c u n m m iY r r —
8 /
5£
•
*
_____
_____ş
t . . t .
}
İ L M Î
B İT
ı
m ü n a k a ş a
]
>
«
Gene sosyal dâvam z
B ir m ü d d e t e v v e l C u m h u r iy e tte ç ık a n bir yazım a (1) sa y ın T anyol'un verdiği cevabı o k u d u m Böylece m ü n e v y erlerim izin d ik k a t ve a lâ k a sın ı g ittik çe a rtan btr k u v v etle çektiğini »e. vinçle gördüğüm , İlmi ve am eli kıy» m etine çoktanberi İnandığım nıülılm b ir m illi d â v a d a n b tr k e re d ah a b a h is aç m. k fırs a tın ı verm iş • o lm asından dolayı k e n d isin e m ü te şe k k ir ve m in n e tta rım . Bu cevabı o k u d u k ta n sonra evvelki y azım d a İzahına çalıştığ ım fik irle rin en esas' a rı h a k k ın d a sa vın Tnnvol He a r a m trd a kayda d e ğer m ühim bir görüş a y rılığ ı b u lu n m a d ığ ın ı da m e m n u n lv etle gördüm O k a d a r kİ fik irle rd e ’ * m u ta b a k a tı mlzl te b a rü z e ttir e n n o k ta la rı kendi k a 'e m ln d e n çıktığı gibi z ik retm ek İ h tiy a c ın ı dııvnyorum
M uhterem Cahld Bey bu defakt y a . z ısın d a m ü ta lâ a la rın ı tasrih ederek di yor k t : «İngiliz terbiyesi ve S abahat tin Bey b a şlık lı y azım d an ben de oek m em nun değildim Uzun zam andanbe- r( yazm ağı düşü n d ü ğ ü m bu konuyu nedense İyice d e rle y ip to p la y a m a d ığ ı, m b t n-edlvordum İn g tltz terblve.sl hak k ın d a k i m ü şa h '’de!er!çnl y azark en mnk şadım S ab ah attin Beyi tenkld değildi. M aksadım fik irle rin in ve şahsiyetinin çok te siri a ltın d a k» dı*>m btr d ü ş ü n ü rü n bende u y a n d ırd ığ ı y a n lış hlr k anaati düzeltm ek İdi tn g ilte re v e git tik te n sonra bu k an a a tle rim in yan lış lığ ın ı an lad ım ve bun u n sebeplerini doğru y a n lış kendi m ü şahedelerim e da y a n d ırd ım . O, a y rı bir d âv a... Saba- h ad d ln Bey y a rım a sır önce o devrin p o litik a sın ı da d ü şü n e rek en doğru fik ri bulm uş adam dı D ertlerin b ir re. jira dâv ası değil sosyal b ir d âv â ol duğunu söylemesi te crü b eler gösterdi kl. büy ü k btr h a k ik a te tekabül ed'yor- d u o iç tim a ! ve p o litik k o n u la ra d e rin liğ in e b akm ak terbiyesini getirdi B u n lar bir h a k ik a t. Eğer İlmi içtiçm a. dan tecriibt metod kasdedillyorsa bu na herhangi bir şekilde i f r a z etm iş d e » iü m B ugü n k ü sesvolollnln g ü ven d i « teli m etod Kudur Benim İngiliz cem iyeti h a k k ın d a sathî m üşahede o. la ra k v a s ıfla n d ırd ığ ın ız d ü şü n c elerim bir iddia veya nazariye olm ak sevda sında değildir G erçekten de b ir çok ları sa th î m üşahedelere d a y a n m a k ta dır. Bu sözlerim den h iç b ir zam an İlmi İçtim ai küçüm sediğim a n la şılm a m a lıd ır G erek hu m ektebin ve ge rekse m e m le k e tim iz d e o n u n m ü d a fa a sın ı yap an S a b a h ıd d ln Beyin en b ü v ü k h izm eti İç tim a i a ra ştırm a la r» te e rü b l m eto d u y egâne ölçü o la ra k g etirm e le rid ir...»
