Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi’nde Verilen Gençlik
Danışma Birimi Hizmetleri
Youth Information Unit Services in Sivas Cumhuriyet University Health Center
Selma Çetinkaya *, Naim Nur **, Ömer Faruk Demir ***, Sema Sönmez ****, Sezer Akan *****
ÖZET
Amaç: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık
Merkezi’nde üniversite öğrencilerine üreme
sağlığı/cinsel sağlık (CS/ÜS) hizmetleri vermek üzere
kurulan “Gençlik Danışma Birimi”nin (GDB)
çalışmalarının değerlendirilmesidir.
Yöntem: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi 01 Mayıs 2006 tarihinde kurulmuştur. Çalışmaya 25’i kız, 14’ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Bu tanımlayıcı çalışma 01 Mayıs-31 Aralık 2006 tarihleri arasında yapılmıştır. Veriler Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi kayıtlarından elde edilmiş ve bilgisayar tabanlı SPSS programında analiz edilmiştir.
Bulgular: GDB’ne başvuranların %25.6’sı sağlık merkezinde muayene sırasında GDB’ne yönlendirme ile, %28.2’si GDB’ye doğrudan şikayet nedeniyle muayene olmak için, %46.2’si GDB’den doğrudan bilgi
almak için başvurmuştur. GDB’ye başvuranların
%22.7’si üniversite ve devlet hastanesine sevk edilmiş, 13.6’sı ise psikolog yardımı almıştır. Başvuranlara
cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, korunma
yöntemleri, üreme-cinsel sağlık hizmetlerimiz ve kişisel hijyen hakkında bilgi ve broşürler verilmiştir.
Sonuç: “Genç Dostu Hizmet Modeli”nin üniversite sağlık merkezleri bünyesinde oluşturulması ve hizmet vermesinin, gençlerin önemli bir sağlık hizmeti
gereksinimini karşılayacağı, gençlerde CS/ÜS
konularında olumsuz sonuçları önleyici, onları doğru bilgilendirerek daha güçlü kılacak, maliyet etkin ve uygun bir yaklaşım olduğu sonucuna varılmıştır. CS/ÜS hizmeti hem öğrenciler hem de personel için son derece gerekli olan bir hizmettir. Sağlık merkezimizde kurulmuş olan GDB aracılığı ile öğrencilerin doğru ve emin ellerden hizmet alması sağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Gençlik danışma birimi, öğrenci, hizmet
C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (3): 104-108, 2007
SUMMARY:
Objective: The aim of this study was to evaluate the studies of the Youth İnformation Unit Services (YIUS) which was constituted in Cumhuriyet University, to serve about sexual and reproductive health for students attending in university.
Methods: YIUS in Sivas Cumhuriyet University Health Center was to be established in May 2006. Current descriptive study was conducted between 01 May and 31 December 2006. In a total of 39 individuals (25 female and 14 male) who were applied to the Health Center were diagnosed in the current study. The Data were obtained from YIUS Records and analyzed with a computer based program (SPSS, USA) statistically. Results: The current results showed that of 25,6 % individuals were refered from another center to YIUS, 28,2 % applied with complaints and 46,2 % were applied for medical consultation. The 22,7 % of the appliers were send to the university and state hospitals for professional support and 13,6 % were asked for special psychological aid. Some crucial informations, including contraceptive methods, sexually transmitted diseases and personal hygiene were supplied by our reproduction and sexually health service facilities. Conclusion: It has been concluded that constitution and servicing of “Youth Friend Service Model” in university health centers is a cost effective and appropriate approach which would response an important need of health of younger, avoid negative results about sexual and reproduction health, make them stronger by informing. Sexual and reproductive services are essential for all students and personnel. Via YIUS constituted in our health center, has been given services by proper and reliable individuals.
Key words: Youth information unit, student, servise
* Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi A.D. ** Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. *** Arş. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.
**** Hemşire Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi ***** Psikolog Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi
GİRİŞ
Dünya nüfusuna baktığımızda yaşayan her 5 kişiden biri “ergen”dir. Türkiye’de ise nüfusun yaklaşık %50’si 20 yaşın altındadır (1). Dünyada bir yılda doğan 15 milyon çocuğun annesi 15- 19 yaş arasındadır. Her yıl meydana gelen sağlıksız düşüklerin 4 milyonu (%25) ergen yaş grubuna aittir. Her 20 ergenden birinde HIV/AIDS dışında bir cinsel yolla bulaşan enfeksiyon görülmektedir. Yeni HIV/AIDS vakalarının yarısı 10-24 yaş grubundadır. Dünyadaki 340 milyon cinsel yolla bulaşan enfeksiyonun üçte biri adolesanlar arasında görülmekte olup her gün yaklaşık yarım milyon genç insan bu enfeksiyonlara yakalanmaktadır (2).
