Türkiye'deki Ticaret Bankalarında Net İşletme Sermayesi İncelemesi

(1)

M.ü. İ.İ.8.F. Dergisi,

Yıl: 1995, Cilt:Xl, Sayı:l-2, s.157-174.

TÜR.KİYE'DEKİ TİCARET BANKALARINDA NET İŞLETME SERMAYESİ İNCELEMESİ

M.Emin ARAT. O.GİRİŞ

. İşletmelerin başarıları veya· başarısızlıkları, büyük ölçüde bu . ışletmelerde finansal . yapıdaki dönen varlık - kısa süreli borç

oluşumuna, diğer bir·deyişle net işletme sermayesine bağlıdır.

.. Öteki işletmelerden farklı olarak, banka işletmelerinde ve ozellikle Ticaret _Bankalarında bu, yapı ayrıcalık gösterir. Zira Ticaret Bankalarının dönen varlık yapılarının büyük bölümünü, verilen krediler, . kısa · süreli borçlarını ise çeşitli türden mevduatlar

oluşturmaktadır.

İncelemede, Türkiye1_deki sermayesi, Türkiye Bankalar

Yararlanı 1 niıştı

r.

Ticaret Bankalarının net. işletme Birliğinin yayınladığı verilerden

İnceleme üç bölümd~ıi oluşmaktadır.

Birinci bölümde bankalar ve işletme sem1ayesi kavramları genel

o

l

a~·ak tanımlanmakta

~e

açıklanmaktadır.

·

İkinci bölümde ticaret bankalarının .tanımı ve fonksiyonları ?elirtildikten sonra, Türk Bankacılık sistemi içinde ticaret bankacılığı ıncelenmektedir.

Üçüncü bölüm incelemenin ağırlık noktasını. oluşturmaktadır .. Bu bölümde net işletnie sermayesi unsunı olan ~önen varlık kısa süreli ?orç yapısı ayrıntılı olarak incelenmekte ve tıcaret bankalarında net

ışletıne sermayesi yeterliliği, özellikle likidite a,nalizi ve dönen varlık

~ısa süreli borçları saptama yöntemi ile: yılı verileri kullanılarak ıncelenilınektedir.

(2)

1.KONU İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1 O.BANKA İŞLETMELERİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1 O O.Banka İşl~tmesi Tanı.mı

Yüzyıllardan beri çeşitli değişiklikler ve gelişmeler kaydeden barıka ile ilgili birçok tanım yapılmış, ancak yapılan tanımların çoğunluğu bugünkü modern bankacılığı tam anlamıyla ifade

edememiştir. Günümüz bankacılığını tam anlamıyla açıklayan tanım şöyle yapılabilir. 11

Bankalar, başlıca çalışma araçları paya ve para ölçüsü sayılan veya onun yerine geçen kıymetler olup bankaların

emisyonu, sürümü, biriktirilmesi, değiştirilmesi ve kredi olarak tahsisi gibi fonksiyonlar gö:en ve çağımızın hızlı gelişimi içincie bu klasi~ görev sınırlarını aşarak yeni ve çok yaygın sosyo-ekonornik, malı, teknik, idari hatta politik alanlara da yönelmege başlayan

kuruluşlardır. 11

•

Diğer bir deyişle Banka "Para ve kredi ticareti ile iştigal eden,

ayrıca çeşitli mali, sosyal hizmetler gören ekonomik üniteler" dir. Ekonomik anlamda bankanın tanımı ise 11 _Ekonomiye_b_a_nknot_ve kaydi para gibi ödeme araçları sağlayan, nakdi sermaye ve sermayeyi temsil eden haklarla (menkul kıymetlerle) ilgili ticareti alışılagelen meslek olarak sürdüren ve başkaca ödeme işlemlerini yapan, özel ya da kamu hukuku işletmeleri" şeklinde yapılabilir.

'

101.Banka İşletmesi Türleri

Banka işletmeleri çeşitH özelliklerine göre bölümlemek mümkündür.

158

1.Hukuki Kuruluşlarına göre

2.Serınayelerinin Kaynaklarına göre 3.Şube Sayıla~ına göre .

4.Verdikleri Kredinin Vadelerine göre 5.Faaliyet Sahalarına göre

(3)

7.İşlevlerine gore

İşlevlerine göre bölümleme Ticaret Bankaları ve

Yatırım Bankaları

biçiminde olur. '

1010.Ticaret Bankaları

Kalkınma

. Ticaret b<ı.nkaları, ilişkilerini özellikle mevduat sahıpleriyle sürdüren ve onlarla yoğui1 bir ilişkide bulunan bankalardır. Bu özelliğinden dolayı kimi saman meyduat bankaları diye de a~la~dır.ılırlar. Bu faaliyetleri dışında, iskonto, dış ticaret· işlemleri, açık kı edı, bıreysel bankacılık ve daha birçok hizmetler de sunmaktadırlar. Bu işlemler onlar! geniş bir müşteri kesimiyle dinamik, ilişkilere zorlamaktadır.

