İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R Bİ NA TASARI MI NDA İKLİ M
VERİ LERİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ
Mi mar Özl e m GÜNEL
OCAK 2004
Anabili m Dalı : Mİ MARLI K
Progra mı : YAPI Bİ LGİ Sİ
ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜS Ü
SÜRDÜRÜLEBĠ LĠ R BĠ NA TASARI MI NDA Ġ KLĠ M VERĠ LERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ
YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ
Mi mar Özl e m GÜNEL
502991070
OCAK 2004
Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 22 Aralı k 2003
Tezi n Savunul duğu Tari h : 14 Ocak 2004
Tez Danı Ģ manı :
Doç. Dr. Bil ge IġI K
Di ğer Jüri Üyel eri
Doç. Dr. Murat AYGÜN (Ġ. T. Ü.)
Doç. Dr. AyĢe BALANLI ( Y. T. Ü.)
ÖNSÖZ
Sayı n Doç. Dr. Bil ge I ŞI K yür üt ücül üğündeki yüksek li sans t ez çalışması nda, i kli mini n i yi anali z edil mesi il e i kli msel t asarı m t ekni kl eri ni n doğr u yor uml an ması sonucunda kaynakl arı daha et ki n kull anar ak, daha az enerji har cayar ak, çevr eye daha az zar ar ver erek, sür dür ül ebilir bi na t asarı mına kat kı da bul un mak a maçl anmı ştır.
Tezi n yür üt ül mesi sır asında kat kı, t ecr übe ve hoşgör üsünü esi r gemeyen yüksek li sans t ez danı ş manı m Doç. Dr. Bil ge I ŞI K’ a, hayatı m boyunca beni her konuda sonsuz sabırl a dest ekl eyen, e mek ver en canı m ail eme, çalı ş mal arı m sı r ası nda yar dı mcı ol an t üm ar kadaşl arı ma ve Aksoy Al ümi nyu m AŞ’ ndeki i dar ecil eri me sonsuz t eşekkürl eri mi sunarı m.
Oc ak, 2004 Özl em GÜNEL
İ Çİ NDEKİ LER
Önsöz ii
Tabl o Li st esi vi
Şekil Li st esi vii
Özet viii
Su mmar y xi
1. Gİ Rİ Ş………. 1
1. 1. Konunun a macı ………. 1
1. 2. Konunun kapsa mı ………. 2
1. 3. Çalı ş manı n yönt e mi ……… 3
2. SÜRDÜRÜLEBİ Lİ RLİ K KAVRAMI VE Mİ MARİ İLE İ Lİ ŞKİ Sİ ………. 5
2. 1 Sür dür ül ebilirli k Kavr amı nı n Geli şi mi ……… 5
2. 1. 1 Sür dür ül ebilir geli şmeni n öl çeği ……… 5
2. 1. 2 Sür dür ül ebilir geli şmeni n boyut u ……….. 6
2. 2 Sür dür ül ebilir Mi marlı k………. ……….. 7
2. 3 Sür dür ül ebilir Bi na Yapı m İl kel eri ……… 9
2. 3. 1 Çevr e ve ekol oji kavr amları nı n sür dür ül ebilirli kt eki yeri ……… 12
2. 3. 1. 1 Çevr e kavr amı ……….. 12
2. 3. 1. 2 Çevr e sor unl arı ve ekol oji ……….. 12
2. 3. 1. 3 Ekol oji k bozul ma ve mi mari ni n t avrı ………. 13
2. 3. 1. 4 Ekol oji k t asarı m ve bi na yapı m il kel eri ………. 14
2. 3. 2 Enerji kavr amı nı n sür dürül ebilirli kt eki yeri ………... 16
2. 3. 2. 1 Enerji kavr amı ve enerji kaynakl arı ………... 16
2. 3. 2. 2 Çevr e ve enerji ………. 17
2. 3. 2. 3 Yerl eş mel er de ve yapı da enerji kull anı mı ……… 18
2. 4 Çevr e Ve Enerji Konusunda Ul usl ararası Ve Ul usal Çabal ar. ……… 24
2. 4. 1 Ul usl ar ar ası çabal ar ……… 24
2. 4. 1. 1 Bi rl eş miş Mill etl er Ör güt ü……… 25
2. 4. 1. 2 Ekono mi k İ şbi rli ği Ve Kal kı nma Ör güt ü ……… 26
2. 4. 1. 3 Avr upa Topl ul uğu ………. 26
2. 4. 2 Ul usal çabal ar ……….. 26
2. 4. 2. 1 Çevr esel Et ki Değerl endi r mesi ………. 27
2. 5 Böl üm Sonucu ……… 27
3. TASARI M ETKENİ OLARAK İ KLİ M KAVRAMI ……… 29
3. 1 Sür dür ül ebilir mi marlı kt a i kli m……….. 29
3. 2 İ kli m Bil eşenl eri ……….. 29
3. 2. 1 Sı caklı k ……… 30
3. 2. 2 Bası nç ve Rüzgarl ar ……….. 31
3. 2. 3 Yağı ş Ve Ne m………. 32
3. 3 Yer yüzündeki Başlı ca İkli m Böl gel eri ………... 33
3. 4 Bi na İ kli msel Tasarı mı………... 37
3. 4. 1 Konf or Koşull arı ve Yapı Fi zi ği ……….. 38
3. 4. 2 İ kli msel t asarı m il kel eri ………... 40
3. 4. 3 İ kli msel t asarı m t ekni kl eri ……….. 41
3. 4. 3. 1 I sıt ma amaçlı t ekni kl er ……… 41
3. 4. 3. 2 Soğut ma amaçlı t ekni kl er ………... 47
3. 4. 3. 3 I sı dengel eme amaçlı t ekni kl er ……….. 52
3. 4. 3. 4 Haval andır ma amaçl ı t ekni kl er ……….. 54
3. 5 Böl üm Sonucu ……… 58
4 İ KLİ MSEL TASARI M TEKNİ KLERİ Nİ N YERYÜZÜNDEKİ İ KLİ M Tİ PLERİ AÇI SI NDAN İ NCELENMESİ ………59
4. 1. 1. 1 Sı cak ve Ne mli İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Veril eri ………. 59
4. 1. 1. 2 Sı cak ve Ne mli İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Amaçlı Değerl endi r me ……….. 60
4. 1. 2 Sı cak ve kur ak i kli mler ……… 64
4. 1. 2. 1 Sı cak ve Kur ak İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Veril eri ……….. 64
4. 1. 2. 2 Sı cak ve Kur ak İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Amaçlı Değerl endi r me ……….. 63
4. 1. 3 Ilı man İ kli mler ……….. 67
4. 1. 3. 1 Ilı man İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Veril eri ……….. 67
4. 1. 3. 2 Ilı man İ kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Amaçl ı Değerl endi r me... 67
4. 1. 4 Soğuk İ kli mler ……….. 68
4. 1. 4. 1 Soğuk İ kli m Böl gel eri İ çin Tasarı m Veril eri ……….. 68
4. 1. 4. 2 Soğuk i kli m Böl gel eri İ çi n Tasarı m Amaçl ı Değerl endi r me... 69
4. 2 İ kli m Anali z Gr afi kl eri Ve Yapı For mu Üzeri ne Et kil eri ……… 70
4. 2. 1 Göl ge Anali zi ……… 71
4. 2. 2 Rüzgar Anali zi ……….. 72
4. 2. 3 Ne m, Yağ mur Ve Mevsi mli k Deği şi m Anali zi ……… 73
4. 2. 4 İ kli msel Veril eri n Yapı For mu Üzeri ne Et kil er ……… 73
4. 3 Böl gesel Uygul anabilirli k Krit erl eri ……….. 75
4. 4 Böl üm Sonucu ……… 77
5. SONUÇ VE ÖNERİ LER………. 78
5. 1. Sonuç ………. 78
5. 2. Öneril er ……….. 78
Kaynakl ar ……….. 82
Ekl er……….. 86
TABLO Lİ STESİ sayf a
Tabl o 2- 1... Ekol oji k Mi mari İ çi n Genel Değerl endi r me Esasl arı ………. 9
Tabl o 2- 2... Sür dür ül ebilir Bi na Yapı mı ……… 11
Tabl o 2- 3... Çevr eye Duyarlı Tasarı mı Yönl endi r en Başlı ca Ölçütl er ………. 15
Tabl o 3- 1... İ kli m Ti pl eri ni n Sı caklı k Ve Yağı ş Gr afi kl eri ………... 35
Tabl o 3- 2... Yer yüzünde Gör ül en İ klim Ti pl eri ni n İ kli m Deği şkenl eri il e Yor uml an ması …….. 36
Tabl o 3- 3... Ca m I sı İl eti m Kat sayıl arı………. 44
Tabl o 3- 4... Mal zemel eri n Yansıtı cılı k Değeri ………. 47
Tabl o 3- 5... Mal zemel eri n Yüzey Özelli kl eri ……… 50
ŞEKİ L Lİ STESİ sayf a
Şekil 2- 1 … Sür dür ül ebilir Geli ş meni n Boyut u ………. .. 7
Şekil 2- 2 … Yenil enebilir Enerji Kaynakl arı ……… 17
Şekil 3- 1 … Dünya Yıllık Ort al ama Sı caklı k Dağılı şı ……… 30
Şekil 3- 2 … Sür ekli Rüzgarl arı n Esi ş Yönl eri ………. 32
Şekil 3- 3 … Dünyanı n Yağı şlı ve Kur ak Böl gel eri ………. 32
Şekil 3- 4 … Yer yüzünde Gör ül en İ kli m Ti pl eri ………. .. 34
Şekil 3- 5 … Konf or Böl gesi ne Gör e İ yi Tasarl an mı ş Ve İ yi Tasarl an ma mı ş Bi nal arı n Kar şıl aştırıl ma Eğri si ……… 39
Şekil 3- 6 … Rüzgar Hı zı nı n Bit ki ni n Uzaklı ğı na Bağl ı Olar ak Deği şimi ………. 42
Şekil 3- 7 … Rüzgar - Bi na Konu mu İli şki si ………. 42
Şekil 3- 8 … Rüzgar - Bi na Şekli İli şki si………. .. 43
Şekil 3- 9 … Yüzey- haci m or anı il e ı sı kaybı ili şki si ………. .. 43
Şekil 3- 10 … Yansıtı cı Yüzeyi n Bi naya Et ki si ………. . 45
Şekil 3- 11 … Güneşi n Yazı n Ve Kı şı n İ zledi ği Yol ………. . 45
Şekil 3- 12 … I sı Kazanı mlı Ek Mekanl ar………. . 46
Şekil 3- 13 … I sı Kazanı mı i çi n mal ze me seçi mi ………. . 46
Şekil 3- 14 … Yansıtı cı Yüzeyi n I sı nmayı Önl eyecek Şekil de Belirl enmesi ………. 47
Şekil 3- 15 … Göl gel eme İ çi n Bit ki Kull anımı ……… 48
Şekil 3- 16 … Göl gel eme El emanı Kull anımı ……… 48
Şekil 3- 17 … Yapı nı n Çatı Eği mi İl e I sı nın Geli ş Açı sı İli şki si ……… 49
Şekil 3- 18 … Dı ş Göl gel eme El emanı nı n Göl ge Fakt ör üne Gör e Boyutl andırıl ması ………… 49
Şekil 3- 19 … Mal ze me Özelli kl eri ne Gör e I sı Kazancı Hesapl an ması ……… 50
