A T O M B O M B A S I
/ \ T O M bom bası keşfinin y e r y ü z ü n d e bir çok d eğişiklik ler y a p a c a ğ ı n a ş ü p h e y o k tu r. Bu b o m b aların t a h rib a tı o k e r te b ü y ü k o l m a k ta d ır ki y a k ı n da co ğ ra fy a bilimT o r t a d a n k a l k a c a k , ço c u k la rım ız da y er adı ez- t b e r le m e k te n k u rtu la c a k la rd ır.
S a k ın m a , k o r u n m a , sığınma g i bi te d b irle re de a r tık gerek lik kal- m ıy a c a k tı r Y a r a l a n m a , cançekiş me, c a n v erm e gibi k ü lfe tle r de o r ta d a n k a l k a c a k , y erlerine “ b u ğ u laşm an denilen o lay geçecektir.
A t o m b o m basının keşfi d e y im lerim ize dek e tk i y a p a c a k t ı r . Me selâ bir yiğiti Övmek için ona “a s lan gibi, adam ,, dem ek hiçbir şey a n la t m ı y a c a k t ır . B unun y e r in e “a- to m bom bası gibi adam,, diyeceğiz.
Birine inkisar etm ek istediğim iz zam an dilerim A l l a h ’tan , “ başına t a ş y ağ sın işallah,, yerine “ b aşın a a t o m bom bası insin !„ diyeceğiz ve bir insan için y apa bile ceğim iz en k ö t ü dilek te “canın çıksın, ö l ,g e ber, kıkırda,, değil, “a to m b o m b a sıyla buğu ol„ dem ek o la c a k tır.
A t o m b o m basının keşfiyle o r t a y a çık an b ü yük te h lik e bu sırrın filan, falan devletin malı k alm ası d e ğ i l , g ü n ü n birinde “ c e m iy e ti beşeriye islâhatçısı„ bir delinin eline geçmesidir. Ç ü n k ü bu sefer y a ln ız bir ü lke değil, b ü tü n y e r y ü z ü t o p t a n b u ğ u la şa c a k tır.
B u ndan so n ra y ü ry ü z ü n d e t o p r a k t a n ve sudan b a ş k a hiçbir şey k a lm ıy aca ğ ın d a n , y eni bitki, h a y van ve insan türleri v aro lu n c ıy a d e k m ily o n larca yıl geçecektir. A n c a k Y eni  dem ile o n u n eğeke* iniğinden yeni H a v v a y a r a t ı ld ı k t a n so n ra Habil ile K abil o y u n u yeni b a ş ta n o y n a n m ıy a b a ş l a n a c a k tır .
Bize bu g ü n le ri gösterd iğ i için şü k ro ls u n M ev lâ’y a !
MAHMUT YESARi
Y A Z A N ; I S M A Y I L H A K K I B A L T A C I O Ğ L U
K I S A T E T K İ K L E R
VE T E N K İ D L E R
M
A H M U T Y e s a r i ’nin resm ini Ü s k ü d a r ’da v a p u r iskelesinde, b e r ber d ü k k â n ın d a , m a sa n ın ü s tü n d e d u ra n bir g a z e t e n i n ilk s a y fasında g ö rd ü ğ ü m za m a n yüreğim a ğ z ım a geldi. B ir an için de a k lım d a n geçenler ş u n l a r oldu : “m e m u r değil ki terfi etsin, d i p l o m a t değil ki d e m eç te b u l u n s u n ,d e ğ e r t a n ı r a y d ın la r d iy a rın d a değil ki Övülsün 1 ö y l e y s e bu klişenin m ü n a se b e ti ?„ Biraz d ü ş ü u d iik te n s o n ra birden bire içim sızladı: “ y a v r u c a k ö lm ü ş olacak,, dedim ve ölüm e, k a d e re in a n a n insan t e v e k k ü liy le g a z eten in yazdığını o k u m ıy a başladım .Y a v r u c a k ö lm ü ştü . V e re m d e n , h a s ta n e köşesinde, belki de k i m s e sizce, ö lm ü ştü . S u s i n e k l e r i y a z a rı M a h m u t Y esari, k a le m s a h i b i , d ü şü n ce sahibi, halkçı, m ü sav atç ı, sana tç ı M a h m u t Y e sa ri ö l m ü ş tü .
Bir a n içinde yin e düşü n d ü m : onun gözle görü leb ilir sa a d e ti y o k tu ; a c a b a en b ü y ü k fe lâ k eti ne idi ? G enç sayılabilecek bir y a ş t a öl mesi mi ? H a y ır ; a n la şıla m a m a sı, an la şılm a d a n , ta n ı n m a d a n , d e ğ e r lendirilm eden ölm esi. İnsanı asıl ö ld ü ren ce m iy e tin işte bu n a n k ö r lü ğ ü d ü r. M a h m u t Y e s a r i ’yi bu m e m le k e t ta n ım a m ış mıdır? T a n ım ıştır ; a n c a k , A h m e t M ith at Efendiler, H üseyin R a h m iie r, Ö m e r S e y f e tt i n ’ ler k a d a r ve h e p bir a v a m ro m anc ısı,bir o k u tu c u , ve eğlendirici o la r a k ! Ne y a z ık !
A y d ın ların k a fasındaki bu değer anarşisinin te k sebebi v a r : o n l a rın ölçüleri b o z u k t u r .A y d ı u l a r ı n ro m a n d a n , piyesten a n la d ığ ı,ro m a n d a ro m a n olan , p iy e ste piyes olan değil, üslûp, yazış, fa n ta ziy e, haya l o y u n ları, olay zenginliğidir 1 B unların hangisi-tornan san a tin in piyes san a tin in kendisidir.
M a h m u t Y e s a r i ’nin ro m a n la rın ı, piyeslerini d o ğ r u c a ve iyice an- lıyabilm ek için ay d ın ların bu yanlış ölçülerini eld en b ıra k m a k , bunlar y e r in e doğrularını ele a l m a k g e re k ti. M ahm ut Y e sa ri dildeki, ş e k ild e ki, ü s lû p ta k i b ü tü n g e v şe k lik le r in e ra ğ m e n ro m a n la rı iç ta ş ıy a n bir i n sandır. O n l a r d a T ü r k insan dolay isiyle insanı, gelişi güzel d u y a n , d ü şünen insanı değil, bir ve bü tü n , kişilik o l u m u n d a san a t ve insanı bü tü n a n a to m isi, fizyolojisi, p sik o lo ji ve sosyolojisi ile y a ş a r k e n , o l u ş u r ken b u lm a k , y a k a la m a k , in cele m e k , d ü şü n m e k , ö ğ r e n m e k ve t e k r a r y a ş a m a k olurlu bir iştir.
P iy e s le rin e gelince ; öy le d ü ş ü n ü y o ru m ki M ahm ut Y esari, İb n ir refik A h m e t N u ri gibi, p i y e s sana tinin bir e d e b iy a t s a n a ti değil, b e l ki, h ita b e t s a n a tı gibi, bir a k siy o n s a n a ti o ld u ğ u n u sez ip işliyen s a y ı lı insanların b aşlıc a la rın d a n biridir. K endinin olsun, y abancı dillerden çevirm esi o lsun, p iyeslerinde hiçbir e d e b iy a t çalımı y o k t u r ; a n c a k İbnirrefik A h m e t N u r i ’nin ese rlerinde de g ö rü ld ü ğ ü üzre b ü t ü n s a h n e eserleri sahne değeri ta ş ım a k ta d ır. İbnirrefik gibi Y e s a r i ’nin piyesleri de o k a d a r y a p m ac ık sız , o k a d a r k endi kendisidir ki insan bu k e r te ta b iî o lan eserleri d eğ e rlen d irm ey i bile düşünm ez. Meselâ T ü r k l ü ğ ü n şaheserleri o la u m asalların ö v ü ld ü ğ ü g ö rü lm ü ş m ü d ü r ?
