Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Berrin Gündüz, Korukent Sitesi C Blok D.14 ‹stanbul, Türkiye
Tel: +90 212 442 22 00 E-posta: gunduzberrin@gmail.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: Ocak/January 2010 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: fiubat/February 2010 © Türkiye Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Dergisi, Galenos Yay›nevi taraf›ndan bas›lm›flt›r. / © Turkish Journal of Physical Medicine and Rehabilitation, Published by Galenos Publishing.
Omurilik Yaralanmal› Hastalarda
Erektil Disfonksiyonun De¤erlendirilmesi
Evaluation of Erectile Dysfunction in Spinal Cord Injured Patients
Ö Özzeett A
Ammaaçç:: Omurilik yaralanmas›, cinsel fonksiyonu önemli ölçüde etkileyerek ereksiyon, ejakulasyon, orgazm ve fertilite bozukluklar›na neden olur. Bu bozukluklar›n en önemlilerinden biri erektil disfonksiyondur. Bu çal›flma-n›n amac› omurilik yaralanmas› sonras› erkek hastalarda görülen erektil disfonksiyonun de¤erlendirilmesidir.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Çal›flmaya T10 ve üzeri, T11-L2 ve konus-kauda seviye-lerinde 20’fler olmak üzere 60 omurilik yaralanmal› erkek hasta dahil edildi. Hastalar 2002 American Spinal Injury Association (ASIA) nörolo-jik muayene ve s›n›flama standartlar›na göre de¤erlendirildi; erektil dis-fonksiyonlar› ve ereksiyon tipi yönünden ayn› kifli taraf›ndan sorguland›. Ayr›ca, erektil disfonksiyon International Index of Erectile Function (IIEF) ile de¤erlendirildi.
B
Buullgguullaarr:: Hastalar›n %85’inde erektil disfonksiyon mevcuttu. IIEF ile de-¤erlendirmede hastalar›n %73’ünde orta-a¤›r düzeyde erektil disfonksi-yon saptand›. Ereksidisfonksi-yon tipi lezdisfonksi-yon seviyesi ile iliflkili bulundu.
S
Soonnuuçç:: Omurilik yaralanmas› özellikle genç erkekleri etkilemektedir; son y›llarda bu hastalar›n yaflam süreleri uzay›p normal toplumun yaflam sü-relerine yaklaflmaktad›r. Hastalarda s›kl›kla cinsel disfonksiyon ve erektil disfonksiyona rastlanmaktad›r. Rehabilitasyon ekibinin bu konu ile ilgilen-mesi ile hastalar›n tedavisinde daha iyi noktalara ulafl›lacakt›r.Türk Fiz T›p Rehab Derg 2010;56:71-4.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Omurilik yaralanmas›, erektil disfonksiyon, seksüel disfonksiyon, IIEF-ED
S
Suummmmaarryy O
Obbjjeeccttiivvee:: Spinal cord injuries affect sexual function and cause problems in erection, ejaculation, orgasm and fertility; erectile dysfunction is the most important one. The aim of this study is to evaluate the erectile dysfunction seen after spinal cord injury.
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhoodd:: Sixty male patients with spinal cord injury, 20 above the level of T10, 20 between T11 and L2, 20 with conus/cauda equina lesions were included in this study. The patients were evaluated according to the American Spinal Injury Association (ASIA); 2002 standards of neurological examination and classification and they were interviewed by the same doctor for erectile dysfunction and type of erection. Erectile dysfunction was also as-sessed by the International Index of Erectile Function (IIEF).
R
Reessuullttss:: Erectile dysfunction was observed in 85% of patients. Seventy-three percent of patients was found to have mild-severe erectile dysfunction according to the IIEF. Type of erection was associated with the level of the injury.