Şekil 3- 20 … Buharl aştır mal ı Soğut ma ………. 51
Şekil 3- 21 … Yapı nı n Topr ak Kor unaklı Konu ml anı şı ……… 52
Şekil 3- 22 … Yapı nı n I sı Açı sı ndan Böl gel en mesi ………. . 53
Şekil 3- 23 … Bi na Pl anı nı n Esnek Tasarlan ması ……… 53
Şekil 3- 24 … İ kli msel Koşull ar a Gör e Atriu ml ar ………. .. 54
Şekil 3- 25 … Ek El emanl ar Kull anıl ar ak Rüzgarı n Yönl endi ril mesi ………. . 54
Şekil 3- 26 … Açı k Pl anl ama Yakl aşı mında Haval andır ma ……… 55
Şekil 3- 27 … Bi na Kabuğunun Haval andı r maya Et ki si ………. . 56
Şekil 3- 28 … Çi ft Çatı Ve Çift Duvar Kullanı mı ……… 56
Şekil 3- 29 … Açı klı kl arı n İ ç Mekan Hava Har eketi ne Et ki si ………. . 57
Şekil 3- 30 … Hava Akı mı ndan Yar arl anmak İ çi n Yar dı mcı El eman Kull anı mı ……….. 57
Şekil 3- 31 … Saçakl arı n Hava Akı mı nı Yönl endi r mesi ………. . 58
Şekil 4- 1 … Tayl and Ör neği ………. . 61
Şekil 4- 2 … Hava ve su bor ul arı İl e Serinl et me Çal ı ş mal arı ……… 68
Şekil 4- 3 … Göl ge Anali zi ………. 71
Şekil 4- 4 … Rüzgar Anali zi ………. . 72
Şekil 4- 5 … Bağıl nem, yağ mur ve mevsi mli k deği şi kli k eğril eri ………. 73
Şekil 4- 6 … Yapı böl gel eme - i kli m ili şkisi ………. . 73
SÜRDÜRÜLEBİ Lİ R Bİ NA TASARI MI NDA İ KLİ M VERİ LERİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ
İ nsanlı ğı n dönü m nokt al arı ndan bi ri ol an “ sanayi devri mi” ve sonr ası ndaki endüstril eş me har eketi, ber aberi nde nüf us artı şı ve hı zlı kentl eş meyi de getiri nce; kal kı nma adı na atıl an her adı m, çevr esel bozul mayı da yanı na al ar ak i l erl emeye deva m et miş ve sor unun f ar kedil mesi 1970’l eri bul muşt ur. Dur um f arkedil meye başl adı kt an sonr a ul usl arar ası al anda t opl antıl ar yapıl mıştır:
1972 St ockhol m Çevr e Bi l dir gesi: Sor un ort aya konul muş ve bi rli kt e har eket et mek i çi n Birl eş miş Milletl er Çevr e Pr ogr amı kurul muşt ur.
1987 Bi rl eş miş Mill etl er Çevr e ve Geli ş me Ko misyonu: “ Ort ak Gel eceği mi z” başlı klı rapor il e “sür dür ül ebilirli k” kavr amı t anı mlan mı ştr.
1992 Ri o Çevr e ve Kal kı nma Konf er ansı Dünya Zi rvesi’ nde kal kı nma ve çevr e sor unl arı nı n bi r birine bağlı ol duğu r es men kabul edil miştir.
2002 Johannesbur g Konf er ansı’ nda doğal kaynak su, günde mi ol uşt ur makl a bi rli kt e; yi ne sür dür ül ebilir kal kı nma t artı şıl mıştır.Çal ı ş manı n il k böl ümünde, 70’l er den sonr a gi derek öne m kazanan bu konu il e il gili yapıl an çalı ş manı n amacı ve kapsa mı il e çal ı ş mada kull anıl an yönt eml er anl atıl mıştır.
Çal ı ş manı n i ki nci böl ümünde sür dür ül ebilirli k kavr amı t anıtıl mış ve mi mar i il e ili şki si ort aya konul muşt ur. “ Bugünün ger eksi nmel erini , gel ecek kuşakl arı n da kendi ger eksi nmel eri ni kar şıl ama ol anakl arı nı ell eri nden al madan kar şıl amak” ol ar ak t anı mlanan t anı mı n “ kal kı nma, i hti yaç ve gel ecek nesil” kavr aml arı ndaki “ gör ecelili ği” ki mi çevr el er ce el eştiri almakl a bi rli kt e; aslı nda vur gul adı ğı i ki nokt a öne mlidi r:
o Bi r kaç al an veya di si pli n il e sı nırlı değil dir. Tü m dünyada, her kes ve her şey i çi n, günü müze veya gel eceğe uyarl anabilir.
o Sabi t bi r a maç ol ma makl a bi rli kt e, geli şmeni n sür eklili ği ni n geli şi mi gi bi di na mik bi r fi kri savunur.
Sür dür ül ebilirli k kavr amını n t anı mlanması il e, f arklı di si pli nl er kendi al anl arı il e il gili ol ar ak kavr amı yor uml amı şl ar dır.
Sür dür ül ebilir geli şmeye mi mari ni n kat kı sı; sür dür ül ebilir bi nal ar t asarl amak, i nşa et mek, yapı mı n her aşaması nda sür dür ül ebilirli ği n il kel eri ne uyu mu t aki p et mek ve
Çevr e ve ekol oji kavr amları il e enerji kavr amı, sür dür ül ebilir mimarlı k il e ili şkil endi ril miş ve Bu konul ar daki ul usl ar ar ası ve ul usal çabal ar a yer veril miştir. Mi mari ni n çevr e duyarlılı ğı kar şı mıza “ ekol ojik mi mari ” veya “ ar kol oji” adı yl a çı k makt adır. Tasarı mda; mi mari kaygıl arl a bi rli kt e enerji kull anı mı nın da el e al ı nması; mevcut ür ünl eri n yeni den değerl endi rilip, deği şi k bi çi mler de ve bi r den çok a maca hi z met edebil ecek şekil de kull anıl ması, yer el ol anakl arı değerl endi r en ve kendi ne yet ebil en si ste ml eri n t er ci h edil mesi , geri dönüşt ür ül ebil en mal ze me kull anı mı na özen göst erilmesi ekol oji k mi mari yol unda adı mlar dır.
Yaşa mı n sür mesi i çi n enerji ni n ger eklili ği şüphe göt ür mez bi r ger çektir. Enerji yi sağl ayacak kaynak ar ayı şl arı, kür esel öl çekt e 70’ler den sonr aki büt ün bu konf er ans, t artı şma ve r aporl arı n sonucunda, sür dür ül ebilirli ği n sor gul anması il e, bi zi yenil enebilir kaynakl ar a yönl endi rir. Yapı da enerji kull anı mı nı n ana başlı kl arı nı n ı sıt ma, soğut ma, haval andır ma, aydı nl at ma ve dol aylı ol ar ak da ul aşı m ol duğu düşünül ür se, bu al anl ardaki geli ştir me çabal arı, bi zi, mi mari de enerji et ki nli ği ne göt ür ecektir.
Sür dür ül ebilirli k, mi mari de; pl anl ama, t asarı m, yapı m, kull anı m ve kull anım sonr ası nı da kapsayan aşa mal arı n t ümünde sor gul anır.
Bu uzun sür eçt e il k adı m anali z ve pl anl amadı r. Sür dür ül ebilirli k a macı il e pl anl aması na başl anmamı ş ol an bi r t asarı m; di ğer evr el er de bu a maca yönel miş ol unsa bil e yet eri nce başarı sağl aya mayacaktır. Çevr esel anali zi n bi r girdi si ol an i kli m veril eri ni n bu yönde değerl endi ril mesi sözkonusudur.
Çal ı ş manı n üçüncü böl ümünde t asarı m et keni ol ar ak i kli m kavr amı el e al ı nmıştır. Sür dür ül ebilirli ği n geli ştiril mesi ni n başlı ca şartı ol an yenil enebilir enerji kull anı mı nı n geli ştiril mesi; kaynakl arın baş sağl ayı cı sı ol an doğanı n, coğr afi veya fi ziksel ol ar ak sağl adı ğı i kli m veril eri ni n; bi na t asarı mında doğr u kull anı mı il e mü mkün ol acaktır. İ kli min üç ana el emanı; sı caklı k, r üzgar ve ne mdi r. Bu üç el emanı n yer yüzünün f ar klı böl gel eri nde f ar klı yoğunl ukl ar da bi r ar aya gel mesi; deği şi k i kli m ti pl erini n ort aya çı k ması na neden ol ur.
Çal ı ş manı n dör düncü böl ümü i kli msel t asarı m t ekni kl eri ni n yer yüzündeki i kli m ti pl eri açı sı ndan i ncel enmesi ni el e al makt adır.
Sı cak ve nemli i kli mler
Sı cak ve kur ak i kli mler
İ kli msel bi na t asarı mı; doğanı n; güneş, r üzgar, topr ak ve hava sı caklı ğı, bi t ki ört üsü ve ne m gi bi yar arlı el emanl arı nı; konf orl u, enerji et ki n ve çevr eye duyarlı bi nal ar t asarl amada kull anabil me sanat ve bili midi r. Mimar; yer el mal ze mel eri ve mevcut doğal kaynakl arı kendi hüner ve marif eti il e bi rl eştirer ek konf orl u ve sağl ıklı bi nal ar t asarl ar. İ kli msel özelli kler anali z edil er ek t asarım i l e doğr u şekil de ili şkil endi rilir. Bur ada i kli msel t asarı m yakl aşı mı; gel eneksel veya yeni yapı m t ekni kl eri il e yer el i kli msel koşull ar a ve gereksi ni mler e bakar ak; “ her mevsi me uyacak bi r t asarı m el de edebil mek” ol ar ak al ı nmal ı dır. Yer el i kli m veri ve i hti yaçl arı nı n di kkat e al ı ndı ğı dengeli bi r yakl aşı m; t üm mevsi mler e uygun, enerji et ki n bi r t asarı mı n sağl anabil eceği ni göst erecektir.
