TAM PROTEZ KULLANIMININ PALATAL MUKOZA ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN HİSTOPATOLOJİK YÖNDEN İNCELENMESİ

(1)

Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi

Cilt: 9 Sayı: 1 2006

*

Cumhuriyet Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı, SİVAS.

11 TAM PROTEZ KULLANIMININ PALATAL MUKOZA ÜZERİNDEKİ

ETKİSİNİN HİSTOPATOLOJİK YÖNDEN İNCELENMESİ AN INVESTIGATION OF THE HISTOPATHOLOGICAL EFFECTS OF

COMPLETE DENTURE WEARING ON THE PALATAL MUCOSA

Giray BOLAYIR* Mehmet TURGUT* Ali Kemal ÖZDEMİR*

ÖZET

Amaç: Bu çalışmada tam protez kullanan bireylerin ağız

mukozalarında meydana gelen değişiklikler keratinizasyon, inflamasyon ve kollegenizasyon açısından araştırıldı.

Gereç ve Yöntem: Araştırmamıza yaşları 54-63 arasında değişen 8’i

bayan 10’u erkek olmak üzere 1 ile 5 sene arasında tam protez kullanan bireyler dahil edildi. Kontrol grubu ise yaşları 33-45 arasında değişen 6’sı bayan 6’sı erkek olan toplam 12 tam dişli bireylerden oluşturuldu. Biyopsi örnekleri bireylerin palatal mukozasından alındıktan sonra ışık mikroskopu altında histolojik yönden incelendi. Her iki gruptan elde edilen değerler, Ki-kare testi kullanılarak istatistiksel olarak karşılaştırıldı.

Bulgular: Keratinizasyonda (%72.22) ve kollegenizasyonda

(%55.55) artış en fazla tam protez kullananlarda görüldü. İnflamasyon (%75) en az kontrol grubunda bulundu.

Sonuç: Tam protez kullanımı destek dokularda değişikliklere neden

olabilir. Bu meydana gelen değişikliklerin, kişilerin kullandıkları tam protezlerin stomatognatik sistemle olan uyumuna, bireyin protezini kullanım şekline, sahip olduğu alışkanlıklara ve sistemik rahatsızlıklara bağlı olabileceğini ifade edilebilir. Bununla birlikte tam protez ile destek dokular arasındaki ilişki hakkında daha kapsamlı çalışmaların yapılması gereklidir.

Anahtar kelimeler: Tam protez, ağız mukozası, histopatolojik

değişiklikler

SUMMARY

Purpose: The aim of study was to evaluate the degree of

keratinisation, inflammation and collagenization of the palatinal mucosa of the individuals who are wearing complete denture.

Material and Methods: The study was conducted on 18 edentulous

patients (8 women, 10 men) wearing a complete denture between 1and 5 years. Their ages were changes from 54 to 63. The control group was 12 dentate people (6 women, 6 men) whose ages were changing from 33 to 45. The biopsy samples taken from the palatinal mucosa was evaluated histopathologically using a light microscope. Statistical tests were performed with Chi-Square test.

Results: The increase of keratinisation (72.22%) and collagenisation

(55.55%) were higher in the complete denture wearers. The inflammation (75%) decreased in control group.

Conclusion: The use of a complete denture may cause changes in

supporting tissues. This changes may be varied depending on the complete denture harmony with masticatory system, systemic disease, nutritional habits and individual’s manner of using complete denture. It is essential that further researches about relationship between the complete denture and the support tissue should be done.

Key words: Complete denture, oral mucosa, histopathological

changes

GİRİŞ

Tam protezlerin fonksiyonel açıdan başarılı olmaları klinik açıdan sağlıklı mukozadan destek almalarına bağlıdır. Tam protezler altındaki destek dokularda geçici histolojik değişiklerden, ileri derecede klinik anomalilere kadar varan çeşitli düzeylerde değişimler oluşturabilmektedir.1,2

İnsan palatal epitelinde stratum korneum yüzeyel hücreleri normalde ortokeratinize bir yapıdadır. Bazı