C
Coonncclluussiioonn:: Spinal cord injury usually affects young men; life expectancy for this group is getting longer, nearly reaching that of the normal population. Sexual and erectile dysfunctions are common among these patients. Better results can be achieved in rehabilitation of this group by paying attention to this problem. Turk J Phys Med Rehab 2010;56:71-4. K
Keeyy WWoorrddss:: Spinal cord injury, erectile dysfunction, sexual dysfunction, IIEF-ED
Berrin GÜNDÜZ, Salih BARAN*, Belgin ERHAN, Ayfle NUR BARDAK, Feride SAVAfi
SB ‹stanbul Fizik Tedavi Rehabilitasyon E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, 1. Klinik, ‹stanbul, Türkiye *Mardin Park Hastanesi, Mardin, Türkiye
G
Giirriifl
fl
Omurilik yaralanmalar› (OY) beraberinde getirdi¤i fiziksel, psiko-sosyal ve ekonomik problemlerle hem bireysel hem de toplumsal boyutlar› olan önemli bir sorundur. OY’ye sekonder geliflen
kompli-kasyonlar önemli morbidite ve mortalite nedenidir ve insan hayat›n-da pek çok alanhayat›n-da genifl kapsaml›, uzun süreli etki oluflturur; cinsel yaflam da bunlardan biridir. OY sonras› cinsel yaflamda özsayg›, vü-cut imaj›, libido, duyu, ereksiyon, lubrikasyon, koitus için pozisyon ve fertilite ile ilgili ciddi sorunlar yaflan›r (1,2).
71
Orijinal Makale / Original Article
Seksüalite insan yaflam›nda en karmafl›k olaylardan biridir (3). Di¤er insanlarla karfl›l›kl› etkileflimler, eylemler, kiflisel hijyen, gi-yim, konuflma, duygu ve heyecanlanma ifadesi seksüalitenin önemli parçalar›d›r (2). Önemli fonksiyonel kay›plar ile sonuçla-nan OY’de cinsel hayat›n nas›l etkilendi¤inin araflt›r›lmas› ve ya-ralanma sonras› karfl›lafl›lan cinsel sorunlar›n belirlenmesi önem tafl›maktad›r. OY sonras› geliflen tüm komplikasyonlar gi-bi cinsel sorunlar da rehagi-bilitasyon ekigi-binin u¤rafl› içerisinde ol-mal›d›r. Oysa OY sonras› seksüel disfonksiyonlar sa¤l›k ekibi ve hatta hasta ve ailesi taraf›ndan ihmal edilebilmekte, muhtemelen toplumsal al›flkanl›klar nedeni ile pek gündeme gelmeyebilmek-tedir. Çocukluk dönemi, adölesan veya genç eriflkin dönemde meydana gelen OY’de hastalar›n aileler taraf›ndan aseksüel ola-rak görüldükleri bildirilmektedir (4).
Sa¤l›kl› kiflilerde uyar›lma faz›nda psikojenik ereksiyon (ero-tik düflünceler ile) veya d›fl genital organlar›n taktil uyar›s› ile va-zokonjesyon ve ereksiyon oluflur. Psikojenik ereksiyon hipogas-trik pleksus arac›l›¤› ile sempatik sistem ile kontrol edilir. Refleks ereksiyonlar ise sakral stimulasyon ile ortaya ç›kar ve parasem-patik sistem ile düzenlenir (5).
OY, cinsel fonksiyonu ve ereksiyonu önemli ölçüde etkiler. Cinsel fonksiyonlar üreme sisteminin innervasyonu ile iliflkili ol-du¤undan, cinsel fonksiyonu düzenleyen merkezler esas al›na-rak yap›lacak nörolojik düzey s›n›flamas›n›n rezidüel cinsel fonk-siyon tahmininde daha önemli olabilece¤i düflünülmüfltür (6). Torakal (T) 10 ve üzeri, T11-Lomber (L) 2 aras› (sempatik mer-kez), konus-kauda (sakral (S) merkez-parasempatik) olmak üzere 3 grup alt›nda incelenebilir. Lezyon seviyesi yükseldikçe ereksi-yon gerçeklefltirme ve sürdürme flans› artar. S 2-4 komplet lez-yonlarda ereksiyon genellikle kaybolur. Ancak sempatik yol sa¤-lam kalm›flsa psikojenik ereksiyon görülebilir (3).
T10 ve üzeri seviyelerde komplet lezyonlarda genital organ-lar›n lokal stimülasyonuna cevap al›nabilir. Fakat psikojenik ref-leks cevab› al›namaz; inkomplet yaralanmal› erkeklerde refref-leks ereksiyonun sa¤lam kalaca¤› ve psikojenik ereksiyonun nörolo-jik hasar›n yeri ile iliflkili olarak mümkün olabilece¤i beklenir (7).