Bu çalı ş mada ağırlı k, bi na ve yakı n çevr esi nde alınabil ecek önl emler e verilmi ştir. Tasarı m t ekni kl eri il e i kli m özelli kl eri ni n süperpoze edil mesi ve ger ekli konf or koşull arı na ul aş ma çabası, bi na t asarı mına i kli msel yakl aşı mı göst er mekt edi r. Çal ı ş manı n beşi nci böl ümünde çal ı ş ma sonuçl arı açı kl anmı ş ve mevcut dur u mun i yil eştiril mesi i çi n öneriler de bul unul muşt ur. Böl ge i kli mini n i yi anali z edil mesi il e i kli msel t asarı m t ekni kl eri ni n doğr u yor umlan ması sonucunda daha doğr u mal zemel er seçil ecek, daha az enerji har canacak, çevr eye daha az zar ar veril ecek, böyl ece sür dür ül ebilir bi na t asarı mında bi r adı m daha atıl mış ol acaktır.
CLI MATI C CONSI DERATI ONS I N SUSTAI NABLE BUI LDI NG DESI GN
SUMMARY
Foll owi ng t he i ndustri al revol uti on, t her e beca me an uncontr oll abl e i ncr ease i n t he popul ati on and i n t he ur ban envi r onment. Ever y st ep t hat i s t aken i n t he na me of evol uti on has br ought up har mf ul envi r on ment al eff ect s and i t has t aken ti me t o r eali se t he pr obl em. As i t was noti ced i n 70’ s, i nt er nati onal meeti ngs wer e hel d.
Br untl and’ s “ Our Co mmon Fut ur e” Report i n 1987 fi rst e mphasi zes t he wor d “ sust ai nability”. It i s sai d t hat “ sust ai nabl e devel opment i s t he devel opment, whi ch meet s t he needs of t he pr esent, wit hout compr omi si ng t he ability of f ut ure gener ati on t o meet t hei r own needs.” As sust ai nabilit y i s defi ned, vari ous di sci pli nes t ry t o co mment on t he concept. The co mment i n ar chit ect ur e di r ect s us t o sust ai nabl e ar chit ect ure pri nci pl es.
The hel p of ar chi t ect ur e t o t he sust ai nabl e devel op ment i s t o desi gn and constr uct sust ai nabl e buil di ngs and f oll ow i t s pri nci pl es at ever y st ep of constr ucti on i ncl udi ng t he peri od aft er use.
Sust ai nabl e ar chit ect ur e means t o mi ni mize t he use of r esour ces t hat ar e not r enewabl e and it i s t o r espect envi r on ment whil e off eri ng securit y and co mf ort.
I n t hi s st udy t he co mme nt ar y of sust ai nabilit y i n constr ucti on i s hel d under t he subj ect s of t he attit ude of ar chi t ect ur e t o t he envi r on ment al and ecol ogi c concer ns and ener gy and ener gy conser vati on i n constr ucti on.
Envi r onment al i mpact s and ecol ogy i n ar chit ect ur e i s na med “ ecol ogi c ar chit ect ur e” or “ ar chol ogy”. Ecol ogi c archit ect ur e ai ms t o cr eat e envi r onment all y fri endl y ener gy effi ci ent buil di ngs and devel op ment s by eff ecti vel y managi ng nat ur al r esour ces.
Ener gy concer ns and ener gy effi ci ency di r ect us t o r enewabl e r esour ces. The use of ener gy i n buil di ng i s t aken under concept s of heati ng, cooli ng, ventil ati ng, li ght eni ng and i ndi r ectl y of cour se tr ansport. That’ s why t he i mpr ove ment i n these ar eas will t ake us to ener gy effi ci ency. Sust ai nabilit y i n ar chi t ectur e i s expl ai ned i n pl anni ng, desi gn, constr ucti on, use and aft er use. As t he fi rst st ep i n t hi s l ong peri od i s t he anal ysi s and pl anni ng, one of t he most i mport ant i nput i s t he cli mat e. It i s a must t o i mpr ove sust ai nabilit y by r enewabl e ener gy sour ces. It can
The t hr ee el e ment s of cli mat e ar e t e mper at ur e, wi nd and hu mi dit y. As t hese t hr ee co me t oget her wit h di ff er ent densi t y vari ati ons, t her e beco me di ff er ent t ypes of cli mat e. Four t ypes of cli mat e ar e t o be di scussed i n ar chit ect ur al cont ext:
Hot hu mi d cli mat es
Hot dr y cli mat es
Mil d (t emper at e) cli mat es
Col d cli mat es
Cl i mati c buil di ng desi gn i s t he art and sci ence of usi ng t he benefi ci al el ement s of nat ur e – sun, wi nd, eart h and ai r t e mper at ur e, pl ant s and moi st ur e – t o cr eat e co mf ort abl e, ener gy- effi ci ent, and envi r on ment all y wi se buil di ngs. Ar chi t ect t akes account of l ocal mat eri al s, nat ur al r esour ces ti ed t o cli mati c f act or s and hi s/ her own i ngenui t y t o pr ovi de f or hu man co mf ort and heal t h i n bui l di ngs. The appr oach t o cli mati c desi gn shows t hat a bal anced vi ew –l ooki ng at tr aditi onal and new buil di ng t echni ques and at t he entir e r ange of l ocal cli mati c needs and opport uniti es – can achi eve a desi gn sui t ed f or all seasons.
Cl i mati c buil di ng desi gn pri nci pl es ar e r el at ed t o t he f act or s down, accor di ng t o t he co mf ort condi ti ons needs:
To have t he contr ol of heat
To contr ol sol ar gai n and l ose
To i mpr ove cooli ng
To i mpr ove ventil ati ng
These ar e hel d i n di ff erent scal es as ur ban and r egi onal desi gn, buil di ng envi r on ment and t he buil di ng i t self i ncl udi ng t he deci si ons on envel ope, mass, openi ngs and mat eri al s. Ther e so me t echni ques ar e chosen, t he l ess ener gy i s consu mpt ed, t he l ess har m will be gi ven t o ecol ogy and so one mor e st ep will be had ahead on t he way of sust ai nabilit y.
1. Gİ Rİ Ş
1. 1. Konunun Amacı:
İ nsanlı k; geç miş yüzyıll ar da, sanayil eş meye dayal ı t opl umlar geli ştirirken, geç mi şt e hayal bil e edil emeyecek bi r di zi ekol oji k i kil em de yar atıl mıştır. Ne yazı k ki, dünyanı n ege men t opl ul ukl arı, kendi dev ekono mik güçl eri ni n yar attı ğı sonuçl arı yeni yeni f ar k et mekt edi r. Tüketi ci kültür ü, hal a sili p süpür mek, onu basitl eştir mek ve ondan ür ün el de et mek üzeri ne kur ul udur.
Bi r yüzyıl da ekol oji k dengede meydana gel en bozul manı n t ekr ar geri döndür ül ebil mesi i çi n, bir yüzyıl dan daha f azl a zaman ger ek mekt edi r.
Far kedil mesi 1970‟l eri bul an çevr e sor unl arı nı n çözü mü i çi n atıl an il k adı m; sor unun ort aya konul duğu “ 1972 St ockhol m Çevr e Bil dirgesi ” ne dayanır. Bu konf er ansı n sonucunda yer el, böl gesel ve kür esel öl çekt eki sor unl arı n t ümünün mücadel esi nde, ül kel eri n ort ak bi r pl atf ormda har eket et mel eri ni n ger eği ort aya çı k mış ve Bi rl eş miş Mill etl er Çevr e Pr ogr amı kur ul muşt ur.
Taki p eden sür eçt e çevr e adı na çözü m ar ayı şları deva m eder ken, 1987 yılı nda Bi rl eş miş Mill etl er Çevre ve Geli ş me Ko mi syonu t ar afı ndan yayı mlanan Ort ak Gel eceği miz ( Our Co mmon Fut ur e) başlı klı r apor; “ sür dür ül ebilirli k” kavr amı nı il k kez t anı mlar.
Ri o Çevr e ve Kal kı nma Konf er ansı 1992 Dünya Zi rvesi‟ nde, kal kı nma ve çevr e sor unl arı nı n bi r bi ri ne bağl ı ol duğu r es men kabul edil miştir. Zi rveni n en öne mli böl ümleri nden bi ri, dünya li derl eri ni n i mzal adı ğı İ kli m Deği şi kli kl eri Konvansi yon Tasl ağı‟ dır.
Sür eci 1997 Kyot o İ kli m Konf er ansı i zl emiş ve son ol ar ak da 2002 Johannesbur g Konf er ansı‟ nda doğal kaynak su, günde mi ol uştur makl a bi rli kt e; yi ne sür dür ül ebilir kal kı nma t artı şıl mıştır.
Çevr esel, ekono mik ve sosyal al anl ar da t anı ml anabil ecek ol an sür dür ül ebilirli k kavr amı nı n; i nşaat sekt ör ünün bu üç boyutt a da et kili ol ması nedeni yle, mi marlı k di si pli ni ni n bi r par çası olması kaçı nıl mazdı r.
Enerji yi sağl ayacak kaynak ar ayı şl arı, kür esel öl çekt eki büt ün bu konf er ans, t artı ş ma ve r aporl arı n sonucunda sür dür ül ebilirli ği n sor gul an ması, çözü mü enerji et ki nli ği ve yenil enebilir kaynakl ar a yönl endi rir. Ancak ne yazı k ki bu yakl aşı mı n öne mi, Tür ki ye‟ de de dahil ol mak üzer e hal en yet eri nce anl aşıl ama mı ştır ve yenil enebilir kaynakl ar et ki n şekil de kull anıl ama makt a, bu yöndeki çalı ş mal ar yet er si z kal makt adır. Bi na t asarı mında enerji ni n et kin kull anıl ması i çi n i klim veril eri değerl endi ril eme mekt e, sür dür ül ebilir bi na t asarı mını n zor unl ul uğunun f ar kı na varıl ama makt adır.
