CUMHURİYET
ıııtSıııııııııııııııım ıım ııııım ııııııınm m ım ııııiHiıım ııııııııııiMiıım ıııııııııııiHiıııım ııTııııııii^ıııı
I
D Ü Ş Ü N C E L E R
¡
" • m»
ıııı= m Niıııi!iııııııııııım Hm ıııım ınııııııııııııım nıııııııııııııııtııım ıııııııııııım ııııiîiııııııııııııı|m ı
Hayat parçalan
Biz im neslin ede bî z e v k in i Halid e Edip, Y a k u p K ad ri dokum uştu r. B e n daha sonra Falih R ı f k ı ’yı b ü y ü k bir
Y a z a n :
Halûk Y. Şehsuvaroğlu
B u u f a k pa ray a i h t i y a ç d u yan la r B ü y ü k M ille t Mec lisinin İ k in ci Rei si A d n a n B eyle , m e ş h u r romancı le zzetl e oku muştum . Onun T ü r k romanına yeni bir çeşni getiren «Ro man» adlı eseri bende bir h a y r a n lık uyandırm ıştı Sabah attin A l i ’yi, hele S ait Faik'i T ü r k edebiyatının ha y ra n olduğum son üstadları sa y ar d ım .
Roman beni ilk ge nçlik y ı lla r ım dan ömrümü n bir me rhalesine k a dar sü rüklemişti. Sonra ağır v e y o rucu ç alı şm ala r arasında T ü r k ro manının geliş m elerini takip edemez olm uştu m . Bu arad a u ta n arak iti ra f e tm eli yim ki Y a ş a r K e m a li bi le okuyam ad ım .
Y a ln ız rom ancıl arı m ız hakkında- ki hü kü m le ri, te n k id le r i gö r ü y o r ve roman e debiy atı m ız ı biraz da dedi kodu ta ra fından takip ediyorum. Y a ş a r K e m a l h a k k ın d a k i h a y ra n lı k hisleri, Halide Ed ibin artık eski kudre ti nde yaz am adığ ı söylentileri beni uzakt an oy a la yıp duru yor du. Halide Ed ibin yal n ız e d ebiy atı m ız da değil İçtimaî hayatım ızda da ne ka dar mühim bir y e r işgal ettiğini bil ir im . Meş rutiy et yıl la rın d a adı sık du yulm uş, millî eğitim h a y a t ı mızda faal hizm etl er almış, Milli M ü cad ele ye atılmış, zevci Dr. A d nan A d ıv a r la , siyasî hayatın b ir te
celü si olara k yılla r c a y u r t dışında kalmış, b ü y ü k m a hr um iy e tler e ka t lanmış, sonra te k ra r Ü nivers itede gençleri yeti şt ir m ek gö re vin i y ü k lenmiş, onu takip eden y ılla r d a yi ne siyasî sahnede görü nm üş v e pek olgun bir ha re ke t ile bu sahneden çağdaşlarına ibret olacak bir şe k il de çek ilm işti. Bu ara d a gaze te ler de, derg il er de ro m anları te frik a o- lu nu yor , hayatını k a le m i ile kazan m aya d evam ediyordu. T ü r k iy e d e hayatla r ın ı fa zil et ör neğ i saydığım in sa nlar arasında R a u f Orbay, A d nan A d ı v a r vardır.
B ü y ü k siyasî hizm etle rin sonunda bu ik i m eşh uru m uza da em ek li m a aşla rın da n başka b ir g eli r k a lm a mıştır. Halid e Edip de, f i k ir le r iy le , k a le m i ile zevcine ha k ik î b ir arka daşlık yapm ıştır.
Adnan A d ı v a r ’ın son günlerind e ve ailenin pa raya p ek ih ti yacı oldu ğu bir sırada Halide Edip bana, aman A n k a r a ’ya gidiyorsun , benim bir romanımın filmi sansürde takıl mış kalm ış, bunun la m eşg ul ol da üç yüz yahıçt dört y ü z lira bir ala cağım v ar, onu b ir an e v v e l ala yım, demişti.
m ız Halide E d i p ’ti. Halid e Edip, A d nan B ey in son g ünle r in d e onu ve ke nd isini g e çin d ir m e k ç ab asiy le, y a n ıb a şm d ak i b i r odada d u rm ad an y a zıy ordu.