İçki içme yaşı 15 yaş ve altında olan gençlerde ileride alkol bağımlısı olma riski 21 yaş ve sonrasında başlayanlara göre dört kat daha fazladır. Kötü sosyoekonomik koşullarda yaşayan gençler arasında davranışsal sorunlar ve psikolojik sorunlara yakalanma riski daha yüksektir (3-4).
Gençlerin fiziksel, ruhsal yönden büyüyüp gelişirken cinsellik, cinsel aktivite, gebelik riski, istenmeyen düşükler, sigara, alkol, madde kullanımı, toplumsal cinsiyet ayırımcılığı, şiddet, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar gibi karşılaştığı riskli durumlar vardır. Bu çerçevede gençlerin üreme sağlığı ile ilgili bilgi ve hizmet gereksinimlerine cevap vermeye yönelik bazı üniversite sağlık merkezlerinde “Seçilmiş Üniversitelerde Gençlere Yönelik Üreme Sağlığı Hizmetleri Modelinin Başlatılması” projesi geliştirilmiştir. Çalışmanın koordinatörlüğünü İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı (IKGV) ve Uluslararası Çocuk Merkezi (UÇM) üstlenmiştir (Proje Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği tarafından desteklenmektedir). IKGV İstanbul’da 3 üniversitenin ve Ege Üniversitesi’nin, UÇM
Osman Gazi Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Hacettepe ve Bilkent Üniversitesi’ndeki
öğrencilerin sağlık merkezlerinin çalışmalarını düzenlemiştir. Daha sonra bu projeye 5 üniversite daha eklenerek (Cumhuriyet Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi) yaygınlaştırılması istenmiştir.
Bu çalışmalar sonucunda 24- 28 Nisan 2006 tarihinde Ankara’da iki doktor, bir hemşire, bir psikolog ve bir akran öğrenci olmak üzere toplam beş kişilik ekip ile alınan “Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı (CS/ÜS)” eğitimi sonrasında Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi bünyesinde 01 Mayıs 2006 tarihinde “Gençlik Danışma Birimi” (GDB) kurulmuştur. GDB’nde “Öğrencilerin Üniversite Sağlık Merkezleri Aracılığı ile CS/ÜS Konularında Bilgilendirilmesi” amaçlanmıştır. Birimin faaliyetleri “CS/ÜS danışmanlığı” (gebelikten korunma yöntemleri, meme muayenesi, testis muayenesi, meme ve testis hastalıkları, beslenme, kişisel hijyen, madde kullanımı, istenmeyen gebelikler ve gebeliklerin sonlandırılması, cinsel istismar ve şiddet, farklı cinsel yakınlıklar, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar) ve “psikolojik danışmanlık”tır. GDB’nde hizmetler önyargısız, cinsiyet ayırımcılığı yapmayan, gençlerin haklarına, mahremiyet ve gizliliğe saygı duyan nitelikte olup hizmetlere kolay ulaşılmaktadır.
Bu çalışma Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi’nde üniversite öğrencilerine CS/ÜS hizmetleri vermek üzere kurulan “GDB” çalışmalarını değerlendirmek için yapılmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi 23.385’i öğrenci olmak üzere toplam 33.633 kişiye hizmet veren bir sağlık kuruluşudur. Sağlık Merkezi’nde kadrolu doktor bulunmamaktadır.
Merkez, Tıp Fakültesi’nden görevlendirilen bir yardımcı doçent doktor ve bir araştırma görevlisi doktor, iki diş hekimi, üç hemşire, bir psikolog, bir sosyal hizmet uzmanı, bir laborant, bir sekreter ve bir hizmetli ile hizmet vermektedir.
Uluslararası destek ve ulusal kuruluşların işbirliği ile Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi’nde 01 Mayıs 2006 tarihinde GDB kurulmuştur. Çalışmaya 01 Mayıs- 31 Aralık 2006 tarihleri arasında GDB’ne doğrudan ya da rutin muayeneden yönlendirme ile başvuran 25’i kız, 14’ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Çalışma tanımlayıcı bir araştırma olup veriler birimde doldurulan formlardan oluşmuştur. Verilerin istatistiksel analizi SPSS for Windows 10.0 paket programında yapılmıştır. Verilerin analizinde t-testi kullanılmıştır.