En az 50 yıl yaşa m sür esi ne sahi p bi r bi nanı n kull anı m öncesi evr esi nde, mal zemel eri n ür eti mi, t aşı nması ve i nşaat i çi n kull anıl an enerji ni n en az beş katı kadar bi r enerji mikt arı, kull anı m ve i şl eti m evresi nde ger ek mekt edi r. İkli me, bi na t ür üne ve t asarı ma bağl ı ol ar ak t üketil en bu enerji ni n; ı sıt ma, i kliml endi r me, haval andır ma ve yapay aydı nl at ma i çi n kull anıl an böl ümü, %60‟l ar dan %35 ve daha al tl ar a kadar i nmesi ancak duyarlı t asarı mlar il e mü mkündür. [ 53]
Topl u m; çevr e duyarlılığı konusunda yet eri nce bili nçli değil dir. " Si vi l Topl um Kur ul uşl arı Rehberi "ndeki bil gil er e gör e, Tür ki ye' deki t opl am 60 bi n gönüllü kur ul uş, der nek ve vakıft an yal nı zca %7' si ni n çevr e i l e il gili konul ar da f aal ol duğu gör ül müşt ür. Kur ul uşl arın çoğu gelirl eri ni üye ai datl arı ndan sağl ar ken, ar al arı ndan yal nı zca %27' si "kamu yar arı na" çalı şan kur ul uş ol ar ak sı nıfl andırıl makt adır. [ 57] “ Bugün kar şı kar şı ya ol duğu muz öne mli sor unl ar, geç mişt e onl arı yar at an aynı bili nç düzeyi il e çözül emez.” A. Ei nst ei n
Tü m dünya ül kel eri nde bi nanı n, uygul anacağı yeri n şartl arı na uygun ol up ol madı ğı ve i çi ndekil er e ger ekli konf or koşull arı nı et ki n kaynak kull anı mı ile sağl anı p sağl anmadı ğı na yöneli k yasa, yönet meli k ve yapt ırı mlar yokt ur. Yal ıtı m, yoğuş ma ve göl gel eme hesabı gi bi raporl ar t üm dünya ül kel erinde zor unl u değil dir.
Bu çal ı ş manı n a macı; yenil enebilir kaynakl arı n baş sağl ayı cı sı ol an doğanı n coğr afi veya fi zi ksel ol ar ak sağl adı ğı i kli m gi r dil eri ni n; bi na t asarı mında kull anıl ması il e sür dür ül ebilirli ği n sağl anması nı dest ekl emektir.
1. 2. Konunun Kapsa mı:
Sür dür ül ebilir geli şmeye mi mari ni n kat kı sı; sür dür ül ebilir bi nal ar t asarl amak, i nşa et mek, yapı mı n her aşaması nda sür dür ül ebilirli ği n il kel eri ne uyu mu t aki p et mek ve kull anı m sonunda da sür eci deva m ettir mekl e ger çekl eşecektir. Bu uzun sür eçt eki il k adı m ol an anali z ve pl anl amanı n doğr u yapılması dur umunda; yapı nı n enerji
pl anl aması na başl anmamı ş ol an bi r t asarı m; di ğer evr el er de bu a maca yönel miş ol unsa bil e yet eri nce başarı sağl aya mayacaktır.
Sür dür ül ebilirli ği n mi marl ı k di si pli ni i çi nde yor umlan ması i çi n, yapı sekt öründe il gili kavr aml ar il e ili şkil endi ril mesi ger ek mekt edi r. Çal ı ş mada; sür dür ül ebilirli ği n ana başlı kl arı ndan i ki t anesi ol an çevr e ve ekol oji kavr amları il e enerji kavr amı üzeri nde dur ul muş, bu kavr aml arın yapı sekt ör ünde değerlendi r mesi yapıl mış ve konu il e il gili ul usl ar ar ası ve ul usal çabal ar a yer veril miştir.
İ nsanı n ger eksi ni mleri ve i hti yaçl arı il e bunl arı kar şıl ayacak “ sür dür ül ebilirli k et ki n” kaynak ar ayı şl arı, konuyu “ yenil enebilir kaynak” kull anı mı na ve bu kaynakl arı sağl ayan i kli m veril eri ne t aşı makt adır. Çal ı şmada sür dür ül ebilirli k il kel eri doğr ult usunda i kli m verileri ni n, “ yenil enebilir kaynak” ol ar ak t asarı ma akt arıl ması nı sağl ayan t ekni kl er anl atıl mış ve bu t ekni kl eri n yer yüzündeki i kli m ti pl eri açı sı ndan i ncel en mesi ne ve yor umlan ması na yer veril miştir.
Konunun kapsa mı; konunun çeşitlili ği ve f ar klı uz manl ı k al anl arı na ol an ger eksi ni m nedeni yl e sür dür ül ebilir bi na t asarı mında çevresel anali zi n bi r gi r di si ol an i kli m veril eri ni n değerl endi ril mesi il e sı nırl andırıl mıştır. Bu a maçl a; yer yüzünde gör ül en i kli m ti pl eri ve özellikl eri i ncel enmiş; i kli msel veril eri n t al ep ve i hti yaçl ar doğr ult usunda mi mari ye akt arıl ması na yer veril miştir.
Bu çal ı ş mada, akıllı bi nal arı n, yapay t eknol oji si nedeni il e kapsa m dı şı bırakıl makl a bi rli kt e, i kli m f akt ör ünün he m eski bi nal arı n i şl evl endi ril mesi nde, he m çevreye duyarlı yeni t asarı mlar yapıl ması nda, he m de akıllı bi nal arı n pl anl ama aşa ması nda değerl endi ril mesi ni n et kili ol acağı açı kl anmı ştır.
Yer el i kli m veri ve i hti yaçl arı nı n di kkat e al ındı ğı dengeli bi r yakl aşı m; t üm mevsi mler e uygun, enerji et ki n bi r t asarı mın sağl anabil eceği ni göst er ecektir.
1. 3. Çalı ş manı n Yönt e mi:
Çal ı ş manı n yönt emi, konu il e il gili yapıl mış önceki çalı ş mal arı n i ncel enmesi şekli ndedi r. Çal ı ş manı n i ki ana başlı ğı ndan bi ri ol an sür dür ül ebilirli k konusunun ar aştırıl ması, di namik bi r konu ol ması nedeni ile daha çok sür eli yayı nl ar, güncel der gil er ve i nt er nett en yapıl mış; di ğeri ol an i klim konusunda i se f ar klı al anl ar daki kit ap ve çalı ş mal ar il e yi ne i nt er nett en yar arl anıl mıştır.
Çal ı ş mada, sür dür ül ebilir bi na t asarı mında i klim veril eri ni n di kkat e al ı nması nı n ger eklili ği el e al ı nmış ve pr obl emin çözü müne bi na t asarı mı il e sür dür ül ebi lirli k, i kli m, çevr e, enerji gi bi kavr amları n f ar klı nokt al ar da ili şki si il e ul aşıl maya çalı şıl mıştır.
Tezi n i ki nci böl ümünde sür dür ül ebilirli k kavr amını n mi mari il e ili şki si i ncel en mi ş ve sür dür ül ebilirli ği n ekol oji ve çevr e il e enerji il kel eri il e mi marlı ğı n bu il kel er il e t artı şıl maz et kil eşi mi ol duğu gör ül müşt ür.
Üçüncü böl ümde i kli mden el de edil ecek yenil enebilir enerji ni n mi mari yi et kil eme şekli i kli msel t asarı m t ekni kl eri ol ar ak i ncel enmi ştir. Konf or koşull arını sağl amak i çi n ger ek duyul an enerjini n büyük kı s mı nı n yenilenebilir kaynakl ar dan el de edil mesi il e ek enerji t üketi mi azal acak, “ sür dür ül ebilirli k il kel eri”ne yakl aşıl acak ve ı sıt ma, soğut ma ve haval andır ma gi derl eri düşecektir.
Dör düncü böl ümde i klimsel t asarı m t ekni kl eri yer yüzündeki deği şi k i kli m ti pl eri açı sı ndan yor uml an mı ştır. İ kli msel veril eri n analiz edil er ek t asarı ma akt arıl ması il e yapıl an bi nal ar sayesi nde; ul usl ar ar ası düzeyde mi mari al anda sür dür ül ebilir mi marlı k adı na bi r başarı ol ar ak kendi ni göst er ecek, ul usal düzeyde ekonomi ye kat kı sağl anmı ş ol acak, t opl umsal al anda bili nç ve çevr e duyarlılı ğı art acak, bi r eysel ol ar ak da sağlı klı yaşama mekanl arı na kavuşul muş ol unacaktır.
Tezi n beşi nci böl ümünde i se, i kli m veril eri ni n değerl endi ril mesi, sür dür ül ebilirli k açı sı ndan il k adı m ol uşu nedeni il e ger eklili ği ve yet erlili ği il e sür dür ül ebilirli ği n di ğer krit erl eri il e dest ekl enmesi ni n öne mi vur gul anmı ş ve pr obl emin çözü mü konusunda öneril er e yer veril miştir.
2. SÜRDÜRÜLEBİ Lİ RLİ K KAVRAMI VE Mİ MARİ İLE İ Lİ ŞKİ Sİ 2. 1. Sür dür ül ebilirli k Kavr amı nı n Geli şi mi
Sür dür ül ebilir geli ş me kavr amı il k kez; Dünya Çevr e ve Geli ş me Ko mi syonu ( WCED) t ar afı ndan, 1987 yılı nda Nor veç Başbakanı Gr o Harl em Br untl and t ar afı ndan yönetil en t opl antı sonr ası yayı mlanan Ort ak Gel eceği miz ( Our Co mmon Fut ur e) başlı klı r apor da kull anıl mış ve “ bugünün ger eksi nmel eri ni, gel ecek kuşakl arı n da kendi ger eksi nmel eri ni kar şıl ama ol anakl arı nı ell eri nden al madan kar şıl amak” ol ar ak t anı ml anmıştır.
Tanı mı n “ kal kı nma, i htiyaç ve gel ecek nesil” kavr aml arı ndaki “ gör ecelili ği” ki mi çevr el er ce el eştiri al makl a bi rli kt e; aslı nda vur gul adı ğı i ki nokt a öne mli dir:
o Bi r kaç al an veya di si pli n il e sı nırlı değil dir. Tü m dünyada, her kes ve her şey i çi n, günü müze veya gel eceğe uyarl anabilir.
o Sabi t bi r a maç ol ma makl a bi rli kt e, “ geli şmeni n sür eklili ği ni n geli şi mi” gi bi di na mik bi r fi kri savunur. [ 21]
Tanı m, aslı nda i ki t emel e ot ur ur:
ger eksi ni mler: her kes i çi n kabul edil ebil ecek yaşa m st andartl arı dır. Ger eksi ni mler il k et apt a yi yecek, gi yecek, barı nma ve i ş ol ar ak kabul edilir. Sonr aki aşa mada i se her bi r ey, dünyanı n ner esi nde ol ur sa ol sun, kendi yaşa m st andar dı nı mi ni mu mun üst üne çı kar ma çabası i çi ne gi r er.
sı nırl ar: günü müz ve gel eceği n ger eksi ni mleri ni kar şıl ayacak çevr e kapasi t esi ni n t eknol oji ve sosyal or gani zasyonl ar il e kar ar veril en sı nırı dır. Doğal sı nırl arı i se yenil ene mez kaynakl ar koyar. Ort ak gel eceği miz i çi n; bu sı nırl ar i çi nde ger eksi ni mleri kar şıl amak “sür dür ül ebilir il kel er” e uygun ol anı dır.