M a h m u t Y e sa ri A h m e t M ithat Efendı’den beri gelen halkçılık z in cirinin en son, en y ak ın halkasıdır. O n u n bu o n u ru taşım ası bir t e sadüfün eseri olam azdı. Bu “ realite ş u u ru , g e r ç e k şuuru,, diye a y r ı bir ş u u ru n v a r o ld u ğ u n a i n a n ı y o r u m da “s a n a t ş u u ru » diye ay rı t ü r den ve ürd e n bir ş u u r u n v a r o ld u ğ u n a i n a n m ıy o ru m ; inansam da p ek güçlü k le inanabilirim . R ealite d u y g u su , re a lite bilgisi ta şım ıy a n bir
in-( A r k a s ı İ V i n c i s a y f a d a ) . BU D A BİR T İ P ! 0 a y o t u r m u ş y azı h a z ı r l ı y o r d u . S a a t l e r c e d ü ş ü n d ü ğ ü h a l d e , i s t e d i ğ i m evzzu b ir t ü r l ü b u l a m ı y o r d u . K a l k ı p k ü t ü p h a n e y i k a r ı ş t ı r m a y a b a ş l a d ı . B ü t ü n telif e s e r l e r e ş ö y l e c e b i r göz a t t ı . Bu a r a d a , r a s t l a d ı ğ ı b i r yazı y ü z ü n ü g ü l d ü r d ü . M evzu « F i k i r ve S a n a t h ı r s ı z l ı ğ ıa n a a itti . Y a z ı d a : bu t i p t e k i i n s a n l a r a ş i d d e t l e h ü c u m e d i l m e k t e . ve bu g i b il e r in cez a g ö r m e s i i s t e n m e k
-Ba y y a zıy ı a y n e n tem ize ç e k t i k t e n s o n r a b ir d a h a d i k k a t l e o k u d u . A l t ı n a isim ve s o y a d ı n ı a t t ı k t a n s o n r a , b ir z a r fa k o y a r a k p o s t a y a v e r d i . Y. B. A Ğ A O Ğ L U . İ N A N Ç *¥“ ü r k y o l u g a z e t e s i n d e « B a y k u ş T ü r k ■ â d e t i n d e u ğ u r s u z m a h l û k s a y ı l ı r . » d iy e b a ş l ıy a n b i r y a zı g ö z ü m e ç a r p t ı . S ö y le y e c e ğ im ş e y l e r i n y a zıy la ilgisi y o k . Y aln ız ş ö y le c e d ü ş ü n d ü m : b a y k u ş g e r ç e k t e n u ğ u r s u z mudur':' Biz T ü r k l e r d e b i r söz d a h a v a r d ı r : « H e r şeyi h a y r a y o r » d e r . B u n u n gibi b a y k u ş u n d a u ğ u r s u z b i r h a y v a n o lu p o lm a d ığ ı d a s a d e c e b i r i n a n ç m e s e l e s i d i r . B ir k ısım i n s a n b a y k u ş u n u ğ u r s u z o l d u ğ u n a , b i r k ısım in sa n d a u ğ u r l u o l d u ğ u n a i n a n ı r , b ir kısm ı da b u n u hiç d ü ş ü n m e m i ş t i r b i le . B ir in s a n ö lm iy e ce ğ in e i n a n ı r s a bazı z a m a n en a ğ ır h a s t a l ı k l a r ı y e n m e k b a ş a rı s ın ı bile g ö s t e r i r . Bu ç e ş it i n s a n l a r k u v v e tl i b ir i r a d e y e s a h i p t i r . Bir şe y in u ğ u r s u z l u ğ u n a h a y ır s ız l ığ ı n a i n a n m a k k ö t ü b i r ş e y d i r . E k s e r i y a i r a d e s i z a y ı f o la n h a s t a t i p l e r de bu çeş it batıl i t i k a t l a r fa zla o l u r . S a ğ lam i r a d e li ve n o r m a l b i r in s a n h e r ş e y i h a y r a y o r m a s ın ı b ile n , h e r ş e y i m e t a n e t le k a r ş ı l ı y a b i l e n i n s a n d ı r . S a ğ la m i r a d e l il e r i n a n ç l a r ı n ı k ö t ü ş e y l e r e d e ğ il, iyj ş e y l e r e y ö n e l t e b i l e n l e r d i r . T u n a B A L T A C I O Ğ L U . BE Y İN S İZ E Ş E K 1
A
slan m a ğ a r a y a g i r i p t a h t ı n a o t u r a r a k m a iy e t e r k â n ı n d a n til k i y e e m r e t t i : — Ç a b u k , b a n a s em iz b i r av b u l ! T ilk i m a ğ a r a d a n ç ık a r ç ık m a z k a r ş ı d a k i ç a y ı r l ı k t a o t la y a n b i r eşe k g ö r d ü . Y a n ın a s o k u l d u : te id i.2
— U l a n e ş e k ! S e n ne a p t a l s ı n b e , şu i n s a n l a r a g e c e g ü n d ü z h iz m e t e d e r s i n , o u y u ş u k l a r b ü t ü n e b ü t ü n s e n i n s ı r t ı n d a n g e ç i n i r l e r de b u n a k a r ş ı l ı k r a h a t ç a b i r k a r n ı n ı bile d o y u r m a z l a r . B u n u h a n g i k a n u n , h a n g i v i c d a n k a b u l e d e r i H a d i gel b e n i m l e , şu m a ğ a r a d a p a d iş a h ı m ız v a r , h a lin i o n a a n l a t ! D i y e r e k eşe ği m a ğ a r a y a g ö t ü r ü r ve içeri g i r m e l e r i y le A s l a n ’ın t a h t t a n s ı ç r ı - y a r a k eşeğ i p a r ç a l a m a s ı b i r o l u r . Bu a r a d a til k i h e m e n e ş e ğ in k a f a s ı n ı k a p a r a k i ç i n d e k i b e y n i y e r . A y n i z a m a n d a b e y n i çok s e v e n ve onu a r a y a n a s l a n k a f a y ı b u l u p da için d e b e y in o l m a d ığ ın ı g ö r ü n c e til k i y e ç ı k ı ş ı r : — N e r d e b u n u n b e y n i! Ne yaptın'.-'.. T ilk i ala y lı ala y lı g ü l e r e k c e v a p v e r i r : — H a ş m e t m e a p ! E ğ e r b e y n i o l s a y d ı , şu z a m a n d a h a k ve a d a l e t , v i c d a n a r a y ı p t a b u r a y a g e l i r m iy d i ! V e li Y A Z A R . N A Z IR IN T E H D İ D İ
M
e d e n i h a k l a r ı n d a n m a h r u m e d i l e n n a z ır ın b i r i y a r g ı ç l a r a d ö n e r e k : ’ — V e r d i ğ in i z k a r a r b i n le r c e in sa n ın h a y a t ı n a m al o l a c a k t ı r ! d e d i . Bu t e h d i t ü z e r i n e onu t e v k i f e t t i l e r ve b i r k a ç g ü n s o n r a d a s e b e b in i s o r d u l a r : — B u n d a n t a b i î ne o l a b i l i r , d e d i , d e v let k a p ı s ı n d a iş a la m ıy a c a ğ ı m a g ö r e e s a s m es le ğ im o lan d o k t o r l u k t a n b a ş k a b i r ş e y y a p a b i l i r m iy im ? Ç e v : E . G. • K A D R İ K IY M E T BİLMEK M E S E L E S İYeni S a bah, İstanbul:
O
t o b ü s l e y o lu m d ü ş t ü ğ ü z a m a n Ç e ş m e - m e y d n n ı ’ n d a , « h a k k u r a n k a f e s i a n e d ö n e n V a l d e S e b î l i ’ ni g ö r m e m e k için o t a r a f a b a k m a m . V a k t iy l e b u n a d a i r b i r iki y a zı y a z m ı ş ve «sebili n bir an evvel y ık tı r ı lm a s ı n ı» r i c a e t m i ş t i m . Ç ü n k i i b ir v a k i t l e r g e le n e g e çe n e «âbı h a y a t » içiren s e b i ld e n ş im d i gö zle z e h i r içmiye y ü r e - im t a h a m m ü l e t m i y o r d u . U L U N A Y . BİZ D E V E F İ L İ S T İ N ’ DE D . D . T . VE Ü N İ V E R S İ T E L E R A k ş a m , İstanbul :G
a z e te l e r i n h a b e r v e r d iğ i n e g ö r e , F i lis tin ü n i v e r s i t e s i ö n a y a k o lm u ş ; A k d e n i z ’in b ir k ı y ıs ın d a Y a h u d i l e r D . 'D . T . y a p ı y o r m u ş . Bizde ise D . D . T . nın y a p ı l m ı y a c a - ğı y ü z b in lir a s a r f e d i l d i k t e n s o n r a m e y d a n a ç ık t ı -B a r i ü n i v e r s it e m i z bu gibi a h v a l d e : — Bu b iz d e y a p ı l a m a z . Y ü z b i n l i r a larım ız ı h e b a e tm iy elim d e m e k s u r e t iy l e f a y d a l ı o ls a -Bu k a d a r ı bile m ü s p e t b i r h izm e t s a - y ı l ı r .E
G
E
P
A N D İ O N ’un oğlu, A t i n a k ı r a lı E ge, k endisini t a b t t a n i n d irm ey e u ğ r a ş a n yeğ e n le ri P a i l a n t i t ’lerle h a r b e b a şla r ve G i rit a d a s ın d a o t u r a n d ü şm a n la rın a m ağ lû p olur. Y e ğ e n le ri E g e ’yi v er gi o l a r a k G i r i t ’te k i m ü th iş dev M i n o t a u r e ’a k u r b a n için A t i n a ’nın yedi g e n ç kızını ve yedi d elikanlı sını y o lla m ıy a m ecb u r t u ta rla r .H e r c u l e ’ün a r k a d a ş ı olan E g e ’ nin o ğ lu T h é s é e ’de k u rb a n la rın a- rasına k a tılm a k ister. T h é s é e ço k k u v v e tlid ir ; b abasının m u azz am bir ta şın altın a sakladığı kılıcını on altı y a ş ı n d a y k e n taşı kald ırıp a lm ıştır.
H a zırlıkla ra başlar, lab re n tle re girince y o lu n u k a y b e tm e m e k için ipler alır ve m e m lek etin d en a y r ı lırken E g e ’ye şun ları söyler :
— H ü k ü m d a r ım , g ö rd ü ğ ü n g i bi k a r a y elk en çek iy o ru m . E ğer M i n o t a u r e ’u ö ldürürsem d ö n ü şte b ey a z ta k a c a ğ ım . Y o k ben ölürsem adam larım a yni yelkenle geri d ö necekler.
T h é sé e bir çok m a c e ra la rd a n
M i n o t a u r e ’u n g a l i b i T h é s é e .
s o n r a g alib iy e tin i ilân e d e r, lâkin s e v in ç te n y e lk e n in i d e ğ iş tirm e y i u n u t u r . S ah ild e bekliy en Ege u f u k ta g em iyi siyah yelkenli g ö rü n c e o ğ lu n u öldü z a n n e d ip k e n d in i de nize atar.
İşte b u n d a n so n ra A d a la r d e nizine Ege adı verilm iş denir. A s lında o k ıyıla ra yerleşen k a b ile le rin re islerine “ büyük,, m ânasına “Ege„ dendiği için deniz de bu is mi alm ıştır. Ç . A L T A N .
