19
İstanbul’da Bir Grup İşyerinde Sigara İçme
Yasakları ve Bu Yasakların Çalışanların
Sigara İçme Durumlarına Etkisi
Nadi BAKIRCI Tülay OKUŞLUK 1 Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Hemşire, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yazışma adresi: Yrd. Doç. Dr. Nadi Bakırcı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 34668 Haydarpaşa Istanbul e-posta: nbakirci@marmara.edu.tr Bu makale, Ankara İlinde, 4-6 Kasım 006 tarihlerinde düzenlenen 3.Ulusal Sigara veya Sağlık Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur®
Ö
ZET Amaç: Bu araştırmada, iş yerlerinde uygulanan sigara içme yasaklarının çalışanların sigara içmelerine etkisini ve bu yasak-lara yönelik tutumlarını belirlemek amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma İstanbul İli’nde dördü kamu kuruluşunadördü özel kuruluşa ait olmak üzere toplam sekiz iş yerinde yürütülmüştür. Bu iş yerlerinde çalışan 1.06 kişiden 961’i (%90,5) araştırmaya katılmıştır. Demografik bilgiler, çalışma koşulları, sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların etkisi ve yasaklar hakkındaki düşünceleri standart bir anket for- muyla sorulmuştur. Bağımlılık düzeyini belirlemek için “Fagers-törm Bağımlılık Testi” uygulanmıştır. İşyerinde sigara yasağını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişi araştırmaya katılanların %37,3’ünü oluşturmuştur. Bulgular: Araştırmaya katılanların %50,0’ı halen sigara iç- mekte, %17,6’sı bırakmış, %3,4’ü ise hiç içmemiş veya de-nemiştir. Sigarayı bırakan veya deneyip devam etmeyenlerin %6,6’sı neden olarak iş yerindeki sigara yasaklarını bildirmiştir. Bu işçilerin tamamına yakını (%94,7) yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışmaktadır. Halen sigara içen ve yasakları tam uy- gulayan iş yerlerinde çalışanların %46,’si, yasakları uygulama- yan iş yerlerinde çalışanların ise %5,’si sigarayı bırakmayı dü-şünmekte veya bırakmaya hazırlanmaktadır (p<0,0001). Sigara yasağının sigarayı bırakmalarına veya içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu bildiren işçilerin sıklığı, yasakla- rın tam uygulandığı iş yerlerinde daha yüksektir. Sigara yasakla-rını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışan 358 kişinin 313’ü (%87,4) uygulanan sigara içme yasağını desteklemektedir.
Sonuç: İşyerindeki sigara yasakları çalışanların büyük
ço-ğunluğu tarafından desteklenmektedir. Sigarayı bırakma ne-denleri arasında iş yerindeki sigara yasaklarının önemli bir yeri olduğu düşünülebilir. Çalışanları sigara içmeyi bırakmaya yönlendirmek ve pasif içiciliği önlemek için iş yerindeki sigara yasakları etkili olabilir. Anahtar Sözcükler: Sigara İçme, İş yerinde Sigara Yasağı, Sigara Kontrolü, Sigarasız İş Yerleri, Sigarayı Bırakma
®
A
BSTRACT Objectives: The purpose of the study was to determine theeffects of smoking restrictions in a group of workplaces and attitudes of the workers towards these regulations.
Methods: The study was performed in 8 workplaces, 4
of which were private and the other 4 were public. Ninety-six percent of the workers who have been working in these workplaces participated in the study (90.5%). Apart from demographic characteristics of the workers and working conditions, effects of the smoking restrictions in these workplaces were questioned. Fagerstörm Addiction Test was performed to determine the addiction level. 358 workers who were in the workplaces where the smoking restrictions have been applied precisely were the %37,3 of the total subjects. Results: Fifty percent of the workers were current smokers 17.6% were ex-smokers, and 3.4% were never smoked or had tried to smoke. Six point six percent of ex-smokers and workers, who had tried to smoke but given up stated that the reason for that was the smoking restriction in workplace. Almost all these workers were in the workplaces where the smoking restrictions have been applied precisely (94.7%). Among current smokers, 46.% of the workers are working in the workplaces where the smoking restrictions have been applied and 5.% of the workers in the other group of workplaces were at the contemplation or preparation phase of smoking cessation (p<0.0001). The frequency of the workers who have declared the smoking restriction at the workplaces was the reason of quitting or reducing of smoking were higher in the workplaces where the prohibit restriction have been applied. Eighty seven point four percent of the workers working in the workplaces where there was a “total” smoking ban declared their support for this ban.