Ticaret bankları, geniş bir halk kitlesinden para talebinde bulunan ve böylece müşterilerine borçlanan; aldığı kısa süreli borçlan diğer müşteri kitlesine borç veren bankalardır.

1011.Kalkınına ve Yatırım Bankaları

Kalkınma bankaları, ekonominin bir · \Zeya birkaç sektöründeki sermaye noksanını gidemi.ek amcıyla kurulan ve kaynaklannı ekonominin gelişmesini maksimuma çıkaracak şekilde kullanan kuruluşlardır.

11.İŞLETME SERMAYESİ 1

İLE İLGİLİ TEMEL KA \!RAMLAR 11 O.İşletme Sermayesinin Tanımı

Bil~nçolarda işletme sermayesinin tek bir küme ·halinde · görünmemesi bu terimin çoğu kez değişik anlamlarda kullanıl01asına

. neden olmalnadır. · Literatürde "Dönen Sermaye" · veya "Işletme Sermayesi" denilen

çalışma

sermayesi bu nedenle iki

şekilde

tanımlanmadır.

-İşletme

sermayesi,

bilançoların

akt

ifin~

e

yer alan cari aktiflerle, Pasif bölümdeki kısa vadeli borçlar arasındakı farktır.

-İşletme sermayesi dö~en' varlıkların tümüne verilen isimdir. Bu iki tanım · arasındaki fark, kısa vadeli borçların' dönen Varlıklardan düşülmesi veya, düşülmemesinden ileri. gelmektedir. Bu durumda ilk tanımın belirlediği işletme sermayesine "net işletme

(4)

sermaye", sonraki tanımın ifade ettiğine "brüt işletme sermayesi" veya kısaca "İşletme Sermayesi" denilmekredir.

İşletme sermayesi kavramı, sermaye kavramı gibi soyut

·niteliktedir. işletme varlığının karşıtıdır. işletme varlığı ise bir işletmenin çalışabilmesi ve çalışmasını aksatmaksızın sürdürebilmesi için gerekli dönen varlıkların tümüdür. işletme varlığı, sabit (yatırım

varlığının) varlığın işletilebilmesi için gerekli varlıktır. 111.İşletme Sermayesinin Unsurları

İşletme sermayesinin unsurları dönen varlıklar ve kısa

süreli borçlardır. '1Dönen varlıklar, nakit ve işletmenin normal faaliyet dönemi içinde genellikle bir yılda nakde çevrilebilir veya kullan·ııabilir

valıkları kapsar."

Dönen varlıklarda kendi araları.nda, saymaca ve malca dönen

varlık! olmak üzere . iki alt kümede · toplanabilir. Saymaca dönen

varlıklardan bazıları şöyle sıralanabilir. Kasa, bankalar, çekler, senetsiz

alacaklar, senetli alacaklar, hisse senedi ve tahviller. Sayılan unsurların dönen varlıklar olduğu noktasında, peşin ödenmiş giderler hariç, görüş birliği vardır.

Kısa süreli borç miktarı belirlenirken, borcun bize mal ve hizmet

arz eden işletmelere ait olması .iJe söz konusu borcun vadesinin bir yılı aşmamış olması öneme sahip hususlardır.

112.İşletme Sermayesi Türleri

işletme sermayesi türleri genellikle şöyle belirtilebilir: -Brüt işletme Sermayesi

. -Net İşletme Sermayesi -Değişken işletme Sermayesi -Özel

Işletme Sermayesi ,

. .

i

ş

l

e

~m

e

nin

ça

lıŞmasını

sürdürebilmesi için gerekli olan dönen

nıtelıkted.ı varlıkların tümü brüt işletme sermayesidir. Brüt işletme sermayesıne aynı zamanda "İşletme Sermayesi" de denilmektedir.. . ·

Net işletme ,sermayesi dönen varlıklarla, kısa süreli yabancı kaynaklar arasındaki olu~u farktır. Diğer bir deyişle

NİS = Dönen Varlıklar - Kısa Süreli Borçlar 'dır. ı6o

(5)

2. rtCARET BANKALARI

200.Ticar~t Bankalarının Taıumı ve Özellikleri

"Ticaret Bankaları, kısa vadeli kredi veren bankalardır. Verdikleri kredileri topladıkları· mevduat ile karşılarlar. Genelikle özsermayeleri azdır. Bu nedenle bı..ı tür bankalara "Mevduat Bankaları"

da denir. Bu nedenle Ticaret bankalan topladıkları vadesiz veya çoğu~lukla .·kısa vadeli nıevduarı ticari mübadelenin &erektirdiği kısa vaclelı kredılercle kullanan bankalardır" şeklinde tanımlanabilir.