BULGULAR
Çalışmaya 25’i kız, 14’ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Çalışmaya katılan kız öğrencilerin yaş ortalamaları 23.5±4.2, erkek öğrencilerin 24.0±3.3’dür. Öğrencilerin %33.4’ü medikodan, %25.6’sı emekli sandığından, %23.1’i SSK’dan ve %12.8’i BAĞKUR’dan ve %5.1’i özel sigortadan sağlık güvencesi olduğunu ifade etmiştir. Çalışmaya alınan kişilerin %43.6’sı arkadaşları ile evde, %35.9’u ailesi ile, %17.9’u yurtta, %2.6’sı özel arkadaşı ile evde kaldığı tespit edilmiştir.
GDB’ne başvurunun %35.8’ini Eğitim Fakültesi’nde okuyan öğrenciler oluşturmuştur. GDB’ne başvuran kişilerin okudukları fakültelere göre dağılımı Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. GDB’ye Başvuran Kişilerin Okudukları
Fakültelere Göre Dağılımı (n=39)
Fakülte Sayı % Eğitim 14 35.8 Mühendislik 6 15.4 Meslek Yüksekokulu 5 12.8 Personel 4 10.3 Güzel sanatlar 4 10.3 Fen-Edebiyat 4 10.3
İktisadi İdari Bilimler 2 5.1
GDB’ne başvuranların %25.6’sı sağlık merkezinde muayene sırasında GDB’ne yönlendirme ile, %28.2’si GDB’ne doğrudan şikayet nedeniyle muayene olmak için, %46.2’si GDB’den doğrudan bilgi almak için başvurmuştur. GDB’ne başvuranların kişilerin başvuru nedenleri Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. GDB’ye Başvuran Kişilerin Başvuru
Nedenleri (n=39)
Başvuru Nedeni Toplam %
GDB’den doğrudan bilgi ve kontraseptif yöntem almak
18 46.2
GDB’nde doğrudan muayene olmak
11 28.2
Şikayeti nedeniyle muayene olurken
GDB’e yönlendirme
10 25.6
22-26 Mayıs 2006 tarihinde üniversitemizde düzenlenen 9. Gençlik Şöleni’nde sonra ve ekim ayı içerisinde üniversiteye yeni başlayan tüm birinci sınıflara yapılan tanıtımlar ve Eğitim Fakültesi’nde verilen eğitimler sonrasında GDB’ne başvuru artmıştır. Sağlık Merkezi ve GDB’ini tanıtımlar sırasında 1.303 öğrenciye, Eğitim Fakültesi’ne düzenlenen eğitimler sırasında 837 öğrenciye ulaşılmıştır. 221’i GDB’ne başvuran kişilere, 144’ü tanıtım fuarında kullanılmak üzere toplam 365 tane kondom dağıtılmıştır.
TARTIŞMA
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 10- 19 yaşlar arasını “adolesan”, 15-24 yaşlar arasını “genç” ve 10-24 yaşlar arasını “genç insanlar” olarak tanımlamaktadır (5). Adolesanlar ve gençler, Türkiye nüfusunun önemli bir oranını oluşturmakta ve eldeki verilere göre de bu oran giderek artmaktadır. Halen DSÖ’nce belirlenmiş yaş sınırlarına göre 15 ile 24 yaş arasında olan gençlerin nüfusu, toplam dünya nüfusunun %19’unu oluşturmaktadır. Gençlerimiz çocukluktan ergenliğe geçiş döneminde, puberte ile ilişkili bir takım fiziksel, ruhsal değişimler ve
erişkinliğe özgü roller, ayrıcalıklar ve sorumluluklar kazanır (6). Oluşan bu değişimlerden en ilgi çekeni ve sıkıntılı olanı kuşkusuz cinsellikle ilgili olan durumlardır. İnsan hayatının temel özelliklerinden olan cinselliğin sağlıklı yaşanması son derece önemlidir. DSÖ cinsel sağlığı; “cinsellikle ilişkili olarak fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali” olması olarak tanımlamaktadır