Conclusion: Precise application of smoking restriction
in workplaces can be considered as an effective preventive measure against passive smoking as well as for stop smoking. Key Words: Smoking, Smoking Restriction in Workplaces,
A r a ş t ı r m a m a k a l e s i
Smoking Restrictions in a Group of
Workplaces in İstanbul and Its Effect
on Smoking Status of the Workers
[Geliş Tarihi: 15.01.006 – Kabul Tarihi: 18.01.007]Giriş ve Amaçlar
Tütün kullanımı insan sağlığını tehdit eden en önemli etken olarak kabul edilmekte, milyonlarca insanın sakat kalmasına ve ölmesine neden olmaktadır. Halk sağlığı çalışmaları açısında sigara ile mücadele en önemli ve öncelikli konu olarak varlığını sürdürmektedir. Sigara dumanının yalnızca sigara içen kişiyi değil, aynı zaman- da o ortamı paylaşan başka insanların sağlığını da ben-zer biçimde tehdit ettiği gösterilmiştir (1-4). Bu nedenle özellikle son yıllarda pasif içicilerin korunmasına yöne-lik çeşitli önlemler gündeme gelmiştir. Ülkemizde 407 sayılı “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun” ile kapalı ortamlarda sigara içilmesi kısıt-lanmıştır (5). Sigaraya karşı yürütülen yasal önlemlerin birçok ülkede etkili sonuçlar verdiği görülmektedir. Ka-palı ortamlarda sigara içilmesini yasaklayan yasaların iş yerlerinde uygulanmasının sonuçlarını değerlendirmek, ülkemiz için halk sağlığı uygulamaları açısından büyük önem taşımaktadır. Bu araştırma, İstanbul İli’ndeki bazı kamu ve özel iş yerlerinde uygulanan sigara içme politikalarının değerlen- dirilmesi ve bu politikaların çalışanların sigara içme du-rumlarına yaptığı etkiyi belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Yöntem
Araştırma, İstanbul İli’ndeki dört kamu ve dört özel sek-töre ait iş yerinde, 004 yılında yapılmıştır. Kamu iş yerlerinden ikisi daha sonra özelleştirilmiştir ancak bu araştırmada kamuya ait iş yerleri grubunda değerlendiril- miştir. Özel sektöre ait iş yerlerinin biri bilişim sektörün-de satış ve satış sonrası hizmet veren iş yeri, ikisi sigorta şirketi, biri de sigorta şirketlerine destek veren bir şirkete ait iş yeridir. Kamuya ait iş yerleri ise, bankacılık, elektrik dağıtımı, vergi tahakkuk ve tahsilât işleri ve telefon şe-bekesi malzemesi üretim ve dağıtım işi yapmaktadır. Bu iş yerlerinde çalışan toplam1169 kişinin dışarıda çalışan 107’si çalışma dışında bırakılmıştır. Kapalı ortamda çalı-şan 106 kişiden 961’i (%90,5) araştırmaya katılmıştır. Kişilere ilişkin demografik bilgiler, çalışma koşulları, sigara içme davranışları, sigara içmelerine yasakların et-kisi ve yasaklar hakkındaki düşünceler standart bir anket formu ile araştırılmıştır. Anket formunun “sigara içme durumunun saptanması”na ilişkin bölümü Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği sorulardan yararlanarak hazırlanmış ve sigara içme durumu dört grupta incelenmiştir (6): 1. Halen içenler (current smokers): Hergün ya da arasıra en az günde bir tane sigara içmekte olanlar. . Bırakanlar (former smokers): Daha önce toplam 100 adetten fazla (beş paket) sigara içmiş, ancak halen iç-meyenler. 3. Denemiş olanlar: Daha önce toplam 100 adetten az (beş paket) sigara içmiş ve halen içmeyenler. 4. Hiç içmemişler (never smokers): Hayatları boyunca bir tane bile sigara içmemişler. Bazı karşılaştırmalı analizlerde 3. ve 4. grup birleştiri-lerek “sigara içmemişler” olarak değerlendirilmiştir.