Bir bankanın ticaret bankası olarak nitelendirilebilmesi için

başlıca iki noktaya dikkat edilmelidir.

-Banka mutlaka vadc=siz mevduat kabul etmeli ve işletmelere. kısa

vadeli veya vadesiz çalışma sermayesi kredisi açmalıdır.

-Ticaret bankalarının kuruluş ·amacı, hissedarlarına kar sağlamak

?imalıdır. Bu yönden özel amaçlarla kurulmuş bankalardan ve merkez

bankasından ayrılır.

Buna göre, kar amacıyla kurulan kaynakların büyük kısmı mevduattan oluşan ve kısa vadeli kredi veren bankalar ticaret bankası grubuna girer.

201.Tica~et Bankalarının Fonksiyonları

Ticaret Bankalarının yaptıkları· işleri başlıc~ üç grupta taplanabilir.

-Fon sağlama iş_leri

,

-İş hayatına satınalma gücü sağlama

-'Hizmet işlemleri

Bu fonksiyonlar kısaca şöyle açıklanabilir.

Fon Sağlama İşleri

Bütün ekonomik amaçlı işletmelerde okluğu gibi ticaret bankalarının da öz ve yabancı kaynaklar olmak üzere iki fon kaynağı

(6)

Ticaret bankalarında ana fon kaynağı yabancı kaynaklar özellikle

mevduattır. Bunların bir kısmı vadeli diğer kısmı ise vadesizdir. ·

Diğer banka işletmeleri gibi ticaret. bankaları da mevduat toplayarak, tahvil ihraç ederek, merkez bankası ve diğer bankalardan borç alarak dış kaynaklardan yararlanır. !icaret bankaları, ödenmiş sermayelerini kredi işlerinde kullanmazlar.

Bunlar _genellikle bankanın gayri menkul ve demirbaşlarına

yatırılmıştır.

İş Hayatına Para Yatırıma (Plasman) Fonksiyonu

Ticaret b<j.nkafarı öz ve yabancı kaynaklardan topladıkları paraları işletmelere borç olarak verir. Bu krediler vadesiz olduğu gibi kısa

vadeli de olur.

Ticaret Bankaları toplamış oldukları fonları şöyle kullanır.

-Normal para çekişlerini karşılamak için kasada veya diğer bankalarda nakit bulundurulur. Birinci derece ihtiyat' denilen bu fonlar, sadece likidite amacıyla elde bulundurulur. ·

-Senet iskontosu, iştirası, avans ve borç cari hesap şeklinde

işletmelere çalışma sermayesi ihtiyaçlarını karşılamak üzere boı~ç verir.

-Çeşitli alanlarda.ki işletmelere iştirak ederek .onlara sermaye

kaynağı sağlar.

Hizmet İşlemleri

. . B~nkalar, fon sağlama ve plasman işlemleri dışında müşterilerine çeşıtlı hızmetlerde bulunurlar. Bankalar, bu hizmetleri, çok düşük karla

h~tta zararla yerine getirirler. Bu hizmetlerin sayısı ve netiliği ülkelere gore farklılık gösterir.

.. Özellikle

gelişmiş

ülk~lerd

e

bu tür hizmet

sayısı

fazladır.

Ulkemiz bankacılığında başlıca hizmet türleri şunlardır:

-Para gönderilmesine aracılık hizmetleri ·

-Müşterilerin üçüncü şahıslardan alacaklarının tahsiline aracılık

(7)

-Ananim şirketler ile kamu kurnluşlannca çıkanılan h. d.

h ·ıı

·

l ~, h' ,, . ısse sene ı

ve ta v.ı erın sanşına aracı ıl\. czmetıen

--Müşterilerin ithalat ve ihracat işlemlerine aracılık hizmetleri -Döviz ve efektif alım satım hizmetleri

-Ticari ve mali konularda müşterilere danışmalık hizmetleri

-Bireysel bankacılık işlemleri

202.Türkiye'de Ticaret Bankacı.1:ığı

Bir ülkenin bankacılık si~temi,, çeşitli alanlarda çalışan bankalardan ve bu bankalar arasındakı karşılıklı ilişkilerden oluşan bir düzendir. Bir ülkenin ekonomi ve maliye politikas.ı, bankacılık mevzuatı, iş hayatında. yerleşmiş bulunan görenekler, kredi ihtiyacı,

balkın alışkanlıkları, tasarrnf eğilimi ve gücü gibi makro. etkenler

bankacılık sistemine etki eder. ·

· . Türkiye'de ·faaliyet gösteren 71 bankanın 58' i ticaret· bankacılığı yapmaktadır. Ticaret bankacılığı yapan bankalara ve bankacılık

sistemindeki yeri Ek 1 'de gösterilmiştir.