T11-L2 aras› lezyonlarda hem genital stimülasyon hem de psi-kojenik stimülasyon ile ereksiyon beklenir. Bu gruptaki erkeklerin hepsi belirli tipte nonspesifik bir ereksiyonu baflarabilirler (8).
Konus-kauda lezyonu ile ilgili olarak Bors ve Comarr (9) sak-ral segmentleri etkileyen alt motor nöron hasarl› hastalar›n %26’s›nda psikojenik ereksiyonu baflard›klar›n› bildirmifllerdir; hastalar›n hiçbirisi refleks ereksiyonu baflaramam›st›r. ‹nkomp-let hastalarda %67 ile %95 aras›nda bir tip ereksiyonun var ola-ca¤›n› bildirilmektedir (10).
Lezyonun seviyesine ve komplet olup olmamas›na ba¤l› ol-makla beraber hastalar›n ço¤u bir y›l içinde ereksiyonun bir çe-flidini gerçeklestirir. Spinal flok döneminde ereksiyon görülmez. Bu dönemde seksüel fonksiyonun gelecekteki durumunu tah-min etmek mümkün de¤ildir (3,11).
Ülkemizde OY’li hastalar özellikle rehabilitasyon hastaneleri ve baz› üniversite hastanelerinde daha yo¤un olmak üzere re-habilite edilmektedir. Bugüne kadar az say›da çal›flmada bu has-talar›n cinsel disfonksiyonlar› araflt›r›lm›flt›r (6,12-16).
Bu çal›flman›n amac› OY sonras› erkek hastalarda meydana gelen cinsel ifllev bozukluklar›ndan en s›k görülen erektil dis-fonksiyonun de¤erlendirilmesidir.
G
Ge
erre
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Çal›flmaya klini¤imizde yatarak tedavi gören veya daha önce hastanemizde rehabilitasyon program› uygulanm›fl olup OY Kontrol Poliklini¤i’ne baflvuran yukar›da tan›mlanan nörolojik seviye gruplar›ndan (T10 ve üzeri, T11-L2 ve konus-kauda) 20’fler, toplam 60 erkek hasta al›nd›. Çal›flmaya dahil edilme kri-terleri 18-65 yafl aras›, erkek, en az alt› ayl›k, spinal floktan ç›k-m›fl OY öyküsü olma ve çal›flmaya kat›lmay› isteme olarak belir-lendi. Yaralanma öncesinde seksüel disfonksiyonu olanlar ve disfonksiyona neden olabilecek efllik eden hastal›¤› olanlar (diabetes mellitus vb), kooperasyon kurulamayan hastalar, klinik durumu stabil olmayanlar, Ashworth Skalas›na göre evre 3-4 spastisitesi ve evre 3-4 bas› yaras› olanlar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Çal›flma yerel etik kurul taraf›ndan onayland› ve hastalardan ya-z›l› ayd›nlat›lm›fl onam al›nd›.
Hastalar›n demografik özellikleri, OY etiyolojisi, sigara, alkol ve madde kullan›p kullanmad›klar› sorguland›. Hastalar 2002 Ameri-can Spinal Injury Association (ASIA) nörolojik muayene ve s›n›fla-ma standartlar›na göre muayene edilerek ASIA Bozukluk Skalas› (ASIA Impairment Scale- AIS) ile de¤erlendirildi. Hastalar muaye-ne odas›nda tek bafllar›na veya isteyenler eflleri ile beraber görüfl-meye al›nd›. Ayn› hekim taraf›ndan yüz yüze görüflme yap›larak anket formundaki sorular soruldu. Hastalar›n OY öncesi cinsel ya-flamlar›, karfl›laflt›klar› sorunlar, cinsel ifllev amaçl› ilaç kullan›m› sorguland›. OY sonras› cinsel yaflamlar›n›n etkilenip etkilenmedi¤i, ereksiyonun olup olmad›¤›, ereksiyon tipi yönünden de¤erlendiril-di. Ereksiyon refleks ve psikojenik olarak grupland›r›ld›.