Y u k a rıd a n beri sıralad ığ ım b ü tü n bu fik irle r C ahld B eyin İlk y a z ıs ın da 12) — k e n d is in in d e itira f e t t l t l yeçhi e — b u k a d a r u r h b ir se k li de İfade edilm em işti. M ese’en ln ay - d ın ltn m a s ın a ve y a n lış te fe h h ü m le rin İzalesine m ed ar o lan b u b e rra k lığı pek m e m n u n iy e tle k a y d e ttik te n eo n ra sözü te n k ld edilen n o k ta la ra g e tiriy o ru m C ahld Bey, «Ben bu ve sile l e flkl» h a y a tım ız a m u sa lla t o- la n b ir z ih n iy e ti te n k ld e ttim O da şahsi m ü şa h e d e ve te c rü b e ’e rö e n z i yade fik ird e b tr nevi İm am lığ a İn a n anı a k tır . S a a h s d d ln Beyin siyasi sos yal m e k te b tn ln g ö rü şü n ü b -ğ en m est ta b ii bir h â d is e d ir T ab ii o lm ıyan, bîr cem iyet h a k k ın d a son sö z ü n söy lenm iş o 'd u - u n s İn a n m a k tır.. Der d in bir re jim dâvası değil sosyal b ir dâvâ o ld u ğ u n u sö y le m ‘Al b ü y ü k bir h a k ik a te te k a b ü l ed iy o rd u . Ama h e r sö y le d iğ in in k e ra m e t o ld u ğ u n a in a n m ak, İşte bu h a k ik a t değil...» B u ra da b iraz d u r a 'ım Aziz C ahld Bev, evvelki y a z ım d a da söylediğim gibi İlim (lm p e rs o n n e l) gayrı şa h sid ir. İ ’.lm de eah*i m ü şah ed e ve te c rü b e le rin veri y o k tu r k! siy a n s sosyal 1« S a b a b a d d ln Bey b u n la ra ehem m iyet a tf e ts in . He e siy a n s sosyal He b a h is b u y u rd u ğ u n u z İm am lık arasın d a hiç b ir m ü n a s e b e t roevcud değildir. İlim d e ta b ir caizse İm am , reh b er yal m z m e to d d u r. T e fe k k ü r h a y a tın d a b ir d ev ir a ç a n ve In rro d u c tlo n a l'e - tu d e de la m id e c in e escp rlm en tale İsimli b ir bilgi â b ld 's l k u ra n m eşh u r fizy o lo jisi C la u d e B e rn ard «İlim hiç b ir s a ra h a t o m a d a n to p la n a n ve hiç b tr m â n â İfade etm ey en m ü şa h e d e le - lere İ ltif a t etm e m e lid ir. Ç ü n k ü b u n
-[
NSHAD R E S A D BELG ER
YAZA N
3
lar, ek m u h te lif k a n a a tle ri ta sd ik veya red için k u lla n ıla n iki ta ra fı keben bir sllâ b a b enzer. Bir kelim e He Hlm (In d é te rm in é ) yİ yani gayrı m u ay y en i reddeder.» d lyot. S ab ah ad - dln Bey ve m esle k d aşları İçin rnak- aad v* m eened alyans so sy ald ir Sos yal fllozofı d e ğ ild ir e fe n d im . Saba- h a d d ln Bey h e rh a n g i bir c em iy et h a k k ın d a 6on sözün sö y le n m iş o ld u ğ u n a hiç bir vakit İn a n m a m ıştır. İ l mi fo rm asy o n u b u n a m a n id ir. A nla ş ıla n z a tı âlin iz evvelki yazım da bu n o k tay a ta a llû k eden b irk aç s a tırı da galiba o k u m a m ışsın ız O yazıda a y n e n şöyle d e m iştim : İlm i tç ık n a m e n s u p la rı b ü tü n Hml m ü şa h e d e le rin h a k ik a tin la kendisi o ld u ğ u i d d ia sın d a d e ğ ild ir er. İlm i fo rm asy o n ları b u n a m a n id ir. B ilirler kl İlim de b u g ü n ü n h a k ik a ti y a rın ın h a ta s ı, b u g ü n ü n hatası y a rın ın h a k ik a ti o- la b iü r ve h a k ik a te h a ta la rd a n geçi e- re k u la ş ılır S a b a b a d d ln Beyin fik rin e h âkim olan p re n sip le r tşte b u n la rd ır. Böyle d ü şü n e n ve e s p rit sc i e n tifiq u e a ıs ıp lin ln l aslâ ıhm a! e tm e yen S a b a h a d d in Bey İçin «Bir c e m i y e t h a k k ın d a son sözün söy,enm iş o ld u ğ u n a İnanıyor» d e n ile b ilir mİ? «S ab ah ad d in Beyin h e r söylediğinin k e ra m e t o ld u ğ u n » İn an m ak . İşte bu h a k ik a t değil» .b u y u ru y o rs u n u z Biz. B a b a h a d d ln Beyin fik irle rin d e ta m İsa b e t var diyoruz. Siz de b u n u ta s d ik ed iy o rsu n u z. F a k a t İsa b e tte n k e ram ete g eçlv erly o rsu n u a. S a b a h a d d in bey k e ra m e t s a h ib id ir, y a h u t l iy u h - tld ir diyen yok k l... Aziz C ahid Bey, a ra m ız d a cerey an eden İlm i b ir m ü n a k a ş a d a k u lla n d ığ ın ız İm a m lık ve k e ra m e t gibi ke trnelerl m u h ak em e ve ü slû b u n u z d a k i m û n la â h e n k le t e lif ed em iy o ru m . İ tir a z la rın ız a devam la. «S ab ah ad d in Bey alyana sosyalin tn s n lf ve te k lifle rin e A rşlm ed p reıı- a lp t-g lb l in an ıy o rd u » d iy o rsu n u z . M a lû m u n u z d u r kl b ir İlim teşek k ü l e- d eb llm ek için y a ln ız bilgi to p la n m a s ı k ifa y e t etm e». Bu b ilg ilerin ta a n lf edilm esi İcap e d er. D ağınık m alse- m eyı b irik tirm e k k ifa y e t etm ez. Bu m alz e m e n in k en d i a ra la rın d a bağlan m a la rı lâ z ım d ır. H âd iseler ara sın d a k i m ü n a se b e tle rin te tk ik ve tây in e d il m ed iğ i yerde İlim y o k tu r. Claud» B e rn a rd 'ın dediği gibi h e r İlm i a ra ş tırm a n ın gayesi fe n o m e n le rle o n la rın «Kbeblerl a ra s ın d a k i m ü n a s e b e tle ri b u lm a k ta n İb a re ttir» , Siyan» sosyalin ta s n if ve te k lifle rin e İn a n m a m a k al yans sosyale inanm am ak m ânasına gelir. G erek alyana sosyal m e k te b in den g erek se S a b a h a d d in Beyden bu h a k ik a tin İn k â rı beklenem ez. Sİ», çok sığ b u ld u r u n u z ve İçtim a ! re a lite le re u y gun g ö rm ed iğ in iz bu ta s nif» İn anm am akta tam am en şerhe sisi nle. B una diyecek b ir şey yok. F a k a t İlm i ve k lâsik bu k a n a s tl» A rşlmed prensipi a ra sın d a ne m ü n aseb et v a rd ır k l o n u z ik re tm e ğ e Uzum g ö rm ü şsü n ü z. Pek İyi a n lıy a m a d ım .