Sigarayı bırakma sürecinin aşamaları Prochasca ve Goldstrein’in önerdiği beş basamakta incelenmiştir (7). Bu aşamalar aşağıdaki gibidir:
1. Bırakmanın düşünülmediği aşama (pre-contemplation)
. Bırakmanın düşünülmesi (contemplation): 6 ay son-rasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlığı 3. Bırakma hazırlığının yapılması (preparation): 1 ay
sonrasına kadar sigarayı bırakma düşüncesinin varlı-ğı
4. Bırakmanın denenmesi (action): Sigarayı bıraktıktan sonra 6 aydan az bir sürenin geçmesi
5. Bırakmanın sürdürülmesi (maintenance): Sigarayı bı-raktıktan sonra 6 aydan fazla bir sürenin geçmesidir. Bağımlılık düzeylerini belirlemek için “Fagerstörm Bağımlılık Testi ” uygulanmıştır (8). Testten alınan pua-na göre bağımlılık düzeyleri “düşük” (5 puanın altı) ve “orta-yüksek” (5 puan ve üstü) olarak gruplandırılmıştır. İş yerlerinde sigara politikalarının uygulanmasına ait bilgiler hem yöneticilerden, hem de çalışanlardan elde edilmiştir. Tüm iş yerlerinde yöneticiler sigara içme ya-saklarının olduğunu belirtmiştir. Ancak, yasakların ne düzeyde uygulandığı çalışanların beyanlarına bağlı ola-rak değerlendirilmiştir. Buna göre, çalışanların tümünün sigara yasaklarının tam olarak uygulandığını bildirdikleri dört iş yeri “yasakları tam uygulayan iş yerleri” olarak kabul edilmiştir. Diğer dört iş yerinde %68 ile %88 ara-sında değişen yüzdelerde sigara yasağının olduğu, ancak ya hiç uygulanmadığı ya da kısmen uygulandığı belirtil-miştir. Bu iş yerleri “yasakları tam uygulamayan iş yerle-ri” olarak kabul edilmiştir.
Gruplandırılmış verilerin sıklık dağılımları sunulmuş ve ki-kare testi uygulanmıştır. Yaş sürekli değişken olarak alınmış, ortalamaları sunulmuş, ANOVA ve T-testi uy-gulanmıştır. Çok değişkenli analiz için lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. Geriye doğru eksiltme (backward elimination) yöntemi seçilmiş, yaş, cinsiyet, eğitim dü-zeyi, nikotin bağımlılık düzeyi ve iş yerinde yasakların uygulanma durumu modele alınmıştır.
Bulgular
Çalışanların demografik özellikleri ve sigara içme davra-nışları Tablo 1’de sunulmuştur. Araştırmaya katılanların yaş ortalaması 39,9 ± 8,7 olup %49,3’ü erkektir. Çoğun-luğu lise ve üniversite mezunudur (%91,9). Çalışanların %50,0’ı halen sigara içmektedir. Kadınların %48,0’ı ve erkeklerin %5,0’ı halen sigara içmektedir. Araştırmaya katılanların %17,6’sı sigarayı bırakmış %3,4’ü ise hiç içmemiş veya deneyip başlamamışlardan oluşmaktadır.1 Halen sigara içenlerin %19,0’ı orta-yüksek nikotin ba-ğımlılığına sahiptir.