Erektil disfonksiyon International Index of Erectile Function (IIEF) anket formu ile de¤erlendirildi. IIEF hastan›n kendi kendi-ne uygulayabilece¤i bir testtir. On befl soru ve 5 bafll›ktan (erek-til fonksiyon, orgazmik fonksiyon, cinsel arzu, cinsel tatmin ve genel tatmin) oluflur (17). Erektil fonksiyon (IIEF-EF) bu formun 1-5. ve 15. sorular›n› kapsar ve erektil fonksiyon ile ilgili skorunu belirler. IIEF-EF puan› 6-10 aras› a¤›r erektil disfonksiyon (ED), 11-21 aras› orta derece ED, 22-25 aras› hafif ED, 26-30 aras› nor-mal olarak de¤erlendirilir; 6’dan az puan, hastan›n 4 haftal›k peri-yod boyunca herhangi bir cinsel giriflimde bulunmad›¤›n› gösterir. ‹statistiksel de¤erlendirmede SPSS for Windows 15.0 prog-ram›nda tan›mlay›c› istatistikler, Spearman korelasyon, ki-kare t testi ve Kruskall-Wallis testi kullan›larak yap›ld›. Sonuçlar›n de-¤erlendirilmesinde p<0,05 anlaml› olarak kabul edildi.
B
Bu
ullg
gu
ulla
arr
Çal›flmaya al›nan 60 hastan›n yafl ortalamas› 37,9±10,1 y›l, ya-ralanma süresi ortancas› 22 ayd›. Hastalar›n büyük bölümü evliy-di (%80) ve e¤itim durumlar› incelenevliy-di¤inde ço¤unun ilkö¤retim düzeyinde (yaklafl›k %63) oldu¤u saptand›. Hastal›k etiyolojisine bak›ld›¤›nda en s›k nedenlerin travmatik nedenler oldu¤u sap-tand›. Hastalar›n demografik özellikleri Tablo 1’de verilmifltir.
Hastalar belirlenen nörolojik seviyelerine göre de¤erlendirildi-¤inde, gruplar yafl, hastal›k süresi, medeni durum, etiyoloji yönünden benzerdi (Tablo 1, p>0,05). ‹lk 2 gruptaki hastalar ASIA de¤erlendir-mesi ile s›n›fland›r›ld›¤›nda hastalar›n 30 tanesi komplet (AIS A), 3 hasta AIS B, 5 hasta AIS C ve 2 hasta ise AIS D olarak de¤erlen-dirildi; 3. grupta ise 15 hasta komplet, 5 hasta inkomplet idi.
Hastalar›n erektil fonksiyonu sorguland›¤›nda tüm hastalar-dan 51’i (%85) herhangi bir ereksiyon tipini baflarabildiklerini ifade ettiler. Dokuz (%15) hastada hiçbir ereksiyon tipi bildiril-medi. Hastalar›n nörolojik seviye gruplar›na göre baflarabildik-leri ereksiyon tipi Tablo 2’de verilmifltir. Gruplar aras› ereksiyon
Turk J Phys Med Rehab 2010;56:71-4 Türk Fiz T›p Rehab Derg 2010;56:71-4 Gündüz ve ark.
Omurilik Yaralanmal› Hastalarda Erektil Disfonksiyon
72
tipleri de¤erlendirildi¤inde seviyeler ile ereksiyon tipleri aras›n-da iliflki istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p=0,001); üst sevi-ye hastalarda sadece refleks ereksiyon daha s›k bildirilirken (gruplar için s›ras› ile %40 ve %35 hastada) konus-kauda sevi-yesinde hastalarda saptanmad›. Konus kauda hasta grubunda ise hastalar›n ço¤unda (%65) psikojenik ereksiyon bildirilmiflti. ASIA Bozukluk Skalas› ve baflar›labilen ereksiyon tipi karfl›-laflt›r›ld›¤›nda AIS-A grubunda 23 (%76,6) hasta herhangi bir tip ereksiyonu baflard›¤›n› ifade ederken, 7 (%23,3) hastada ereksi-yonun hiçbir tipi tan›mlanmad›. ‹nkomplet hastalardan 9’u (%90) ereksiyonun herhangi bir tipini baflarabildi¤ini ifade ederken, 1’inde (%10) hiçbir ereksiyon tipi yoktu (Tablo 3). ASIA Bozukluk Skalas› ve baflar›labilen ereksiyon tipi karfl›laflt›r›ld›-¤›nda gruplar aras›nda istatistik olarak fark vard› (p:0,002).