G e n e d iy o rsu n u z kl -H el» b lzterlD
y»:ım a s ırd a n fazla bir zam an g ej« „
m eşine rağ m en »ynl fik ir ve k a n a a t lerd e — m üşahedelerim ize yeni bir şey k atm ad an — ısra r etm em iz b il eneni ilim a n lay ışile b a ğ d a şa b ilir mİ? N için b ağ d aşm asın e fe n d im i A radan geçen zam an z a rfın d a S a b a h a d d in Be y ln g ö rü şle rin in ve ta v siy e le rin in yan lış o ld u ğ u n u şalıldl o ld u ğ u m u z va k a la r ve h âd iseler te k z ib mİ e tti kil H ayır. T am tersin e o n la rın d o ğ ru lu ğ u n u . İsa b e tin i ve ta tb ik i lü z u m u n u ta m a m lle tey td e t t i O h alde, m ü ş a h ed e le rim iz e gene bir şey k a tm a k m u tla k a ıftzım m ı? Eyer lâzım sa, ve- u l m ü şa h e d e o larak , S a b a h a d d in Be yin k a n a a tle rin d e n ve te k lif e rlııd ç n m ü lh e m soeyal ve İd ari ısla h a ta h e n ü z esaslı bir şe k ild e tev essü l ed il m ediğini ve tıâ â ç ık a r yolun siyesi İ n k ılâ p la rd a n bekleıU jdlğlnl k a ta lım ve yarım a sırd a n faz.İa bir zam an ev vel e d in d iğ im iz fik ir ve k a n a a tle rd e ıs ra r edelim . — İlm i İç tim a in k e ş if le rin e g e lin ce: «Buna as â İn a n m ıy o rum H attâ o k a d a r ki y a n lış b ir n a- zarlyeye k ö rü k ö rü n e te n k ld e lz o la rak sa planm aktan İse indi m üvitatâa. la n te ro lh etm eğ i d ah a faydalı b u lu ru m . Ç ü n k ü in d i m ü ta lâ a la r d ü z e ltile b ilir v e s a h ib in i k a lın la ş tır m a z İd d ia sın d a sın ız . İlm i İç tim a in k eşif lerini k ü ç ü m s e m e k te ve b u n la ra in a n ıp in a n m a m a k ta ta m a m lle m u h t a r sın ız. B u n a da h iç b ir şey d e n e y e h a k k ım ız yok. Ama y a n lış hır naza- rly ey e k örü k ö rü n e sa p! - 1 « a k ta ra » İn d i m ü ta lâ a la rı tercih etm eğ i fa y d a lı b u lm a n ız a ge İnce, b u ra d a siz d en b ü s b ü tü n a y rılm a k m e c b u riy e tin d e yiz. M u h te re m C ahld Bey. n az a rly e - sız İlim o lu r m u? İlm i nazariyeye kö r ü k ö rü n e s a p la n ıla b llir mİ? Eğer p eşin (a p rlo tl) h ü k ü m le r m ü şah ed e ve tecrübe m uvacehesinde h a k ik a te te k a b ü l etm ez, y an i a p o alerlo ti k a
b u s şayan gö rü lm e zse İlim öyle bir nazarly ey l k a d ro h a ric i odeT. İlm i m e to d u n b u şaşm az k a id e sin i b ir t a raf» » ta ra k in d i m ü ta lâ a la r te rc ih •- d illrse İşte o z s m a n k o n tro lsu z ve k ıy m e ti m e ç h u l b ir farazlyey» s a p la n ılm ış olm az m ı? H attâ 'C laude B e rn a rd İlm i m e to d la rm k o n tro lü n - d a n g e ç m iy e n f ik ir le r , f a ra z ty e le r vtı nazsTİye’e rtn ne k a d a r p arlak , ne k a d a r ca z ib o lu rsa o 'su ıı lsk o lâetlğ e gö tü rm e k te n başka b ir n etice verem iye- ceglnl k ay d ed iy o r. M -eeleyl bu zav i yeden görm ek yani e sp ıit sc!antlque de„ a y rılm a m a k İçin h a k ik a ti h a k i k a t o ld u ğ u İçin »evmek ve h a k ik a t n e o luraa olaun o n u k a b u ld e te re d - tü d etm e m e k lâzam dır. Yanlı» o ld u ğ u a n la ş ılır a n la ş ılm a z e n sevilen ve b en im se n en ftik rlc rt fed ay a h a z ır o l m ak lâ z ım d ır. H ü k ü m d e n evvel m e todu! ü stün tu tm a lı, fa k a t daha k uv. vetll d elillerle a kel a a b lt o lm ad ık ça h ü k m ü k a b u l e tm e lid ir. B u n u n h a - 1 rlcln e çık ılınca Hml fik ir yo ktu r. Bu pren sip leri d ü şü ü n c ü elcrln # reh b er it-, tth a z ed en ler, te n k ld f ik rin e dalm a sad ık k a la n la r. k ab u l b u y u ru rsu n u z kl h iç b ir n az a riy e y e k ö rü k ö rü n e i.sa p la n am az ve İn d i m ü ta lia la e a l l t l - '
f a t ed em ezler. Bir m e to d ü „ k ıy m e ti ni in d i m ü ta lâ a la rla değil elde e d i len n eticelerle ölçm eği elb et tero lh ederler.