Tablo 1. Çalışanların Demografik Özellikleri ve Sigara İçme
Davranışlarının İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006)
Özellikler
İş Yerinde Yasakların Uygulanması Tam uygulayan (n=358) Tam uygulamayan (n=603) (n=961)Toplam p
Sayı % Sayı % Sayı %
Cinsiyet Erkek Kadın 15800 44,155,9 31687 5,647,6 474487 49,350,7<0,05 Yaş (Ortalama ±SS) 31,5±6,6 36,9±7,6 39,9±8,7 <0,05 Öğrenim durumu İlk ve orta Lise Üniversite -73 85 -0,4 79,6 49 355 557 5,1 36,9 58,0 49 8 7 8,1 46,8 45,1 <0,05
Siga ra içme davranışı Ha len içenler Bırakanlar İç memişler-dene-mişler 171 50 137 47,8 13,9 38,0 309 119 175 51,3 19,7 9,0 480 169 31 50,0 17,6 3,4 <0,05 Nikotin Bağımlılığı n=149 n=87 n=436 Düşük Orta-yüksek 1341589,910,1 1968 76,33,7 35383 81,019,<0,05 Araştırmaya katılan 961 kişinin 358’i (%37,3) sigara yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde, 603’ü (%6,7) yasakların tam uygulanmadığı iş yerlerinde çalışmakta-dır. İşyerinde sigara yasaklarını tam uygulayan iş yer- lerinde çalışanların daha genç oldukları, kadınların ço-ğunlukta olduğu ve daha yüksek eğitim seviyesine sahip oldukları görülmektedir. Halen sigara içenlerin sıklığı bu iki grupta benzer bir şekilde dağılmıştır. Ancak ya-sakları tam uygulayan iş yerlerinde sigara içmemiş veya denemiş ama başlamamışlar çoğunluktayken (%38,3’e karşın %9,0), içmeyi bırakanların sıklığı daha düşüktür (%13,9’a karşın %19,7). Tablo ’de sigara içmekte olanların sigarayı bırakma aşamaları görülmektedir. Halen sigara içenlerin %3,7’si sigarayı bırakmaya hazırlanmakta veya bırakmayı düşün-mektedir. Cinsiyet, eğitim durumu ve nikotin bağımlılığı sigarayı bırakma aşamalarında istatistiksel olarak fark-lılık göstermemektedir. Sigarayı bırakmaya hazırlanan veya bırakmayı düşünenler düşünmeyenlere göre daha gençtir. Yasaları tam uygulayan iş yerlerinde sigarayı bı- rakmaya hazırlananlar veya düşünenlerin sıklığı uygula-manın olmadığı iş yerlerindekilere göre daha yüksektir. Yapılan çok değişkenli analizde, geriye doğru eksiltme ile modelde kalan tek etken olarak “iş yerinde sigara ya-saklarının tam olarak uygulanması” durumunun sigarayı bırakma düşüncesinin oluşmasını sağladığı görülmekte-dir (OR=,9) (%95 GA=1,9-4,3).
Tablo 2. Sigara İçenlerin Bırakma Aşamalarına Göre
Çalışanla-rın Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006)
Özellikler
Bırakma aşamaları
Hazırlanıyor-Düşünüyor Düşünmüyor Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Cinsiyet Erkek Kadın 85 7 34,6 0,8 161 16 65,4 69, 45 34 100,0 100,0 Yaş (Ortalama+SS)* 33,8±7,7 35,6±7,4 35,0±7,5 Öğrenim durumu İlk ve orta Lise Üniversite 5 59 93 17,9 31,4 35, 3 19 171 8,1 68,6 64,8 8 188 64 100,0 100,0 100,0 Nikotin Bağımlılığı** Düşük Orta-yüksek 11 9 34,3 4,9 3 54 65,7 65,1 353 83 100,0 100,0 İş yerinde sigara yasağı*** Tam uygulanıyor Tam uygulanmıyor 7978 46,5, 319 53,874,8 171309 100,0100,0 Toplam 157 3,7 33 67,3 480 100,0 * p<0,05 ** Sigara içenler arasında Fagerstörm Bağımlılık Testine Yanıt veren-ler (n=436) *** p<0,001 Tablo 3’te sigarayı bırakmış olanların bırakma aşama-ları görülmektedir. Sigarayı bırakanların yarıdan fazlası (%55,6) 5 yıldan daha uzun süredir sigara içmemişlerdir. Sigarayı bırakalı 5 yıl olmamışların daha genç oldukları ve sıklıkla yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde çalış-tıkları görülmektedir.
