BILIMSEL DUŞUNME SÜRECiNDE
-
.
*
TURKÇE' NIN DURUMU'
Yrd. Doç. Dr. Hacı Ömer BEYDOGAN* *
İnsanoğlu içinde bulunduğu çevreyi tanımak, anlamak, çözmek ve hatta ona hükmetmek ister. Bu nedenledışdünyaylabirtakım etkileşimleregirer ve deneyimler edinir. Edindiklerini açıklamakve ifade etmek için onu yazılıve sözlü olarak dışa vururken dil gibi önemli bir aracı kullanmak durumundadır.Kapanbu durumu aşağıdaki şekildeözetlernektedir. Bireyde algılama süreçlerindeki gelişmeye göre bilgi formları belirir:Bebekte 5-6 haftalıkkenseçici algi, 3-4aylıkken şematik algı,5-6 aylıkkendeşematik imaj ortayaçıkar.Bunu izleyen aylarda ve daha sonraki yıllarda düşünmesistemindeki gelişmelerlebenzerlikleri ve farklılıkları gruplamaya başladıkeler geliştirirve onlarla problem çözme becerisi geliştirir.1 Bu süreç üzerindeki tartışmalar günümüzde konuyu aydınlatacak ve yeni bilgiler ürctecek şekilde devam etmcktedir.İnsanoğlunun bilgi-düşünce, düşünce-bilgi formu içinde zihinsel sürecindckileri somutlaştırarak bilgi olarak ortaya koymak ve yeni bilgiler ürctmek için bilgi elde etmeyollarını zorlamaktadır.
Epistemolojikanlayışagöre, bireylerin deneyimlerinikazandığıbirdış dünya vardır, ancak anlam bireylerden bağımsız oluşamaz. Bireyin algılama gücünebağlıolarak bireytarafından oluşturulur. Bu nedenle nesnel bir gerçeklik yoktur. Anlam bireylerin deneyimi ışığndayine bircy tarafından yapılandırılır.
*13.05. 1997 tarihinde Atatürk Üniversitesi Türkiya! Araştırmaları Ensıilüsü'nce düzenlenen "Bilim Dili Olarak Türkçe" konulu panele bildiri olaraksunulmuştur.
**Yrd. Doç.Dr.H. Ömer BEYOOGAN, Atatürk ÜniversitesiKazıın Karabekir Eğilim Fakültesi EğiIimBilimleri BölümüÖğrelimüyesi.
iKagan J. Psychology an Education ,N. Y. Harcourt Brace, Javanovich in. 1978, s. ii7
Bu nedenledir ki , bir olay ya da olgu ile ilgili bir çok bakış açısı vardır 2 ( Bu bakış açısı dilden dile farklılıklar gösterir. Çünkü her dilde düşünmeve ifade etmede farklılıklar vardır. Farklılık kavramlara atfedilen mana ve anlam derinliğinden kaynaklanır.Bilgi en genel anlamıylanesne, özne, varlık ve düşüncemadde ve zihinarasındaki ilişkiler bıçimiolarak elealındığından,bilgiye aneakdüşünceyoluylaulaşılabileceğiortayaçıkar. Bilgiye ulaşırken insanoğlu akıı,duygu, sezgi ve deneyimlerinikullanır. Çeşitliyollardan eldeettiği bilgiler ister somut, isterse soyut olsun, diliniçerdiğisözcüklerinçeşitli kalıplarınagöre yan yana getirilmesiyle oluşan ayrıntılı düşünebilme, ancak dilin sağlayaeağı olanaklardoğrultusundagerçekleşmektedir.
Düşüncedilaracılığıylesese,yazı aracılığıylebiçime kavuşmasüreci, olgunluğa eriştiğinde,dil birdüşünce tarafındanortaya konulmavasfındanziyade düşünceyi hasıl etme fonksiyonuna kavuşmaktadır.Özellikle soyut düşünme, insanınen yüksek zihni fonksiyonlarından biridir ve aneak dil ile mümkün olmaktadır.
Bilimin ortaya koyduğu bilişsc1 bilgilerin pek çoğu insan yaratıcılığınınbir ürünüdür. Yaratıcı düşüneeninortaya konulmasıise yüksek seviyededüşünmeyigerektirir. Yüksek seviyededüşünmenintemel yapı taşları isekanarnlardır. Kanarnlar, bireylerin nesneleri sınınandırma,ilke ve kurallar ortaya koyma, düşünme ve düşüncesinin sınırlarını çizme imkanı verir. Kanarnlar yine bir dizi kavramlarla açıklanabildiğindenbireyin düşünmesine yardımcı olacak düşünme ağını kurmasınatemel te~kil eder. Bu özelliğiyle kanarnlar hem dilin gelişimindeönemli bir yer tutarken; üst düzeydüşünmeyi gerektiren bilimseldüşünmesüreei için vazgeçilmeıögelerdir.