Tabloda da görüldüğü gibi ticaret bankacılığı yapan bankaların

Türk Bankacılık sistemindeki önemi-büyüktür. Bankacılık sektörüne

yatırılan özsermayenin o/o 89'u, şube ~ayılannın o/o 99'u ve mevduatın

ise tamamı ticaret bankalarına aittir.

Verilen kredilerin o/o 93'ü bu ~ankalarca sağlannuştır. Buna göre

bankacılık sistemimizde yatırim bankacığmın zayıf ticaret bankacılığının ' ise yaygın olduğu söylenebilir.

Ticaret Bankası tanınunda beliıtildiği gibi, ticaret bankasının

temel amacı kardır, ana fon kaynağı mevduattır ve kısa vadeli kredi vermek suretiyle topladığı fonları kullanır.

3. TİCARET BANKALARINDA NİS ANAı.izLERi

30.BANKLARDA NİS KAVRAMI

Sanayi ve .Ticari İşletmelerde net işletme sermayesi kavramı,

bu işletmelerin ·aktiflerindeki dönen varlıklar ile pasifteki kısa süreli borçlar arasındaki farktır. Banka işletmelerinde net işletme sermayesi

(8)

kavramı, bir deyişle dönen varlık-kısa süreli borç yapısı, öteki tür işletmelerden far~lı özellik göstermektedir.

Bankalann dönen varlık y~pısı başlıca şu kal~mlerden oluşmaktadır:

-Nakit Değerler /

-Menkul Değerler Cüzdanı -Mevduat Munzam Karşılıkları -Kısa Vaddi Krediler

-Faiz Gelir Tahakkuklan . /

Dönen varlıklar yapıları içinde en büyük oranı % 26 ile krediler

oluşturmaktadır. Pasifte ise kısa vadeli borçları oluşturan kalemler ise şunlardan oluşmaktadır:

-Mevduat

-Alınan Krediler . -Çeşitli Borçlar

Kısa vadali borçlar içinde en büyük oranı % 56 ile mevduat oluşturmaktadır.

31.liCARET BANKALARINDA DÖNEN VARUK-KISA

SÜRELİ BORÇ YAPISI

310.Ticaret Bankalarında Dönen Varlık Yapısı

Ffoansal kurumların varlık yapıları ile ·· diğer işletme

türlerinin varlık yapıları arasında aynhklar vardır.

Ticaret bankalarının varlıklarının önemli bir bölümü finansal varlıklardan oluşmaktadır. Buna karşılık herhangi bir üretim işletmesinin sabit varlıkları finansal" varlıklarından daha fazladır.

Aralarındaki bu başkalığın nedenleri, fon kaynaklarının başka olması

ve kar amaçlarını gerçekleştirmede ayrı koşullar altında faaliyet

göstermeleridir.

(9)

Ticaret Bankalaıındaki işletme sermayesini daha iyi belirtmek için

başlıca dönen varlıkların üzerinde inceleılıe ) apmanın yaran açıktır.

Ticaret bankalarının 1993 yılı dönen varlık yapısı Ek3' de

belirtilnrektedir.

3100.Nakit Değerler

Bankalar, · mevduat . ç_ekilişlerini zamanında

karşılamak, bankanın cari faaliyetleri için gerekli nakdi sağlamak amacıyla kasalarında nakit ve diğer bankalarda mevduat bulundururlar. Kasa ve diğer bankalarda bulundurulari bu fonlara cari karşılıklar da denir.

Likidite amaçlarıyla saklanan cüri karşılıklar kasa ıne-vcudu diğer

bankalardaki vadesiz mevduat ve tahsil safüasındaki kalemlerden

oluşurlar.

Diğer bankalardaki nakit mevcudu ise, bugün ve gelecekte

beklenen ihtiyaçlar ıçın ve banka · veya müşteri faaliyetlerinin finansmanını kolaylaştırmak amacıyla, merkez bankası ve diğer yurt içi

ve yurtdışı bankalarda bulunan mevduat hesaplarıdır. 31 Ol .Mevduat Munzam Karşılıkları

Her ülkenin kanuıi.ları likidite amacıyla bankaların karşılık . ayırmasını zorlamaktadır. Bu kanuni karşılıkların ana amacı

bankaları belli bir dere-cecle likit , olmaya zorlayarak, nıevduta sahiplerini· belli oranda korumaktır.·

Türkiye'de bulunan bankalar, "Bankalar Kanununa göre vadeli

mevduatın o/o 10-20 ve vadesiz ınevdu:uın o/o 20-35 arasında bir kısmını "munzam karşılık" adıyla ayırmak zorundadırlar. Bu karşılığın alt ve üst

miktarları arasındaki oranını Merkez Bankası belirler. Halen bu oran vadeli ve vadesiz mevduat için o/o 35 dir.