B İ R f V K U R U N T U S U
M
O D E R N y a ş a y ış d e y in c e z ü p p e le r in h a tır ın a k i m b i l ir n e l e r g e l i r . B a k ı n b e n im h a tır ım a g e le n le r e : 1) E v ; ta ş ta n y a h u t b e to n d a n , iç i d ış ı, d ö ş e m e s i, d i v a n , t a v a n la r ı te r k o s ile h o r tu m u t u t u p y ı k a n a b i l i r b ir e v . B ir k a r ı k o c a iç in ü ç o d a sı o la c a k v e h e r y a n ı b ir y e r d e n ı s ı tı l a c a k . 2 ) B a h ç e : e v h a l k ı n ı n iş- liy e b ile c e ğ i, b a ş a r a b ile c e ğ i b ü y ü k l ü k t e , 1 0 0 0 - 2 0 0 0 m e tr e . B u r a d a o i k l i m d e k o la y c a v e bo l y e m i ş v e r e n a ğ a ç la r la , s e b z e b a h ç e s i v e k ü m e s b u l u n a c a k t ı r . K ü m e s t e k i t a v u k l a r ı n s a y ıs ı e v d e k i i n s a n la r ın s a y ıs ın ın i k i , ü ç k a tın d a n d a h a ç o k o l m ı y a c a k k i , m u t f a k s ü p r ü n t ü le r i y l e b e s l e n s i n l e r de h e r g ü n y u m u r t l ı y a b i l s in l e r . 3 ) Y e m e k : b ir t ü r l ü o la c a k , ç o k ö z e n l e p i ş i r i l e c e k . B ir m is a l : iç in d e e t, p a ta te s , h a v u ç , t a z e f a s u l y a , t a z e b ib e r , p i r i n ç , d o m a te s b u lu n a n s e b z e ç o r b a s ı, s ü t l ü , y e ş il s a l a t a , m a r u l, h a v u ç v e y a la h n a s a la ta s ı. S a b a h la r ı te r e y a ğ ı. B ü tü n bu iş l e r g ü n ü n a n c a k y a r ım s a a tim a lır . 4 ) H a fta d a b ir k e r e y ü r ü y e r e k d a ğ la r a ç ı k m a k , te r l e m e k , y o r u l m a k , y a n m a k v e o g e c e d o y a d o y a s e k i z s a a t d e l i k s i z b ir u y k u u y u m a k . 5 ) E ğ le n c e le r : g a z e t e , d e r g i, k i t a p , r a d y o d a ç o k a r a n ıp b u lu n a b ile n m ü z i k p a r ç a la r ı, s i z i a n lıy a n v e s i z i n iç in k e n d i n i v e r e b ile n ö z d o s tla r . B u s a y d ığ ım b e ş ş e y d e n y a l n ı z b ir ta n e s i e ld e e d i l e b i l i r s e y i n e de b ü y ü k ş e y d ir .B A L T A C I O Ğ L U .
O L A N L A R ,
Y A Z A N : S U P H İB İ T E N L E R
» N U R İ İ L E R İAçlık
Ö ğle y e m e ğ in d e k a rn ım ı doyur* d u k t a n so n ra s o k a ğ a çıkıp işi m e g itm iy e k o y u l d u m . A k lım d a h e p o s a b a h o k u d u ğ u m g a z e t e h a v a disleri vardı. Bir k adın a ç lık tan y eni d o ğ u rd u ğ u y a v r u s u n u öldür* m üş, biri de yine a ç lı k t a n cami k a p ıs ın d a ö lü b u lu n m u ş ...G idec eğim y e re v a r m a d a n bir a z Önce d a r, pis b ir s o k a ğ ın b ir y a n m a bırak ılm ış iki ta n e s ü p r ü n t ü te n e k e s i g ö rd ü m . H e r v a k i t bu s ü p r ü n t ü l e r e k e d i ve k ö p e k l e r y a n aşır ve k a v g a ede ede yiy ece k birşeyler a r a r l a r . Bu sefer k ediler, k ö p e k l e r b ira z u z a k t a d u r u y o r l a r dı. T e n e k e le rin b a şın d a yirm i beş y a ş ın d a bir delikanlı iğilerek elle- rile s ü p r ü n t ü l e r i n içinden bir ş e y ler a rıy o r, b u l u y o r ve yiyordu.
D u rm a d ım , i s te m iy e re lr y a v a ş ladım , g ö z ü m ü n ö n ü n d e k i çirkin ta b l o y a d ik k a tle b a k m a k t a n ken dim i a lam a dım . T a m o a ra lık i s t i fini b o z m a d a n o genç başını ç e v ir di, b a n a b a k tı ve yine y i y e c e k a r a m ı y a koy u ld u . O bak ışı a n l a t a m ıyacağtm G ö z le rin d e u t a n m a v e k o r k u vardı. G üzelce b ir esm erdi. U z u n bir p a lto b ü t ü n v ü c u d u n u s a rıy o rd u , a y a k k a p l a r ı fe n a değ il di. O d u r m a d a n ağ z ın a te n e k e d e n bir şeyler b u lu p s o k u y o rd u . B irdenbire ken d im d en u ta n d ım ve hızlı y ü rü y e re k o ra d a n u z a k laştım. F a k a t o m a n z a r a yine g ö zü m ü n ö n ü n d e idi ; h a t t â işte ş im di bile g ö r ü y o r gibiyim.
C eb im d e iki liram vardı, hiç o lm azsa birini o gence v erebilir dim, o n u n la k o n u ş u p belki k e n d i sine bir iş bulm ası için faydalı o- labilirdim. H a y ır ; b en d e k i ilk d u y g u o ra d a n ve on d an k a ç m a k oldu.
F a k a t işte utanm ıştım . K e n d i m den, o n d a n , cem iyeit«|i, h a y a t t a n uta n m ıştım , k o r k m u ş tu m .
Mahmut Yesari
g u m eslek d a şın bazı h ik â y e le ri ni o k u m u ş vc b e ğ e n m e m iş
tim , f a k a t h e r g a z e te vç derg id e h ik â y e ve ro m a n l a r ı n a sık sık rast* ladığım için h er hald e bir ede b1 değeri o l d u ğ u n a ş ü p h e e tm iy o rd u m '
Bir g ü n N i z a m e ttin N a z if’in çı k a rd ığ ı İ s t i k l â l g a z e te sin e yazım ı
g ö tü rd ü ğ ü m v a k i t beni M a b m u t Y e sa ri ile tan ışd ırd ıla r . O r a d a k endisi ile ilk ve son defa o la ra k k o n u ş tu m ve o n a acıdım . Ç ü n k ü y azılarını s a t a r a k y a ş a m ıy a m e c bur o la n bu ro m a n c ın ın halinden p arasız, y o rg u n ve ü m itsiz olduğu y a n i h a y a t t t a n m e m n u n olm adığı belli o l u y o rd u .
M em leketim izde y az ı ile p a r a k a z a n m a k , aile b eslem ek, m u tlu bir h a y a t y a ş a m a k p ek de kolay değildir. Zaten h ep im izce bilinen bu h a k ik a tin işte en canlı misali h a y a li k a r şım d a d u ra n M a h m u t Y e sari değil m iydi ? T a b ii, b a n a y a zılarından iyi p a r a k a z a n m a d ığ ın ı a n la ttı ve :
— A r t ı k s a n a t için değil, ek m ek için y a z ıy o r u m , n etice m alûm dedi.
K e n d isin e h a k verdiğim i, yani, yü zlerce yazısı içinden an c a k bir k a ç ta nesinin k a la c a ğ ın ı söyledim. K ızm ad ı, darılm adı, f a k a t ü m itsiz liğini bildirm ek için :
— N e yazsam b o ş ! Dedi. M erh u m u n İ s t i k l â l için g e t i r diği yazıyı elinden aldım , b aktım . M ü re k k e p li kalem le yazılm ış, g ü zel, tem iz y a p r a k l a r , hiç ta s h ih fi lan da y o k .
— B öyle mi yazarsınız ? diye so rd u m .
— H a y ır ; önce y a z a r ve tas hih ede rim , on d an so n ra tèm ize ç e k e rim , diye c e v a p verdi.
M erhum un h ik â y e ve r o m a n a kabiliyeti ç o k tu , cem iyeti, i n s a n la rı, o layları p e k iyi g ö r ü r ve g ö r düklerini de y ine p e k iyi yazardı. Y a lnız h e r g ü n k ü e k m e k derdi sa n a t a h asr e d e c e k v a k i t ve keyif b ıra k m ıy o rd u .
Paul Valéry
|ZTransa’nın en b ü y ü k edibi o l d u ğ u n d a h erkesin birleştiği P a u l V a lé r y ’nin ö lü m ü b ü tü n d ü n y anın e d e b iy a t çe v relerin d e p e k b ü y ü k bir teessür doğurdu. Fen ve riy a z iy e adam ı, dilci, şair, m u h a r rir, a k a d e m i üyesi, professör.zeki, sevimli, hasılı p e k y ü k s e k bir şah sih y e ti o lan p e k b ü y ü k ç a p ta bir adam !M e rh u m u n ed e b iy a tın d a n , şii rinden b a h se d e c e k k a d a r ik tid a rım yok. Zaten seksen defa oku m a d a n o n u n şiirlerini a n l a y a m a d ım .O n u n y az ıla rını Öyle her F r a n sız da k o lay lık la o k u y u p anlıya- m az ve ze v k in e v a ra m a z . Edebî k ü l t ü r ü y ü k s e k o la n la r için a r is t o k r a t bir şair ; y o k s a harcıâlem değil.
B u ndan o n beş yıl ö n c e P a r i s ’ te ç ık a n M a tin g a z e te s i bir an- g k e t a ç a r a k P a u l V a l é r y ’yi kaç k i şinin o k u y u p anladığını s o rm u ş tu . G e le n c e v a p la ra g ö re 20,000 kişi nin ü sta d ı o k u y u p anladığını ve b e ğ e n i p t a k d i r ettiğini öğre n d ik ti.
P a u l V a lé ry ta r i h i sevm ez ve o k u l l a r d a o k u tu lm a sın ı hiç iste mezdi. H a tt â , ta rih in istikbali emin değildir, derdi.
Değil yalnız Fransızlar, h a ttâ b ü tü n m edenî milletlerin edipleri P. V a lé r y ’nin ö lü m ü n d e n m ü te e s s ird irle r ve onun< d ü n y a ça pında birinci sınıf bir edebî v arlık o l d u ğ u n d a m u ta b ık tır la r. Eğer Fransız- ca n ın b u g ü n k ü m ükem m elliği o l m asaydı P . V a lé ry akıl ile hissi, ze k â ile hey e can ı te v a z ü n e t t i r e m ezdi d iyenler p e k haklıdırlar.H iç d u rm a d a n yeni y e n i d ü şü n ü ş ile r leyiş v e g ü zellik m etodları ve ş e killeri a r a y a n ü s t a t bu vazifenin ihm âl edilm esini k ab u l edem ezdi diyorlar.
