiddrroolliizz,, YYüükksseellttggeemmee,, U

Ullttrraaffiillttrraassyyoonn ((EEHHOO)) YYöönntteemmii

Buharlaflt›rma, hidroliz ve yükseltgeme basa- maklar›ndan oluflmaktad›r. At›ksu içeri¤indeki bi- leflikler, denetimli bir ›s› verilmesi ile önce hidro- lize edilir ve daha sonra hava ile okside edilir [6].

Z

Zeeyyttiinn KKaarraassuuyyuunnuunn A

Arr››tt››mm››nnddaa

Çizelge 2. Karasuyun kirlilik özellikleri [1, 4, 5, 8, 11]

P

Paarraammeettrree pH KOI BOI₅

Toplam Kat›

Organik Kat›

Ya¤lar Polifoneller Uçucu Organikler Toplam Azot

-- g g//LL g g//LL g g//LL g g//LL g g//LL g g//LL g g//LL g g//LL

- 195

38 - - - 18

- 0,81

4,7 - - 1-3

- - 3-8 5-10 0,3-0,6

5,3 109

41 19 17 2,3 0,002

0,78 0,6

3-5,9 40-220 23-100 1-20

- 1-23 5-80 0,8-10 0,8-1,2

5,1 122

- 103

82 10 6,2 0,96 0,95 B

Biirriimm PPoommppeeii FFiieessttaass SStteeeeggmmaannss HHaammddii AAnnddrreeoozzzzii

U

Uyygguullaadd››¤¤››mm››zz YYöönntteemm

Bu yöntem, çok say›daki küçük iflletme için ilk yat›r›m maliyetinin düflük olaca¤›, ask›da kat›

madde ile çözünmüfl halde bulunan antimikrobi- yal ve fitotoksik olan fenolik bileflikleri içeren ve çok yüksek KOI/BOI₅ oran›na sahip olan karasu- yun fiziksel, kimyasal ve ileri yükseltgeme teknik- leri uygulanarak ar›t›lmas› amac›yla gelifltirilmifl- tir. Gelifltirdi¤imiz yöntem Türk Patent Enstitüsünde 2005-G-91726 numara ile kay›tl› bulunmaktad›r.

Öncelikle zeytin karasuyu, p›ht›laflt›rma - yu- maklaflt›rma - çöktürme ifllemlerinin gerçekleflti- rilece¤i tanka al›n›r. Bu tankta zeytin karasuyu önce p›ht›laflt›rma bölmesine al›narak pH de¤eri toz kireç ile istenen de¤ere getirilir ve bu de¤erde tutulur. Daha sonra zeytin karasuyu yumaklaflt›r- ma bölmesine al›n›r ve at›ksuyun özelli¤ine göre belirlenen miktar ve özellikte taraf›m›zdan geliflti- rilen toz polimer çözeltisi eklenerek sudaki çözün- müfl ve ask›da bulunan kat›lar›n yumaklaflmas›

sa¤lan›r. Yumaklaflma aflamas›ndan sonra zeytin karasuyu çöktürme bölmesine al›narak beklenir ve böylece çöktürme ifllemi tamamlan›r. Bu böl- mede çökelen kat› tank›n alt›ndan al›n›r. Çökelen kat› al›nd›ktan sonra üstte kalan s›v›, zeolit yatak- tan geçirilir ve yükseltgeme tank›na al›n›r.

Yükseltgeme tank›na al›nan s›v›, sodyum hi- poklorit çözeltisi eklenerek ve havaland›rma yap›- larak yükseltgenir. Bu aflamadan sonra ar›t›lm›fl su önce bir zeolit yataktan sonrada bir UV/ozon sisteminden geçirilir. Bu ifllem ard›fl›k olarak veya dolafl›mla yap›labilir.

Son olarak ar›t›lm›fl su klor giderimi amac›y- la bir aktif karbon yataktan geçirilir. Bu yöntemle, KOI, fenolik bileflikler, BOI5, AKM ile ya¤ ve gres giderimi % 98 - 100 gerçeklefltirilmektedir.