Bankalaı: ayrıca T.T.K. 466.nıadclesi geregınce "yedek akçe" ve

Bankalar Kanununun 35.'maddesine göre "ileride .vukun nıulıteınal 'zararlar karşılığı" olarak karlarından bir miktar ayırmak zorundadır.

(10)

3102.Menkul Değerler Cüzdanı (Net)

Bankalar gerekli karşılıkları ayıı'clıktan s_o_nr_a_e_ll_e_rincı_~ kalan fonları tamamen kredi olarak kullanmazsa bunlarla hazine tahvil ve bonoları satın alır.

'

Bankalar varlıklarının emin ve likiditesinin yüksek olmasını

isterler. Devlet tahvil ve bonoları riskten çok uzak ve borsada hemen

paraya çevrilebilir senetlerclir. Kredi talepleıinin azaldığı veya ticari

kredilerin tehdit edildiği dönemlerde bankalar fazla paralarını devlet .tahvil ve bonoların_{a ya}tırırlar. Ticari kredi talebinin arttığı dönemlerde

devlet tahvil ve bonolarını paraya çevirerek bu fonları kredi vermede kullanabilirler.

Bankaların herhangi bir işletmenin denetimini elinde

bulundurmak amacı ile devamlı olarak ellerinde tutmak istedikleri hisse s~netleri, bu gruba girmez. Bu amaçla alınan hisse senetleri "iştirakler" kalemi içinde yer.almalıdır.

'

3103.Kısa _{Vadeli Krediler}_.

Bankalar gerekli karşılıkları ayırdıktan sonra .geri

kalan kaynaklarını _çeş_itli_şe_kill_e_rd_e_mü_şte_ril_e_rin_e_b_o_r_{ç o}_l_ara_k _ve_rirl_~_r. Bankaların plasman işlemlerinin başlıcası ve en büyük tutara sahıp kısmı gerçek ve tüzel kişilere verilen borç verme işlemleridir. Ek 1' de

kredi tutarları belirtilmektedir. ·

Krediler Vad~lerine göre;

-Kısa vadeli -Orta vadeli

-Uzun vadeli olarak sınıflandırılır.

Kısa Vadeli Krediler

Vadesi en fazla bir yıl olan kredilere denir. · Bu tür krediler

genellikle işletmelerin çalışma _se_rm_ayes_i _ihti_ya_{cını k}_a_r_ş_ıl_ama_k _i_ç_in

alınır. Ticaret Bankaları genel olarak kısa vadeli kredi verirler.

(11)

o.rta Vadeli Krediler

vadesi bir ila be 1

. e teçhizat al ş yı arasında olan kredi türleridir. Bu kr d.

m~ki:1_,a,..,

,v

n

%

lO'u

ımınd

a

k

.

ullanılır

.

Ticaret

Bankaları

1972 dene

bıle'.

· pJa.5fJli1.J"arı nu ona vadeli kredilere JVnelrmeh.-redirler. erı

vzvıı Vadeli Krediler

Vadesi·

5

il~ 20 yıl olan kredilerdir. Ticaret Bankal~n genel .olarak

vadeli kredı vermezler c

uzun . . ·

Net. işl~tme Sermayesi unsuru olarak kısa vadeli kredileri dikkate'

1 k gerekır.

.

a ma ·

311. Ticaret Bankalarında Kısa Süreli Borç Yapısı

~nceki bölümlerde de beliıtildiği gibi Ticaret Bankalarının özsermayelerı .~z?ır. A:5ıl önemli fonu dış kaynaklar oluşturur. Dış

kaynakların buyul~ _ bır bölümü mevduattrr. Daha sonra merkez

bankalarından ve dıger bankalardan alınan borçlar gelir.

, Ayrıca tahvil çıkarmak yoluyla da fon sağlayabilirler.

311 O.Mevduat

Bankalara gerçek ve tüzel kişilerin istedikleri an veya

belli bir süre sonra ya da belli bir ihbar müdd~tine uyarak geri almak

üzere yatırdıkları paralara mevduat denir.

Mevduat çeşitli -şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflama

vade ve mevduat sahibi biçimine göredir.

Ek 1 'de 1993 yılı itibariyle mevduat durumu belirtil -mektedir.

