Başlık: TAVUK ETİ VE KARACİGERLERİNDE BAZI ANTİBİYOTİK KALıNTıLARlNIN ARAŞTIRILMASlıYazar(lar):AKAR, FerdaCilt: 41 Sayı: 2 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001565 Yayın Tarihi: 1994 PDF

(1)

A.Ü. Vet. Fak. Derg.

41 (2): 199-207 1994

TAVUK ETİ VE KARACİGERLERİNDE

BAZI

ANTİBİYOTİK KALıNTıLARlNIN

ARAŞTIRILMASlı

Ferda AIw,-ı

Investigation on various antibiotic residues in chicken meat and liver

Summary: The purpose of this study was to determine erythromycin,

('1710-ramphenicol. monensin and tylosin residues in ehieken meat and liver samples obtainedfrom markets in Ankara.

Therefore, 175 chicken meat and 175 elıiden liver, totally 350 samples, were analylezed with the using thin layer ehromatographylhioautographie method. According to the results of analysis. it was found that 5.7% of ehicken meat and3.4% of chicken livers eontained three antihiotics residues in different samples and levels. Monensin was not determineted in any samples.

lt is conc/uded from the results that antihiotic residues have heen found in poultry product and it may he o health riskfor people who consume such

antibi-otic containing ehicken meat and liver.

ÖZet: Bu çalışma. Ankara pisasl1lda satılan tavuk eti ve karaciğerlerinde eritromisin. kloramfenikol. monemin ve tilosin kalıntılarıntn saptanması ama-cıyla yapı/dı.

Bunun için, 175 adet tavuk eti ve 175 adet tavuk karaciğeri olmak üzere toplam 350 adet örneğin ince tahaka kromatografilhiyootografik yöntemle ana-lizleri gerçekleştirildi. Analiz sonuçlarına göre, tavuk etlerinin %5.7'siııilı ve ta-vuk karacilIerlerinin %3.4'üniin yukarıdaki antihiyotiklerden üçünü, farklı ör-neklerde ve düzeylerde içerdiği saptandı. Analiz edi/en örneklerin hiçhirisinde monensin kalıntısı saptanamamıştır.

Sonuçlara göre, kanatlı hayvan ürünlerinde antibiyotik kalıntılarıntn bu-lunduğu ve böyle antibiyotik kalıntısı içeren tavuk eti ve karaciğerlerini tüketen insanlarda sağlık sorunlarına neden olahi/ece,~i anlaşı/dı.

Giriş

Antibiyotikler, veteriner hekimlikte, hastalıkların sağıtımı, hastalıklardan koruma ve verimi artırmak amaçlarıyla yaygın olarak kullanılmaktadır (13, 14,

ı.

Dokıora ıezin~en özetlenmiştir. (Tüntr AK projesi- YHGA-792)

(2)

Tablo i:Kloramfenikol, eritromisin, monensin ve tilosinin kanatlı hayvanlardaki dozu, yasal bekletme süreleri, tolerans limitleri, ve kalınt. analiz yöntemleri Referanslar Yöntemlerin Duyarlılığı Telorans

limitleri Kalıntı analiz yöntemleri

(ppm) : Yasal bekletme süresi ,, !kanatlı dozu

I.T.K. Ince Tabaka Kromatograli G.K. Gaz Kromatograli L.K. Likid Kromatograli ı-LAntibiyotikler 1--.

---ı---

.... i ..•....•... --- , i !

Yem: 22 ppm ITK 0.25 ppm Moats(I985) ,

i

Eritromisin Su: 1:10.000 1-2 0.125 ITKlBiyootograli 0.3 ppm Neidert (1988) Mikrobiyolojik Yön. 0.4-3. i ' g/ml Korsnıd (I987)

Yem: 200 mglkg : G.K !1-50 ppb iAııen ( i985)

Kloramfenikol Su: 200 mglkg 2 ii O L.K 2.10 ppb iAlien ( 1985)

i I.TK 10-100 ppm . Aııen (1985)

I.T.KlBiyootograli 0.08 ppm Neidert (I988) Mikrobiyolojik Yön. 3. i-23 ' g/ml Korsnıd (1987)

--- -- _- ••

0-Menonsin Yem:90-120 mglkg iI.T.KlBiyootograli 0.04 ppm Neidert (1988)

i _3.5 _0.05 _{: Mikrobiyolojik Yön} 25-3200' g/ml Korsnıd ( i987) ! i i , i , Yem: 10-1000 mg/kg ; G.K. : 0.5 ppb Takasuki (I986) ; 5 0.2 L.K. 0.1 ppb Moaıs (1985)