P a u l V a l é r y ’nin d ü şü n ü ş tarz ı p e k h ü r idi. O hep h a k ik a ti a r ı y o rd u . F a k a t bu h ü r r iy e t ve h a k i k a t a şk ı herkesin h o ş u n a g it mez. işte ü s ta t her şeyi hırssız ve k o r k u s u z g ö r ü y o r d u . A . S ie gfried’ e g ö re , h a y a tı böyle g ö rm e k te bir ebedîlik vardır. ( A r k a s ı İ V i n c i s a y a f d a ) . *
4
İ C
■S
*O
S
Y
E
T
E
■İstanbul çeşmele
rine dair
T a n in , İstan b u l : g u y ı ı n g ü rü l gü rü l g en iş o l u k l a r d an aktığı, ö n ü n d e yayıldığı t e k İstanbul çeşmesi o l a r a k , B e y ko z çarşısındaki G ü m rü k ç ü İshak A ğ a çeşmesini h a tırlıy o r, y a ln ız bu çeşm ede suyu akışile ve bollu- ğile bediî bir u n su r o la ra k g ö r ü y o ru m .İstan b u l çeşm elerinin baz ıla rın dak i s a n a t değerini aslâ k ü ç ü m s e m em ek şartile, suyu t e ş h ire lâyık bir u n su r o la ra k k ab u l etm em iş b u lu n d u k la rın ı teslim e tm e k m e c b u riyetindeyiz. H a tt â , bu İshak A ğ a h a y r a t ı da dahil, İs t a n b u l ’un hiç bir çeşm esinde suyun k ö p ü r ü şü, dalga haline girişi, ş a h l a n m a sı, atılm ası, k ö p ü k le n m e s i, sesler çıkarm ası vaki değildir. V e d ik k a t çeşm enin taşların d a , o y m a la rın d a , y azılarında, sa ç a k la rın d a bırakılır: S u a n c a k içilecek, y a h u t , testiye k o n u lu p g ö tü rü le c e k tir .
Bü halin sebebini de, İsta n b u l’ un denizlerle k u şatılm ış o lm a k ta n gelen bir alışkanlık ve bir g u r u r içinde, n ih a y e t bir çeşmenin t a ş ları a rasın d a g ö r ü n ü p gidecek bir suya fazla d e ğ e r v e rm e m iş o l m a sına atfedebiliriz. N . S ı r r ı Ö R İ K . Y E N İ A D A M . — N a h id S ır r ı Ö r i k ’in g ö r ü ş ü n ü d o ğ ru b u lu y o r u z . İ s t a n b u l ç e ş m e le r in d e su y a l n ı z b ir f a y d a u n s u r u d u r , s ü s u n s u r u d e ğ il. İ s h a k A ğ a ç e ş m e s i iç in d e b ö y le . B u n u n s e b e b i h iç ş ü p h e y o k su ö z l e y i ş i n i n de- n i y l e d o y u r u lm u ş o lm a s ıd ır . S u y u n h a y a l o k ş ıy a n b ir u n s u r o lu m u n a g i r m e s i s u y u ö z le y iş te n i- l e r i g e l i y o r ç ö l, s te p , dağ e v le r in d e g ö r ü ld ü ğ ü g ib i. «
Köy evleri na
sıl olmalıdır ?
Balıkesir Postası :
^ f a k t i l e ekseri köylerim izde kesik ta b ir ettikleri, ikişer üçer d ö n ü m lü k e tra f çakıl veya a v lu ile çevrilmiş bağ, bahç e ve m eyvelik ler vardı. Z a m a n la k ö y lerin k a l a
balık laşm ası ve c e h aletin k a r a g ö m le ğ i ve n i h a y e t b u n la rı k o r u m a k t a k i güçlü k n etice sinde bu y e r lerden istifade im k ân ın ı g ü ç l e ş t i r diği için b u n la rın yerine k ö y lü le r h u b u b a t e k m e ğ e başlam ışlardır.
işte biz y e n id e n b u nların i h y a sını u y g u n g ö rm e k te y iz . Bu k e sikler d ü n ü n ih tiy a ç la rın a g ö re d e ğil b ü g ü n ü n y a şa y ışın a g ö re t e k ra r tan zim edilebilir. Bir k ö y evi y a p ılırk e n en az iki d ö n ü m l ü k a- razi üzerine k u ru lm ası lâzım dır Bu da p a r a y a d a y a n m a z , bu n u b u l m a k ta güç değildir. Bu im k â n k ö y lü n ü n her zam an e l i n d e d i r .Ç e v resi 250 m e t r e olan bu t o p r a k ü- zerinde 500 m etre k a re sin i bina- y a a y ırm a k ve g e ri kalan . 1500 m etre k a re sin i de üçe tak sim e d e rek bağ, y o n c a lık , sebze bahçesi o la ra k a y ırm a k m u v a fık olur. A . K O C A B I Y I K O Ğ L U . Y E N İ A D A M . — K ö y e v le r i ş u u r u a h l â k î b ir ş u u r o la r a k v a r d ı r ; a n c a k t e k n i k v e m e d e n î b ir ş u u r o l a r a k h e n ü z y o k tu r . E ğ e r b ö y le b ir ş u u r k u v v e t l i c e v a r o ls a y d ı, ş i m d i y e d e k d e v l e t ir a d e s i n i s a r s m ı ş o la c a k tı. Y u k a r ı k i y a z ı y ı d i k k a t e d e ğ e r b u ld u k . B iz d e k ö y e v l e r i c e m i y e tç e ç ö z ü m l e n e c e k b ir p r o b l e m d ir . ö n c e b ir k ö y e v i t i p i s e ç m e l i y i z . S o n r a b u n u s ta n d a r la ş tır - m a l ı y ı z . S o n r a b u n u d ö k m e d ö k e r g i b i b ir d e n d ö k m e l i y i z . B iz b ö y le d ü ş ü n e b i l i y o r u z . •
Yıldızeli’nde
y ı l d ı z e l i ’nden bildirildiğine g ö re o r a y a gelen a k t ö r Ziya G ü n eşi ve kızı ile Yıldızeli gençleri I. H. B a lta c ıo ğ lu ’n u n A n d a v a l P a la s adlı piyesini başarı ile o y n a
mışlardır.
K Ö Y L E R
jçierin d e öyleleri vardı ki, tren d e n a tla m a k , o r a la rd a k a lm a k a rzu su n u d u y d u m . Y e rleşm iş o ld u k la rı ve y u ş a m a k az m inde b u lu n d u k ları belli idi Bir vadiye sok u lm u şla rd ı, k o r u n m u ş bir du- | ru m la rı vardı. B inaları sağlam g ö r ü n ü y o r d u . K ü ç ü k m in a re le rin den, bir eksikleri olm adığı anlaşılıy o rd u . Y ü k s e k ve k o y u ve sık ağa çlarla b ezenm işlerdi. O r t a la r ı n d a n bir k ü ç ü k su geçiyordu. Ç eşm eleri, değirm enleri, h a m a m la r ı o ld u ğ u n a inanılabilirdi.
B u n a karşı ö yleleri vardı ki yine bir k ü ç ü k su k e n a rın d a idiler; çırılçıplaktılar. D üz damlı, t o p r a k t a n y ap ılm ış, aralık lı, basık k i r li evleri v ardı. Bir t e k a ğ a ç l a r ı 'y o k t u . T e r k e d i l m i ş e b e n z i y o r l a r dı. T a b ia t b a k ım ın d an e v v e lk ile r k a d a r verim lidirler : suları v a r dı, bir v adiye sığınmışlardı, civ ard ak i t a r la la rı d ü zg ü n d ü , o k a d a r d ü z gündü ki, biı tarla la rı iştiyen kim selerin o ev lerd e o t u r a n i n san lar o lduğuna in an ılam azdı. Birincilerin yerleşm iş hali k a r ş ıs ı n da bunların g öçebe d u r u m u n u n asıl izah etm eli ?
Y alnız, çıplak ve aç insan, kendini bir d ağ y a m a c ı n d a k o r u n m u ş hissetti. G ö k le rin ihsanını to p l a m a k h u susunda d ü zlü k ten d a h a geniş i m k â n la ra malik g ö r ü n e n dağ, o n u birik tirm e k , belli bir y ere se v k e tm e k ve adil bir su re tte d a ğ ıtm ak im kânına da m a likti. A y n i za m a n d a , girinti çıkıntıları a r a s ı n a s o k u la n la ra , g ö k lerin gazebine k arşı k a n a t germ iş gibiydi.
Beğendiğim iz yere değil, f â k a t ta b ia tın zo rla rın a u y g u n y e re k u ru lm a d ık ç a , ve d ü n y a y a k a z ık k a k a c a k gibi h a r e k e t e t m e dikçe, bir t o p lu lu k için y a ş a m a im kânı y o k tu r. B ü tü n ıstırabımız, göçebeliğithizden g e liy o r.
* E s a t K a m i l E R T U R .