Biraz sonra «İngiliz cem iyeti h a k . k ın d a k i d ü şü n c e le rim in g e re ç k te n bir ço k ları ş a th l m ü şa h e d e y e d a y a n m a k la d ır Ben m ü şa h e d e le rim in sa th i o lm asından d aim a şüphe ettim .» de d ik ten sonra m akalenizi y azm ad an önce m a sa n ız ın ü s tü n d e İnglH z t e r b iy esin e a lt sa y fa la rı açılm ış bir kaç k ita p b u lu n d u ğ u n u ve b u n la rd a n b i rin in de Ed. D em olin’in A nglo-Sak- so n la n ıı ü stü n lü k sebepleri adlı k i tab ı o ld u ğ u n u sö y lü y o rsu n u z .-İtir a f ederim kt bu k ita p b en d e İn g iliz ce m iy eti h a k k ın d a peşin h ü k ü m le rle y a p ı'm ış b ir rö p o rta j İn tib a ı b ıra k tı. B u k ita b a S a b a h a d d in Bey iv h a y ra n la rı o k a d a r önem v e rm işle rd ir kl n e m d e İse o n u İn g iliz cem iy etin i izah eden şaşmaz b it hüccet olarak Heri sü M itişlerd lr.» ta rz ın d a m e ra m ı n ız ı İfade e d lo v rsu n u z Ed D -n ıo - U n’I şahsen ta n ım a k zevkini İdrâk e ttim . M U teaddid d e fa la r k o n fe ra n s la rın ı d in led im İfad e sin d ek i se á s e te. m u h ak em esin d ek i v u zuh ve İn si cam a hayran öldüm Bazı eserlerini de o k u d u m ve b ü y ü k değerli b u â lim in y a z ıla rın d a n , fik irle rin d e n çok fay d a la n d ım O. eserlerinde siyans sos y alin İlmi g ö rü şle rin i c e m iy e tle rin h a y a tın a ta tb ik h u su s u n d a çok b ü - yü'.- v u k u f ve -'"'.ç--' nüfuz k ab il1, yeti tröe'eTmls ve z a m a n ın ın m ü te h a ssısla rı ve d ü ş ü n ü rle ri a ra sın d a şöh r e t ve sev g i k a z a n m ış s e k ç in b i r şa h - slııvet İdi. Sizde İn c iliz cem iyeti h a k kında peşin h ü k ü m e rle yapılm ış b ir rö p o rta j İn tib a ı b ıra k a n bu m e ş h u r e-evin İlk iki ayda beş defa tab ed il, dlğl e lb e t m a lû m u n u z d u r. Bu eser h a k k ın d a k ita b ın so n u n a lâ h tk a o la rak ilâv e edilen ve F ra n sız m a tb u a tın d a n e şre d ilm iş ve hepsi m ü e llifin m ü ste sn a k a b iliy e tin i ile ri sü r d ü ğ ü m ü ta lâ a la r ın c id d iy e tin i, y üksek 1’- m l şa h siy e tin i u z u n u zad ıy a İzah ve takvlyV eden çok sıta v lsk â r ve elli sa h lf" -k a d a r tu ta n m ak ale erl de göz den c e ç trtrs e n tz belki e«er h a k k ın d a - kl h ü k m ü n ü z ü d e Iştirlretn lz D em o lía h a k k ın d a y a z a n la r a rsa m d a F í garo b aşm u h arriri G. Rodenbach, Libre Parole g>zetesl başyazarı Dru- moıit Echo de P aris m u h a rrirle rin d e n L Descavee ,T an g a z e te sin d e m a ru f m ü n e k k td G astó n D escham pe gibi o z a m a n ın en güzide m u h a rrir te m ü . n e k k ille rln d e n m aada Ju le s Lem ai- tre. 'P a u l Bourget. Maree] Prevost. Franco!» Copec vlb! b azıları ede- b lv a t ü sta d ı ve çoğu ak ad em i âzası o lan ed ip ler var. B lzler İçin eser b ir şaşm az b a h is değil, aîyane sosyalin h ü k ü m lerin i a m r 'l sabaya geçirm e’ t.» büy ü k bir m u v affak iy et k a z a n a n mü kem al bir (Vulfiavlsation) tam im ki ta b ıd ır