Deneme tesisinden ç›kan ar›t›lm›fl suyun, ‹z- mir Büyükflehir Belediyesi ‹ZSU laboratuvar›nda yapt›r›lan analiz sonucuna göre, 2872 say›l› Çevre Kanunun Su Kirlili¤i Kontrolü Yönetmeli¤indekiTablo 25'te belirtilen Kanalizasyona Deflarj Standartlar›na uygun oldu¤u saptand›. Çizelge 3'te zeytin karasu- yu ar›tma tesisi ç›k›fl›ndan al›nan ar›t›lm›fl suyun

‹zmir Büyükflehir Belediyesi ‹ZSU laboratuvarla- r›nda yap›lan analiz de¤erleri standartlarla birlik- te verilmektedir.

Yöntemin uyguland›¤› tesise ait görüntüler ve bas›nda yer alan haber kesiti fiekil 1-4'te verilmek- tedir.

fiekil 1. Zeytin karasuyu ar›tma tesisi genel görünümü.

fiekil 2. Ar›tma prosesinden ç›kan su.

fiekil 3. Proses ç›k›fl›.

fiekil 4. Bas›n haberlerinden bir örnek.

2. Avrupa Birli¤i Komisyon Raporu, 1992.

3. Durucan, Z. ve Gördük, Y., 2002, Karasu Bertaraf› ve Yasal Çerçevesi, 1. Zeytinya¤› Üretiminde Çevre Sorunla- r› ve Çözümleri Uluslararas› Çal›fltay› Bildiriler Kitab›, Bal›kesir, 298s.

4. Fiestas Ros de Ursinos, J.A., 1981, The Anaerobic Diges- tion of Wastewater from Olive Oil Extraction, Anaerobic Digestion, Travemünde, poster.

5. Hamdi, M., 1993, Toxicity and Biodegradability of Olive Mill Waste Waters in Batch Anaerobic Digestion, Biopro- cess Engineering, 8-79 pp.

6. Improlive, http://www.fiw.rwthachen.de/improlive/

englisch/rsanfall/abwasser/anaerob.html

7. Oktav, E., fiengül, F. ve Özer, A., 2001, Zeytinya¤› En- düstrisi At›ksular›n›n Fizikokimyasal ve Kimyasal Yön- temlerle Ar›t›m›, Ulusal Sanayi ve Çevre Sempozyumu, Bildiri Özetleri Kitab›, Mersin, 19s.

8. Pompei, C. and Codovolli, F., 1974, Risultari preliminary sul trattamento di deparazione delle acque di vegetazione delle olive per osmosi inverse, Scienza e Technologia Deg- li Alimenti, 363-364 pp.

9. Ramos-Cormenzana, A., 1995, Monteoliva-Sanchez, M., Lopez, M. J., Bioremediation of Alpechin, International Biodeterioration & Biodegradation, 249-268 pp.

10. Rozzi, A. and Malpei, F., 1996, Treatment and Disposal of Olive Mill Effluents, International Biodeterioration &

Biodegradation, 38: 135-144 pp.

11. Steegmans, R. and Fragemann, H.J., 1992, Optimierung der anaeroben Verfahrenstechnik zur Reinigung von or- ganisch Hochverschmutzten Abwässern aus der Olivenöl- gewinnung, Oswald - Schulze - Stiftung, Forschungsbe- richt AZ 101/81.

K

KAAYYNNAAKKLLAARR

1. Andreozzi, R., Longo, G., Majone, M. and Modesti, G., 1998, Integrated Treatment of Olive Oil Mill Effluents (OME): Study of Ozonation Couple with Anaerobic Diges- tion, Water Research, 32: 2357-2364 pp.