çalışmalarında 2.500 öğrenciye müdahale öncesi ve sonrası bir anket uygulandı (9). Müdahale sonrasında sağlık merkezlerine eğitim ve danışmanlık almak için yapılan başvurular, gençlik dönemi sorunları, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan ve gebelikten korunma yöntemleri ile ilgili danışmanlık almada artışlar olmuştur. Yine CS/ÜS ilgili bazı konularda bilgi kaynağı, ön testte en sık arkadaş, kitap medya Gençlerin üreme ve cinsel hakları, toplumsal
cinsiyet, güvenli ve mutlu cinsel yaşam, üreme yeteneğinin korunması, üreme yeteneğini kullanma zamanına ve sayısına karar verme ve bu kararı uygulama, bunun için bilgilenme ve hizmetlere ulaşabilmeleri, gençlere yönelik CS/ÜS hizmetlerinin kapsamını oluşturur. Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre ülkemizdeki 2005 yılı yükseköğretim çağ nüfusu 5.098.000’dır (8). T.C. Yükseköğretim Kurulu’nun raporuna göre 2004- 2005 eğitim ve öğretim yılında kayıtlı öğrenci sayısı 1.969.086’dır. Üniversite öğrencileri temelde her üniversitenin Mediko-Sosyal Merkezi tarafından sağlanan ücretsiz sağlık hizmeti almaktadırlar. Ancak bu merkezlerde CS/ÜS danışmanlığı, dengeli beslenme, kişisel hijyen, sigara ve madde bağımlılığı ile ilgili hizmet sunulmamaktadır. Günümüzde ölümler ve ciddi sağlık sorunlarının çoğunun temelinde ise yetersiz ve dengesiz beslenme, bedensel hareketsizlik, sigara ve diğer sağlığa zararlı maddelere olan bağımlılık, kendine ve başkasına bilerek zarar verme ve cinselliğin güven içinde yaşanmaması olduğu belirlenmiştir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve planlanmamış gebelikler özellikle genç nüfusun en önemli sağlık sorunları arasındadır.
Gençlerin bu sorunları göz önüne alındığında üniversite sağlık merkezlerinde bu hizmetleri vermek için “Genç Dostu Hizmet Modeli” geliştirildi. “Genç Dostu Hizmet Modeli”
iken son testte, okul/seminer, sağlık personelinden bilgi almada önemli artış olmuştur. Bu kişilerin üniversite öğrencileri olmalarına karşın grubun CS/ÜS ile ilgili bilgi düzeyleri düşük bulunmuştur. Yine müdahale sonrası gerek kız gerekse erkek öğrencilerin bilgi düzeylerinde anlamlı iyileşme meydana gelmiştir. Gençlik Danışma Birimlerine başvurular artmaya başlamış, araştırma grubundaki her 2 öğrenciden biri bu birimlerin düzenlediği seminerlere katılmış olup, katılanların sadece %6’sı bu toplantıları yararsız bulmuştur.
GDB, gebelikten korunma yöntemlerinin sunumu ile üreme sağlığı, cinsel sağlık, psikolojik danışmanlık, gebelikten korunma, acil korunma, istenmeyen gebeliklere yaklaşım, kendi kendine meme ve testis muayenesi, sigara/alkol/madde bağımlılığından korunma, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunma, cinsel taciz ve şiddetle başetme, beslenme, hijyen gibi konularda danışmanlık hizmetleri sunacaktır. Bütün bu hizmetler doğrudan Mediko-Sosyal Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi personeli tarafından ya da ilgili kuruluşlara yönlendirme ve sevk yoluyla karşılanacaktır.