Mevduat;

a. Vade açısından

-Vadeli

(12)

b.Sahibi açı.sından -Resmi -Ticari -Bankalar -Tasarruf sınıflandırılabilir. 3111.Alınaq. Krediler

Ticaret Bankalarının mevduattan sonra ikicin önemli dış

kaynağı Merkez Bankası ile yurtiçi ve )rurtdışı bankalardan aldıkları

kredilerdir. Bankalar Merkez Bankasından reeskont ve avans yolu ile

borç alırlar. Bu açıdan reeskont: bankaların poıtföyüne dahil senetler

karşılığında Merkez Bankasından kredi sağlamasıdır. Merkez

bankasının bankacılık sistemine açtığı krediler, ekonominin kısa ve

oıta vadeli ihtiyaçları.na cevap· veren finansmanlardır.,

3112.Çeşitli Borçlar.

Bankaların olağan faaliyetinden . doğan . bazı fon

kaynakları da vardır .. Bunlar ödenecek çekler, ödenecek havaleler,.

kambiyo transfer emirleri, ödenecek vergi ve sigorta primleri, kısa

vacl~li kaynak özelliğine sahiptir.

168

(13)

32. TİCARET :.t;ıANKAI..ARINDA NET İŞLETME SERMAYESİ

YETERLİI.İCİNİN SAPTANMASINDA KUllANILAN

TEKNİKLER

Bankaların ~ali tablolarının analizinde, diğer işletmelerin mali

tablolarının analizinde kullanılan tüm teknikler kullanılabilir. Ticaret Bankalarındaki net işletme sermayesi yeterliliğinin .saptanmasında

likidite tekniği kullanılacaktır.

320. Ticaret Bankalarında Likidite Analizi 3200. Ticaret Bankalarında Likidite'Kavramı

Finansal birer kurum olmaları nedeniyle, bankaların nakit giriş ve

çıkışları yüksek düzeydedir. Bankalar, özellikle mevduat sahiplerinden

gelen . . talepleri derhal karşılamalarının büyük önemi vardır. ·Bir

bankanın faaliyetini sürdürebilmesi, büyük ölçüde, yükümlülüklerini

anında karşılıyabilmesi gücüne bağlıdır. Diğer bir deyişle, bankalar her

an karşılayabilecekleri ödeme taleplerini derhal yerin~ getirebilmek

için likiditesi yüksek değer bulundurmak zorundadır.

Buna göre bir banka işletesinde likidite kavramı ile akla ilk

gelen,· mevduat geri istenmesi anında, bankanın makit ödeme yapabilme gücüne sahip olmasıdır. Ticaret · bankaları için likidite

sorunu, her zaman için kendilerinden talep edilebilecek bir finansal

yükünü karşılayabilecek yeterli fona sahip olabilmeleridir.

Diğer taraftan, ticaret bankacılık sisteminin likiditesi söz konusu

edildiğinde

a.Toplam mevduat çekilme taleplerini k~rşılanıa yet.eneği,

b.Kredi taleplerini karşılayabilme gücü

olarak tanımlanabilir.

3201. Ticaret Bankalarınııi Likidite Analizinde Dikkate

Alınacak Etmenler '

1. Mevduattaki gelişmeler: Mevduatı devamlı ve kararlı

bir gelişme gösteren bankalar nisbeten düşük likidite ile faaliyetleıini

yürütebilirler. Mevduatı dalgalanma gösteren bankalar yüksek likidite

oranları ile çalışmak dunımuncladırlar.

(14)

2. Mevduatın bileşimi: Mevduatın bileşimi _{ve vadeler} itibarıyle dağılımı, bankaların ellerinde bulunduracakları birinci ve

ikinci derece rezeı-Vlerin tutarını etkiler.

3. Kredi talepleri ve kullanılmamış kredi bakiyeleri:

Kredi taleplerinde artış _{bekleyen banka, daha fazla likit} _değer

bulundurur.

4. Banka ktedileriniıL kalitesi: Banka kredileri genellikle

kısa vadeli ve geri ödememe riski çok düsük ise, bu likidite oranı

. sorun yaratmayabilir. J ,

s.

Uzun vadeli plasınanlarllı. aktif toplamı içindeki

payı:

6. Merkez bankasııun izlediği politikalar:

3202.Likidite Analizi

Ticaret bankalarının yıllık likidite _analizi₁₉₉₃_{yılı verileri}

ile incelenecektir. Bu veriler Ek 2-3 ve 4 'te belirtilmektedir.

Banka likidite oranlarının _{tanımlarının}_b_e_{lirtilmesinde}_aşağıdaki

simgelerden yararlanılabilir.