2. 1. 1. Sür dür ül ebilir Geli şmeni n Öl çeği
Sür dür ül ebilir geli şme üç öl çekt e değerl endi ril ebilir [ 5]: Kür esel öl çekt e sür dür ül ebilirli k
Yer el öl çekt e sür dür ül ebi lirli k
Kür esel öl çekt e sür dür ül ebilirli k i çi n il k adı m; ul usl arı n üzeri nde bi r ot orit eye sahi p ve gücünü böl gesel ve yer el ot orit el er e dağıtan ul usl ar ar ası or gani zasyonl arı n kur ul ması dır. İ ki nci adı m; ul usal ve ul usl ar ar ası çok et ki n kontr ol şartl arı il e çok ul usl u bi rli kl er di r. Di ğer bi r adı m; kaynakl arı koor di ne et mek ve kuvvetl endi r mek ve ki rlili ği kontr ol altı na al mak i çi n her aşa mada pl an yap maktır. Bu öl çekt e son adı m i se; kaynakça zengi n ol andan f aki r ol ana vermeyi a maçl ayan yeni den dağıtı m şartı dır. Böyl ece he m eşi t geli şme sağl anacak; hem de çevr e t ahri batı kontrol al tı na al ı nmış ol acaktır. Bu dört t emel adı m kür esel öl çekt e sür dür ül ebilirli k i çin ger ekli; f akat yet erli değil dir.[ 49]
Böl gesel öl çek; sür dür ül ebilirli ği n kontr ol ü i çi n yöneti msel ve politi k açı dan daha uygundur. Böl gel er; f ar kl ı kaynakl ar a sahi ptirl er; dı şsal f akt örl eri n et ki si al tı ndadırl ar ve kür esel geli ş mel er den f ar klı şekill er de et kil enirl er. Bu öl çekt e i ki t emel a maçt an söz edil ebilir:
o Böl ge hal kı i çi n gel ecekt e de sür dür ül ebil ecek, kabul edil ebilir bi r r ef ah sevi yesi sağl amak.
o Bi r üst düzeyde belirl enen sür dür ül ebilir kal kın maya ili şki n kar arl ar i l e çeli ş me mek.
Yer el öl çekt e sür dür ül ebilirli k i se; daha üst öl çekl er deki kar arl arı n uygul an ma al anı dır.
Bu üç öl çek bi r bi ri ni n t ama ml ayı cı sı dır. [ 50] 2. 1. 2. Sür dür ül ebilir Geli şmeni n Boyut u
Sür dür ül ebilirli k krit erl erini el e al abil mek i çi n sür dür ül ebilir geli ş meni n boyut unun belirl enmesi ger eki r. Sürdür ül ebilir geli şme üç boyutt a el e alı nabilir.
Çevr esel Sür dür ül ebilirli k
Ekono mik Sür dür ül ebilirlik
Şekil 2. 1 Sür dür ül ebilir Geliş meni n Boyut u [ 31]
Çevr esel sür dür ül ebilirli k; kaynak t üketi mini ve atı kl arı mi ni mize et meyi, çevr eni n t aşı ma kapasit esi ni di kkat e al mayı, ekol oji ye saygı yı ve yenil enebi lir kaynak kull anı mı nı esas al ır. 1997 Kyot o Pr ot okol ünde; i kli m deği ş mesi üzeri ne CO2 ve di ğer gaz e misyonl arı nı azal t ma yönündeki odakl anma; çevr esel öl çekt e, t üm dünyadaki sür dür ül ebilir geli ş meni n öne mi ni artırmı ştır.
Sür dür ül ebilir ekono mi; yenil enebilir kaynakl arı n yoğun kull anı mını, geri kazanı m ve yeni den kull anı m f aali yetl eri ni, enerji et ki n t eknol ojil eri, doğaya saygılı ür ünl eri ve bu ür ünl eri n el deği ştirebileceği pazarl arı n yar atıl ması nı esas al ır. Sür dür ül ebilir ekono mi; doğr usal bir bakı ş açı sı yeri ne döngüsel bir bakı ş açı sı nı beni mse mektir. Sosyal sür dür ül ebilirli k; kül t ür el ki mli k, eşitli k, kabul edil ebilir yaşa m kalit esi ne sahi p ol mak, sağlı k ve güvenli k il kel eri ne dayanır.
Sür dür ül ebilir geli ş me; nüf us, kaynakl ar, çevr e ve kal kı nma ar ası ndaki kar şılı klı ili şkil eri n t am ol ar ak belirl enmesi ni ve bunl ar arası nda uyu ml u, di namik bi r denge kur ul ması nı ger ektirir. [ 4]
2. 2. Sür dür ül ebilir Mi marlı k
Sür dür ül ebilir mi marlı k; i çi ndekil er e güvenli ve konf orl u mekanl ar sunar ken; doğal kaynakl arı n kull anı mı nı mi ni mize eder ek çevr eye saygı göst er en bi na t asarı mı nı t anı mlar.
Bu dur umda, mi marlığı n, sür dür ül ebilir gel i şme boyut unda el e al ı nması ger ek mekt edi r. Çevr esel , ekono mik ve sosyal boyutt aki sür dür ül ebilir geli ş meni n, mi marlı k il e et kil eşi mi aşağı daki gi bi açı kl anabilir. [ 32]
Çevr esel Et kil eşi m
Enerji t üketi mini n akıl cı ol ması, yenil enebilir enerji kaynakl arına başvur ul ması
Kaynakl arı n opti mu m kul l anı mı
Çevr esel et kil eri n sı nırl andırıl ması Ekono mik et kil eşi m
Bi nanı n yapı mı nda, kull anı mı nda mali yeti n düşürül mesi, opti mize edil mesi ve dol aylı mali yetl eri n azaltılması
Yapı m fi nans man şekli nin uygun ol ar ak belirl enmesi. Sosyo-kült ür el et kil eşi m
Sosyal bekl entil er e uygun t asarı m
Yaşa m kalit esi ni n ve konf or düzeyi ni n arttırıl ması
İ şl ev kar ması nı n ol uşt ur ul ması (i ş, alı şveri ş, konut al anl arı nı n bi rli kt eli ği)
Mevcut eski yapıl arı n değerl endi ril mesi ve bunl ara yeni i şl ev veril mesi
Ki mli k kazandır ma ve sahi pl enme, dayanı ş ma hi ssi ni arttır ma OECD; sür dür ül ebilir bi nayı beş madde il e açı kl amakt adır: [ 21]
o Kaynak et ki nli ği o Enerji et ki nli ği o Ki rlili kt en kor un ma o Çevr e il e uyum
o Si st emli ve büt ünü el e al an yakl aşı m
Bur adan da har eketle; mi mari de sür dür ül ebilirli k; yenil enebilir kaynakl arı n kull anı mı nı, enerji et ki n t eknol ojil eri, doğaya saygılı mal zemel eri n kull anımı nı, geri kazanı m ve yeni den kullanı m f aali yetl eri ni ve t asarı m ve yapı mı n her evresi nde t ü m bunl arı kapsayar ak ekol oji yi düşün meyi esas alır.
Tabl o 2-1‟ de çeşitli krit erl er gözönüne al ı nar ak değerl endi r me yapıl mış ve mi mari sür dür ül ebilirli k açı kl anmı ştır.
Tabl o 2-1 Ekol oji k Mi mari İçi n Genel Değerl endi r me Esasl arı [ 34]
2. 3. Sür dür ül ebilir Bi na Yapı m İl kel eri
Mi marlı kt a ekol oji k ve sür dür ül ebilir il kel er e dayal ı t asarı m üç şekil de el de edil ebilir: [ 11]
günü müz t eknol oji k geli şi mleri ne yanıt ver miyor sa; ( eski f abri ka bi nal arı)
i şl evsel bir eski meye uğra mı şsa; ( eski kamu bi nal arı)
t opl umun sosyal yapı sı ndaki deği şi mler sonucu kull anıl amıyor sa; ( hanl ar, sar ayl ar, köşkl er)
yeni den i şl evl endi ril mesi sözkonusu ol ur. Yeni den i şl evl endi r me yapılırken şu krit erl er e di kkat edilir:
o Yapıl an yeni ekl er bi nanı n özgün yapı sı na zar ar ver mez, ger ekti ği nde sökül ebilir, bi nanı n eski özgün dur umuna getiril ebil mesi ne ol anak sağl ar.
o Kull anıl an yeni mal zemel er, ekol oji k il kel er e uygun ve düşük mal i yetli dir.
o Yeni i şl ev bi na f or muna uygundur; sosyal ve ekono mi k açı dan t opl umun i st ekl eri ni kar şıl ar ve yatırı m mali yeti ne değer.
Çevr eye duyarlı yeni t asarı mlar: Ekol oji k ve sür dür ül ebilir il kel er e uygun ol ar ak t asarl anmı ş yeni bi nal ar dır. Kaynakl arı n opt i mu m kull anı mı il e çevr eye veril en zar arı en az düzeyde t ut mak ve çevr e il e uyu m i çi nde var ol mayı esas al ır. Tasarı m, yapı m, kullanı m ve yı kı m aşa mal arını n t ümünü di kkat e alır.
Akıllı bi nal ar: Özel ol arak t asarl anmı ş akıllı si st emler ve il eri t eknol oji k ür ünl er kull anılır. Doğal si st emleri n kor un ması a macı il e kull anı cı sı nırl andırılır ve keyfi har eketl er denetl eni r. Si st eml er; t asarı mda öngör ül en belli esasl ar kapsa mı nda ot omati k ol ar ak çalı şır. İ nsan fi zyol oji si ne uygun konf or st andartl arı na gör e çal ı ş ma esasl arı belirl eni r ve genelli kl e i nsan müdahal esi ne i zi n veril mez. Geri dönüşü ml ü mal ze me kull anı mı, atı k arıtma si st emleri, yenil enebilir enerjil er den yar arl anan aktif, pasi f veya kar ma si st emler, akıllı bi nal arı n önceli kli st andart krit erl eri dir.