: Tilosin iSu: 50' g/ml I.TK 0.1 ppm Moats (1985)

i I.T.KlBiyootograli ' 0.2 ppm Neidert (I985)

i Mikrobiyolojik Yön. i0.1 ppm Korsnıd (1987)

(3)

TAVUK Eli VE KARACİGERİNDE ANTIBİYOliK KALINTILARI 201

ı6, ıS). Livingston (S) ve Kaya (9) FAO (Dünya Gida ve Tanm Örgütü) rapor-lanna dayanarak hazırladıklan yayınlarda hayvanlann %SO'nin yaşa mlannın. belli dönemlerinde veya tamamında içme sulan ve yemleri ile bu tür ilaçları al-dıklarını bildirmektedirler.

Antibiotiklerin bilinçsiz bir biçimde kullanılması sonucunda dirençli bakte-ri populasyonları artmakta (3, 6, ıo, ı ı, ı4, ı5) başta karaciğer, böbrek olmak üzere çeşitli organ ve dokularda birikmektedir (4). Diğer taraftan süt ve yumurta gibi hayvansal ürünlere geçebilmektedir (4, 5, i9). Böyle ürünleri tüketen insan-larda, üründeki antibiyotik çeşit veya miktanna bağlı olarak hafif allerjiden baş-layarak anafilaktik şoka kadar gidebilen olumsuzlara yol açtığı gözlemlenmiştir (7, S, 20).

Üretimde bilinçsizceantibiyotik kullanımının yol açtığı bu zararların önle-nebilmesi için WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı) ve FAO gibi örgütler öncülüğün-de çalışmalar yapılarak çeşitli öncülüğün-denetim yöntemleri geliştirilmektedir (16, 17).

Dünyanın bir çok ülkesi hayvansal ürünlerdeki antibiyotik katıntı düzeyle-rinin ve etkiledüzeyle-rinin neler olduğunun belirlenmesi için izleme programları hazır-lanmış ve uygulamaya koymuşlardır (2, 4, 17).

Bu nedenle ülkemiz kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanı-lan kloramfenikol, eritromisin, monensin ve tilosin adlı antibiyotiklerin Ankara piyasasında satılan tavuk eti ve karaciğerlerinde bulunup bulunmadığı varsa dü-zeylerinin ne olduğunun saptanması amacıyla yapılmıştır. Çalışmada özellikle izleme yöntemlerinden birisi olan ince tabaka kromatografi/biyootografi tekniği denenmiştir.

Materyal ve Metot

Analiz Materyal: Tavuk eti ve karaciğeri Ankara piyasasında faaliyet gös-teren firmalardan ve marketlerden temin edilmiştir. Çalışmada i75 adet tavuk eti ve ı 75 adet tavuk karaciğeri olmak üzere toplam 350 numune üzerinde ana-lizler gerçekleştirilmiştir.

Kimyasal Materyal: Kloramfenikol (Sigma, No. C-037S), eritromisin (Sig-ma, No. E-6376), monensin (Sig(Sig-ma, No. M-5273), tilosin (Sig(Sig-ma, No. T-627l), aseton (Merck, Art. ı 3), gliserin (Renel Kimya, D. ı 255- ı 260), kloroform (Merck, Art. 6OOS)sodyum klorür (Merck, Art. 6643), standart plate count agar (Oxoid, Cot. CM. 463) Bacillus subtilis ATCC 6633 (Sigma, B-4006).

Araç ve Gereçler: ITK aygıtı ve ekleri (Desega), ~TK plakaları, Silikagel G

(20x20 Merck), Biyoplakalar (24.5x24.5 cm), ITK development tankı

(22.5x22.5x LOcm), hassas terazi (Sartorius), santrifuj (Wirowka WE-2), Rota-vapor (Buchi, R- ı 10), etüv (Dedeoğlu), muhtelif cam malzemeler.

(4)

202 FERDAAKAR

Metot Genel Ekstraksiyon

Çalışmada Neidert ve ark. (l2) tarafından bildirilen İTK/biyootrografi tek-niği kullanılmıştır.

