I lIlB lllllllllllllllillll llll llll lllll llll lllt lI l llll lllll llll llll lllll llll llll llli lllll llll llli lllll llll llll llill llll llE lll l
i
Bİ R Y I L D Ö N Ü M Ü t
I
I l i l l l i l l l l l i l l i i l l l l f l l l l l l l i l l l l i l l l l l l l l l lil liil lllll iill llll lllll llll ilil llll lllil llll lill lllli llll llll lllil lili lill lilll l
H ilâfetin ilgası
Yazan: Doç
.
Dr. İsmet Ciritti
« T ab iatı icab ı so n su z d e re c e de k a b iliy e tli b ir in s a n r u h ve d im a ğ ı m e v c u t o ld u k ç a , g e rile m e ve ir tic a h iç b ir za m an g a lip g e le m iy e c e k tir» — g. D el V ecch io —
— I —
3 m a r t ta rih i, H ilâ fe tin ilg a e d il m esi s u r e tiy le , T ü r k iy e ’de lâ y ik d e v le tin k u r u lm a s ı y o lu n d a a tılm ış çok ö n em li b ir a d ım ın y ıld ö n ü m ü d ü r.
G e rç e k te n n e T a n z im a t v e n e de B irin c i ve İk in c i M e ş ru tiy e t d e v ir le r in in m e m le k e tim iz d e lâ y ik d e v le ti k u r a m a d ık la r ı m a lû m d u r. Bu d e v ir le r d e d e v le t y a rı te o k r a tik b ir h a le g e lm işse de, d in î v e siy asi o to r ite le r in b ir b ir in e k a rış m a s ın dan m e y d a n a g elen a ca y ip b i r «du- a lism e - ik ic ilik » T ü r k siy a si ve id a ri te ş k ilâ tın a h â k im o lm u ş tu r.
A n c ak İMillî M ü c a d ele ile b ir lik te d e v le tin de lâ y ik le ş m e s in e doğ ru c e s u r, em in ve k u v v e tli a d ım la r a tıla b ilm iş tir . M e m le k e tim iz d e bu d e v re d e lâ y ik liğ in g e r ç e k le ş tir il m esi k a d e m e li b ir yol ta k ip etm iş, e v v e lâ te o k r a tik d e v le tin en k u v v e tli m es n e d i o lan s a lta n a t y ık ıl m ış, so n ra ise s ıra H ilâ fe t m üesse- sesin e g e lm iş tir.
E sasen 1 k asım 1922 ta rih in d e , S a lta n a tın lâ ğ v ın d a n so n ra , s a lta n a t adı a ltın d a v a s ıf la n d ırıla n b ü tü n d ü n y e v î s a lâ h iy e tle r in B.M. M. n e a it o ld u ğ u o r ta d a id i.
H a life s ıfa tın ı haiz o la n k im se bu s a lâ h iy e tle rd e n ta m a m iy le te c r it e d ilm iş o la ra k , sad ece H a life lik s ıfa t ve y e tk ile r in e s a h ip ti. M ecli sin bu k o n u d a a ld ığ ı v e A t a tü r k ’ ün son H a life A b d ü lm e c it E fen d iy e te b liğ e ttiğ i k a r a r d a : « T ü rk iy e D e v letin in h â k im iy e tin b ilâ k a y d ü - ş a r t m ille tin u h d e sin d e m a h fu z tu ta n T e ş k ilâ tı E sasiy e K a n u n u n a te v fik a n ic ra k u d r e ti v e te ş r i s a lâ h iy e ti, k e n d is in d e m ü te c e lli v e m ü- te m e rk iz b u lu n a n m ille tin y e g ân e v e h a k ik i m ü m e s s ille rin d e n m ü re k k e p T.B.M .M . n in 1 k asım 1922 ta r ih in d e m ü tte f ik a n k a b u l e ttiğ i e sb a b ı m u cib e ve e s a s a t d a ire s in d e M eclis-i A lice 18 k a sım 1922 ta r ih in d e k i c else d e h ilâ fe te in tih a p b u y u r u lm u ş o ld u ğ u » a çık ça b e lir tilm iş t ir - ,
B u n a ra ğ m e n M e c liste k i bazı ho c a la r, h ilâ f e t m es eles i d o la y ısiy le , İs lâ m â le m in d e te ş e v v ü ş v u k u a ge le b ilir g e re k ç e s iy le , te d b ir le r a lın m as ın ı v e H a life n in İ s ta n b u l’dan
A n k a ra y a g e tir ilip d e v le tin b a şın a g e ç irilm e s in i is te r b ir t a v ı r ta k ın m ış la rd ı.