Hastalar›n IIEF-EF skorlar›na bak›ld›¤›nda tüm hastalardan 28’inde (%46,7) a¤›r erektil disfonksiyon (ED), 16’s›nda (%26,7) orta derece ED, 15’inde (%25) hafif ED, 1’inde (%1,6) de normal erektil fonksiyon tespit edildi. Hastalar›n nörolojik seviyelerine göre erektil disfonksiyon de¤erlendirmesi Tablo 4’te verilmifltir.
IIEF-EF skorlar› ile nörolojik seviye iliflkisine bak›ld›¤›nda Spearman korelasyon testine göre anlaml› negatif korelasyon bulundu (r:-0,35, p:0,007); nörolojik seviye afla¤›ya indikçe erektil disfonksiyon fliddeti art›yordu.
T
Ta
arrtt››fl
flm
ma
a
Genç eriflkinleri etkilemesi ve giderek uzayan yaflam beklen-tisi düflünüldü¤ünde, OY’li hastalarda seksüel rehabilitasyonun önemi daha iyi anlafl›labilir. OY’nin neden oldu¤u cinsel ifllev bo-zukluklar›n en önemlisi erektil disfonksiyondur. Erektil disfonk-siyon kiflinin kendine sayg›s›n› yitirmesine yol açar ve hastan›n yaflam kalitesini ciddi bir flekilde etkiler.
Çal›smam›zda OY sonras› spinal floktan ç›km›fl hastalarda erektil disfonksiyon araflt›r›lm›fl ve hastalarla yap›lan görüflme-de %85 hastada ereksiyon oldu¤u bildirilmifltir. Gruplara göre ereksiyon oranlar› incelendi¤inde gruplar aras›nda saptanan farklar nedeni ile rezidüel cinsel kapasitenin tahmininde, cinsel fonksiyonu düzenleyen merkezler esas al›narak yap›lan nörolo-jik seviye s›n›flamas›n›n önemli oldu¤u görüflü desteklenmifltir. IIEF-EF ile yap›lan de¤erlendirmede ise hastalar›n %74’ünde or-ta-a¤›r derecede erektil disfonksiyon saptanm›flt›r.
Literatürde de OY’li hastalarda %54 ile %95 oran›nda erek-siyon gerçekleflti¤i, fakat bunlar›n, ancak %5 ile %70 oran›nda koitus için yeterli oldu¤u bildirilmektedir (18). Tsuji ve ark. (19), komplet ve inkomplet OY sonras›, hastalar›n ilk bir ayda %25, alt› ay içinde %60, bir y›l içinde ise %80’inin ereksiyonu ger-çeklestirebildiklerini bildirmistir. Tafl ve ark.’n›n (6) yapt›¤› çal›fl-mada, T10 ve üzerindeki seviyeli OY’li hastalarda refleks ereksi-yonun %100 oran›nda korundu¤u, konus-kauda lezyonlularda ise psikojenik ereksiyonun %100 korundu¤u, ancak refleks erek-siyonun olmad›¤›n› bildirmifllerdir.
IIEF testi, de¤iflik nedenlere ba¤l› erektil disfonksiyonlar›n de-¤erlendirilmesinde duyarl› bir gösterge olup birincil tarama testi olarak önerilmektedir. Sipski ve ark.’n›n (20) yapt›¤› çal›smada sa¤-l›kl› bireylerle OY’li bireyler aras›nda IIEF skorlar› istatistiksel ola-rak anlaml› derecede fark bulunmustur. Tafl ve ark. (6) IIEF-5 testi ile yapt›klar› çal›smada ortalama IIEF-5 skorunu erektil disfonksi-yonu yans›tacak sekilde 7±6,69 olarak bulmuslard›r. Çal›smam›zda IIEF-EF skorlar›m›z› a¤›r ED, orta derece ED, hafif ED ve normal ola-rak grupland›r›l›p, hastalar›m›z›n IIEF-EF skorlar› %74 oran›nda a¤›r ve orta derece ED olarak tespit edilmesi OY’li hastalar›n ref-leks ve/veya psikojenik ereksiyon kapasitesinin korunabilece¤i, an-cak ereksiyonlar›n yeterli süre ve cinsel iliflkiyi gerçeklestirebilecek nitelikte olmad›¤› ve OY’li erkek hastalarda ciddi erektil disfonksi-yon olabilece¤i konusundaki bilgilerimizi desteklemistir.