Yarı donmuş dokudan iO gr. alınır, üzerine iO mi. metanol konup i dk. mikserde hemojenize edilir. Sonra 3000 devirde santrifuj edilir. MetanoI fazı ağzı tıraşlı balona aktarılıp 50 °C'de ki rotavaporda 3-4 mi. kalıncaya kadar uçu-rulur. Kalan metanol fazı 250 ml'lik ayırma hunisine aktarılır ve üzerine 200 mg sodyum klorür ile 25 ml kloroform ilave edilip 5 dk çalkalanır. Fazlar 5dk din-lendirildikten sonra kloroform fazı ağzı traşlı balona aktarılır ve işlem kloro-formla bir kez daha yinelenir. Birleştirilen kloroform fazı 50 °C'de 3-4 ml kalın-caya kadar uçurulur. Dereceli tüpe aktırılır ve tamamen kuruyana kadar azot akımı altında tutulur. Sonra 0.5 ml metanolde çözdürülür.

İnce Tabaka Kromatografi

Orjinal Silikajel G plakalar icm aralıkla bölümlenir ve ilk 4 kanala klo-ramfenikol, eritromisin, monensin, tilosinin çalışma standart solusyonlarından (O.ipg/ml metanolde çözdürülmüş) 10 pl uygulanır. Diğer kanallara genel eks-traksiyonla elde edilen numune ekstraktı uygulanır. Ayrıştırma tankına plaka konur ve LO cm'ye kadar yükselmesi beklenir. Daha sonra plaka tanktan çıkarı-lır, oda ısısında i saat süre ile kurutulur. Devalopma sistemi olarak meta-nol+kloroform+aseton+gliserin (30+49+20+ i) kullanılır.

Biyootograft

Standart plate count agar'dan 23.5 gr tartılır. i lt distile su ilave edilip 100 °C'deki su banyosunda tamamen eriyene kadar tutulur. Erimiş olan agar 100 ml balonlara bölünür ve 120 °C'de, iatmosfer basınçta 30 dk sterilize edilir. Daha sonra 50 °C'ye kadar soğutulmuş 100 ml agara 400 pl Bacillus subtilis spor so-lusyonundan ilave edilir. 120 °C'de ve iatmosfer basınç altında isaat süreyle sterilize edilmiş biyaplakalara i00 ml agar il~ve edilir ve katılaşması beklenir. Biyoplaka üzerine, önce~en hazırlanmış olan ITK plakası kapatılır, 20 dk bekle-nir. Bu sürenin sonunda ITK plakası kaldırılıp atılır. Biyoplaka 37 °C'de igece etüvde bekletilir. Ertesi gün biyoplaka yüzeyinde oluşan zonlar karşılaştırılır.

Bulgular

Ankara piyasasında satılan tavuk eti. ve karaciğerlerinde kloramfenikol, eritromisin, monensin ve tilosin yönünden ITK/biyootografik yöntemle yapılan kalıntı analizleri sonucunda elde edilen veriler Tablo 2'de verilmiştir. Tablo 2'de de görüldüğü gibi, analizi gerçekleştirilen i75 adet tavuk eti numunesi in 4 ade-dinde kloramfenikol (0.2-0.6 ppm arasında) 4 adedinde eritromisin (O. i-0.25 ppm arasında) ve 2 adedinde tilosin (0.2-0.3 ppm) kalıntısına rastlanmıştır. Yine

(5)

TAVUK ETi VE KARACiGERiNDE ANTiBiYOTIK KALıNTıLARı 203

aynı şekilde analizi gerçekleştirilen i75 adet tavuk karaciğerinin i adedinde kloramfenikol (0.3 ppm), 2 adedinde eritromisin (O.i2-0.35 ppm), 3 adedinde ise tilosin (0.35-0.5 ppm arasında) bulunmuştur. Tavuk eti ve karaciğerinde mo-nensin varlığı saptanamamıştır. Toplam olarak 350 adet numunenin analizi ger-çekleştirilmiş ve i6 adet numune bu sözü edilen 3 antibiyotikten birisi bulun-muştur.

Tablo 2: Pozitif sonuç veren numunelerdeki antibiyotik kalıntı düzeyleri.

Bireysel sonuçlar (ppm) 0.6,0.2, 0.25,0.2 0.25,0.2 0.1,0.1 0.3,0.2 ._---0.3 0.12,0.35 , 0.5.0.4.0.35 3 2 i 2 i 175

Analiz edilen

ı

Pozitif i

numune sayısı 1 numune

-l '":'"

.