çalışmalarda protez kullanımına bağlı olarak keratinizasyonda azalma yönünde değişim olduğu bildirilmektedir.3-5 Bazıların da ise ortokeratinizasyonun arttığı ifade edilmektedir.6,7 Keratinizasyondaki değişimler ağız mukozasında oluşan irritasyonlara karşı oluşan ilk koruyucu mekanizma olabilmektedir. İrritan faktörlerin devam etmesi daha ciddi sorunlara neden olabilmektedir.8,9

Farklı parametrelerin kullanıldığı tam protezin ağız mukozası üzerine etkileriyle ilgili birçok kliniksel ve deneysel çalışmalar yapılmaktadır. Keratinizasyondaki

(2)

12

değişimlerin yanı sıra, akantozis, hiperplazi, kronik inflamasyon, lamina propria kollagen değişimleri ve kemik rezorbsiyonu gelişebilmektedir.10

Bu çalışmada, tam protez kullanan ve tam doğal dişli bireylerde palatinal mukoza histopatolojik yönden incelenmiştir.

GEREÇ ve YÖNTEM

Çalışmamız Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesine başvuran, 1-5 sene arasında tam protez kullanan ve tam dişli bireylerden rasgele seçildi. Araştırmamız yaşları 54-63 arasında değişen 18 tam dişsiz (8’i bayan, 10’u erkek) ve yaşları 33-45 arasında değişen 12 tam dişli birey (6’sı bayan, 6’sı erkek) üzerinde gerçekleştirildi. Bireylere uygulanacak işlemler ile ilgili bilgi verildi ve çalışmaya katılmak isteyenler belirlendi. Çalışma için Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulunun onayı alındı. Tam protez kullanan bireyler araştırma kapsamında grup 1 olarak alınırken, kontrol grubu grup 2 olarak tanımlandı.

Bireylerden biyopsi örnekleri sağ kret ile palatal kemiğin orta hattı arasından 1. molar diş seviyesindeki mukoza yüzeyinden alındı (Şekil 1).

Şekil 1. Biyopsi bölgesinin şematik görünümü

Alınan örnekler bekletilmeden %10’luk tamponlu formol içine konularak C. Ü. Tıp Fakültesi Patoloji servisine gönderildi. Tespit edilen örneklere alkol, ksilen, aseton ve sıcak parafin uygulamaları yapıldı. Hazırlanan parafin bloklardan 4 mikronluk kesitler alındı. Bu kesitler Hemotoxylin-eozin, Fosfotungustik Asit Hemotoxylin (PTAH), Periodik Asit-Schif (PAS) boyalarıyla boyandı. Işık mikroskobunda, kesitlerin keratinizasyon var (kv)-yok (ky), inflamasyon var

(iv)-yok (iy) ve kollejenizasyon var (klgv)-(iv)-yok (klgy) yönünden incelendi.

Elde edilen verilere Ki-kare testi uygulanarak istatistiksel olarak karşılaştırıldı.

BULGULAR

Elde edilen verilerin istatistiksel analizleri Tablo I’de ve grafiksel karşılaştırmaları Şekil 2’de görülmektedir. Keratinizasyonlaşma en fazla tam protez kullananlarda görülmüştür (%72.22). Bu fark kontrol grubuna göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık gösterdi (p<0.05). İnflamasyon en az kontrol grubunda tespit edildi (%75) ve tam protez kullananlarla karşılaştırıldığında aralarındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulundu (p<0.05). Kollegenizasyon yönünden yapılan değerlendirmede, tam protez kullananlarda kollegenizasyon varlığı (%55.55) kontrol grubuna göre daha fazla tespit edilirken, aralarındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulundu (p<0.05).