Bu a ra d a d iğ e r b azı h o c a la r ve e zcü m le K a r a h is a r s a h ip M e b u su H oca Ş ü k r ü E fe n d i; h ilâ fe tin h u k u k v e v a z ife le rin i ip ta l e tm e ğ e hiç k im s en in v e h iç b ir M eclisin m u k te d ir b u lu n m a d ığ ın ı b e y a n la , u n v a n ı h a life o la n b i r h ü k ü m d a rın d e v le tin b a ş ın a g e tir ile r e k ü ç y ü z m ily o n lu k b i r Is lâ m c a m ia sın a şâ m il o to rite s in i te s is e tm e si lü z u m u n d a n açık ça b a h s e tm e k te id ile r . A ta tü r k ise, «Ben,» d iy o r ; «salta- nat-ı şa h siy e n in ilg a s ın d a n so n ra b a şk a ü n v a n la a y n ı m a h iy e tte b ir m a k a m d a n ib a r e t o lm ası lâzım ge len h ilâ fe tin m ü lg a o ld u ğ u n u k a b u l e d iy o r v e f a k a t b u n u n m ü n a sip z am an v e f ır s a tta te lâ ffu z u n u ta b iî b u lu y o rd u m .» (1)
— n —
D o ğ ru su is te n irs e , g e re k s a lta n a tın g e re k se h ilâ fe tin ilg a s ı h u s u su n d a en ö n e m li a d ım la rd a n b iri 20 o cak 1921 A n a y a s a s ı ile a tılm ış tır . Bu A n a y a s a 1 in ci m a d d e sin d e , h â k im iy e tin k a y ıts ız ş a rts ız m ille te a it o ld u ğ u n u , id a re u s u lü n ü n h a l k ın m u k a d d e ra tın ı b iz z a t ve b ilfiil id a re e tm e k e sa sın a m ü s te n it b u lu n d u ğ u n u , 2. m a d d e sin d e ise ic ra k u v v e ti v e te ş riî s a lâ h iy e tin in m il le tin y eg ân e v e h a k ik î m ü m e ss ili o la n B.M .M. n d e te c e lli v e te m e r k ü z e ttiğ in i t a s r ih e tm e k le , d in î - s u lta n î b i r re jim in te m e l d a y a n a k la rın ı k ö k ü n d e n b a lta lıy o r d u . Ş u h a ld e H iy a n e t-i V a ta n iy e K a n u n u n d a v e N isabı M ü z a k ere K a n u n u n d a b e lir tile n H ilâ fe t v e S a lta n a tı k u r ta r m a g a y es in in 85 sa y ılı A n a y a s a ile k a ld ır ılm ış o ld u ğ u n a h ü k m e tm e k ica p e d e r (2)
---
" ----|
T E Ş E K K Ü R
O ğ lu m u z M E R T 'in z o r d o ğ u - I I m u n u b ilg isi ve ş e fk a ti ile | j d e r u h te e d e n m e m le k e tim iz in I ço k k ıy m e tli n isa iy e c isiDoktor Melâhat Baran’a
v e k e n d is in e y a rd ım e d e n e b e M e lâ h a t ZEY D A N LI ile A n k a ra 1 Y e n iş e h ir S a ğ lk Y u rd u d o k to r i h e m ş ire v e m e n s u p la m a a le n e - | n e n te ş e k k ü r e d e riz . S evgi v e N e c d e t E v liy a g il K ısa c a 1921 A n a y a s a s ı H â k im i y e tin k a y ıts ız , ş a rts ız m ille tte ol d u ğ u n u ifa d e e tm e k le m is tik v e m e ta fiz ik e s a s la r d a n u z a k , t a m a m iy le m a d d i, m illî v e lâ y ik b ir h â k im iy e t g ö rü ş ü n ü fo rm ü le e t m iş tir. B u h a k ik a te ra ğ m e n , o s ıra d a m e m le k e tte v e h a ttâ M eclis iç in d e H a life le h in e v e H ila f e tle S al ta n a tın a y rıla m ıy â c a ğ ı y o lu n d a o r ta y a a tıla n f i k ir l e r ü z e rin e A ta t ü r k « E fe n d ile r T ü r k M ille ti v e o n u n m ü m e s s ille rin d e n m ü re k k e p o lan M eclisim iz k e n d i m ev c u d iy e tin i H a life u n v a n ın ı ta ş ıy a n v e y a ta ş ıy a c a k o lan z âtın e lin e v e rm e z v e v e r m iy e c e k tir . Ü n v a n ı H a life o lsu n , n e o lu rs a o lsu n , hiç k im se b u m ille tin m u k a d d e r a tın d a m ü ş a re k e t sa h ib i o l am az. M ille t b u n a k a tiy e n m ü sa ad e ed em ez» Söz le r iv le h ilâ fe te k a rş ı açık ş e k ild e cep h e ald ığ ı gibi, d e v rin B a şv e k ili is m e t P a ş a y a ( İ n ö n ü ) Iz m ird e n 22 o cak 1924 ta r ih in d e ç e k tiğ i b ir te lg r a f ta « H alife v e b ü tü n cih an k a tî o la r a k b ilm e k lâ z ım d ır ki m e v c u t v e m a h fu z o lan H a life ve H a life m a k a m ın ın h a k ik a tte n e d in en n e d e s îy a s e te n hiç b i r m â n â v e h ik m e ti m e v c u d iy e ti y o k tu r . H ilâ fe t m a k a m ı bizce en n i h a y e t ta r ih î b ir h â tır a o lm a k ta n fa zla b ir e h e m m iy e ti h a iz o la . m az» d e m e k le H ilâ fe tin d e v rin i ta m arn lam ış b ir m ü esse se o ld u ğ u n u n ih a y e t i h ta r e tm e k lü z u m u n u his s e tm iş tir. N itek im B.M.M de. 3 m a r t 1924 ta r ih in d e k a b u l e ttiğ i 431 sa y ılı v e on üç m a d d e lik b ir k a n u n la , H i lâ f e t m eselesin i k e sin o la ra k h a l le tm iş tir.
H ilâ fe tin ilg ası ile lâ y ik liğ in T ü rk iy e d e g e rç e k le ş m e s i y o lu n d a çok ö n e m li b ir ad ım a tılm ış , ay n ı g ü n ü k a b u l e d ile n 429 sa y ılı d iğ e r b ir K a n u n la Ş e riy e v e E v k a f V e k â le ti de L a ğ v o lu n a ra k D ini siya se te v e S iy a se ti d in e k a r ış tır a n sis te m e m e m le k e tim iz d e e sa s i tib a . riy le son v e rilm iş tir .
(1) N u tu k , C ilt II, s. 698
(2) B. D a v er, T ü rk iy e C u m h u riy e tin d e L â y ik lik , A n k a ra 1955, s. 67 d en n a k le n .