Yaşadığımızeneni anlamaya yönelik sistemli ve organize bilgiler bütününden oluşanyöntemli bir çaba olarak tanımlananbilimin, kullandığıdil somutoLduğukadar soyutdüşünceyideiçermektedır. Hiç bir yarar gÖL'..ctmeksizin 2Duny, T.~/L ve Jonassen IJ./f.:(l991) "Constructivism; ;'\icw implications For instructional Technology" Educational Technology, 3I.s.7-12.
sadece ne olupbittiğinianlamaya veöğrenmeyedönük olan temelafa'?tırınalarda, matemetik gibi en soyut noktalardan malzeme bilimi gibi neredeyseuygulamalı sayılabileceknoktalara kadargenişbiralanıkapsar.
Bilim geçmişi aydınlatma , anı tasvir etme ve geleceği kestirıne (tahmin etme) gibi üç temel fonksiyonu yerine getirirken, olay ve olguları objektif olarak, açık seçik ortaya koyma, mantıklı, tutarlı, denenebilir, genellenebiler bilgileri sistemli bir birikimlilik içinde ifade etmede kendine has bir uslup kullanır.Bu uslup içerisinde pekçok terim ve kavramı kullanır. Kavramlarıkullanmada seçici ve dikkatlidir.Uygun kavramların kullanımı ve yapılandırılması anlatımı güçlendirdiği gibi düşünceye de yeni boyutlar kazandım.
Diğerdillerdeolduğugibi Türkçe' dekonuşma, yazıdili, edebiyat dili, sanat ve kültür dili, ticaret dili ve bilim dili olarak ilgili sahada iletişim ve aktarına fonksiyonunu yerine getirınede bazı güçlüklerle karşılaşmaktadır.Bu güçlükler dilin kendisindendeğil, onungeçmiştengünümüze içinde bulunduğu ortam veişleyişini güçleştiren engeller denkaynaklanmaktadır..
Canlı bir varlık olan dilin canlılığını koruması onun gelişimine uygun ortam sağlanmasıylemümkündür. Dil yalnız bireyin kendi kendisine varettiğiya da yok ettiği bir gerçeklik değildir. Çünkü dillerin gelişimi ve değişiminesillerin ömürlerinden çok daha uzun bir süreceyayılır. Dil bir yerde bireyi aşan,bireyindoğduğuandan itibaren kendinietkileşim içerisindebulduğu toplumsal birrealitediı3 . Bu yönüyle dil bireyden bağımsızdır.O bireyedeğil, bireyona bağlıdır.Bireyonu istediğigibideğiştiremez.Tarihi süreç içerisinde büyüksavaşlar,büyük fetihler kültürel yönden birbaşkakültürlesıkı temaslar, yabancısözcüklerin çevirilerle ödünçalınmasıkültüreldeğişmevegelişmelerden
:1Küyel, Mübahat Türker; "İleriDil ve Dil Transferi Üzerine Ön Düşünceler" Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, TTK yayımII. baskı
dilin aşırı etkilenmesi dilin canlı bir varlık olarak gelişimindeönemli rol oynayan etkenlerdendir-+
Dil bilimcilere göre ilkel dil yoktur, eherişsiz koşuııardailkelkalmış 'eya ilkel bırakılmıştoplumlar vardır.Çünkü "ileri" bir toplum kimi koşullar altında kalırsaya da bırakılırsa ilkeııeşır, ılkelleştirilir,bilim ve teknolojideki gelişmesini kaybeder. Geride yalnızcadilini ve onun aracılığıile kültürünü korumaçabaları kalır.Onlarda ya söner ya da söndürülÜr. Söndürülen dilin yerine başka bir dil transfer edilir. Transfer edilen diller de o dilin kütür "e uygarlığınıngelişmesinehizmet etmekten öteye gidernezler.
Türkçe'nin bilim dili olaraksaygınyerini alabilmesi,bilimsel anlayışa yeni zenginlikler katabilmesi içın onun önündeki engeııeri kaldırmakgibi bir sorumlulukla yüzyüzeolduğumu/ufarketmekdurumundayı?.
Atatürk'ün "Türk Dili zengin,genışbir dildir. Her melburnu(kavramı) ifadeye kabiliyeti ,·ardır. Yalnız onun bütün varlıklarınıaramak. bulmak, toplamak, onlar üzerindeişlernek lazımdır"S
"Türk Dili diııerin en zenginlerindendir". Yeter ki "Bu dil şuurlu işlensin"sözleriylegösterilen hedefe, aynı şuur ve hassasiyelle de'am etmek durumunda)ı/.Türkçeyi yalnızcabir iletişim aracı olarak kabul edip birtakım gramerkuraııarınaindirgeyemeyiz. Türkçeyi bilim dili haline getirmek için, düşünmesürecini geliştirecekkültürel terimlerin yaygın kuııanımını sağlayacak kültür politikalarıtakip ederek, dili kullananları dolu ve ayrıntılı düşünme sürecine yönellrnek durumundayıl..Bunun hareket noktasıise öğrenimdilinin ana dili ilcyapılmasıdır.