Dem olln o »serde m alum suz olan ted k ik le rin i Uç ayrı kısm a a y ırm ış tır. Ttun'ar. 1 m e k te p te , 3 h u su si h a y a t ta . 3 retv.nl h a y a tta F ra n sız ve An- glo-Sakson fa sılla rıd ır. B u n la rın b i rin c isin d e İn g iliz te rb iy e alsteınîhfn F ra n sız ve A lm an siste m in e naza ram, şa h siy e tin İn k işafın » d s h a geniş ö l ç ü d e bir m evki verdiğini ve bilhassa ğ en çlerl am e li h ay at» h a s ırla m a k b u su su n d a d sh a b ü v ü k b ir m u v a ffa k l- vet KtV»erdt"ınI ıc b n rü z e 'tlrly o r. H u sus! bir İn g iliz m k te b in l te d k lk e- d e tk tu bu^ıu İ n e lü « ı« n ln ‘ bütâvn rneJt tip le rin e b ir m isal . o la ra k göstenm l- vor H ususi m e V e b in p ro g ra m ın d a k i — d ik k a ti celb d e n bir te m a y ü l ve te ş'-b b ü sü zik red erek — h ed efi ta srih ediyor. M üessese, m e k tıp terb iy ecin d ek i n o k sa n la rın ı İkm al İçin h u su s! bir h a z ırlık ta b u lu n m a k İsteyen genç ler İçin d ir deniliyor. U n u tu lm a m a lı d ır kl İn g iliz m e k te le rln d e trrb iv e za te n pek a m e lid ir. Esaslı m aksa d h a y a t m ü c e d e e s ln d s m u v affak olm ak lç ln k a z a n ılm a sı lâzım olan v asıfla rı v e rm e k tir. B ir İngiliz terbiyecisi n ln on d o k u z u n c u asrın so n la rın d a böyle b ir m ek tep açm ağa te şe b b ü s e tm e n b ile D om olln'ln b ilh assa ü z e rin d e ı s r a r a d u rd u ğ u A nglo-Saksoıı- ia rm İçtim a i k a b iliy e tle rin in en s a rih b ir d aü ll değil m idir? Bir c e m i y etin bünyesi ve h u e u slle terb iy e sis tem i in c e le n irk e n yok o k u lla rın d a ö ğrenci er ta rla d a ç alışıy o rlar, ta v u k , in e k besliyor diye ted k lk edilm ez kl. C e m iy etin m ayası o n u n m anevi k ü l tü r ü d ü r» d iy o rsu n u z Bu o k u ld a öğ- r e tle n r n m v k teb d e beş on ta v u k yetiş tilen sk , b ir kaç dönüm arazi » ü rm ek devli, fak al A l'a h ’an ve n e fsin d en başka hiç bir kim seye, h iç hlr k u v v ete d a y a n m a k lü z u m u n u hisset m r k - slzin ta b ia t k u v v etlerlie yapyalnız m ü cad ele edebilm ek, m uazzam İs tih sal p lâ n la n !« çalışacak azim ve te - şobbü» aah lb ı n e s ille r y e tiştirm e k tir Bu. k ap asite sosyal m eselesidir, fikri k ü ltü rd e n tam am lle ay rı bir dâv â- d ır ve sadedim iz h a ric in d e d ir.