Tablo 3. Sigarayı Bırakanların Bırakma Süreci Aşamalarına
Göre Çalışanların Özelliklerinin Dağılımı (İstanbul, 2006)
Özellikler
Bırakma süreci aşamaları Deniyor Sürdürüyoryılı geçiyorBırakalı 5 Toplam
p Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Cinsiyet Erkek Kadın 11 11,418,8 9 7,634,4 6430 61,046,9 10564100,0100,0 >0,05 Yaş (Ortalama ±SS) 34,8±10, 33,1±7,4 40,6±7, 37,8±8,3 <0,05 Öğrenim durumu İlk ve orta Lise Üniversite 3 9 1 30,0 15,0 1,1 1 1 3 10,0 30,0 3,3 6 33 55 60,0 55,0 55,6 10 60 99 100,0 100,0 100,0 >0,05 İş yerinde sigara yasağı
Ta m uygula-nıyor Ta m uygu-lanmıyor 7 17 14,0 14,3 5 6 50,0 1,8 18 76 36,0 63,9 50 119 100,0 100,0 <0,05
Sigarayı bırakan veya deneyip başlamayanların %87,1’i sağlıklarını korumak için sigaradan uzaklaştıkla- rını belirtmektedirler. Çalışanların %6,6’sı ise iş yerinde-ki sigara yasaklarını bir neden olarak bildirmekte ve bu
kişilerin tamamına yakınının yasakların tam uygulandığı iş yerlerinde çalıştıkları görülmektedir (Tablo 4).
Tablo 4. Sigarayı Bırakma/Deneyip Başlamama Nedenlerinin
İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006)
Nedenler
İş Yerinde Yasakların Uygulanması Tam
uygulayan
Tam
uygula-mayan Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Sağlığı korumak 88 84,5 16 87,6 50 87,1 İş yerindeki yasaklar 18 17,5 1 0,1 19 6,6 Hastalandığı için 8 7,8 15 8,1 3 8,0 Tiksinme-sevmeme 8 7,8 15 8,1 3 8,0 Si gara karşıtı yayınlar 7 6,8 11 6,0 18 6,3 Yakınların baskısı 7 6,8 9 4,9 16 5,6 Maddi nedenler 5 4,9 17 9, 7,7 Toplam 103 100,0 184 100,0 87 100,0 İş yerinde uygulanan sigara yasaklarının sigara içme davranışlarını nasıl değiştirdiğine ait bilgiler Tablo 5’te sunulmaktadır. Düşüncesini belirten 546 kişinin ’si (%4,0) yasakların sigarayı bırakmalarına, 7’si (%41,6) ise içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu vurgulamaktadır. Yasakların sigarayı bırakmalarına veya içtikleri sigara sayısını azaltmalarına neden olduğunu bildirenlerin sıklığı yasakların tam uygulandığı iş yerle-rinde daha yüksektir (p<0,001).