Y A Z İ
E
D
E
Radyo programı
2 2 . A ğ u s t o s 1945 ta rih li A k ş a m da “A n k a r a ra d y o s u n u n m ü zik y a y ım ı ve r a d y o dergisi» başlıklı bir yazı o k u d u k . Y a z a n : F ik r i Ç iç e k o ğ lu . Y a z a r, A n k a r a r a d y o s u n u n p r o g r a m m eselesine d o k u n u y o r . İkinci d ü n y a harb in den ö n c e y a y ın la n a n y a b a n c ı r a d y o derg ile rin d en b a h s e tt i k t e n s o n ra d iy o r ki : “ Bizim de bir ra d y o d ergim iz v ar. D ö rd ü n c ü cildin 43’ ü n c ü sayısını da nefis bir b a s k ı y la o k u y u c u l a r ı n a sunan d e r g i , a d ı n dan da an la şıla c a ğ ı gibi, r a d y o y a y ın ın d a n ve ra d y o t e k n iğ in d e n ba h se d e r. O k u y u c u la r ı n a h e r ay dış k a p a ğ ın ın iç kısm ında yaln ız bir h a fta lık bir (k a lıp -p r o g ra m )v e - rir. Bu p r o g r a m ın baş ta ra fın d a derginin şu yazısı v a r d ır : “ Mec m u a m ız şim dilik a y d a bir ç ı k tığ ın dan, a n c a k bir h aftalığını v e r e b i leceğim iz m ufassal p ro g r a m ın y a y ım ında b ü y ü k bir fayda g ö r m e dik. B u n u n için a ş a ğ ıd a k i gibi, a- yın h er h afta sın d a a y n ı yayını i h t i v a eden bir k a lıp - p r o g r a m v e r m eği d a h a u y g u n bulduk.» Y a z a r kendisin in bu fikirde o l m adığını ve d a h a m ufassal m a lû m at a r a m a k i h tiy a c ın ın d u y u l a c a ğını b e lirte r e k b ir g e c e d e k i h er çeşit y a y ın d a n ö r n e k le r a lıyor.Biz y a z a rı ço k hak lı bulduk. Ismayıl H a k k ı B a lta c ıo ğ lu İs t a n b u l ’a geldiği z a m a n b ir ra d y o piyesi o lu p olm adığını m e ra k la s o rd u k . B a lta c ıo ğ lu ra d y o piyesi y az m a sın ı bilen ; yan i, ra d y o pi yesinin ta b ia tın ı t a n ı y a n t e k ya- zarım ızdır. B u n u n için o n u n p i yeslerini t a k i p e tm e k is te riz .H o c a , bir piyes v e rdiğini ve b unun bel ki o y n a n a c a ğ ın ı söyledi. F a k a t g ü nü belli değildir. Bu piyesi d in le m eğe niyet eden k im sen in ra d y o b aşından k a lk m a m a s ı lâzım d ır.G er çi ra d y o idaresi h e rg ü n g a z e t e l e r de p ro g r a m n e ş r e d e r am a bu p r o g r a m o l m a k t a n çok u za k tır. R a d y o idaresi üç a y d a n üç ay a bir plan y a p a r g az eteler bu p la n ı
neş-6
41I
A N :O L U Ş L
E R İ ŞA R
rederler. P la n a b a k a rsın ız “temsil» diye ya z a r; fa k a t, ne tem silidir, k i min p iyesidir bilinm ez. R a d y o ida resi m ufassal p r o g r a m ın ı a y d a n a y a tanzim e d e m iy o r sa a y d a bir çıkan kendi dergisinde b u n u neş- r e d e m e m e k t e h ak lıd ır. F a k a t g ü n lük gaz etelerin m ufassal p r o g r a mini y a y m a sın ı tem in e tm elidir. A n c a k bu suretle dinleyici ra d y o düğm esini bir ta k ım m eçhullerden k u r t u l a r a k çevirebilir. Bizce R a d y o idaresinin pek külfetsiz b a ş a ra c a ğ ı en b ü y ü k eksiği p ro g ra m - sizliğidir.•
Kitap tenkidleri
0 i r ç o k dergilerde “Bize gelen k ita p la r» başlığı a lt ı n d a h a f ta n ın y a h u t 15 g ü n ü n içinde ç ı kan k i t a p la rd a n bahsedilir. G a y e si olsa olsa o k u y u c u y a y a y ın la n a n k i t a p l a r ı h a b e r v e r m e k ve t a n ı t m ak. F a k a t bu sü tu n la rd a bir me dih salgını bakim dir.
B unun sebebini b u la m ıy o r d e ğiliz. B u g ü n ü n y a y ın b o lluğu k a r şısında çıkan b ü tü n k ita p la rı o k u m ak , in c e le m e k ve g erçek bir ten- kid y o lu n a s a p m a k im kânsızdır. Z a te n bu işin g aye sine v a r m a k için y etk ili kim seler eline bırakıldığını da s a n m ıy o ru z . Zaten h a fta nın y a y ınını k o v a l a y ı p b uau, zaviyesi belli bir te n k id ad e sesinden geçi re b ile cek k aç kişimiz vardır ki...
B öyle y a p ıla m a y ın c a m e t h e t m ek bir ta k ım k u s u rla r b u lm a k ta n d a h a k olay b u lu n u y o r ve o s ü t u n lard a aşırı bir m edih h ak im o l u y o r . H a lb u k i g a y e bu o la m a z .D e r gi ve g a z e te le r y u k a r ıd a söyledi ğim iz gibi gerçek bir te n k id y o lu n a gidem edikçe y a p a c a k la r ı en m a k u l iş, haftanın y a h u t on beş g ü nün yayınını liste h alinde v e r m e k tir. A y rıc a re klâ m istiyenlere reklam yapılsın. F a k a t o s ü tu n la r da aşırı bir m ed ih daim a yersiz o lu y o r. H a ftan ın y a h u t on beş g ü nün yayınını sadece bir liste h a linde verm ek, k ita b ı t a n ı t m a k işi ni y a p a m a z s a da ; bu şekilde b e y
lik sözlerle m edih ¿ e hiç bir şeyi ta n ı t m a z . ^
F ır s a t b u lm uşken şunu da söy- liyeyim ki böyle bir liste verm e k a d e tin i her g a z e t e ve dergi e d in m elidir. Bir h a f ta içinde neler ç ık tığını o k u y u c u n u n bulm ası çok zo rd u r. O k u y u c u a n c a k ç e v resin deki y a y ın d a n h a b e rli olabilir. İs ta n b u l ve A n k a r a gibi ço k kita- bevi olan şeh irlerd e bu bile i m k â n sızdır. G e riy e A n k a r a caddesi ca- m e k ân la rile g a z e t e sa y f a la rın d a k i reklâm sü tu n ları kalıyor. Y a z ı işi ni kendine m eslek edinm iş o lanlar bile tam bir listeye s a h ip olam ıy o r lar. BunUn için dergiler ve gaze te l e r yaln ız ken d ilerin e gelen k i t a p l a r l a k alm am alı nöbetçi d o k t o r ları, ra d y o p ı a g r a m ı gibi m u a y y e n bir m ü d d e t içindeki yayını v e rebilm ek için de g a y r e te tîn e lid ir . Ben 1944 yılı başında 1943 içinde çıkan k ita p la rı Y e n i A d a m o k u y u c u la rın a liste o la ra k v e r m e k ve o k u d u k la rım d a n k ısaca bah se tm e k istem iştim . Bir yıl içindeki k ita p listesini te m in edem edim . Bu çok b ü y ü k bir eksiğim izdir.
•
Fikret Âdil
0 i r y a z ım d a F ik r e t  dil’de k u v vetli bulduğum bir misalini a l m ıştım . U lu n a y bunu F ik r e t  dil’e k a r ş ı g ü v e n e m iy o r m u ş . B an a v er diği bir c e v a p ta bir s ü tu n d a n f a z la F ik r e t  dil’den b a hse diyordu. O y s a k i benim en anlam a d ığ ım y a za r F ik r e t  d il’dir. C u m h u r iy e t* te re sm e , resim sergilerine dair y a p tığ ı tenkidler g e n e n ey se ; f a k a t T a n in ’de çıkan yazılarını bü y ü k bir güvensizlik içinde o k u r u m . N itekim sık sık da bu g ü v e n s iz li ğimi h a k lı çık aran sebeplerle k a r şılaşırım.
19 A ğ u sto s 945 tarihli T a n in *- deki yazısını o k u y o ru m . D a h a ile- riki sü tu n la rd a g ö z ü m e Y e n i A -
d a m ’lı bir söz ilişti. A t l a y a r a k o
sü tu n u o k u m ıy a başladım . S ay ın y a z a r 555’inci sayının k a p a ğ ın d a ki “Şiir ve şair üzerine söz» adlı
yaz ıy ı ele alm ış. B u yazıda sayı lan 6 m ad d e y i te k r a r l ı y a r a k diy o r ki :
Y e n i A d a m şairi b öyle g ö r ü
y o r. M üsaadesile ben onun bu a l t ı m addelik g ö r ü ş ü n e bir yedinci ilâv e ed e ceğ im :
7 — Ş air, kendisi h a k k ın d a b öyle d ü ş ü n e n le r o ld u ğ u n u bildiği halde o n ları ne yen i ne de eski, bir ad a m y erin e k o y a r a k şiirini y a zan insandır.
F ik r e t Adil h a s ta mıdır, ateşi mi v a rd ır anlam a dım ? Bu ne a n layış ? A y o l o yazı Şaka idi ! ş a ka ! A c a b a F ik r e t Adil de mi ş a k a y a p ı y o r diye düşündüm . F a k a t değil. A n la y ışın d a n o k e r te em in ki bu anlayışını bir s o n ra k i y az ı sında da t e k ra rla m ış. H a y r e t ! Y e
n i A d a m * m k a p a k yazıları bir yıl
v a r k i h e p ş a k a t a b ia ti taşır. Ve b ilhassa bu “Şiir ve şair ü ze rin e söz,, başlıklı yazının ş a k a o ld u ğ u nu a n la m a k için o silsileyi de t a kip etm e ğ e lüzum y o k tu r.
Bu s ü t u n u n talihi ; z a h ir !
•
Yine mise en page
Q e ç e n h afta M is e e n p a g e ’dan b a h se tm iştim . Bu gün de h a tırım a gelen bir n o k t a y a işare t e t m ek istiyorum .
A ş i y a n ’ın bir m üze haline k o n u l a r a k açıldığı gün T a n in g a z e tesi bir a n k e t n eşretti. Ş üp h esiz em e k li bir iş ve güzel bir h a t ı r l a yış. A n k e t b undan yirm i sene ö n c e y a p ıla n an k e tle rle k ıy aslam ak için y ap ılm ış. B an a da so ru lm u ş ben de ce v a p verm iştim . Ertesi gün m e ra k e d e re k g a z e te d e aradım. Ç o k z o r buldum . Ç ü n k ü a n k e t k ır p ın tı s ay faların d an birisine y e rle ş tirilm iş. Şim di düşünelim . A şiy an m ü ze o la ra k açılıyor. Ö nem veril miş bir hadisedir bu. Bu m ü n a se b etle F ik r e t için bir a n k e t y a p a cağız. B a lta c ıo ğ lu ’ya, N iza m e ttin N a z if’e, N u ru llah A t a ç ’a ve bir ta k ım g en ç le re soracağız. B unun c e v ab ı kırpıntı say fasın a k o n u r mu ? G a z e te böyle bir a n k e te ö- nem v erm iy o rsa ne diye a n k e t y a pıp da âlemi z a h m e t e so k tu ?