Tablo I. Gruplardan elde edilen verilerin istatistiksel olarak

karşılaştırılması kv (%) ky (%) iv (%) iy (%) klgv (%) klgy (%) grup 1 72,2 27,8 61,1 38,9 55,55 44,5 grup 2 16,7 83,3 25 75 9,34 91,7 p <0.05 p <0.05 p <0.05 p <0.05 p <0.05 p <0.05 0 20 40 60 80 100 kv (%) ky (%) iv (%) iy (%) klgv (%) klgy (%) grup 1 grup 2

Şekil 2. Gruplardan elde edilen verilerin grafiksel karşılaştırılması

TARTIŞMA

Tam protez destek dokularının gösterdiği değişimler, günümüze kadar hala tartışılan bir konudur. Tam protezlerin çeşitli etkenlere bağlı olarak mukozada farklı seviyelerde değişiklikler meydana getirdiği bilinmektedir.10,11

Protez kullananlarda mukozadaki değişikliklerinin esas nedeni olarak, süreli basıncın ve mekanik travmaların etkili olduğu bilinmektedir. Bunun yanında hormonal faktörler, protez plağı, tükürüğün akışında

(3)

13 ve/veya yapısında meydana gelen ısı ve/veya pH

değişiklikleri gibi farklı faktörlerde etkili olabilmektedirler.12,13

Akal ve ark.14 yaptıkları çalışmada biyopsi örneklerini diş çekimlerinden sonra önemli değişikliklerin görülmediği, mukoza kalınlığının yeterli ve kanlanmanın iyi olduğu kret tepesiyle palatal kemiğin orta hattı arasında molar dişlere karşılık gelen bölgeden almışlardır. Watt ve Likeman15 diş çekimi sonrası kretin bukkal yüzünde oldukça fazla değişimlerin olduğunu bildirmişlerdir. Çalışmamızda biyopsi örnekleri sağ kret tepesiyle palatal kemiğin orta hattı arasında 1. molar dişe karşılık gelen yerden alınmıştır.

Al-Ani ve ark.16 sitolojik incelemeler içeren çalışmalarında, tam protez kullanımının keratinizasyonu azalttığını ileri sürmektedirler. Kapur ve Shklar,6 Van Theil7 tam protez kullanımına bağlı olarak keratinizasyonun arttığını bildirmektedirler. Çalışmamızda tam protez kullananlarda keratinleşmede artış görülmesi (Şekil 3) bu çalışmaların bulgularıyla paralellik göstermektedir.

Şekil 3. 3 sene tam protez kulllanan bireyden alınan kesit de görülen

keratinleşme

Hine17 yaptığı araştırmasında diş fırçalamasının mukoza üzerinde stimulasyona bağlı olarak enzimatik aktivitede artış olduğunu buna bağlı olarak da keratinizasyonda artış olabileceği bildirmektedir. Razek ve Shaaban19 tam protez takılmasını takiben mukozada suksinodehidrogenez, alkalin fosfataz ve asid fosfotaz enzimlerinde artış görüldüğünü bunun keratinleşmede artışa yol açtığını, 3 seneden sonra bu enzimlerin aktivitelerinde azalma tespit ettiklerini bunun da mukozada atrofik

değişikliklere neden olabileceğini ifade etmektedirler. 3 seneden sonra bu enzimlerin aktivitesinde azalma görülmesini tam protezin uyumunu kaybetmesine bağladıklarını söylemektedirler. Keratinleşmede artış görülmesini, protezin mukoza üzerinde çiğneme kuvvetlerine bağlı olarak irritasyon etkisi göstermesine bağlayabiliriz.

Krajicek ve ark.18 ile Razek ve Shaaban19 çalışmalarında protez kullananlarda kullanmayanlara göre, daha kalın bağ dokusu ve inflamasyon tespit ettiklerini ifade etmektedirler. Araştırmamızın sonuçlarında da benzer bulgular görülmüştür (Şekil 4,5). Tam protez kullananlarda mukozada bu tip bulguların görülmesinin nedeni olarak, protez kullanım şekli (gece protezlerini çıkarmama), protez ve ağız hijyeninin kötü olması gibi faktörler gösterilebilir.