İ l k g en çli k y ılla r ım ın b ü y ü k bir ip til â ile ok u d u ğ u m rom ancısını ge çen lerd e t e k r a r o k u m a k fırsa tı eli me geçti. ( H a y a t P a r ç a l a r ı ) ismini taşıyan bu k ü ç ü k rom anında Ha lide Edibi ayn i k u d rett e bu ld um . Romancı öteden beri A n a d o l u tiple rini y aş at m a k ta b ü y ü k b ir ma ha ret göst er m ekt edir.
A n a d o l u ’nun b i r k öy ü n d e b a şla yan bu h i k â y e bir tü rkü ha li nde İs tanbul sosyetesine g e liy o r v e b u ra dan A m e r i k a ’y a k a d ar uzanıy or, za m an za m an ti ple ri ni şa rk t an ve ga rp ten seçen v e bu a y r ı d i y a r la rın in sa nlarını g a y e t k u v v e t l i bir ruh ta hli li ile or ta ya k o y a n ro mancı, esasen b ir k aç sene e v v e l bu nun İlmî b ir den emesini de y a p mış v e Doğu - B atı is im li b i r eser yay ın la m ış tır.
B ir köy d e geçen b ir fac ianın tür kü sünü İstanbula ge tir en romancı, bu rada cem iye ti n esaslı dâ va la rın a temas etm ek te, ke nd in i y ü k s e k sı nıftan sa y an la r la h alk ta n olanların m ü n aseb etle r in i re alist b i r görüşle orta ya k oy m ak t ad ı r .
Y ü k s e k so syetenin topla ntı ları nı bütü n gü lü n ç t a r a fl a r i y l e h i k â y e e- derken, h alk ta n k u v v e t l i portrele r çizmekte, b i r m u ha ll e b ic i ile bir hizmetçinin kız ı olan N a ciy e n in bir profesörün oğlu ile evle nm esin deki görüş a y r ılık la r ın ı, m ü ca d e le y i ilgi çekic i b ir ü s lû p la h i k â y e etm e k te dir.
A m e r i k a l ı zengin b ir pro fesörün bu h i k â y e d e k i y e r i ve onun N aciye y i e vlâ t edinmesi, y e n i e v l i l e r i A- m e rik a va götü rm esi, T ü r k i y e 'y e d u yd u ğu derin alâ k a v e m is ti k ta rafı romanın a lâ k a ver en a yr ı bir kısmıdır. S on ra M e v lâ n a y a d u y u lan h a y ra n lık , A m e r ik a lın ın E y ü p S u l t a n ’da geçir diğ i saatler, nihayet o r ay a yerleşm esi, Hali de Ed ib in ro m anlarında rast lanan m istik ta r a fı t a m a m la m a k tad ır .
B ir T ü r k k ö y ü n d e b a şl a y a n bu roman, İsta nbul sosyetesinin hikâ yesini de a n la tt ık ta n sonra A m e r i k a ’ya u zan m akta , orada b e y a z la r la , zencilerin m üca de lesini de içine a) m akta dır .
İnsan b ir ara b u siyah, b e y a z k a v gasına b ö y le sin e geniş b i r y e r ve rilm iş olmasının mânâsını yad ır g ar gibi ol uyor.
F a k a t ro m ancı hikâ y e sin i başın dan beri üm an is t b ir görü şle ele alm ıştır. T ü r k cem iy eti nd eki sınıf a y r ılık la r ın ı p e k canlı v e t " " k i d c i b i r di ll e a n la tt ık ta n sonra j * ~ “ rika d a k i m ü ca d e le y i de b u gön''sİ e ele almaşı tabiî d ir . Romanın g ö v d e n , îstaribııla, îs tanbuİ da n A n f c f i k a y # •atlayan ta r a fla r ı b ü y ü k b i r ustalık la b ir bir in e ba ğla nm ıştır . V e insan bu do la m baçlı seyaha ti a lâ k a ile y a pıvor. Hali de Ed ib in tip le r i canlan dır m akta, cem iy e t d â va la r ın ı tahlil etm e k te k i ustalı ğı ha k ik a ten eşsiz dir. Bun ca y ı l y o r u lm ad an yaz m ış b ir kalem in, k e m â l d evrin d e b ö y le b i r m e r t eb ey e ulaşm ış olmas ını ta bii b u l u y o r v e k ıy m e tli edipte n ye ni e serle r b e k liy o r u z .