Tablo 5 Çalışanların İş Yerindeki Sigara Yasağının Sigara
İç-melerine Etkisine Ait Bildirimlerinin İşyerlerine Göre Dağılımı (İstanbul, 2006)
Sigara İçme Üzerine Etki
İşyerinde Yasakların Uygulanması Tam
uygulayan uygulamayanTam Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Sigarayı bırakmış 13 6,5 9 ,6 4,0 İç ilen sigara sayısını azaltmış 1 61,3 105 30,3 7 41,6 İç ilen sigara sayısında değişiklik yok ya da arttırmış 64 31, 33 67, 97 54,4 Toplam 199 100,0 347 100,0 546 100,0 c=6,6, p<0,001 Sigara yasaklarını tam olarak uygulayan iş yerlerinde çalışanların %87,4’ü uygulamaları desteklemektedir. Bu iş yerlerinde sigara içenlerin %83,0’ı uygulamayı destek- lerken, içmeyenlerin %91,4’ü uygulamayı desteklemek-tedir (p<0,05) (Tablo 6).
Tablo 6. Sigara Yasaklarını Tam Olarak Uygulayan
İşyerlerin-deki Sigara İçen ve İçmeyen İşçilerin Uygulamalara Desteği (İstanbul, 2006)
Sigara İçme Durumu
İş Yerinde Yasakların Uygulanması Destekliyor Desteklemiyor Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
İçen 14 83,0 9 17,0 171 100,0
İçmeyen 171 91,4 16 8,6 187 100,0
Toplam 313 87,4 45 ,6 358 100,0 c=5,0 ; p<0,05
Tartışma ve Sonuç
Araştırma çalışanların sigara içme davranışlarına ve tu-tumlarına ait kesitsel verileri sigara yasaklarının tam olarak uygulandığı ve uygulanmadığı iş yerlerine göre karşılaştırmakta ve böylece yasakların sigara içme duru-muna etkisini değerlendirmeye çalışmaktadır. Bu tür bir araştırma planında, sigara ile ilgili iş yerindeki düzenle-melerin etkisi düzenlemeden önceki ve sonraki süreçler izlenmediği için etkinin değerlendirilmesinde sınırlılık- lar oluşabilmektedir. Ayrıca, sigara ile ilgili düzenleme-lerin tam olarak uygulandığı iş yerlerinin tümünün özel sektöre ve karşılaştırılan grubun kamuya ait olması da bu araştırmanın başka bir özelliğidir. Bu durum sigara yasaklarını tümüyle uygulayan bir kamu iş yerini bulma zorluğundan kaynaklanmıştır. Bu araştırmadaki iş yerleri kamu ve özel sektöre ait iş yerlerini temsil etmediği için genellikle kamu iş yerlerinin esnek bir politika uygula-dıkları sonucuna varmak uygun olmasa da, iş yerlerinin seçimi sırasında, kamu iş yerlerinde uygulanan politika- ların genellikle son derecede esnek olduğu gözlemlen-miştir. Bu sınırlılıklara karşın, iş yerindeki politikaların çalışanların beyanlarına bağlı olarak sigara içmelerine ait davranışları ve tutumları nasıl etkilediği değerlendirile-bilmiştir. Beyana dayalı olarak verilen bilgilerin, halen sigara içenlerin sigara içme davranışlarını değerlendir-mek için geçerliliği olan bir yöntem olduğu daha önce gösterilmiştir (9). Çalışanların araştırmaya katılma yüz-desinin yüksek oluşu (%90,5) seçilen iş yerlerinin güçlü bir şekilde temsil edildiğini göstermektedir.