Çizelge 3: Ar›tma Tesisi Ç›k›fl›ndan Al›nan Ar›t›lm›fl Suyun

‹ZSU Laboratuvar›nda Yap›lan Analiz De¤erleri

-(a) Bu parametreler standartta yer almamaktad›r.

P

PAARRAAMMEETTRREE

pH

Kimyasal Oksijen ‹htiyac› (KOI) Biyoimyasal Oksijen ‹htiyac›

Ask›da Kat› Madde (AKM) Ya¤ ve Gres

Sülfat Fenol Serbest Klor Toplam Azot Toplam Fosfor Klorür Potasyum Sodyum Tuzluluk

(SO₄^2-)

(BOI₅)

Ö ÖLLÇÇÜÜLLEENN

D DEERR‹‹fifi‹‹MM

8,5 2023

1 16

1 86 0,24

0 2,8

1 4000

350 1950

7,3

T

TAABBLLOO 2255 AATTIIKKSSUU S

STTAANNDDAARRTTLLAARRII 6,5 - 10,0

4000 -(a) 500 250 1700

20 5 -(a) -(a) 10000

-(a) -(a) -(a)

B B‹‹RR‹‹MM

- mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L mg/L S %0

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ K‹MYASAL MADDELER

POL‹T‹KASININ GEL‹fi‹M‹: REACH TASARISI VE ETK‹LER‹

[ ^{B Bu} urrsseevv D DO O⁄ ⁄A AN N --

]

‹nsan yaflam›na giren kimyasal maddeler bera- berinde, modern toplumun tamamen ba¤›ml› oldu-

¤u faydalar getirmektedir. Kimyasal maddeler, tica- ret ve istihdam baz›nda da kiflilerin ekonomik ve sosyal refah›na önemli bir katk› sa¤lamaktad›r.

Öte yandan, bilinen baz› kimyasal maddeler, insan ve çevre sa¤l›¤›nda ciddi zararlara sebep ol- mufltur. Baz› hastal›klar›n tekrarlama oran›, örne¤in genç erkeklerde testis kanseri ve alerjiler, son za- manlarda önemli ölçüde artm›flt›r. Bunun alt›nda yatan sebepler henüz ayd›nlat›lmam›flken belli kim- yasal maddelerin alerjilere neden oldu¤u hakk›nda fikir birli¤i bulunmaktad›r¹. ‹nsan ve çevre sa¤l›¤›

üzerine, birçok kimyasal maddenin etkileri hakk›n- daki bilgi azl›¤› düflünülmesi gereken bir olgudur.

Bu örnekler, mevcut AB kimyasal madde politi- kas›n›n zay›fl›klar›n› göstermektedir. Bununla bir- likte, sorun Toplulu¤a has de¤ildir. Kanada ve ABD'de hükümet kurumlar›, riskleri hakk›nda az fley bilinen, hâlihaz›rda yüksek miktarlarda pazarla- r›nda bulunan kimyasal maddeler için test verileri- nin sa¤lanmas›n› teflvik etmeye bafllam›flt›r. Asl›n- da, hiç bir ülke madde bilgilerindeki derin bofllu¤un üstesinden gelmeyi henüz baflaramam›flt›r.

Avrupa Birli¤i'nde kimyasal maddeler nedeniy- le oluflabilecek risklerin kontrolü için halen uygu- lanmakta olan yasal sistem, mevcut ve yeni kimya- sal maddeler için ayr› ayr› uygulanmaktad›r.²Halen AB'de uygulanmakta olan kimyasal maddeler mev- zuat›na iliflkin kompleks sistemin amac› belli stan- dartlarda tek bir Avrupa Pazar› yaratmak ve dolay›- s›yla üye ülkeler aras›nda ürünlerin serbest dolafl›- m›n› sa¤lamak ve bunlar› yaparken ayn› zamanda insan sa¤l›¤› ve çevrenin korunmas› yönünde yük-