Sür dür ül ebilir bi na; yapı mı n her evr esi ni kapsayan bi r modeli t anı mlamalı dır. Tabl o 2-2 sür dür ül ebilir bi na yapı mı nı n f ar klı aşa mal ar da değerlendi ril mesi ni göst er mekt edi r.
Tabl o 2-2 Sür dür ül ebilir Bi na Yapı mı [ 56]
Bi na ar aştır ma kur ul uşl arı nı n çevr esel değerl endi r me yönt emleri ne ( BREEAM) gör e sür dür ül ebilir bi nanı n t emel il kel eri aşağı daki gi bi açı kl anabilir: [ 21]
o Mevcut bi nayı yı k mak ve yeni den yap mak; sadece onu uyarl ayar ak yeni den kull anmak, pr ati kt e veya ekono mik ol ar ak uygun ol amadı ğı za man düşünül meli dir.
o Yı kı m, yenil eme veya yapı m sır ası nda kull anıl an t aşı macılı k en aza i ndi ril meli; gür ült ü, kirlili k, t oz ve atı kl ar deneti m altı na alı nmal ı dır.
o Çevr e anali zi yapıl mal ı dır. (t ari h ve a maç, yer el i kli m, r üzgar ve hava şartl arı, güneş ı şı nı mı, t opl u t aşı macılı k i mkanl arı, çevr e bi nal ar... vs.) o Enerji kor unu mu il kel eri ni uygul ayan; t opr ak, su ve havaya negatif et ki yi
azalt an t ekni k ve t eknol ojil erl e bakı mı yapıl abil ecek bi nal ar t asarl anmal ı dır.
o Fi zi bilit esi ne bakar ak; uygun ol duğu sür ece, yer el mal zeme ve t asarı mlar dan yar arl anılmal ı dır.
o Bi nanı n f onksi yonu; güvenli, esnek ve gel ecek t al epl eri ne uyarl anacak şekil de ol uşt ur ul mal ı dır.
o Uygun kalit e ve yaşa m sür esi ne et ki edecek f or m, mal zeme ve i şçili k düşünül meli dir.
o Yenil ene meyen kaynak ve özelli kl e kı sa ö mürl ü yapıl ar da, yeni den kull anı mı ve geri dönüşü mü ol mayan mal zeme kull anı mı ndan kaçı nmak ger eki r.
Bu il kel er değerl endi ril diği nde; i nşaat sekt ör ünde sür dür ül ebilirli ği n; ekol oj i, enerji ve mal zeme kavr aml arı nı n i ncel enmesi il e anl aşıl acağı ort aya çı k makt adır. Çal ı ş manı n bu böl ümünde; il gili kavr aml ar alt başlı kl ar hali nde i ncel enmiş ve sürdür ül ebilir mi marlı k il e ili şkil eri vur gul an mı ştır.
2. 3. 1. Çevr e Ve Ekol oji Kavr aml arı nı n Sür dür ül ebilirli kt eki Yeri 2. 3. 1. 1. Çevr e Kavr a mı
Çevr e; canlıl arı n yaşa mları boyunca ili şkil eri ni sür dür düğü ort amdır. [ Ek A] Canl ı ve cansı z, fi zi ksel ve sosyal , doğal ve yap ma gi bi f ar klı değerl endi r mel er il e a maca gör e sı nıfl andırıl makl a bi rli kt e; t emel ol ar ak; hava, su, t opr ak gi bi fi zi ksel unsurl arı; ür eti cil er ( bit kil er), t üketicil er ( hayvanl ar) ve ayrıştırı cıl ar ( bakt eri ve mant arl ar) gi bi bi yol oji k unsurl arı, i nsanl arı n doğal , beşeri, par asal ve maddesel kaynakl arı kull anma ve i şl et mel erinden doğan ekono mik unsurl arı ve i nsan t opl ul ukl arı nı n de mogr afi k yapı sı, barın ma, sağlı k, eğiti m ve kül t ür el i hti yaçl arı nı t emi n et me bi çi mleri il e t ari hi ve kült ür el değerl eri ni n ol uşt ur duğu sosyal unsurl arı kapsar.
Tü mü değerl endi ril di ği nde; çevr eni n kar maşı k, bi r bi ri yl e ili şkili bi r çok al t si st emi barı ndır an kar maşı k bi r si st emler büt ünü ol duğu gör ül ür. Tü m bu büyük zi nci r ve i nsan fakt ör ünün müdahal e gücü göz önüne al ındı ğı nda; bu si st emler büt ününün i şl eyi şi ni n hi ç kol ay ol amayacağı anl aşıl makt adır.
2. 3. 1. 2. Çevr e Sor unl arı Ve Ekol oji
Sanayil eş me, aşırı nüf us artı şı ve yoğun kentl eş me ol gul arı sonunda, çevr e üzeri nde yapıl an çeşitli deği şi kli k ve zar arl ar, doğal si st emin kendi ni yenile me hı zı nı aş mı ş ve “ çevr e sor unl arı” nı n ort aya çı k ması na neden ol muşt ur. Tehli keni n f arkedil mesi il e bi rli kt e, 1970‟l er de ekol oji ve çevr e bili nci de t opl umsal hayat a gi r meye başl amıştır.
Ekol oji; il kel eri, i hti yaçl arı mız il e doğal kaynakl ar ar ası ndaki denge üzeri ne kur ul u ol an, canlı varlı kl arl a çevr el eri ar ası ndaki ili şkil eri i ncel eyen bi yol oji kol udur. Ancak, bugün doğabili m sı nırl arını aşar ak di ğer bili m dalları nı n da söyl emleri ar ası na gi r miş ve daha geni ş boyutt a bi r anl am kazan mı ştır.
Çevr e ki rl enmesi: Bazı maddel eri n hava, su ve kar ada bi ri ki p fi zi ksel , ki myasal veya bi yol oji k kirl enmeye yol aç ması dır.
Jeol oji k ve t opogr afi k yapı bozul ması: Yer kabuğunu ol uşt ur an kar a ve sul arı n doğal dur umları nı n yer yüzünde veya yer altı nda deği ş mesi di r.
Çevr e el emanl arı nı n bozul ması: Çevr e el emanl arı nı n doğal bi çi m ve yapı sal özelli kl eri ni n bozul ması dır. ( asit yağmurl arı nı n met al ve mi ner all er de yol açtı ğı bozul ma)
Doğal kaynakl arı n t üketilmesi : Yenil ene mez kaynakl arı n bit mesi di r Canl ıl arı n yaşa m, yer ve bi çi mini n bozul ması: Doğal ort amlar a veril en
zar arl ar sonucu ort aya çıkar.
Ekosi st emleri n bozul ması: Doğadaki dengeyi sağl ayan dönüşü m si st emini n; si st emi oluşt ur an el emanl arı n ni t elik ve ni celi kl eri il e ili şkil eri ni n deği şi mi sonucunda deği ş mesi di r.
İ nsana ili şki n si st emleri n bozul ması o Fi zyol oji k yapı bozul ması o Psi kol oji k yapı bozul ması o Topl umsal yapı bozul ması o Ekono mik yapı bozul ması o Çevr e est eti ği ni n bozul ması
Bu sı nıfl andır mada da gör ül düğü gi bi ana başl ı kl ar deği şi k uz manl ı k al anl arı nı n çalı ş ması nı ger ektirir. Çevr e bozul ması na kar şı çeşitli, f ar klı di si pli nl er uz manl ı k al anl arı na gör e çözü m arayı şı na gi r mişl er di r.
2. 3. 1. 3. Ekol oji k Bozul ma Ve Mi mari ni n Tavrı
Mi mari de ekol oji k dengel eri n sağl anması çabası; “ ekol oji k mi mari ” veya “ ar kol oji” adı yl a kar şı mıza çı kar.
Bi r di si pli n ol ar ak mi marl ı k; doğa üzeri nde doğr udan veya dol aylı ol ar ak kaçı nıl maz bi r et ki ye sahi ptir. Ekol ojiye uyu m i hti yacı ekol oji k mi mari yi yar atır ki; ekol oji k mi mari de “ bi yol oji k döngünün boyut kazanar ak yaşa mı n i çi ne alı nması” dır. [ 23]
İt al yan mi mar Paol o Sol eri‟ ni n “ ar chit ect ur e” ve “ ecol ogy” keli mel eri ni bi rl eştir er ek t ür etti ği ve ekol oji il e i şbi rli ği i çi ndeki mi mari ol ar ak t anı mladı ğı ar kol oji i se; bi r
kent sel çevr e il e ili şkili eri şil ebilirli ği ve et kil eşi mi en üst düzeye çı kart acak; ha mmadde, enerji, t oprak kull anı mı nı asgari ye i ndi r ecek, atı k ve çevresel ki rlili ği azalt acak ve doğal çevr e il e et kil eşi m sağl ayacak şehi rl er t asarl amayı savunur. [ 35] Ekol oji k mi mari, deneysel bi r mi mari dir. İ nsanoğl u çevr esi ni fi kirl er ve üt opyal arl a kur ar, i deali ar ar. Ekol oji k mi mari i se ger çek koşull arl a il gil eni r ve i deali zmini çevr esel sor unl arı al gıl ama ve bunl ar üzeri ne yoğunl aş ma çabası i çi nde ol uşt ur ur. Büt üncül dür ve ger çekçi di r. [ 33]
Ekol oji ni n mekanı ve konusu “ ekosi st em” di r. Ekosi st em; t anı m ol ar ak “ özel bi r al anda yaşayan or gani zmal ar ve fi zi ksel çevr eden ol uşan ent egr e bi r ekol oji k bi ri m"i if ade eder. Ekol oji de ekosi st em, he m bi r çalı ş ma bi ri mini; he m de bi r yakl aşı m ve kavr amı t arif eder. Ekol oji ni n mi mari si; ekol oji k bi r ekosi st emin yar atıl ma çabası dır. [ 23]
Bi nal ar; di ğer ür ünl er e gör e çevr e ki rlili ği nde çok daha f azl a sor uml ul uğa sahi ptir. Enerji ni n kull anı mı na bağl ı ol mak üzer e; endüst ril eş miş ül kel er de ür etilmi ş zehi rli gazl arı n yakl aşı k ol ar ak yarı sı bi nal ar a bağl ı dır. Bi nal ar; ayrı ca, asit yağ murl arı, ozon t abakası ndaki deli nme gi bi kür esel çevr e pr obl emleri il e de doğr udan sor uml udur. Bi nal arı n yer el çevr eye ki rlili ğe yol açar ak, t opr ağa müdahal e edi p, yer şekill eri ni bozar ak ol u msuz et ki si ol abilir. Böyl ece bi nanı n nasıl t asarl andı ğı ve yapı m i şl emini n nasıl yapıl dı ğı büyük öne m kazanır. Mi mari ni n koyacağı t avır; belli il kel eri n belirl en mesi ni ger ektirir.