Sigara içme yüzdesi (halen içenler) bu araştırmada erkeklerde %5,0 ve kadınlarda %48,0 olmak üzere tüm işçiler için %50’dir. 003 yılı Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasında (TNSA) 15-49 yaş kadınlarda sigara içme sıklığı %7,6’dır (10). Ancak, TNSA 003‘de araştırma-ya katılan kadınların toplumu temsil ettikleri göz önüne alınmalıdır. Çalışan kadınların daha fazla sıklıkta sigara içtiği düşünülebilir. İstanbul İlini temsil edecek şekilde yapılan bir kesitsel araştırmada erkeklerde %64 ve kadın-larda %56 düzenli sigara kullanımı olduğu gösterilmiştir
3 (11). Son yapılan bir araştırmada genç erişkin erkeklerin %54’ünün sigara içtiği bildirilmiştir (1). Yöneticilerle yapılan görüşmelerde tüm iş yerlerinde yasa gereği sigara içmenin sınırlandırıldığı bildirilmiştir. Ancak çalışanlarla yapılan görüşmelerde sekiz iş yerinin dördünde bu yasakların kısmen uygulandığı veya hiç uy- gulanmadığı ortaya çıkmaktadır. Yasakların tam uygulan- madığı iş yerlerinin tümünün kamu iş yerlerinden oluş-ması, yöneticilerin sigara politikalarının uygulanmasında esnek davrandığını veya çalışma alışkanlıkları açısından kuralların belirleyiciliğinin zayıflığını gösterebilir. Kaldı ki, sigara kullananların sıklığı her iki iş yeri grubunda da benzerdir. Sigara içme sıklığının yüksek olması yasakları uygulamakta zorluk yaratacağı düşüncesi akla getirse de, bu araştırmada bunun önemli olmadığı görülmektedir.
Yine, yöneticilerle yapılan görüşmelerde yasakların uygulanmasının ortalama dört yıl öncesine dayandığı (en az , en fazla 6 yıl) görülmüştür. Tütün ve Tütün Ma-müllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair 407 Sayılı Yasa’nın yürürlüğe girmesinden araştırmanın yapıldığı tarihe kadar sekiz yıl geçtiği düşünülürse, yasaya uyum- da yasanın kapsamına giren kamu kurumlarında bir ge-cikme olduğu söylenebilir. Bilir ve arkadaşları yasanın üçüncü ve dördüncü yıllarında yaptıkları araştırmada kamu kurum ve kuruluşlarında sigara içme yasağına uyum düzeyinin oldukça düşük olduğunu göstermişler-dir. Bu iş yerlerinde sigara içme yasağına uymayanların çoğunluğunun kamu personeli olduğu da bildirilmiştir (13).
Sigarayı bırakanların bırakma aşamaları incelendi-ğinde, yasakların tam uygulanmadığı kamu iş yerlerinde beş yıldan fazla süredir sigarayı bırakmışların daha yo-ğunlukta olduğu, sigarayı bırakmanın ilk dönemlerinde olanların daha çok yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalışmakta olduğu görülmektedir. Bu durum yaşlı işçile-rin daha çok kamu iş yerlerinde çalışıyor olmalarından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, son yıllarda sigara yasak-larının tam uygulandığını dikkate alındığında, son beş yılda sigarayı bırakmanın yasakları tam uygulayan iş yerlerinde daha sık görülmesinde yasakların da bir etkisi olduğu düşünülebilir.
Sigarayı bırakma veya deneyip başlamama nedeni olarak iş yerinde sigara yasaklarını belirtenlerin tama-mına yakınının ve iş yerlerinde uygulanan sigara içme yasaklarının sigarayı bırakmalarına veya azaltmalarına neden olduğunu söyleyenlerin büyük kısmının yasakları tam uygulayan iş yerlerinde çalıştıkları gözlenmiştir. Bu bulgular iş yerlerinde sigara yasaklarının tam uygulan-masının, çalışanların sigara içmelerini engelleyici veya sınırlandırıcı yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir. Yasakların tam uygulanmasına yönelik algının olumlu
olduğuna ait yaklaşım, yasakların büyük ölçüde des-teklendiğini gösteren bulgu ile de güçlenmektedir. Son yıllarda yapılan birçok araştırma benzer bir şekilde, iş yerindeki sigara yasaklarının çalışanların içtikleri sigara sayısını azalttığını ve sigarayı bırakmayı kolaylaştırdığını göstermektedir (14-18).