sek standartlar oluflturmakt›r. Bu kapsaml› amaçlar mevcut ve yeni kimyasallar›, ithalat ve ihracat ku- rallar›n› ve risk de¤erlendirme yöntemlerini de içi- ne alan çok say›da yasal aktiviteyi de beraberinde getirmifltir. Ancak, 1980'lerde kimyasal maddelere iliflkin mevzuat sisteminin daha basitlefltirilmesi ge- rekti¤i yönünde görüfller ortaya at›lm›flt›r. Bu görüfl- lerin alt›nda yatan nedenlerden birisi de 70'li ve 80'li y›llarda, yukar›da bahsedilen olumsuzluklara neden olan kimyasal maddeler konusunda çok say›- da yaz›lar›n ç›kmas› ve insan ve çevre sa¤l›¤› üzerin- de, kimyasal maddelerin olas› yan etkilerinin ihmal edildi¤ine iliflkin endiflelerin artmas› idi.

Tüm bu endifleler nedeniyle, Avrupa Komisyo- nu endüstriyel kimyasal maddelerle ilgili yasal enst- rümanlar› gözden geçirmeye bafllad›. Bu ifllem Kas›m 1998'de tamamland› ve flu de¤erlendirme yap›ld›:

“Halen halk aras›nda kimyasal bilefliklerin, in- san sa¤l›¤› ve çevre üzerindeki etkileri konusunda, endokrin y›k›c› kimyasal maddelerde oldu¤u gibi endifle ve korkular› bulunmaktad›r. Bildirim sistemi sadece 1981 y›l›ndan beri oldu¤u için, bu tarihten önce pazara giren tüm kimyasal maddeler bu siste- me göre dikkatli bir flekilde incelenmemifltir. Bu yüzden kimyasal maddelerin büyük bir k›sm› için çok az veri mevcuttur. Bu nedenle, tehlike özellikle- ri belirlenmemifl ve/veya riskleri de¤erlendirilme- mifl çok say›da kimyasal maddeye maruz kalan in- san ve çevre öncelikli endifle kaynaklar›d›r.”

Avrupa Komisyonu bu gözden geçirmenin so- nucunda 2001 y›l›nda kimyasal maddelerin olufltu- rabilece¤i riskleri düzenleyen ve ihtiyat ilkelerini de³ içeren yeni politikalar›n› (Beyaz Belge - White Paper)⁴yay›mlam›flt›r.

1 Komisyonun Toksisite, Ekosisite ve Çevre Bilimsel Komitesi'ne (CSTEE) göre, üreme ve büyüme etkileri ile yaban hayat popülasyonlar›nda endokrin y›k›c› maddeler aras›nda ba¤lant›lar rapor edilmifltir.

2 “Mevcut Kimyasal Maddeler” 18 Eylül 1981'den önce AB Pazar›nda bulundu¤u bildirilmifl olan maddeler (say›s› 100.000'in üstündedir),

“Yeni Kimyasal Maddeler” ise 18 Eylül 1981'den sonra AB Pazar›na giren maddeler (yaklafl›k 2700 tane oldu¤u düflünülmektedir) olarak tan›mlanmaktad›r.

3 Nice Avrupa Konseyi'nin ‹htiyat ‹lkesi hakk›ndaki Aral›k 2000 karar›, COM (2000), 2.2.2001

4 AB Komisyonu Resmi Broflürü, COM (2001),27.2.2001

Avrupa Komisyonu taraf›ndan kabul edilen Be- yaz Belge, ‹htiyat ‹lkesinin benimsenmesini öner- mektedir. ‹htiyat ‹lkesi, bir maddenin insan sa¤l›¤›

ve çevre üzerinde olumsuz etki yapabilece¤i yönün- de güvenilir bilimsel kan›tlar›n mevcut olmas› an- cak halen potansiyel zarar›n kesin yap›s› ve fliddeti hakk›nda bilimsel belirsizlik bulunmas› ve ön bilim- sel incelemelerin çevre, insan, hayvan ve bitki sa¤l›-