T
Tooppllaamm GGrruupp 11 GGrruupp 22 GGrruupp 33
Yafl (y›l) Ort±SS 37,8±10,1 35,90±10,94 38,10±9,90 40,30±9,72
Hastal›k süresi (ay)
median (aral›k) 22 (6-246) 21 (6-200) 22 (9-218) 22 (9-246) M Meeddeennii dduurruumm nn ((%%)) Evli 48 (80) 16 (80) 16 (80) 16 (80) Bekar 12 (20) 4 (20) 4 (20) 4 (20) E
E¤¤iittiimm dduurruummuu nn ((%%))
Okur-yazar de¤il 1 (1,7) 1 (5) 0 0 Okur-yazar 3 (5) 1 (5) 2 (10) 0 ‹lkö¤retim 38 (63,3) 12 (60) 14 (70) 12 (60) Lise 12 (20) 4 (20) 3 (15) 5 (25) Yüksekokul 6 (10) 2 (10) 1 (5) 3 (15) E
Ettiiyyoolloojjii nn ((%%))
Trafik kazas› 23 (38,8) 9 (45) 8 (40) 6 (30)
Yüksekten düflme 15 (25) 5 (25) 5 (25) 5 (25)
Penetran yaralanma 9 (15) 4 (20) 2 (10) 3 (15)
‹yatrojenik 7 (11,7) 2 (10) 2 (10) 3 (15)
A¤›rl›k alt›nda kalma 3 (5) 0 2 (10) 1 (5)
Di¤er 3 (5) 0 1 (5) 2 (10)
Ort±SS: Ortalama±Standart Sapma
Tablo 1. Hastalar›n demografik özellikleri. Turk J Phys Med Rehab 2010;56:71-4 Türk Fiz T›p Rehab Derg 2010;56:71-4
Gündüz ve ark. Omurilik Yaralanmal› Hastalarda Erektil Disfonksiyon
73
Bu çal›flmada OY’li hastalarda erektil disfonksiyonun önemi-nin vurgulanmas› amaçlanm›flt›r. OY’li hastalarda erektil dis-fonksiyon yan›nda ejakülasyon bozukluklar›, fertilite sorunlar› gibi birçok cinsel disfonksiyonuna rastlanmaktad›r. Bu hastalar-da cinsel rehabilitasyon konusu tehastalar-davi plan›na eklendi¤inde tüm bu sorunlar›n afl›lmas› ve kiflilerin daha özgüvenli olmas› müm-kün olmaktad›r.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. White MJ, Rintala DH, Hart KA, Young ME, Fuhrer MJ. Sexual activites, concerns and interests of men with spinal cord injury. Am J Phys Med Rehabil 1992;71:225-31. [Abstract]
2. Comfort A, Mooney TO, Cole TM, Chilgren RA. Sexual options for para-plegics and tetrapara-plegics. Little Brown Company, Boston USA 1975. 3. Branco F, Sipski ML, Sherman A. Sexuality issues in persons with
disabilities. In: Physical Medicine and Rehabilitation. Braddom RL (ed). Philadelphia: Saunders Elsevier; 2007. p. 667-84.
4. Gündüz B, Bardak AN, Erhan B. Pediyatrik medulla spinalis yaralan-mas› rehabilitasyonunda temel ilkeler. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2008;54:59-61. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
5. Lisenmeyer TA. Sexual function and fertility following spinal cord injury. In: Spinal Cord Medicine. Kirshblum S, Campagnolo DI, DeLisa JA (eds). Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 2002. p. 322-30.
6. Tas I, Ya¤›z On A, Altay B, Özdedeli K. Spinal kord yaralanmal› hastalarda cinsel fonksiyon bozukluklar› ve nörolojik düzey ile iliflkileri. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52:143-9. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
7. Sipski ML, Alexander C, Sherman A. Sexuality and disability. In: Physical Medicine and Rehabilitation. De Lisa JA, Gans BM, eds. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 2005. p. 1583-603. 8. Comarr AE, Vigue M. Sexual counseling among male and female
patients with spinal cord injury and/or cauda equina injury. Am J Phys Med 1978;57:107-22. [Abstract]
9. Bors E, Comarr AE. Neurological disturbances of sexual function with special reference to 529 patients with spinal cord injury . Urol Surg 1960;110:191-221.