175

i

i ; Kloramfenikol Eritromisin Antibiyotikler Monensin Tilosin Kloramfenikol Eritromisin

i

Monensin i Tilosin Tavuketi Tavuk karaciğeri Numune çeşidi 1--Tartışma ve Sonuç

Tablo 3'de antibiyotik kalıntısı bulunan numunelerin tolerans limitlerine göre karşılaştırılması yapılmıştır. Tablo 3'e bakıldığı zaman, tavuk etlerinde klo-ramferikol yönünden pozitif sonuç veren numunelerin tamamı tolerans limitleri-nin üzerinde bulunmuştur. i75 adet tavuk eti numunesinin %2.3'de eritromisin kalıntısı bulunmuş ve % 1.i4'ü tolerans limitlerini aşmıştır. Aynı sayıdaki numu-nenin % 1.i4'ünde tilosin kalıntısı saptanmış ve %0.57'si tolerans limitlerinin üs-tünde bulunmuştur. Analizi yapılan i75 adet tavuk karaciğerinin %0.57'sinde kloramfenikol bulunmuş ve tolerans limitini aştığı gözlenmiştir. Numunelerin %

ı.

14'ünde eritromisin tespit edilmiş ve %0.57'si tolerans limitlerini aşmıştır. Numunelerin % 1.77'sinde tilosin saptanmış ve tamamı tolerans limitlerİni aş-mıştır.

Tablo 4'e bakıldığı zaman dönemlere ilişkin analiz sonuçları görülmekte-dir. Buna göre Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında daha fazla antibiyotik içeren numune göze çarpmaktadır.

(6)

Tablo 3: Analizlerde bulunan pozitif sonuçlann tolerans limitlerine göre karşılaştırılması.

Analiz Tavuk Etinde Tolerans Limitleri Tolerans Tavuk Karaciğeri Tolerans Limitleri

yapılan _Limitleri

numune Pozitif Üstünde Altında Pozitif Üstünde Altında

Antibiyotikler adedi numune % numune % numune % numune % numune % numune %

adedi adedi adedi adedi adedi adedi

Eritromisin 175 4 2.3 4 2.3 - - O 1 0.57 i 0.57

-

-Kloramfenikol

ı

175 4 2.3 2 1.14 2 1.14 0.225 2 1.14 1 0.57 i 0.57

Mcnonsin 175 - - - 0.05

-

.

-

(7)

-Tablo 4: Yıl içinde değişik dönemler üzerinden analiz sonuçları.

TAVUKETi _{TAVUK KARACIGER!}

_

..-

-! Kloramfenikol Erilromisin Monensin Tilosin _Nunuıe Kloramfenikol Eritromisin Monensin Tilosin

Dönemler Numurıe _adedi

adedi Müsbeı Müsbet Müsbeı Müsbeı Milsbeı Milsbet Milsbet Milsbet

numune % numune % numune % numune % ntmune % numune % numune % numune %

---<:kak Şubaı 30 _- _- _- _- _- _- ₃₀ _-

_-

_- -Mart N"ısan Mayıs 65 3 4.6 i 15

-i

i 15 65 - i 1.25

-

- i 1.25 Haıiran !

---1

__ o i Temmuz i Ağustos i 80 3 3.75 i 1.25

i

i 1.25 80 i 1.25 i 1.25

-

i 1.25 Eylül

(8)

206 FERDAAKAR

Tavuk eti ve karaciğerinde bu 4 antibiyotikten 3'ünün (monensin hariç) bu-lunması ve genellikle tolerans limitlerini aşması bilinçsizce antibiyotik kullanıl-dığı şüphesini ortaya koymaktadır.

Antibiyotik kalıntısı içeren hayvansal ürünleri tüketen insanlarda hafif al-lerjiden başlayıp şoka kadar gidebilen değişik etkilere sahip olduğu dirençli bakteri suşlarının artmasına neden olduğu (6, lO,

ı

1) herkezce bilinen bir ger-çektir. Tüm dünyada bu konu ciddiyetle ele alınıp sağlıklı ve kolay kontrol me-kanizmalan (16,

ı

7) geliştirilirken, ülkemizde bu konuda herhangi bir yaptırı-mın olmaması, kontrol mekanizmalannın yetersizliği ve üreticilerin bilinçsiz olması hayvansal ürünlerde antibiyotik kalıntılannın toplum sağlığı açısından bir risk oluşturduğu rahatlıkla söylenebilir. Bu amaçla yapılmış olan çalışmada bu antibiyotik kalıntılann izlenmesinde kullanılan yöhtemlerden ince tabaka kromotografi/biyootografi tekniği özellikle denenmiş ve kanatlı ürünlerinde bu kalıntılann bulunup bulunmadığı yönünden bir fikir edinilmeye çalışılmıştır.