¤› aç›s›ndan tehlike potansiyelinin var oldu¤undan endifle etmek için makul bir zeminin bulundu¤u du- rumlarda bunu engellemek için gerekli önlemlerin al›nmas› prensibine dayal›d›r. Beyaz Belge ayn› za- manda, teknolojik yenilikler ve kimyasal maddele- rin sürdürülebilir gelifltirilmesi için teflvikler sa¤la- may› da amaçlamaktad›r.⁵

Bu strateji önerisi, yeni ve mevcut kimyasal mad- deler aras›nda ay›r›m yapmamakta, daha önce izin sistemine tabi olmayan mevcut kimyasal maddeler hakk›ndaki güvenlik bilgilerinin yeterli olmad›¤› dü- flüncesinden yola ç›karak tüm kimyasal maddeler için “REACH” (Registration-Evaluation-Authorisation for CHemicals - Kimyasal maddeler için Kay›t-De¤er- lendirme-‹zin) ad› verilen bir sistem öngörmektedir.

REACH sisteminin uygulanmas› üzerine yasal öneri 10 May›s 2003'te görüfle sunulmufltur. REACH politikas›n›n özellikleri paydafllar aras›ndaki lobi fa- aliyetleri ve tart›flmalar yoluyla de¤iflebilmesine ra¤- men, genel prensipler ve çerçeve, kimyasal madde- lerle ilgili Beyaz Belgenin bas›ld›¤› y›l olan 2001 y›- l›ndan bu yana ayn› kalm›flt›r.

REACH mevzuat›, Avrupa'n›n kimyasal madde- lerle ilgili mevcut 4 temel mevzuat›n›n (67/548, 99/45, 793/93, 76/769) 3 tanesinin yerini alacakt›r ve bir tanesini (67/548) de yeniden düzenleyecektir.

Yaklafl›k 25 y›l önceki ilk kimyasal maddeler mevzu- at› düzenlemesinden bu yana, REACH önerisi, kim- yasal maddeler mevzuat› ile ilgili en kapsaml› öneri olmas› aç›s›ndan önem arz etmektedir. Bu nedenle, program›n uygulamas› üzerine tart›fl›lmakta olan birçok farkl› görüfl bulunmaktad›r.

REACH önerisinin gelifltirilmesi süreci bir dizi temel ad›mdan oluflmaktad›r.

• 1998'de Çevre Bakanlar› Gayr› Resmi Toplant›- s›nda, kimyasal maddelerin testlerindeki eksik- liklerle ilgili, öncelikle Almanya ve ‹ngiltere'de olmak üzere endifleler artm›flt›r.

• Kimyasal maddeler hakk›ndaki mevcut politi- kan›n gözden geçirilmesinin gerekli oldu¤unu tespit eden komisyon, kimyasal maddelerle ilgi- li topluluk mevzuat›n›n uygulanmas›n› de¤er- lendiren bir rapor haz›rlad› ve Kas›m 1998'de rapor⁶Avrupa Bakanlar Konseyi taraf›ndan be- nimsendi.

• May›s 1999'da, fiubat'ta yap›lan taraflar konfe- rans›n› takip eden AB Çevre Bakanlar› Gayri Resmi Toplant›s›nda, kimyasal maddeler politi- kas›ndaki eksiklikler ve ihtiyaçlarla ilgili bir bildiri⁷yay›mlad›.

• Haziran 1999'da Bakanlar Konseyi, kimyasal maddeler politikas›na yeniden yön verilmesi amac›yla, Avrupa Komisyonunun 2000 y›l› iti- bariyle bir strateji gelifltirmesini öneren bir bil- diri⁸yay›mlam›flt›r. Bu bildiri, veri eksiklikleri- nin tamamlanmas›, sanayiye sorumluluk yükle- me, yüksek endifle gerektiren maddelerin ika- mesi ve ivmelendirilmifl eylem için maddelerin grupland›r›lmas› gibi konular› içeren yeni poli- tikan›n içeri¤ine uygun tavsiyeler içermektedir.