2. 3. 1. 4. Ekol oji k Tasarı m Ve Bi na Yapı m İl kel eri
Sür dür ül ebilir bi nal ar i çin ekol oji k t asarı ma önem ver mek ger ek mekt edi r. Ekol oji k t asarı mın genel il kel eri aşağı daki başlı kl ar altı nda i ncel enebilir:
o Ekosi st emleri kavr amak, ekol oji k kapasit eye di kkat et mek.
o Si st emleri ve ekosi st eml eri büt ünsel al gıl amak ve kur gul amak; döngül ü si st emler, çok hi z metli çevr el er ür et mek
o Tasarı mı çevr esel bi r et ki ol ar ak kavr amak; yeni l enebilir enerjil eri t asarımda kull anmak, kaynak yet erlili ği ve yeni den kull anı m il kel eri ni beni mse mek, i hti yaç ve t al ebi sor gul amak.
o Doğa il e t asarı m; i kli m, t opr ak, su ve j eol oji ile çalı ş mak, sağl ı klı çevr e yar at mak, doğanı n geo metri si ni kull anmak, t asarım yol uyl a doğal kor uma vs. [ 5]
Mi mar veya t asarı mcı nı n; t asarı mı il e çevreye ver eceği et ki, bu il kel eri n sor gul anması il e il gili dir. Çevr e et ki si ni n düşünül mesi , t asarı mın en er ken pl anl ama aşa ması nda - yeni t asarı m veya mevcut bi na yenil enmesi ol ar ak kabul edil ebilir- başl ar ve deva m eden sür eçt e de adı m adı m ilerl er. Tasarı m aşa ması nda al ı nan f arklı kar arl ar; bi nanı n i şl et mesi il e il gili ger eklili kleri da et kil edi ği i çi n, aslında uzun vade kar arl arı dır. Çevr eye duyarlı t asarı m kar arl arı Tabl o 2- 3‟ de özetl en mekt edi r. [ 11]
Tabl o2-3 Çevr eye Duyarlı Tasarı mı Yönl endi r en Başlıca krit erl er
Bu genel il kel er ve kriterl er doğr ult usunda; mimari anl amda ekol oji k ol mak i çi n t asarı m ve yapı mda di kkat edil mesi ger ekenl er;
o Tasarı mda; f onksi yon, st r ükt ür, est eti k vb. gi bi mimari kaygıl arl a bi rli kt e enerji kull anı mı da başlı ca di kkat edil mesi ger eken bi r unsur ol ar ak el e alı nmal ı dır. o Mevcut ür ünl eri yeni den değerl endi ri p, deği şi k bi çi mler de ve bi r den çok
a maca hi z met edebil ecek şekil de kull anmaya çalış mak bi r amaç ol mal ı dır. o Mevcut dı ş si st emler e ve mal zemel er e bağı mlı, yapı m ve i şl eti m kayı pl arı
yar at an i nşaat ve enerji si st emleri yeri ne; yer el ol anakl arı değerl endi r en ve kendi ne yet ebil en si st eml eri t er ci h edil meli di r.
o Şehi rsel pl anl ama ve mi mari öl çekt eki her t ürl ü ul aşı mı, yat ay ve düşey si rkül asyon yoll arı nı en kı sa boyut a i ndi r mek, i nsan ve çevr e sağl ı ğı na en büyük yar dı mdır. Bu; daha az enerji, daha ekono mik yaşam, daha az zehi rli atı k demektir.
o Geri dönüşt ür ül ebil en mal zeme kull anmaya özen göst er meli; seçilen mal zemel eri n el de edilişl eri sır ası nda har canan enerji di kkat e al ı narak mal zeme seçil meli dir.
Sür dür ül ebilirli k a maçlı ekol oji k t asarı m il kel eri ni n enerji kull anı mı il e de i ç i çe ol duğu açı kça gör ül mekt edi r.
2. 3. 2. Enerji Kavr a mı nı n Sür dür ül ebilirli kt eki Yeri 2. 3. 2. 1. Enerji Kavr a mı Ve Enerji Kaynakl arı
Enerji; yaşa mı n çeki r deği ; sözl ük anl amıyl a; “i ş yapabil me kapasit esi ” dir. İ nsanı n t emel i hti yaçl arı yl a doğr udan ili şkili bi r şart; ekonomi k geli şi me doğr u or ant ılı dest ek ve i nsan yerl eş mel eri nde yaşam kalit esi ni n deği şimi ni n koşul udur.
Te mel de beş t ür enerji kaynağı bul unur: [ 14]
Güneş r adyasyonu
Güneş, ay ve dünyanı n çeki m kuvvetl eri
Yer altı ndaki r adyoaktif bozul ma, ki myasal reaksi yonl ar ve soğu madan ol uşan j eot er mal enerji
Nükl eer r eaksi yonl ar
Mi ner al kaynakl ar dan ol uşan ki myasal r eaksi yonl ar
Bu kaynakl ar dan el de edil en enerji t ürl eri; t üken me ol asılı kl arı na gör e de i ki ye ayrılır:
Yenil enebilir enerji kaynakl arı; doğada deva mlı ol ar ak bul unan veya belli peri yotl arl a yenil enen enerji kaynakl arı dır. Güneş, dal ga, gel git, rüzgar, bar ajl ar dan el de edil en enerji vs. bu gr uba gi r er. Yer yüzündeki doğal enerji akı mı il e yenil enebilir enerji si ste ml eri şekil 2- 2 il e belirtilmi ştir.
Şekil 2- 2 Yenil enebilir enerji kaynakl arı [ 5]
Yenil ene meyen enerji kaynakl arı i se kalı cı kaynakl ar daki enerji ni n i nsan t ar afı ndan açı ğa çı karılması il e el de edilir. Kullanı mları sonucu bi r daha aynı şekl e dönüşe mezl er. Fosil ve yakıtl ar dan doğal gaz, petr ol, kö mür il e nükl eer ve ki myasal r eaksi yonl ar bu t ür e ör nektir.
He m ki şi sel he m de t opl u msal al andaki öne mi nden dol ayı i nsanoğl unun t ü m çabası hep, enerji yi daha f azl a kull anar ak r ef ah düzeyi ni yükselt mek ol ar ak ort aya çı k mıştır. Bu f aaliyetl er sır ası nda da enerji ni n yenil enebilir veya yenil ene mez ol ması na hi ç di kkat edil me miş ve dur u m enerji kaynakl arı nı n i hti yacı kar şıl ayama ması na kadar uzan mı ştır. Başgöst er en enerji bunal ı mı il e enerji ni n t emel kaynağı ol an doğa il e i nsan ar ası ndaki ili şki ni n de bozul maya başl adı ğı ancak 1970‟l er de f ar kedilmi ştir. 2. 3. 2. 2. Çevr e Ve Enerji
Enerji kull anı mı; dol aylı veya dol aysı z ol ar ak çevr e sor unl arı nı n ana nedenl eri nden bi ri ni ol uşt ur makt adır.
Bugüne kadar; ül keni n zengi nl eş mesi ve güçl enmesi ni n, r ef ah düzeyi ni n yüksel mesi ni n, sosyal karı şı klı kl arı n önl en mesi ni n ve i sti hda mı n geli ştiril mesi ni n, ancak sanayil eş me ve buna bağl ı ol ar ak da enerji t üketi mini n arttırıl ması ile mü mkün ol acağı düşünül mekt eydi . Ancak çağı mızda yavaş yavaş ül kel eri n geli ş mişli k düzeyi ni n, t üketti kl eri enerji den çok; enerji yi veri mli kull anmal arı il e öl çül mesi ger ekti ği ni n f ar kı na varılmakt adır. [ 11]
Avr upa Bi rli ği üyesi ül kel er de yapıl an bi r ar aştır maya gör e, t üketil en t opl am enerji ni n yarı sı; bi nal arı n ür eti mi ve kull anı mı sır ası nda har canırken, eğer ul aştır ma da i nşaat sekt ör ünün enerji t üketimi ar ası na alı nırsa, bu oran %75‟l er e çı k makt adır. [ 4]
Avr upa Bi rli ği nde bi nal ardaki enerji t üketi mi, t opl am enerji t üketi mini n yakl aşı k % 35-40‟ ı nı kapsar ve at mosf er e salı nan CO²‟ ni n de yakl aşı k %40- 45‟i ni n kar şılığı dır. [ 41] Bu i st ati sti kl er göst er mekt edi r ki, enerji kull anımı ve çevr e sor unl arı üzeri ndeki sor uml ul uk konusunda, mi mari yerl eş mel er ve yapıl ar, konu il e ci ddi bi r ili şki i çi ndedi r.
2. 3. 2. 3. Yerl eş mel er de Ve Yapı da Enerji Kull anı mı
Genel ol ar ak i nsan yerl eş mel eri nde enerji kull anımı ; konut, ti cari veya kamu a maçl ı aydı nl at ma, su el de edi l mesi, sağlı k, t arı m, ul aşı m gi bi a maç ve aktivit el er i çi n ol makl a bi rli kt e; yerl eş meni n kırsal veya şehi r yerl eş mesi ol ması na gör e, kull anı m kar akt eri f ar klılık göst erir.
Yerl eş mel er de kull anıl an enerji t ürl eri ana başlı kl arı il e belirtil mekt edi r:
Or gani k atı kl ar: Özelli kl e kırsal kesi mler de hayvansal atı kl ar – t ezek - ve fı ndı k, cevi z, ayçi çeği kabuğu ve mı sır koçanı gi bi bit ki sel atı kl ar ı sı nma amaçl ı kull anıl makt adır.
Odun: Özelli kl e kırsal kesi m konut ı sıtıl ması nda kull anılır.
Kö mür: Yüksek enerji pot ansi yeli sayesi nde ı sıtma dı şı nda el ektri k ür eti minde ve sanayi de de özelli kl e demi r- çeli k ür eti minde kull anıl makt adır.
Pet r ol: En yaygı n kull anılan f osil yakıttır.
Doğal gaz: Fosil yakıtl arın en az ki rlili k yar at anı dır. Çok geni ş kull anı m al anı bul unmakt adır.
Bi o-gaz: Gübr e, bit ki sel artı k ve benzeri or gani k artı kl arı n, oksij ensi z ort amda f er mant e ol ması sonucu meydana gel en yanı cı bi r gaz karı şı mıdır. Çok geni ş kull anı m al anı var dır ve deva mlı ür etil ebil eceği nden t ükenme ol asılı ğı da yokt ur.