İşyerinde sigara içilmesi ile ilgili kısıtlamalar yapmak hem içenler, hem de içmeyenler için sağlığa olumlu katkılar yapmaktadır. Özellikle içmeyenler için çevresel sigara dumanı etkilenimlerinin ortadan kaldırılması ve sigara içenlerin de zaman içinde bu alışkanlıklarından vazgeçmesine olanak sağlaması açısından önemlidir (19). Bu araştırmada sigara yasaklarının tam uygulanma-sı durumunda çalışanların sigara bırakma sürecine daha kolay girebileceklerini göstermektedir. Bu da sigarasız iş yerlerini artırmanın, sigara ile mücadele stratejisinde önemli bir yeri olacağını vurgulamaktadır. İşyerinde çevresel sigara dumanı önemli bir mesleki maruz kalım kaynağı olarak kabul edilmeli ve iş yerlerinde sigara ile mücadele ve sigarasız iş yerlerini destekleme bir işçi sağ-lığı hizmeti olarak değerlendirilmelidir.
®
K
AYNAKLAR
1. Law MR, Morris JK, Wald NJ. Environmental tobacco smoke exposure and ischemic heart disease: an evaluation of the evidence. BMJ 1997;315:973-980. . He J, Vupputuri S, Allen K, Prerost MR, Hughes J, Whelton PK. Passive smoking and the risk of coronary heart disease-a metPK. Passive smoking and the risk of coronary heart disease-a analysis of epidemiologic studies. N Engl J Med 1999;340:90-96.3. Law MR, Wald NJ. Environmental tobacco smoke and ischemic heart disease. Prog Cardiovasc Dis 003;46: 31-38.
4. Bailar JC. Passive smoking, coronary heart disease, and meta-analysis. N Engl J Med 1999;340:958-959.
5. Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun No:407, Kabul Tarihi:07.11.1996.
6. WHO, Guidelines for Conduct of Tobacco Smoking Surveys Among General Population. WHO/SMO, 83,4, Geneva,1983.
7. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation. Implications for clinicians. Clinics in Chest Med 1991;1(4):77-735.
8. Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT. Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J 1990;69(11):763-765.
9. Patrick DL, Cheadle A, Thompson DC, Diehr P, Koepsell T, Kinne S. The validity of self-reported smoking: a review and meta-analysis. Am J Public Health 1994;84:1086-1093. 10. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye
11. Ögel K, Tamar D, Özmen E, Aker E, Sagduyu A, Boratav C, ve diğerleri. İstanbul örnekleminde tütün (sigara) kullanımı yaygınlığı. Bağımlılık Dergisi 003;4(3):1405-1408. 1. Tekbaş ÖF, Açıkel CH, Erkuvan E, Özkara B, Alp İ,
Karademir İ, ve diğerleri. Genç erişkin erkeklerde nikotin bağımlılığı, sigara içme sıklığı ve bunları etkileyen faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 006: 5 (): 105-117. 13. Bilir N, Güçiz Doğan B, Yıldız AN. Tütün Mamullerinin
Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun’a uyum düzeyi. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No:000/16, Ankara 000, s88.
14. Heloma A, Jaakkola MS. Four-year follow-up of exposure, attitudes and smoking behavior following enactment of Finland’s national smoke-free work-place law. Addiction 003;98:1111-1117.
15. Hopkins DP, Briss PA, Ricard CJ, Husten CG, Carande-Kulis VG, Fielding JE, et al. Reviews of evidence regarding interventions to reduce tobacco use and exposure to environmental tobacco smoke. Am J Prev Med 001;0( suppl):16-66.
16. Brownson RC, Hopkins DP, Wakefield MA. Effects of smoking restrictions in the workplace. Ann Rev Public Health 00;3:333-348.
17. Fichtenberg CM, Glantz SA. Effect of smoke-free workplaces on smoking behavior: systematic review. BMJ 00;35:188-194. 18. Chapman S, Borland R, Scollo M, Brownson RC, Dominello A, Woodward S. The impact of smoke-free workplaces on declining cigarette consumption in Australia and the United States. Am J Public Health 1999;89:1018-107.
19. Bilir N, Telatar TG, Yıldız AN. Sigarasız İşyeleri. ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Yayını, No:6, Ankara, 005 s63-64.