• Avrupa Komisyonu taraflarla, kimyasal madde- lerle ilgili yeni politika önerisi gelifltirmek üze- re, Aral›k 1999'da gerçeklefltirilen taraflar kon- ferans›n› da kapsayan müzakereler gerçeklefltir- mifltir.

• Çevre Genel Müdürlü¤ü ve Yat›r›mlar Genel Mü- dürlü¤ü taraf›ndan tasla¤›n haz›rlanmas›ndan sonra, Komisyon Genel Müdürlüklerle “fiubat 2001 Beyaz Belge-Gelecekteki Kimyasal Madde- ler Stratejisi”nin son hali üzerinde çal›flm›flt›r.⁹

• Beyaz Belge, yay›mlanmas› sonras›nda, Bakan- lar Konseyi ve Avrupa Parlamentosu aras›nda

5 Ayr›ca, Beyaz Belge'nin amac› “Kirleten Öder” prensibinin uygulanmas›n› hedefleyen, gelecekteki AB Hukuki Çevresel Sorumluluk rejiminin yap›s›n› oluflturmak ve böyle bir rejimi etkin ve pratikte uygulanabilir yapmak için ihtiyaç duyulan anahtar noktalar›

tan›mlamakt›r.

6 SEC (1998) 1986 Final

7 Weinmar bildirimi olarak an›lan bu bildiri Çevre Politikas›n›n Kimyasal Maddeler Politikas› ile uygun ve tamamlay›c› bir yaklafl›mla ba¤lant›l› olmas›n›n gereklili¤ini belirtmektedir.

8 Council Doc. 11265/99

9 Bu belge komisyonun gelecekteki kimyasallar politikas›nda yap›lmas› gereken uygulamalardaki pozisyonu belirlemektedir.

görüflülmüfltür. Daha sonra bu iki yasama orga- n› mevzuat gelifltirilmesi için öneriler yay›mla- m›flt›r.

• Haziran 2001'de yay›mlanan Avrupa Konseyi- nin kararlar›, Beyaz Belge ve mevzuat›n uygu- lanmas› için destek vermifl, hem entegre ürün politikas› ile bütünleflme hem de yeni kimyasal maddelerin bulunmas› ve alternatif teknoloji gereksinimlerine dikkat çekmifl ve Komisyonu, afla¤›da belirtilen iflleri yapmaya davet etmifltir:

- Mevzuat yürürlü¤e girmeden önce, öncelikli maddelerle ilgili eylemlerin gerçeklefltirilme- si yollar›n›n araflt›r›lmas› için taraflarla bir- likte çal›flmak,

- Mevzuatta yer alan di¤er kimyasal maddeler- le ilgili ikilemden kaç›nmak ve bütünleflme sa¤lamak üzere önlemleri görüflmek,

- Endifle gerektiren kimyasal maddelerin ta- n›mlanmas› ve önceliklendirilmesi için kri- terler ve prosedürler gelifltirmek,

- Uygulanabilirli¤i geniflletmek için mevzuat›

basitlefltirmek,

- Eleme metotlar› gelifltirildi¤inde, kal›c›, biyo- birikim yapan ve toksik kimyasal maddeler, PBT (persistent, bioaccumulative and toxic chemicals), çok kal›c› ve çok biyo-birikim ya- pan (very persistent and very bioaccumulati- ve, vPvBs) ve endokrin bozucu maddelerle il- gili izin prosedürlerinde yer almak.

• Avrupa Parlementosu, Beyaz Belgenin güçlendi- rilmesi için toplanan Çevre, Halk Sa¤l›¤› ve Tü- ketici Politikas› Komitesinin raporunu ve di¤er bütün Parlamento raporlar›n› içeren Beyaz Bel- ge ile ilgili çeflitli raporlar yay›mlam›flt›r. Parla- mentonun raporu, REACH tasar›s›n›n, potansi- yel ekonomik etkileri üzerine endifleleri iflaret etmektedir.