Anadili ileöğretimdilin kabakonuşmadilinden yazımdiline"c aynı zamandadüşünerekifade etme boyutunageçişi sağlar. Öğretimdili ilekanınılan
-+İrner Karnile, .Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi TDK Yayını,Ankara.1976, 5.19-27
5Kocatürkl'tkan: Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara, 1971, s. 140-1-+1
dil, kclime dağarcağından ibarct değildir. Dil duygusu ve dili bilincinin gelişmesinive yetkinleşmesini sağlar.
Yabancı dil öğrenmeye olumlu,yabancı dille öğretime karşı tavır almak; millet olarak yükselmek ve dünya dilleri arasında seçkin bir varlık göstermenin ümidini ve şuurunu taşımak demektir. Dünya uygarlık yarışında millet olarak varolduğumuzve bunusüreceğizin bir göstergesidir.
Bir dildeki terimler ilk clden kullanan kişilerle, konuya merak duyanlarınonak çaba ve gayretleriyle etkili bir biçimde gelişip olgunlaşır. Bu nedenle bilim adamlarımızın kendi alanlarının gerektirdiği ölçüde Türkçe kullanma vekullandırmayadönük tutumum içine girmelerinin Türkçe'nin bilim dili olarakkullanılmasınabüyükkatkısı olacaktır.
Türkçe'nin bilim dili haline gelmesindeöğretimdili olarak Türkçe'nin okullarımızda sunuluşunun ise apayrı bir önemi vardır. Türkçe'nin gramer yapısınauygun ve bilinçli bir biçimde yazılmasına ve konuşulmasına özen gösterilmeli ve buşuur öğrencilerimizc aşılanmalıdır.
Devletin politikalarıdilin korunması, geliştirilmesi, yüceltilmesi noktasına odaklaşmalıdır.Dilincılızlaştınldığı, yozlaşmasınave söndürülmcsine dönük çabalar, uygarlık yolunda milli kültürümüzün budanmasına başka kültürlerin istilasınaortam hazırlamakdemektir. Bu nedenle Türkçe'yi kullanan, okuyan, yazan, konuşanve bu konuda kararlar alan herkese ciddi sorumluklar düşmektedir.
KAYNAKLAR
Dutty, T.M. \ e Jonassen D.H.:(J991) "Construclİvism; Ne\\ Implications For !nstructiona! Technology." Educational Technology, 3I.s.7-12.
Imer Kamile , :Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi .T.D.K. Yayını,Ankara.i47fı.
Kagan, J.Psychology an Education. N.Y.Harcourt Bracc, Jm anmıch.Inc.197R
Kocalürk Utkan: Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara, 1971.
Küyel Mübahat Türkcr: "Ileri Dil \c Dil Transfcri Ül.erine Ön
Düşünceler"Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. T.T.K. Ya)IIlL Ankara, ]47fı.
YABANCI DİL ÖGRETİMİNDE TEMEL BECERİLERİN
GELİşTİRİLMESİ İçİN EDEBİYAT METİNLERİNİN
KULLANIMI
Yrd.Doç.Dr.Mehmet TAKKAÇ·
Ülkelerin kendicoğrafya sınırlarıiçinde, kendi kendilerine yeterli,kapalı bir yaşambiçimi sürdürmelerinin düşünülemeyeceği gerçeğininbütünüyle benimsendiğibir dünyada yaşıyoruz.Kültürel, sanatsal, ekonomik, politik. mesleki vb. konularyanında, yabancıdil bilme durumu da neredeyse meziyet olmaktançıkıp sıradanbir nitelik haline geldi. Bugün, "Yabancı dil biliyor ınusun?"sorusunudeğil,"Kaçyabancıdil biliyorsun?" sorusunuyanıtlamamız gerekiyor.
Yabancıdilöğrenimininbu denli önemliolmasının yabancıdilöğretimine de gittikçe artan bir önemkazandırması kaçınılmazdır. Artık,gelenekselöğretim yöntemleriyle yetinilmemesi, bir dizi dilöğretim yönteminin ortayakonulması yanında,bu alanda yapılan çalışmaların aralıksızbiçimde sürdürülmesi de konunun önemini gösterir.
Yabancıdil öğretimininböylesine güncel bir konuolmayısürdürmesinin söz konusu alandakullanılacak kaynaklarınseçimini de önemlikılması doğaldır. Yabancıdil öğrenen insanlarınilgisini sürekli canlı tutmanın en doğal,en geçerli, en gerçekçi ve en kolay yolu onlara ilgilerini çekecek materyaller vermektir. Verilecek materyaller öğrencileri,deyim yerindeyse, kendilerine çekmelidir. Şiir, öykü, roman, oyun, destan gibi dalları bulunan edebiyat, öğrencilerinilgilerini en fazlacanlıtutacak materyallerarasındaönemli bir yer