Su gücü: Büyük akarsul ar dan el ektri k el de edil mesi nde; küçük akar sul ar dan da yakı nı ndaki yerl eş mel eri n enerji i hti yaçl arı kar şıl anabilir.
Nükl eer güç: Radyoaktif el ementl eri n çeki r dek enerjil eri ni n t er mik santr all er de değerl endi rilmesi il e el de edil en enerji dir. Çok geli ş miş t eknol ojil er ger ektirir.
Jeot er mal enerji: Yer küreni n 25 il e 50k m al tı ndaki t abakadan doğal ol ar ak çı kan veya yapay ol ar ak po mpal anar ak ı sı nması sağl anan sı cak sudan el de edil en enerji dir.
Rüzgar: El ektri k enerji si ni n el de edil mesi nde kull anılır.
Güneş: Dol aysı z ol ar ak ı sıt mada; dol aylı ol ar ak koll ekt örl erl e sı cak su el de edil mesi, f ot ovolt aik panol arl a el ektri k el de edil mesi gi bi bi rçok al anda kull anıl makt adır.
Kı r sal yerl eş mel er; baskı n ol ar ak t arı msal ar aziler e yerl eş miş, ekono misi ağırlı klı ol ar ak t arı m ve buna bağl ı endüstri ve ser vi sl er e dayalı ol an yerl eş mel er di r. Şehi rl eş me; enerji kaynakl arı nı n t opl anması ve dağıl ması ndaki deği şi mlerl e kendi si ni göst er mekt edi r. Enerji kull anı mı, şehi r nüf usunda hanehal kı gel ir artı şı il e deği şir. [ 15]
Geçen yüzyılı n başı nda %3 şehi rl eş me or anı var ken; 1980‟l er de %40‟lar a kadar yüksel miştir. Bunun yakl aşı k yarı sı doğal sonuçt ur ancak; kal an yarı sı nı n sebebi köyden kent e göç ol ar ak belirl enmiştir. Göçün en t emel nedenl eri nden bi ri; yi yecek, eği ti m, sağl ı k ve i ş gi bi t emel ger eç ve fırsatl arı n kull anıl ama ması; i nsanl arı n bekl entil eri ne kırsal yaşa mı n cevap ver eme mesi dir. Kırsal yaşa m sevi yesi ni kabul edil ebilir mi ni mu m düzeye yükselt mek i çi n; kırsal yerl eş mel er de t arı msal ür et kenli ği, t aşı macılı ğı, il eti şi m ve sağlı k si st emleri ni geli ştir ecek, sür dür ül ebilir enerji kazanç si st emleri ni kur mak ger ek mekt edi r. [ 15]
Daha çok şehi r yerl eşmel eri i çi n geçerli ol mak üzer e, çeşitli r akaml ar; enerji ni n kull anı mı konusunda fi kir ver mekt e ve dur umun ci ddi yeti ni ort aya koy makt adır: Ort al ama ol ar ak; geli şmekt e ol an bi r ül ke vat andaşı, endüstril eş miş bi r ül ke vat andaşı nı n 1/ 6‟ sı ndan; ABD vat andaşı nı n 1/ 12‟ si nden daha az ti cari enerji t üket mekt edi r. [ 15]
Al manya‟ da t üketil en enerji ni n %40‟ ı bi nal ar da ı sıt ma ve sı cak su sağl a mak i çi n kull anıl makt adır. Evde t üketil en enerji ni n ¾‟ ü ı sıt ma i çi n ve bu sebepl e at mosf er e atıl an CO² or anı %25‟ tir. Tür ki ye‟ de el ektri ği n %20‟ si evl er de, %8‟i ti car ethanel er de, %5‟ i r es mi dai r el er de, %4‟ ü sokak aydı nl at ması nda ve %63‟ ü sanayi de kull anıl makt adır. Yani % 40‟ ı mi mari çözü ml er den doğr udan et kil eni r. [ 23]
A. B. D Calif or ni a‟ da konutt a, enerji ni n %36‟ sı ı sıt ma- soğut ma, %33‟ ü sı cak su i çi n; konut dı şı ndaki bi nal ar da i se %23‟ ü aydı nl at ma, %18‟i ı sıt ma, %17‟ si soğut ma i çi n har can makt adır. [ 40]
Dünyada, 2000 yılı nda; petr ol, doğal gaz, kö mür , hi dr oel ektri k güç, nükl eer, t er mik güç, güneş, r üzgar ve odun yol uyl a el de edil en enerji ür eti mi ve t üketi mi 397 katril yon Bt u ol muşt ur. Dünyadaki t opl am enerji nin %25' i Ameri ka Bi rl eşi k Devl etl eri t ar afı ndan t üketil mesi ne r ağmen, Ameri ka' nı n t opl am ür eti mdeki payı yüzde 18‟ di r. Ameri ka' nı n asal enerji tüketi mi, ür eti minden %38 daha f azl a ol muşt ur. [ 39]
Dünyada ür etil en pet r ol 2000 yılı nda günde 74 mil yon fı çı dan f azl a ol muşt ur ve yıllı k bazda, ür etil en petr ol ün enerji ci nsi nden mikt arı 155 katril yon Bt u‟ a denk gelir. Bi r başka i f adeyl e, dünyadaki asal enerji ür eti mini n ve t üketi mini n yüzde 39' u pet r ol den gel mekt edi r. Bu da göst erir ki; petr ol, enerji ür eti mindeki en önemli kaynak dur umundadır.[ 39]
İ st ati sti kl er e gör e; ağırlı k ol ar ak yıllık ha mmadde t üketi mini n %40‟ ı bi nal ar da yapıl makt adır ve atı kları n da %20- 26‟ sı bi nanı n yapı m veya yı kı mı ndan kaynakl anmakt adır. [ 4]
Tü m bu r aka ml ar “ mimari de enerji et ki nli ği nin kaçı nıl mazlı ğı” nı öneml e ort aya koy makt adır.
2. 3. 2. 4. Enerji Et ki n Bi na Tasarı mı
Yeni mil enyu mun eşi ği nde; enerji ve çevr eye il gi her za manki nden daha çok di kkat çek miş ve yeni t avırl ar ort aya kon muşt ur. Kür esel i kli m deği şi mi; günü müzde çevr esel il gi ni n mer kezi ne ot ur muş; enerji et ki nli ği; ekono mik geli ş me ve veri mlili k açı sı ndan anaht ar ol ar ak f arkedil miştir. [ 41]
Yerl eş mel er de enerji ni n et ki n ol ar ak kull anı mı; enerji ye dönüşebil ecek veya doğr u düzenl emel er yapıl ar ak enerji kull anı mı nı en aza i ndi r ecek doğal öğel eri n en i yi şekil de değerl endi ril mesi il e sağl anacaktır.
Enerji t al ebi il e enerji ger eksi ni mi ayrı mını n belirl enmesi ger eki r: Tal ep; ti cari i şl emler de gör ül ebilir ve müşt eri ni n satı nal ma kapasit esi ne bağl ı dır. Ger eksi ni m i se subj ektif ol duğundan sayıl ması zor dur. Ancak anketl er sayesi nde sayı sal ol ar ak t anı mlanabilir. [ 15]
Topl am enerji t üketi mi i çi nde, bi nal arı n enerji tüketi mine bakıl dı ğı nda, bi nal ar da enerji ni n et ki n kull anı mı nı n ne büyük öne m t aşı dığı açı kça gör ül mekt edi r.
Yapı da enerji ni n et ki n kull anı mı ve enerji t asarr ufu seki z başlı k al tı nda i ncel enebilir: [ 14]
Mer kezi ve böl gesel ı sıtma si st emleri ni n kull anımı
Rüzgar dan kor un ma veya yar arl anma yol u il e enerji t asarr uf u
Güneş ı sı sı ndan f aydal an ma veya kor un ma yol u il e enerji t asarr uf u
Topr ağa gömme yol u il e enerji t asarr uf u
Mekan seri nl et mede enerji t asarr uf u
Aydı nl at mada enerji t asarr uf u
Ul aşı mda enerji t asarr ufu
El ektri kli al et kull anı mı nda enerji t asarr uf u
Bunl ar dan il k dört madde ı sıt ma ve soğut mayı, di ğerl eri de sır ası yl a, haval andır ma, aydı nl at ma, ul aşı m ve di ğer i hti yaçl ar a dayalı eyl e ml eri il gil endi r mekt edi r.
Enerji yi yenil enebilir kaynakl ar dan sağl amak; enerji ni n et ki n kull anı mı yol unda başlı ca hedef ol mal ı dır. Şehi r, böl ge veya bi nanı n coğr afi konu muna gör e güneş ve r üzgar dan ol abil di ği nce yar arl anmak veya konf or koşull arı nı n sağl an ma dur u muna gör e kaçı nmak, böyl ece ek enerji har camal arı nı en aza i ndi r meye çalı ş mak ger eki r. Gel i ş miş ül kel er deki yenil enebilir enerji t eknol ojil eri, geli ş mekt e ol an ül kel er deki t eknol oji veya ür ünün yer el şartl ar a uyu msuzl uğu, bakı m ve onarı m i çi n eği ti mli per sonel açı ğı gi bi nedenl erl e başarı sı zlı ğa uğr amı ştır. Yakl aşı m; yenil enebilir enerji kaynakl arı nı n geli ş miş ve geli ş mekt e ol an ül kel er de de kull anıl ması ve ür etil en enerji ni n kor un ması yönünde ol mal ı dır. Yenil enebilir enerji t eknol ojil eri t anıtıl malı, kalit e kontr ol ü, bakı m, onarı vs. i çi n per sonel eği ti mi sağl anmal ı dır. Geli şmekt e ol an ül kel eri n ul usl ar ar ası dest eğe i hti yaçl arı var dır. [ 15]
Enerji ni n; t e mel i nsan i htiyaçl arı nı kar şıl ama; ekono mik geli şi mi dest ekl eme ve i nsan yerl eşi mleri ni n yaşa m kalit esi ni arttır ma konusunda et ki si f ar kedil miştir. Enerji kull anı mı; bul unan enerji kaynakl arı nı n mikt arını n arttırıl ması il e art abil di ği gi bi; enerji ni n et ki n kull anı mı il e de arttırıl abilir.
Bi ri ncil enerji kaynakl arı nı n kull anı mı ndaki herhangi bi r azal ma, enerji ni n et ki n kull anı mı yol unda atıl mış bi r adı mdır. 1970‟l er e kadar enerji yi kor umak şekli nde anıl an bu kavr am; kor umak fiili ni n katılı ğı nedeni ile enerji ni n et ki n kul l anı mı şekli nde bi r deği şi kli ğe uğr amı ştır. [ 5]