N = Kasa, bankanın kasasındaki _TL_{ve effektif}_döviz

BK

=

Bankalar; yurtiçi · ve . yurtclışı bankalardaki ve bankalar

arası mevduat

170

MDC = Menkul değerler cüzdanı

MMK = Mevduat munzam karşılıkları

KY AK = Kanuni yedek akçe karşılıkları, alınan _d_ev_l_e_t_tahvili

DT = Devlet tahvili ·

VKVK = Verilen kısa _{vadeli krediler}

(15)

M = Her türlü mevduat

AKVK = Alınan kısa vadeli krediler MB = Muhtelif kısa vadeli borçlar

ÖVH· = ödenecek vergi ve harçlar

TE = Transfer emirleri

KVB = Kısa vadeli borçlar toplamı

Birincil Rezervler (~1)

=

N + Bk + 1/2 MMK ( *)

İkincil Rezeı-Vler (R2) = Rl + MDC + DT

Üçüncül Rezervler (R3) = R2 + 1/2MMK + KY AK + VKVK + FGT

Kısa Vadeli Bo'.çlar (KVB) = M + AKVK + MB + ÖVH + TE + KVB

Bu tanımlardan sonra likidite oranlarını

.

Birinci Derece Likidite Oranı =

(BDL)

İkinci Derece Likidite Oranı

(İDL)

Üçüncü Derece Likidite Or.anı

CDDL)

Rl -KVB Rl + R2 KVB Rl + R2 + R3 KVB

Yukarıdaki likidite derecelerini belirten oranlar ise şöyledir .

• Bir bölümü devle~ tahvili olarak T.C.Merkez Bankasında bloke edildiğinden ve bu

oran hakkında elimizde kesin veriler bulunmadığından yarısının (RI) de nakit

(16)

Bankalarda Likidite Dereceleri

Likidite Kamusal . Özel Sermayeli Yabancı Tüm Ticaret

Dereceleri Sermayeli Ticaret Bank. Sermayeli Bank.Ortalama

Ticaret Bank. ' Ticaret Bank.

1.Derece 0.25' 0.43 0.50 0.37 2.Derece 0.47 0.55 D..44 0.53

3.Derece 0.75 1.10 1.00 0.97

Birinci Derece ·Likidite Oranı, nakit oran kasa bazıi-lığı oranı

olarak bilinen bu orana Trezoreri katsayısı da denir. Bir bankaı'\ın

rahatça hareket etme durumunu ve- belirli bir ~nda çekilişlere cevap vem1e kabiliyetini ifade eder. Bu oran Kamusal sermayeli ticaret bankalarında % 25, özel sermayeli ticaret bankalarında % 43 yabancı

ticaret bankalarında % 50, tün{ ticaret bankaları ortalaması rse % 37 dir.

İkinci Derece Likidite Oranı, birinci dereceden biraz dah~

fazladır. Kamusal sernıayeli bankalarda % 47 iken, özel sermayeli

·bankalarda o/o 55, yabancı sermayeli bankalarda o/o 44, tüm ticaret

bankaları ortalaması ise % 53 dür ..

Üçüncü Derece Likidite Oranı, birinci ve ikinci likidite

oranından daha geniş bir kavramdır. Bu orana ödeme kabiliyeti oranı

da denir. Bu katsayı, bankanın, borçlarını en ·kötü ihtimaller içinde hangi ölçüde karşılıyabileceğini göstermek suretiyle kendisine sermaye veren kimseler karşısındaki clı .. ırumunu ifade etmektedir. ·

Bu oran, kamusal sermayeli bankalarda o/o 75 iken, özel sermayeli bankalarda % 110, yabancı sermayeli bankalarda % 100; tüm ticaret

bankaları ortc:ılaması ise % 97 dir.

Tabloda da belirlendiği gibi Türkiye'deki özel ve yabancı sermayeli ticaret bankaları genel olarak likidite düzeylerini, diğer kan1U:;al sermayeli ticaret bankalarına göre daha. fazla tutmayı tercih etmektedir. Bu davrahışı, bankaların mevduat çekilme ve kredi taleplerini anında karşılamada daha esnek olma istemleri sonucu olarak yorumlanabilir.

172

321.Dönen Varlık - Kısa Süreli Borçları Saptama Yöntemi

(17)

_ Türkiye'deki bankaların net işletme serınayesi

yapılarını 1993 _{verilerine göre Ek}_2-3-4_d_e_in_ce_l_e_ndi_ği_nd_{e ş}_u_durumlar

ortaya çıkar:

Kamusal Sermayeli Ticaret Baiıkalannda _aktif _tut_a_rı

386.158.983 dür. Bu tutarın 213.869.058 dönen varlıklardan

oluşmaktadır. Diğer bir deyişle aktifin o/o 55 ini dönen varlıklar

oluşturmaktadır. Pasif tutarının 285 .. 970.315 ini kısa süreli borçlar o/o 74

ile oluşturmaktadır. Buna göre kamusal sermayeli ticaret bankaları

72.101.257 veya % 19 eksi net işletme sermayesi ile çalışmaktadır.