Bu rapor afla¤›dakileri önermektedir:

- Yüksek öncelikli maddelerin azalt›lmas›n›n analizi için veri toplanmas›,

- Küçük ve orta ölçekli firmalara fazla sorumlu- luk yüklemeyecek etkili bir sistem gelifltiril- mesi. Bu tür firmalara teknik ve mali yard›m sa¤lanmas›. Politikay› test etmek üzere uygu- lama projeleri sa¤lanmas›.

- ‹znin sadece bilinen ve olas› Kanserojen (CMR s›n›f 1 ve 2), Mutajen ve Üremeye Toksik Maddeler için olmas›.

- REACH sürecinin, kimyasal maddeler mevzuat›- n›n küresel uyumlaflt›r›lmas›n› desteklemesi.

• Beyaz Belgenin bas›lmas› sonras› Komisyon, önerilen mevzuata teknik aç›dan tavsiye sa¤la- mak üzere, 7 adet (çok tarafl›) taraflar çal›flma grubu oluflturmufltur. Bu çal›flma gruplar›, s›n›f- land›rma ve etiketlemeden, öncelikli maddele- rin tan›mlanmas›nda kullan›lacak kriterlere kadar de¤iflik konularda kendi müzakereleriyle ilgili raporlar› yay›mlam›flt›r.

• Konsey girdilerini temel alarak Parlamento, ça- l›flma gruplar› ve üye ülkeleri de içeren taraflar lobisi, Çevre Gn. Md. ve Yat›r›mlar Gn. Md. RE- ACH'in uygulanmas› için mevzuat paketi gelifl- tirmifllerdir. (Nisan 2003)

• Komisyonun iç tart›flmalar› sonras›, May›s 2003'te REACH tasar›s›n›n ifllerli¤i üzerine yo- rumlar›n gönderilebilmesi için 2 ayl›k süreyle internet ortam›nda görüfle¹⁰aç›lm›flt›r.

• Taraflar›n ve di¤er komisyonlar›n görüfllerini temel alarak, 2 lider Genel Müdürlükler (Çevre ve Yat›r›m) 2003 Ekim sonunda, resmi mevzuat tasla¤› yay›mlanm›flt›r.

REACH politikas›, 1970'ler ve 1980'lerin ilk kimyasal maddeler mevzuatlar›nda oldu¤u gibi, kimyasal maddeler politikas›nda büyük bir de¤iflimi temsil etmektedir. REACH, yeni ve mevcut kimyasal maddeler mevzuat› için tek bir Avrupa sistemi yarat- maktad›r ve tedarik zinciri boyunca sorumluluklar›

geniflletmektedir. Çal›flabilir bir sistem sa¤lamak üzere, görüflülmesi ve ayr›nt›lara girilmesi gereken oldukça kompleks detaylar bulunmaktad›r. REACH sisteminin bileflenlerini Kay›t, De¤erlendirme, ve

‹zin oluflturmaktad›r.

K Kaayy››tt

REACH tasar›s›n›n bafllang›ç noktas› kay›t pro- sesidir. Beyaz Belgeye göre, y›ll›k 1 tonun üzerinde sat›fla ç›kar›lan endüstriyel kimyasal maddeler için kay›t zorunludur. Kay›t, kimyasal maddelerle ilgili temel bilgilerin (toksikolojik, fizikokimyasal özellik- ler, üretim ve maruz kalma) sa¤lanmas›n› ve geliflti- rilmesini içermektedir. Kay›t süreci, mevcut ve yeni kimyasal maddeler aras›ndaki farkl›l›klar› elimine ederek, ticarete konu endüstriyel kimyasal maddele- rin hükümetçe yönetilmesini sa¤lamaktad›r.

10 http://europa.eu.int/comm/environment/chemicals/consultation.htm