N iz a m e ttin Nazif Tepedelenli bu a n k e t için bir yazı yaz m ış,d a ha bu lu p o k u y am ad ım . F a k a t s ö y
lendiğine g ö r e çık a n c e v a b ın d a k i y a n lışla rd a n b ahsetm iş. B u a r a d a a n k e ti n k ı r p ı n t ı sa y fa la rın d a çık ı şın a d o k u n m u ş m u bilm iy o ru m . F a k a t h e r hald e d o k u n m a lıy d ı. Ç ü n k ü : ö n c e , N iza m e ttin N azif ze v k in e in andığım ız bir i n sa n ,so n ra da bu t e r t i p h atasının h e r h a n gi dizgi h a t a s ı n d a n d a h a m ühim o ld u ğ u n u bilecek bir y az ard ır.
•
İki devir arasın
da kalanlar
Q r h a n Seyfi O r h o n T a svir* de -bu başlık a ltın d a yazdığı bir e d e b iy a t yazısını şu sa tırla r la baş lıyordu :
“E deb iy a tta en talihsiz o lanlar iki d e v ir a ra sın d a k a la n la rd ır. Bij- t a rz , usaresini k ay b e d ip , h e n ü z y e nisi de k u ru lm a d a n y etişen ler d e ğ e rle rin i g ö ste re m e d e n silinir g i der. S a n a tin bu b u h ra n devri, a n c a k b ü y ü k şah siy etlerin yaşıyabi- leceği bir iklim dir. Ö te k ile r o ld u ğ u n d a n çok d a h a b o d u r k a lır ve y a h u t ç a rç a b u k u n u t u l u r . O n la r için eskilik gibi yenilik de bir k u surdur.,,
Bu fikir bizi üze rin d e d ü ş ü n dürdü. T a r ih in b ü y ü k s a n a t k â r di ye audığı insanlar h ep bu iki de vir arasında k alan la rd ır. D a h a d o ğ ru su o n la r eskiyi yıkıp yeni bir sistem buldukları için iki devir a- ra sın d a g ö z ü k ü y o r la r. Y o k s a o n lar bir gelen e ğ i y ıkm ışlar ve y erin e kendi işlerinden gelen bir sistem k u rm u şla rd ır. Yâni a r a d a değil yenidedirler. Bu sistem ilerki ııe ■illerin elinde yeni bir anane ha line geliyor, ve yeniyi b aşlata n şa h ısla r iki devir a ra sın d a gibi g ö z ü k ü y o r
Eskiyi y ık ıp yeni bir sistem ku rm a g ü cü taşım ıy a n lar ise bu b u h ra n devirlerinde, bir gelenek içinde o l m a k ta n ço k daha bodur, kalırlar.
Celâleddin 'Ezine’
nin bir yazısı
"J"evfık F ik r e t ’in ölüm ü n ü n otu zuncu yılına rastlıyan A şiy a n ’ ın m üze o la ra k açılışı müııasebe tile bir çok y az arlarım ız F ik re t için d ü şündüklerini yazdılar. Bu a
r a d a C elâled d in E z in e ’nin de 21 A ğ u s t o s tarih li C u m h u r i y e t l e bir y azısını o k u d u k . Bizde, bir yazı, ö b ü r y a z a r l a r d a da sezdiğimiz g i bi, zorla yazılm ış, m e t h e t m e k için k ı v r a n ı l m ı ş hissini verdi. T e k r a r o k u y o r ve d ü ş ü n ü y o ru z , y a z a r di y o r ki :
T e v f ik F i k r e t ’in « A şiy a n „ ı m ü ze h aline g etirild ik te n so n ra açılış t ö r e n i şairin ö lü m ü n ü n o t u z u n c u yılm a ve a ltı sen e lik bir sa v a şta n s o n r a in sanların sulh g ü v e rc in le ri ni â z ad e ttik le ri k u tlu bir ta rih e isabet e tti. B arışın ve insanlığın m üm in kulu F i k r e t ’e ne m utlu 1
A k ıl, m a n tık , m u h a k e m e y i bir ta ra fa b ıra k ıp b öyle tesa d ü fle rd e n pay mı çık araca ğ ız.
Y a z a r d iy o r ki: « F ik r e t ’in T ü r k şiirindeki yeniliğ in i, saf tü rk çe n in h ü k ü m sü rd ü ğ ü b u g ü n , y ani “R ü babı Ş ik e ste „ n in n eşrin d e n k ırk şu k a d a r sene s o n r a d a h a iyi a n lıyoruz.»
Dilde sadeleşm ek şiirde yenilik d em ek midir. K aldı ki F i k r e t ’in dili nin sadeliği ve sağlığı da su g ö tü rü r.
Y azar d iy o r ki : O , D ivan ve T a n z im a t e d e b iy a tla rın ın nazım ii- saıııie z a m a n ım ızın öz şiir dilinin m u v a sa la sı oldu.»
D iv an ve T a n z i m a t e d e b iy a tı nın nazım lisanını anladık. F a k a t z a m a n ım ızın öz şiir dili ne dem ek?
Y a z a r diy o r ki : “T erk ib le rin - de m aziye h a s r e t, ta rz ın d a a l a f r a n galığın, “E deb iy a tı Cedide» den m ev ru s ahengi sezilm ekle beraber; şidirm izde, bilhassa H a s ta ç o c u k ve B a l ı k ç ı l a r gibi m a n z u m e le rin de İstanbul lehçesini p ü rü z s ü z k u l lanan ve şekilde mısraı k ıran in kılâpçı san a tk â rd ır.»
Şiirde mısraı kıran insana inki- lapçı s a n a tk â r diyen y a z a r ’şiirden mısraı kaldıran nesle niçin la k a y t. Birincisini in a n m a d a n s ö y lü y o r i- kincisine mi ih m alk âr?
Y a zar diyor ki : “B u g ü n ü m ü z ü hazırladığı için, F ik r e t şiirimizin b ü y ü k yapıcılarından biri o la ra k kalacak.»
İki s ü t u n l u k yazının içinde hiç bir y e re istin a t e ttirilm e y e n b o ş lu k t a s allan a n bir söz.
( A r k a s ı İ T i n c i sayfada).
C3
b
M
L IE R
Y A Z A N : E N V E R N A C İ G Ö K Ş E N
Güzel koku düşkünlüğü
^ s y a ’nın ze vk ve safasm a düşk ü n valileri en güzel k o k u la rla do lu bir a tm o s fe r içinde y a ş ı y o r l a r dı. M uhteşem s a r a y l a r ı n ı a y d ı n l a t a n m eşale le rd e g ü z e l k o k u lu ş e y ler de y a k ılıy o rd u . S a r a y möble- leri k o k u l u a ğ a ç la rd a n yapılırdı. Y iy e c e k ve içeceklere h er tü r l ü n e fis k o k u l a r katılırdı. S a ra y la rın d a k o k u l u su lar saçan fiskiyeler, çeş m eler y a p tırırla rd ı. Ü z e rle r in e u z a nılan y u m u ş a k h a lıla ra bile k o k u
l a r sü re rlerd i.
O r t a ç a ğ ı n yüksek s o s y e te sin d e y em e k le rd e n so n ra g ü lsu y u ile el ve ağız y ı k a m a k â d e tti. Ç o k z e n gin olan lar, ziy a fe t s a lo n u n u p a r füm le d o ld u rm a k için, güzel k o k u lu sular n eşred en fiskiyeler y a p tırırlardı.
Eski A tin a ve K o re n tlile r ş a ra p la r ı n a m e n e k ş e , gül vesair k o k u lu çiçekler a ta r la rd ı. Sakız,Ö da ğ acı, ta rç ın k o y a r a k da hafif bir acılık verdirirlerdi.
G üzel k o k u m era kı en fazla R o m a ’da gelişti : a tla r a , k ö p e k l e re, m o b lelere , d u v a r la r a bile s ü rerlerdi. Bir za m a n geldi ki k o k u israfı k o rk u n ç bir hal aldı. M a b e t lerde y a k ıla c a k , k u lla n ıla c a k k a darı dahi b u lu n m a z o ldu, bunun ü z e rin e Lincinus C r a s s u s ’un emri- le itidali sağlıyan bir k a n u n ç ı k a rıldı.
15’inci Lui devrinin s a r a y k a dınları h e r gün b a şk a bir k o k u Bürünürlerdi. S a r a y salonları h er gün bir çe şit k o k u y l a dolardı.
Eski A s y a ve A v r u p a m ille tle rinin çoğu ölülerini y a k a r l a r , k ü l leri ni saklarlardı. Ö lü n ü n ailesi o- dun yığınını güzel k o k u la rla ö r t m eği bir izzeti nefis meselesi te lâk k i eder, k o n u la n k o k u la rın f a z lalığıyla Öğünürdü.
A g a m e m n o n ve H i p p o l y t e ’in m eza rları etrafında tam üç a y k o k u la r, ıtırla r yakılm ıştır.
B ü y ü k İsk e n d e r’in cenaze me rasim inde b ü tü n H indistan ve A ra
-b is ta n d a k i m a ğ a z a la r ın k o k u lu r e çineleri yakılm ıştır.
N e ro n , karısı P o p p e e ’nin c e n a ze m era sim in d e A r a b i s t a n ’da bir y ıld a elde edilen tarçın, k a r a n f i l gibi b a h a r a t ı y a k tırd ı.
A n tu 'v a n , ken d isin i bekliy en K l e o p a t r a ’ya k a v u ş m a k üzre İs k e n d e r i y e ’ye g irerk en y a k ıla n k o k u lu ş ey lerin d u m a n la r ın d a n g ö k y ü z ü g ö rü lm ü y o rd u . Ş a rlm a n , zafer d ö n ü ş le rin d e s a ra y ın d a kıym etli k o k u l a r y a k t ı r a r a k dinlenirdi. •
Şehir tiyatrosu
yazarları
-47
satırlık bir cüm le o k u d u m . — N e rk isi’den mi ? — H a y ır ! İbrahim D elideniz’ den. 8 A ğ u s to s ta rih li T a s v i r g a zetesinde, “S a h n e s a n a tk â r l a r ı m ı z ve A n k a r a k o n se r v a tu a rı,, adlı m a kalesinde. B öyle o k k a lı cüm leleri ne a r a sıra ra stlıy o ru m .— F a k a t azizim, m a t b u a t s a h nesi Ş ehir tiy a tro s u sahnesine hiç ben zemez ! O k u y u c u , rejisörden d a h a sert ve am an sız d ır. “ H addim Oİmıyarak„ sü tu n u m u h a rr ir i Vas- fi R iza Zobu bile bu te v a z u u n d a n vaz g eç e re k kendini y a ln ız Ş e h ir T i y a t r o s u sa h n e sin e v erdi.