Cumhuriyet Üniversitesi SKSDB Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi’nin kurulması için ikisi doktor, biri psikolog, biri hemşire ve biri öğrenci olmak üzere beş kişilik bir ekip Ankara’da 24- 28 Nisan 2006 tarihinde eğitim almıştır. Eğitim sonrasında 01 Mayıs 2006 tarihinde GDB hizmetleri Sağlık Merkezi
bünyesinde verilmeye başlanmıştır. Birimi tanıtmak için üniversitemizin tüm fakültelerinin girişlerine, merkezi kafeteryaya, öğrencilerin yoğun olarak gittikleri kafelere afişler asılmıştır. Sağlık Merkezi’nde broşürlerin temin edilebileceği bir masa hazırlanmıştır. Sağlık Merkezi personeline hizmetiçi eğitim verilmiştir. 02- 05 Mayıs 2006 tarihinde Eğitim Fakültesi 1. ve 2. sınıflardan oluşan 13 sınıfa anket uygulanmıştır. 22- 26 Mayıs 2006 tarihinde 9. Gençlik Şöleninde bir stant açılmıştır. Stantta öğrencilere CS/ÜS ile ilgili sorular hazırlayıp sorular çektirilmiş, yanlış soruların doğru cevaplarını anlatılmış ve mevcut broşürlerden verilmiştir. 31 Mayıs 2006 tarihinde Kültür Merkezi’nde tanıtım sunumu yapılmıştır. Ekim ayı içerisinde Eğitim Fakültesi’nde anket uygulanan 13 sınıfa 3 haftalık bir eğitim verilmiştir. Eğitimlerde “üreme organları”, “korunma yöntemleri”, “cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar” ve “gençlik dönemi sorunları” anlatılmıştır. Eğitimler sırasında toplam 837 öğrenciye ulaşılmıştır. Gene ekim ayı içerisinde üniversiteye yeni başlayan tüm 1. sınıflara Sağlık Merkezi ve GDB tanıtımlar yapılmıştır. Tanıtımlarda 1303 öğrenciye ulaşılmıştır.
Yaptığımız bu etkinlikler sonrasında GDB’ne en çok Eğitim Fakültesi’nde okuyan öğrencilerden başvuru olmuştur. Bu durum yapmış olduğumuz eğitim ve tanıtımların fakültedeki etkisini göstermek açısında güzel bir örnektir. Ancak diğer fakülte ve yüksekokullardan GDB’ne başvurular yeteri kadar olmamıştır.
SONUÇ
“Genç Dostu Hizmet Modeli”nin üniversite sağlık merkezleri bünyesinde oluşturulması ve hizmet vermesinin, gençlerin önemli bir sağlık hizmeti gereksinimini karşılayacağı, gençlerde
CS/ÜS konularında olumsuz sonuçları önleyici, onları doğru bilgilendirerek daha güçlü
kılacak, maliyet etkin ve uygun bir yaklaşım olduğu sonucuna varılmıştır. Kuşkusuz bu modelin Türkiye’deki bütün üniversitelerde uygulanması durumunda beklenen etki elde edilebilecektir.
KAYNAKLAR
1. World Population Prospects: The 1998 Revision. Volume1: Comprehensive tables. United Nations (Department of Economic and Social Affairs,
Population Division) United Nations
/ST/ESA/SER.A/177), New York, 1999.
2. Coming of Age: From Facts to Action for
Adolescent Sexuel and Reproductif Health, Adolescent Health and Development Programme, Family and Reproductif Health, World Health Organization, geneva, 1997, WHO/FRH/ADH, 97.18.
3. Blum RW, Nelson-Mmari Kristin). The Health of young People in a Global Context, Journal of Adolescent Health 2004; 35: 402-418.
4. Adolescent Health Session Declaration. The 2005 World Congress of the International Forum for Social Scineses and Health (IFSSH), 21-26
August 2005, Yeditepe University , İstanbul,
Turkey.
5. Young People’s Heallth: A Challenge for Society,
Report ofa WHO Study Group on Young People and “Health for All by the Year 2000” Tecnical
Report Series No: 731, World Health
Organization, Geneva, 1986
6. Acharya S. Adolescent Health: ıssues and
Challenges for Sourh-East Asia Region. Puri CP, Van Look PFA /Ed2s), Sexuel and Reproductive Health: Recent Advances, Future Directions, pp: 340-343, WHO, 2001
7. Education and Treatment in Human Sexuality:
The Training of HealthProfessionals, Repot of a WHO Meeting, Technical Report Series No: 572, World Health Organization, Geneva 1975
8. Akın A. Genç Dostu Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı
Hizmet Modeli ve İlgili Araştırmaların Sonuçları. Hacettepe Üniversitesi Aralık 2006 Ankara S:1
9. Akın A, Bahar Özvarış Ş, Eroğlu K, Mıhçıokur S.
Üniversite Gençlerinin Cinsel ve Üreme Sağlığı Beş Üniversite Çalışması (Özet Raporu). Ankara 2006. S: 28
Yazışma Adresi:
Yrd. Doç. Dr. Selma ÇETİNKAYA
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi A.D. 58140 SİVAS
Tlf: 0 (346) 2191010- 2128-1648 Fax: 0 (346) 2191155
e-mail:drselmacetinkaya@hotmail.com