Şekil 4. 4 sene protez kullanan bireyden alınan biyopsi örneğinde

görülen inflamasyon

Şekil 5. 5 sene tam protez kullanan bireyden alınan biyopsi kesitinde

(4)

14

Çalışmamız sonucunda tam protez kullanımına bağlı olarak destek dokularında değişiklikler meydana geldiğini vurgulayabiliriz. Bu değişikliklerin, bireyin protezinin stomatognatik sistemle uyumuna, bireyin protezi kullanma şekline, alışkanlıklarına ve sistemik rahatsızlıklara bağlı olarak değişebileceğini ifade edebiliriz. Yumuşak dokuların kendisini yenilemesi açısından, protez kullanan bireylerin geceleri protezlerini çıkarmaları, protez ve ağız hijyenine dikkat etmesi önem teşkil etmektedir. Bununla birlikte protez kullanımının gerek sert gerekse de yumuşak dokularda meydana getirdikleri değişikliklerin anlaşılması için daha kapsamlı çalışmaların yapılması gerekmektedir.

KAYNAKLAR

1. Akbay T, Akbay C. Ultrastructural investigation of hard palate

mucosa under complete dentures. J Prost Dent 1988; 59: 52-8.

2. Cook RJ. Response of the oral mucosa to denture wearing. J Dent

1991; 19: 135-47.

3. Krajicek DD, Dooner J, Porter K. Observations on the histologic

features of the human edentulous ridge. Part I: Mucosal epithelium. J Prosthet Dent 1984; 52: 526-31.

4. Lindholm K, Hakala PE, Makila E. Leukocyte count and

keratinization of the palatal denture bearing mucosa. J Prosthet Dent 1982; 47: 440-43.

5. Sharma AK, Mirza FD. Palatal mucosa under dentures: A

Qualitative histologic and histochemical analysis. J Prosthet Dent 1986; 56: 574-82.

6. Kapur K, Shklar G. The effect of complete dentures on alveolar

mucosa. J Prosthet Dent 1963; 13: 1030-7.

7. Van Theil H. Alteration in tissues underlying complete dentures.

Int Dent J 1960; 10: 518-25.

8. Ostlund SG. Effects of complete dentures on gum tissue. A

histological histopathological investigation. Acta Odontol Scand 1958; 16: 1-14.

9. Pendleton EG. Changes in denture supporting tissue. J Am Dent

Assoc 1951; 42: 1-15.

10. Müler N, Pröschel P. Histologic investigation of tissue reactions

in anterior and lateral alveoler ridges of the mandible induced by complete dentures. Quintessence Int 1989; 20: 37-42.

11. Nedelman CI, Bernick S. The significance of age changes in human

alveolar mucosa and bone. J Prosthet Dent 1978; 39: 495-501.

12. Kydd WL, Daly CH. The biologic and mechanical effects of

stress on oral mucosa. J Prosthet Dent 1982; 47: 317-29.

13. Nakashima K, Sato T, Hara T, Minagi S. An experimental study

on histopathological changes in the tissue covered with denture base without occlusal pressure. J Oral Rehabil 1994; 21: 263-72.

14. Akal ÜK, Mocan A, Aydogan S, Oygür T, Bağcı L, Çamdeviren

H. Keratinization of palatal mucosa beneath metal-based removable partial and acrylic-based complete dentures compared with normal palatal mucosa: A cilica cytological and histological study. J Marmara University Dental Faculty 1997; 2: 665-71.

15. Watt DM, Likeman PR. Morphological changes in the maxillary

denture bearing area following the extraction of maxillary teeth. Br Dent J 1974; 136: 225-34.

16. Al-Ani S, Shklar G, Yurkstas AA. The effect of dentures on the

exfoliative cytology of palatal and buccal oral mucosa. J Prosthet Dent 1966; 16: 513.

17. Hine MK. Use of the tootbrush in the treatment of periodontitis.

J Am Dent Assoc 1950; 41: 158-8.

18. Krajicek DD, Dooner J, Porter K. Observations on the histologic

features of the human edentulous ridge. Part II: Connective tissue. J Prosthet Dent 1984; 52: 682-87.

19. Razek MKA, Shaaban NA. Histochemical and histopathologic

studies of alveolar mucosa under complete dentures. J Prosthet Dent 1978; 39: 29-36.

Yazışma Adresi:

Yard. Doç. Dr. Giray BOLAYIR Cumhuriyet Üniversitesi

Diş Hekimliği Fakültesi

Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı 58140 Kampüs / SİVAS

Tel: 0 346 2191235 Faks: 0 346 2191237