10. Geiger RC. Neurophysiology of sexual response in spinal cord injury. ARN J 1980;5:16-9. [Abstract] / [PDF]
11. Smith EM, Bodner DR. Sexual dysfunction after spinal cord injury. Urol Clin of North Am 1993;20:535-42. [Abstract]
12. Ergin S, Gunduz B, Ugurlu H, Sivrioglu K, Oncel S, Gok H, et al. A placebo –controlled, multicenter, randomized, double-blind, flexible dose, two-way crossover study to evaluate the efficacy and safety of sildenafil in men with traumatic spinal cord injury and erectile dysfunction. J Spinal Cord Med 2008;31:522-31. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
13. Akyüz M, Dinçer K, Inan›r M, Cak›c› A. Medulla spinalis yaralanmal› erkeklerin cinsel aktiviteleri, problemleri ve ilgileri. Fiziksel T›p 1998;2:21-6. [
14. Gündüz S, Dursun H, Kalyon TA. Spinal kord yaral› hastalarda intrakorporal papaverin enjeksiyonu. Romatol T›p Rehabil 1990;29-32. 15. Ertekin C, Uysal H, Bademkiran F, Altay B. Sacrolumbar
intersegmental reflex circuit in men and its relation to the ejaculatory process. Clin Neurophysiol 2007;118:2368-74. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
16. Tas I, Yag›z On A, Altay B, Özdedeli K. Electrophysiological assesment of sexual dysfunction in spinal cord injured patients. Spinal Cord 2006;45:298-303. [Abstract] / [Full Text] / [PDF] 17. Rosen RC, Riley A, Wagner G, Osterloh IH, Kirkpatrick J, Mishra A.
The International Index of Erectile Function (IEFF): a multidimentional scale for assessment of erectile dysfunction. Urology 1997;49:822-30. [Abstract] / [PDF]
18. Biering-Sorensen F, Sonksen J. Penile erection in men with spinal cord or cauda equine lesions: A Review. Semin Neurol 1992;12:98-105. [Abstract] / [PDF]
19. Tsuji I, Nakajima F, Morimoto J, Nounaka Y. The sexual function in patients with spinal cord injury. Urol Int 1961;12:270-80. [Abstract] 20. Sipski M, Alexander CJ, Gómez-Marín O. Effects of level and degree of spinal cord injury on male orgasm. Spinal Cord 2006;44:798-804. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]
E
ERREEKKSS‹‹YYOONN TT‹‹PP‹‹ R
REE RREE++PPEE PPEE YYOOKK ASIA Bozukluk Skalas›
A 11 8 4 7 B 2 1 0 0 C 1 4 0 0 D 1 0 0 1 Konus-kauda 0 6 13 1 Toplam 15 19 17 9
RE: sadece refleks ereksiyon, RE+PE: hem refleks hem psikojenik ereksiyon, PE: sadece psikojenik ereksiyon.
Tablo 3. Hastalar›n ASIA Bozukluk Skalas›na göre ereksiyon tipleri. E
ERREEKKSS‹‹YYOONN TT‹‹PP‹‹ R
REE RREE++PPEE PPEE YYOOKK N
Nöörroolloojjiikk sseevviiyyee
T10 ve üzeri 8 7 2 3
T11-L2 7 6 2 5
Konus-kauda 0 6 13 1
Toplam 15 19 17 9
RE: sadece refleks ereksiyon, RE+PE: hem refleks hem psikojenik ereksiyon, PE: sadece psikojenik ereksiyon.
Tablo 2. Hastalar›n nörolojik seviyelerine göre ereksiyon tipleri.
IIIIEEFF--EEFF N
Noorrmmaall HHaaffiiff OOrrttaa AA¤¤››rr N
Nöörroolloojjiikk sseevviiyyee
T10 ve üzeri 1 2 3 14
T11-L2 0 6 4 10
Konus-kauda 0 7 9 4
Toplam 1 15 16 28
Tablo 4. Nörolojik seviyeye göre erektil disfonksiyon fliddeti.
Turk J Phys Med Rehab 2010;56:71-4 Türk Fiz T›p Rehab Derg 2010;56:71-4 Gündüz ve ark.
Omurilik Yaralanmal› Hastalarda Erektil Disfonksiyon