— Sırası g e lm işk e n sana s o r a yım : İsta n b u l Ş eh ir T i y a t r o s u t i y a t r o m u d u r,g a z e te c ilik o k u l u m u dur, bir tü rlü an lıy a m a d ım I R e ji sö rü n d e n çöm ez lerin e k a d a r ( k a dınlar m ü stesn a) h em en hepsi y a zı ya z a r.
— F e n a mı ? Ş ehir T i y a t r o s u na dil u z a ta n la ra zehirli m ü r e k k e be batırılm ış “kızılcık kalem i,, k u l lanm asını bilir a k t ö r y e t i ş t ir m e k a y ı p mı ?
— P e k i, a m a T i y a t r o n u n reji s ö rü a k t ö r olm ıyan y a z a rla rın t i y a t r o k o n u lu yazıları için “ iki k a r p u z bir k o ltu ğ a sığmaz» der, du ru r. A r t i s t - yaz arların y azdıkları şeyler kendi m esleklerine a it te olsa yazıcılık a p a y rı, b a m b a ş k a bir m eslektir. Ş e h ir T i y a t r o s u n u n
he-z a r fen artistleri hevesle yahe-zı y a he-z m a ğ a b a ş l a y ı p b aşlay ıp so n ra bı ra k m a l a r ı y l a galiba rejisörlerini t e k z i p e t m e k is te m iy o rla r !
•
Halkevlerine ilgisizlik
Q ü n g eç tik ç e “ H alkevi» d â v a sın a genç ve aydın kim selerin g ö n lün dilediği ilgiyi g ö s t e r m e d i k l e r i ni g ö re re k ü zü lü y o ru z . A n a d o l u ’da Ş e h ir k u lü p lerin e g ö sterilen y a k ı n lığın h a lk ev le rin e g ö sterilm ediğini g ö re b ilm e k bir te sa d ü f meselesi d e ğildir. M em leketin k ü l t ü r se v iy e si nin y ü k s e lm e s i için h alk e v le rin d e n çok şeyler b e k liy o ru z . G e n ç ve o- k u m u ş kim selerin h alk ev i çatısına a n c a k sadece eğlence v a s ı t a l a r ın dan fa y d a la n m a k üze re s o k u l d u k larını da g ö r m e k t e y iz . H a lb u k i o n la rd a n d a h a ciddî ve g e n iş m e v zu larda istifade e tm e k , fazlasile y a r a r l a n m a k ta m ü m k ü n d ü r.
H a lk e v le rin in bütü n kolları a- ra sın d a 'e n ço k ra ğ b e t g ö r e n te m sil k o lları o lu y o r. F aydalı ile e ğ lenceliyi k en d in d e to p l a m ış olan tem silin a ley h in d e b u lu n m a k be- l a h a t olur. F a k a t diğer k o lla r n e den a y n i ilgiyi t o p l a y a m ı y o r ? T em sild ek i k u d r e t n edir ? D iğ er kolların katılığı nered en g e lm e k tedir
B u ra d a gerçeği gözd e n ırak t u t m a m a k g e r e k tir. B unca yıllık d enem eler g ö sterm iştir ki b ü tü n kolların ay n i de re c e d e başarılı o* lam ay ışı sadece gay retsiz lik eseri değildir. Y alnız tem sil kolların a il gi g ö ste re n , d iğerle rine kayıtsız kalan la rı i k a z a çalışırken bir t a ra fta n da ilgi gö rm iy en kolların bünyeleri çalışm a sistem leri ve p r o g r a m la r ı üzerinde d u rm a k , y e niden incelem ek g e rektiği a n la ş ı lıy o r.
Tenkid
| y | akalelerinin arasına, u y d u rm a s yon bir m ü n aseb e t d ü şürüp h ik ây e, fık ra a n l a t a n bir y az arlar
( A r k a s ı IV in c i s a y fa d a .)
T
O
R
Bu günün evi
Y u r t , İstanbul :
Y a P Ise ferbe rliğine m u h ta c ız . M em le k etim izd e b u h ra n d a h a faz la sürem ez, h a r p so n u n d a bize u- cu z e v le r k u rm a y ı t a a h h ü t ed e n ecnebi ş irk etlerin teklifleriIe k a r şılaşıy o ru z. K e n d i m e m le k e tim iz de yerli evler inşa e tm e k m i ,y o k sa A m e r i k a ’nın İngilteVe’nin k e n di a n l a y ış la r ın a ve a n a n e le rin e g ö re te rtip le d iğ i e v leri k a b u lle n m e k mi d a h a k o la y d ır ?... \
Bu b ü y ü k m e m le k e t dâvasını b ü tü n çıplaklığıyla m ü ta lâ a bizle- re d ü şe n vazifedi^. T ü r k işçisi y e r li m alzem eyle ve kendi d u y g u s u y la y a p ın ın büny esin e T ü r k e has hususiyetleri k a ta c a k tır. T ü rk e l i n den çıkm ış bir p lâ n d a a ta la rın Öl mez h a tıra la rı an a neleri y a ş a r , d u rur. Milleti m illet y a p a n , v a ta n a milliyet k o k u ların ı, h a lk a milli h e y ec an ları v eren millî vicdandır. T ü r k k ü l t ü r ü geçm iş asırlard a a s a letini b ü tü n d ü n y a y a tanıtm ıştı. O n y e d in c i asırda T ü r k evindeki ş a h s iy e t b u g ü n k ü T ü r k evinde v a r mıdır ?...
Y a b a n c ıla rın duydukları, d ile d ik leri gibi y a p t ı k l a r ı plân ları niçin y u v a r la y ı p d u ru y o r u z , “e cnebi ol sun da m ü k em m eld ir,, sö zü n ü sarf, g ü n a h tır. M em lek e t harsına, iler lem esine k arşı y ap ılan c inaye ttir. Bu g ü n k ü evi geçen asırlard ak i gibi değil, devrin m edeni insanı ih tiy a ç la rın a c e v a p v e r e c e k bir şe kilde h iz m e te k o y ac ağ ız. Y a ln ız evlerim izde o n y e d in c i o n sekizinci asrın T ü r k evin d ek i T ü r k ru h u n u be lirte c e k millî d u y g u y u d a m g a l a yacağız. Y a p ıd a iyiye, g ü z e le ,u c u za d o ğ ru g id e rk e n an a n e y i bir an için olsun elden b ıra k m a d a n bu g ü n ü n evini y a r a t m a ğ a çalışm alı.
Y ü k s e k m im a r N . U Y S A L . Y E N İ A D A M . - B u d o ğ ru d ü ş ü n c e le r e k a t a c a k s ö z ü m ü z y o k t u r . E v s a h ib i o lm a k is tiy e n - l e r i n , b e le d iy e le r in , ş e h ir c ile r in v e devlet, a d a m la r ın ın «.Yeni A - d a m m n m im a r id e t ü r k e d o ğ ru p r e n s i p i n i ç o k i y i a y d ın la ta n bu y a z ı ü z e r i n d e u z u n u z a d ıy a d u r u p d ü ş ü n m e l e r in i d i le r iz . B il- m i y e r e k h iç b ir ş e y y a p ıla m a z . — A h e f e n d i c i ğ i m b a n a g ü c en m ey in iz., g ö n d e r d i ğ i m s e r s e m işi b e c e r m e d e n g e l d i . — S e n i ç o k iyi tem sil e d e b i l e c e ğ i n i s ö y l e m i ş t i n .
Medeniyet
E n S o n D a k i k a , İstanbul:
Ak,!
z e k â te k â m ü l t e c r ü b e ve fen t e r a k k i e ttik ç e insanın en çok iht'ıraatı insanları m a h v e d e c e k o lan h a r p a lâ tm a aittir. Bu a n la tır O insan t a b ’an vahşidir.— D i k k a t edilirse “ m ed en iy e t te ra k k i e tm iş bir vahşet,, h a k i k a
ti anlaşır. *
— H e r h a y v a n bir silâha m a lik k e n insan silâhsız yaradılmıştır.
Bu kim se z a ra r e tm e m e k ve r a h a t h a y a t s ü rm e k içindi. H a lb u k i o ev v e lâ h a y v a n la rı so n ra da k e n di gibi in sanları ö l d ü rm e k için en m ü th iş silâh lar icat etm iştir. İn san v a h şid ir,
Y E N İ A D A M .— B u n e b iç im y a z ı ! T ü r k ç e s i y o k , d ü ş ü n c e s i y o k , « İ h t i r a a t , a l â t »; b u n la r n e s ö z ! H e p s i y e tm iy o r m u ş g i b i h e r p a r ç a s ın d a s e n t a k s y a n l ı ş ı v a r . A l l a h a c ıs ın !
K İ T A P L A R A S A N S Ü R !
Y a z ı s a h ib i b ir a r k a d a ş ın ın k i t a p ç ı d ü k k â n ı n d a o t u r u r k e n b ir o r ta m e k t e k t a le b e s i k ı z ç o c u ğ u g e l m i ş v e N a t P i n k e r to n s e r i s i n i n b a z ı n ü s h a la r ın ın m e v c u d u o lu p o lm a d ığ ın ı s o r m u ş , y a z ı s a h ib in in a r k a d a ş la r ın d a n b ir i. «N a s ıl N a t P i n k e r to n b u , k ü ç ü k h a n ım ? » d iy e a la y e t m i ş . K ı z k i t a p l a r ı b u la m a m ı ş , f a k a t y a z ı s a h ib i bu k i t a p l a r ın a d la r ın ı k ı z d a n ö ğ r e n m i ş , «R e z a l e t , r e z a l e t /» d iy o r , « i ş t e , k o n tr o ld e n m a h r u m ç o c u k l a r ı m ı z ı n o k u d u k la r ı k i t a p l a r !» Ş i m d i s o r u y o r u m K i t a p l a r d a s a n s ü r m ü k o y a lım ? Ç o c u k la r ı n p o lis r o m a n ı o k u m a s ı y a s a k t ı r m ı d i y e l i m ? O n iiç , o n d ö r t y a ş ı n d a k i ç o c u k la r ı, ş a h e s e r d iy e E m i l e Z o la ’n ın D o s to y e v s k i ’n in T o ls to y ’u n k i t a p l a r ın ı o k u m ıy a m ı m e c b u r e- d e lim ? Y a z a r i y i b ils in k i te r b iy e d e is tib d a d ın y e r i 'y o k tu r . N a t P i n k e r t o n ’l a n , A r s e n L ü p e n ’l e r i h e p i m i z o k u m a d ık m ı?B ir in s a n a z o r la şu k i t a p l a r ı o k u m ı y a c a k s m d e n i r m i ? Y in e b ir in s a n a m u h a y y i le y i i ş l e t t i ğ i b a z ı i l im a d a m la r ı t a r a f ı n d a n k a b u l e d ile n p o lis r o m a n la r ın ı o k u m ıy a c a k s m d e n i r m i ?