-Özel Sermayeli Ticaret Bankalarında aktif tutarı 547.730.456

dır. Bu tutarın 480.895.517 sini dönen varlıklar oluşturınaktadır _ve _oranı o/o 88 dir. Pasifte ise kısa süreli borçlar_ 437.857.789 dur ve bunun

o/o 80 ini oluşturmaktadır. Bu duruma göre; özel sermayeli ticaret -bankalarında 43.037.728 veya o/o 8 aıtı net işletme sermaye. ile

çalışmaktadır.

Yabancı Sermayeli Ticaret Bankalarında ise aktif toplamı

40.652.380 dir. Aktif toplamının 37.210.260 şını dönen varlıklar

olLİşturınakta ve bunun· ora;1sal payı ise o/o 92 dir. Pasifte kısa süreli

borçlar 31.681.839 dur. Oransal olarak da

o/

o

78 dir. Bu durumda yab;ncı sermayeli ti~aret bankalarınd_{a 8.9}₇₀_.547_veya _o/o ₁₄ _a_r_t_{ı n}_e_t işletme sermayesi vardır.

Türkiye'cleki genel ticaret bankaların aktif toplamı 974.541:825 dir. Bu tutarın 732.001.832 ini dönen varlıklar oluşrurnıaktadır. Bunun

oransal değeri ise o/o 75 cNr. Pasifte ise kısa sürd i borçların tutarı

7S5.509.937 clir, oranı ise o/o 77 clir.

Genelde Türkiye'deki ticaret bankaları 23.508.102 (% 2) eksi net işletme senhayesi ile çalışmaktadırlar.

Kamusal sermayeli ticaret bankaların o/o 19 eksi net işletme

sel·ıııayesi ile çalışmalarının nedeni, aktif yapısında. duran varlıklar

ihcelencliğincle, oıta ve uzun vadeli kredi oranının _ -(%28)

yüksekliğinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. _{Oysa orta ve} _uzun

vadeli kredi oranları özel ve yabancı sermayeli ticaret bankalarında o/o 4'ü ge_çinemektedir. Bun ise kamusal sermayeli ticaret bank~lannın

politik <lmaçlı ve rasyonel yönetilmediğini _{göstermekted}_ir.

(18)

4.SONUÇ

İşletmelerin dönen varlıkları ve kısa süreli borçları arasındaki fark net işletme sermayesi olarak tanımlanmaktadır. İşletmelerin net işletme

.sermayesinin optimal oluşumunun sağlanmasında karlılık ve likidite

arasında sürekli bir tercih güçlüğü çekilir. Zira net işletme sermayesinin

yeterli seviyeden fazla olması, bir t.araftan likiditenin <'!-rtmasına diğer

taraftan fonların atıl kalmasına dolayısıyla karlılığın azalmasına neden

olur.

Ticaret Bankalarında da net işletme sermayesi dönen varlık, kısa

süreli bOrç arasındaki farktan meydana gelmektedir. Genel olarak,

dönen varlık yapısı aktif Loplamının % 75 ini, kısa süreli borçlar ise

pasif toplamının % 77 sini oluşturmaktadır.

Dönen varlıkların büyük bir bölümünü krediler, kısa süreli

borçların büyük bölümünü ise kısa vadeli mevduatlar oluşturmaktadır. Ticaret bankalarında, kısa ~adeli borç yapısının dönen varlık

yapısma eşit bazen de fazla olması, bu tür işletmelerde yeterince

işletme sermayesinin bulunmadığını, batta eksi net işletn1;e sermayesi ile faaliyette bulunduğunu göstermektedir.

Bu nedenlerle. ticaret bankaları likidite düzeylerini, mevduatın

geri istenmesi anında talebi karşılayabilmek için, gerektiği düzeyin

üstünde tutmalıdırlar.

Ancal\, aşırı nakit tutma bankaların karlılığı üzerinde olumsuz

etki yapabilir, bu açıdan bankalar ellerindeki nakit ve nakde

çevrilebilir değerler •yerine, likiditeleri claha düşük olmakla beraber

gelir sağlayan değerlere yatırım yapmalıdırlar.

Bu şekilde ticaret bankaları hem dönen varlık ve likidite

düzeyleri, hem de verimliliklerini büyük ölçüde korumuş olurlar. ·