KAYNAKLAR

1. Alien, E.H. (I985): Review of chromatographic merhods for ch/oramphenico/ residues in mi/k and ri.uues from food prodııcing anima/s. 1. Assoc. AnaL. Chem., 68:990-999.

2. Arret, B., Johnson, D.P. and Kirshbaum, A. (1974): Our/ine of derai/sfor microhi%gi-ca/ a.uays of anrihiorics. Second revisİon. 1. Phannaceul. Sci., 60: 1690-1694.

3. Bowen, J.M. (1984): Anrihioric resisrance. G.Y.M.A. 36: 11.

4. Cordle. M.K. (1988): USDA regu/arion of re.fidııes in mear and pou/rry produer. 1. Anİm. Sei.,66:413-433.

5. Forth, W., Henschler, D. und Rummel, W, (1987): A/gemeine und speziel/e Pharmakolo-gie und Toxik%Pharmakolo-gie. 5. Aut1age, Mannheİm, 633.637.

6. Houwelling, C.D. and Gainer, S.H. (1978): Pııhlic healr concem relarive ro rhe11.1'1' ar rhe

suhsrherapeuric 11'1'1'/.1' of anrihiorics in animal feeds. 1. Anİm. Sci., 46: 1414. 1420.

7. Huber, W.G. (1986): A/ergenicif)' of allfihaererial drııg residues. In Rico, A.G. Drug resi-dııes in anima/s. Aeademic pres ine. London, pp:33-49.

8. Kaya, S. ve Şahal, M. (1989): Besinlerimi:deki ilaç kalıntıları, hıınlara ilişkin rolerans düzey/eri, i/aç ~~erilmişhayvanlarda lıylı/ma.H gerrken kesim öncesi ı'eya siiriin kııllaııı/ma-ma süre/!'ri. A.U. Yel. Fak. Derg., 36:325-340.

9. Livingston, R.C. (1985): Anrihioric residııes in animal deriı'edfood. 1. Assoc. AnaL. Chem., 98:966-967,

ıo.

MiIIs, K.W. and Kelly, B.L. (1986): Allfihioric .wsceprihi/iries ofsK'ine Sa/monella iso/anrs from 1979 to 1983. Am. 1. Yel. Res., 47:2349.2350.

11. Moats .W.A. (1985): Chromarographic mer/ıods for dererminarion of macrolide anıiiJioric residııes in riHııes and milk offood-pl'Odııcing anima/s. 1. Assoc. AnaL. Chem., 68:980.983.

i

(9)

TAVUK ETİ VE KARACtÖERİNDE ANTIBIYOTIK KALıNTILARI ₂₀₇

12. Neldert, E., Saschenbrecker, P.W. and Tlttigtr, F. (1988): Thin layer chromalOgraphic/ bioautographic method for identijication of antibiotic re.fidues in animal tissues. J. Assoc. AnaL. Chern., 70: 197-200.

13. Ragheb, H.S. (1989): Antibiotic and produets in feeds. l. Assoc. Anal. Chern. 72: 105- 107. 14. Solomons, A.I. (1978): Antibiotics in animalfeed-human and animal safety i.fues. J. Anim.

SeL., 46:i~60- 1442.

15. Sone, M. (1982): Effects of various antibiotis on the control of bacteria in boar semen. Vel. Rec.,111:11-14.

16. Şanh, Y., Aydın, N., İzgür, M., Ayten, A. ve Baydan, E. (1987): Sağ",c, bazı antihiyotik-lerin hayvan yetiştiriciliğinde verim arttırıcı ve koruyucu amaçlarla kullanılması sonucu bakterilerde gelişen direnç k.azanma olgl/sunl/n in ı'ivo ı'e in I'itro olarak dı/yarlı mikroorga-nizmalarla araştırılması. T.U. Vel. ve Hay. D.C.. 11: 72-85.

17. Takatsuki, K., Ushizawa,

ı.

and Shojl, T. (1987): Gas chromalOgraphic-ma.u speClropho-tometric determination of macrolide antihiotics in heef and park using. Single ion monilOr. ing. J. Chrornatogr., ~91:207-217.

18. Visek, W.S. (1978): The rnode of growth promolion by anlibiolie. J. Anim. Sei., 46:1447-1469.

19. Yeary, R.A. (1966): Puhlil' health signijicance of chemical residl/es in foods, JAVMA., 149: 145-150.

20. Yoshimura, H., Itoh, O. and Yornezawa, S. (1981): Microhiological and thin layer clıro-matographic identijication oj henıyı penicilliıı and ampieillin in animal hody. Jpn. J. Yel. Sei., 4~:8~~-840.