T e r b iy e b ir i h t is a s i ş i d ir , b ir ç o ğ u m u z b ilm e d e n ‘e z b e r e h ü k ü m l e r v e r iy o r u z .
T u n a B A L T A C I O Ğ L U .
H A FTA N IN
D Ü Ş Ü N C E L E R İ
Mahmut Yesari
C u m h u r i y e t , İsta n b u l :
g a r l ı k v e intizam sızlık, m u h it ve c e m iye tin, kad irb ilm em cz lik y ü z ü n d e n o n a y ü k le d iğ i m e c b u r i y e t l e r değildi. R u h u n u n h o şla n d ı ğı iki haldi. O n u n için eli g e n iş ledikçe ve bu genişlik o n a r a h a t y a ş a m a k im k â n ın ı verdikçe, bu g e nişlik ve ra h a t l ık i m k â n ın d a n s ü ra tl e sıyrılm ak için h e rşe y i y a p a r v e darlığa k a v u ş m a k için âdeta can a t a r d ı . Ç ü n k ü r u h u n u n en de rin Özleyişi, ıstırap ç e k m e k , İstıra bın h e r çeşidini ve en derin in i t a t m ak, ı s tır a p gözile h e r m a n z a ra y ı g ö r m e k , ıstırap ruhile h e r zevki t a t m a k , ıstırab g ö rü şile herşeyi d e n e m e k , elhasıl ıstırabı k uca klıya - ra k içile dişile y a ş a m a k ve y a ş a t m ak tı. Bu yüzden d arlık ve in ti zam sızlık, r u h u n u n en bellibaşlı gıdası idi. F a k a t bu gıd a o n u n r u h u n u beslediği halde m addî v a r lı ğını t a h r i p ediyor, Y e s a r i r u h u n u gıdasından m a h ru m e tm e k te n se , m ev cudiye tini t a h r i b etm e y i t e r cih ed iy o r, ve on u n için a y a k ta d u r a m ıy a c a k d erecede sarsılm ış ol du ğ u halde, çok iyi o l d u ğ u n u s ö y lü y o rd u . Ç ü n k ü ru h u dipdiri idi ve kafası ç e ktiği, y a h u d nefsine çektirdiği ıstırap ların ilham larile dolu idi. Ç ü n k ü h a y a tın yığın y ı ğın ıstırapları içinde aşkı den e m iş dostluğu denem iş, fazileti d e n e m iş vefakârlığı denem iş, s a r h o şlu ğ u d e nemiş, ay ıklığı denem iş, b e d b a h t lığı denemiş ve b ü t ü n bu d e n e m e lerin h e r birinden zehir d a m la la rı t o p l a y a r a k r u h u n u beslemişti. Bu yüzd e n uzv iy eti ç ü rü m ü ş o lduğu h a ld e iyi o ld u ğ u n u hissediyor ve ru h u n u n m a d d e y e galebe ç a la c a ğ ı nı sanıyordu. N e yaz ık ki ruh ile beden arasına giren zıddiyet a n c a k bir yıkımla netice le n iy o r ve Yesa ri de bü yüzden p e k vakitsiz ola ra k a r am ızd an ayrılm ış b u lu n u y o r.
Ö. R i z a D O Ğ R U L . •
Mahmut Yesari
T a s v i r , İsta n b u l :
M
ahim i t Y esarinin v ü c u d u n u ço k hırp alıy an co şk u n ve nizam sız bir h a y a t tarzını sevm esi,ru-10
h u n u n yalnız beden denilen m ah- beşe değil, b ü t ü n bir c e m iy e t ve d ü n y a y a p ıs ın a k a rşı yarı ş u u rlu isyanının da neticesidir. Y a r ı ş u urlu, ç ü n k ü tam o lsaydı, bu k ö p ü rü ş, o n u n m izacında ısırgan bir istihza ve ese rinde r o m a n t i k bir m e r h a m e t halinde k a l m ı y a c a k , ya sosyal ideallerin m eşalesi halinde bir h ey e c a n y a h u t o nları b ir fikir ler nizamı halinde sistem leştiren bir t e f e k k ü r bünyesi d o ğ u r a c a k t ı . K e n d i ken d in d en b a şk a y a k a c a k şey bıılam ıyan bu a teş, o c a ğ ın ı y ı k a r a k söndü. H edefini t a y i n d e z o r luk çeken h er ru h isyanının k a deri.
R o m a n an la y ışla rım ız çok a y rı olduğu için g ö rü ş ve iıışa t a r zından ziyade kendisini s a n a tk â r ve insan yapısile sevdiğim M ah m u t Y e s a r i ’nin ölüm ü, T ü r k e d e b iy a tın ı ve gazeteciliğini benzeri az b u lu n u r bir r i k k a t ve fa zilet ö r h e ğ i n d e n m a h r u m b ı r a k t ı . P e y a m i S A F A . a
Mahmut Yesari’nin
ölümü
H a b e r , İstanbul :M
a h ın u t Y esari bir tü rlü an laşıl madı Bu gün de m edih e d i y o r s a k bir ö lü n ü n a r k a s ın d a n b ö y le sözler söylem ek â d e tt i r de o n u n için y a p ıy o ru z . M a h m u t Y e sa ri 50 yıllık ö m ründe, b u n u n yarısını g e çen ro m a n c ılığ ın d a m ü n e v v e r için şu d a m g a d a n k u rtu la m a d ı : K o c a k a rı rom ancısı. M a h m u t Y e s a r i ’ nin ro m an la rı m u a y y e n bir sevi yenin elinde kaldı. M ünevve r alıp ciddî bir te t k i k e ve t e n k i d e m e v zu etm edi.B ir Hüseyin R a h m i G ü rp ın a r kendisine m u k a v e m e t g ö ste re n m ü n ev v e r sınıfın bir gün s a n a t n a m ı na ken d isin d en af dilediğini gördü. F a k a t bir M ahm ut Y e sa ri bunu g ö rm e d e u öldü. S ad ri Ertem gibi ro m an ı ezberlenm iş, kalıpların d ı şında gören bir k a ç m ü n ev v erin o n u n tiple rinden ve r o m a n a k a t tığı k ö y d en ciddiyetle bahsedişi belki de m e rh u m u en fazla tatm in eden y az ıla rı o lm uştu. R o m a n ın b u g ü n k ü gidişi bizi er geç M ah
m u t Y e sa ri ü ze rin e g e tire c e k ve onun ro m a n c ı h ü v iy e tin i t a n ı t a c a k tır . A R I . 9
Mahmut Yesari
T a n in , İsta n b u l : " p ü r k ed e b iy a tın d a sefaleti ve ıs t ı ra p la r ın ı en b ü y ü k k u d r e t le ca n la n d ırm ış ese r olan T ip i D i n d i 'nin k en d i h a y a tın ın bir t a s vir v e h ik â y e si o l d u ğ u n u sö y led i ler. F a k a t üm itsiz aşkı tasv ir e- den W e r t h e r ’i yaz ınc a o üm itsiz a ş k t a n h alâs olan G o e t h e gibi, M a h m u t Y e sa ri engin sefaleti tas vir eden ro m a n la o sefaletten k u r tu la m a d ı, ve bilhassa bizim k a d ir' bilmey işimizden dolayı, h a y a t ı n d a ki tip i a n c a k dün, ö lü m ü n s a y e sinde son buldu. H a lb u k i M ah m u t Y e sa ri d a h a ço k ese r ve belki d a ha g ü z e l ve d a h a k u v v e tli ese r ler verebilecek y a ş t a idi. Ö lü m ü T ü r k e d e b iy a tı için h a k i k î bir k a y ıp tır.
N . S ı r r ı Ö R Î K . 9
Heba ettiğimiz Mahmut
Yesari’ye d a ir...
A k ş a m , İstanbul : -
g o h e m l i k , e k s e r s a n a tk â rla rın bal to p la m a s ı kabilindendir.M ev- sim mevsim lâzım gelir. Y ü k s e k ta b a k a n ın yek n e sak lığ ı içinde ö m ü r sürm ek, müellifin ilham m e m b a la rını k u r u t u r . H a t t â ta lih in ihsan e ttiğ i s e r v e t i m k â n la riy le t r a n s a t la n tik le rle k ı t a d a n k ı ta y a s e ğ i r t m ek bile, bir müellife daim a İçti m aî t a b a k a l a r içinde ve insan r u h u n d a - derinliğine - geniş ö l ç ü de s e y a h a t e tm e t derecesinden e- debî m alzem e verem ez. Hele T ü r k müellifleri için b u n u n b öyle o l d u ğ u n u , ed ip ler k a d r o m u z ispat e d i y o r : H üsey in R a h m i ’ler, A h m e t R a s i m ’Ier h â lâ şahsiyetlerini m e safe aşırı s e y a h a tle rin d e n ziyade, İçtimaî t a b a k a l a r derinliğine n ü fuzlarına m e d y u n d u rla r. M a h m u t Y e sa ri de, bu b a k ım d a n d erin le m esine sey a h a tle r y a p a n bize b i zim h ayatım ızın m u h te lif cilvele rini en iyi a n la ta n kalem sahiple- rindendir. Y a zıla rı, a y n ı z a m a n d a bir İçtimaî vesika hâzinesi o la ra k devrim izin bir z ih n iy e t m âkesi o lara k e d e b iy a t t a rih in e geçecektir.