M u h .e .e m C ahld Bqy, yazınızı lâ yık cıld u iu d ik k a tle te tk ik e ttik te n ’ :■ ıra b.-:nle b ıra k tığ ı İn tib a sizin j sıyan» sosyali b eğ en m ed iğ in iz, bu 1 m ektebin m em lek etim izd e en s a la h i
yetli m ünnrsvlil o a n S a b a h a d d in Bey ve m u a k k tb le rin i y a n lış yo’ds gör- m en lzd tr. A nlaşılıyor kl zatı â lin iz alyans sosyal m e k 'e h ln ln Hml m eto d - lara k ıy m e t v rrm ssln l, te d k lk le rtn i ı» a ra ş tırm a la rın ı hu m eto d lara d a- yar.dm.nRSinı tasv lb etm iy o r ve b u n u â d e ta b ir k u s u r sa y ıy o rsu n u z B una m u k ab il şa h si m ü şa h ed elere ve te c rüb elere , in d i fik ir ve m ü ta lâ a la ra Kıymet veriy o rsu n u z. B eğendiği n iz ta rz ı te rc ih etm ek e lb e t sa rih h a k k ın ız d ır F a k a t bu İki g örüş (con- o ep tlo n ) a ra s ın d a o k a d a r d erin b tr u ç u ru ra var kl b u «saelı n o k ta d a siz in le b tr fik ir b irliğ in e varm ağı İm k ân sız g ö rü y o ru m . M akalenize d i nin sosyal te ş e k k ü l ü z e rin d e k i te s ir lerin i İzah eden kısıt.« h a k k ın d a bir şey eöy tyem lyeoe^lm . T e te b b u ve te d k lk 'e rlm bu m ü h im m eeele h a k kında esaslı hlr m ü ta lâ a aerd ln e m ü - »ald değ ild ir Yalnız, ş u n u k a y d e d e yim ki altı »ene evvel A m erikede b u lu n d u ğ u n « ırada Boston, S an F rarı- alsko, W «»hlngton gibi büy ü k şe h irle rle k l'le e le rln b u lu n d u ğ u so k a k la rın beşm d» ü z e rle rin d e kiliseye gider ( to th e c h u rc h ) y azılar gö rd ü m . An- glo-Sakaon ır k ın ın b u g ü n en İleri »- lem d arı olan A m erlkad» d ah i tıp k ı In g tlte re d e o ld u ğ u gibi dili! h islerin k u v v e ti göz çarp ıy o r. A nglo-Sakton- la rd a d in e b ağlılık bir re a lite d ir
ş im d i letersen lz Anglo-Sakaon âle- m in i b ıra k a ra k aöztl bize g etirelim ve a m e li b ir zem ine geçelim , Başka sosyoloji m e k te p e rin ip n e ş riy a tım ve m esaisini te d k ik d e n so n ra Sab*- h a d d ln Beyin n ih ay et siy a n s soaystı sevm esin» ve seçm esine sebep bu m ek te b ln tıp k ı tab ii ilim le rd e o ld u ğ u gibi u su lü te c rü b e ve m üşahedeye d ay a n a n Hmt çalışm a ta rz ım beğenm iş olm ası ve o n u n u su lle rin i re h b e r i t -
j
tUıaz ederek m e m le k e tim iz in »osya! d e rtle rin i pek d ak ik ve a arlh bir se k lid e ta h lile m u v affak o lm asıd ır. 3a- b alıad d ln Boy uııun z a m a n la r devam eden tedklk ve te te b b ü d e n so n ra 1İlm î Bir Münakaşa
Gens sosyal dâvamtz
(İkinc i m h i f e d e n devam )
b u n d a n elli üç se n e evvel şa h sî te - te ş e b b ü s ve ad em i m erkeziyet kelim ele rile a d la n d ırd ığ ı İç tim a î ve İdarî bir ısla h a t p ro ğ ram ı h a z ırla d ı ve b u n u m em le k e tim iz in u m u m i e fk â rın a ve m illetim izin m u k a d d e ra tın ı ellerin d e tu t a n 'a r a te lk in ve te k lif e tti. Ev velce o k u d u ğ u m y a z ıla rın ız ın şa h ad e tile S a b a h a d d in Beyin bu k a n a a tle r i n e m ü k em m elen vâkıf o ld u ğ u n u z d a n em in im İn g iltere'y i ziy a re tin iz d e n so n ra S a b a h a d d in Beyin b u fik irle ri ne de itira z edip etm e d iğ in iz i b ilm i yorum . F a k a t ben b u h u s u s ta ne d ü şü n d ü ğ ü m ü sö y lerk en S a b a h a d d in Be yin bazı m ü lâ h a z a la rın ı h ü lâ s a te n k a y d e tm e k te fayda g ö rü y o ru m . S a b a h a d d in Bey m em lek etim izin sosyal yükselm esi için ıs la h a ta k a n u n la rd a n evvel terb iy e ile b aşlıy a rak m ille tin iç tim a i seviyesini bl fiil y ü k se ltm ek ve ona h a k ik i sa a d e t y o lu n u g ö ste r m ek lü z u m u n a kani idi.
« İk tid a r, diyordu, isted iğ i k a d a r k a n u n la r y ap sın . M illet e fra d ı o n la rı m u v a ffa k iy e tle ta tb ik edecek b ir is- tid a d ve terb iy ey e m a z h a r o lm a d ık ta n so n ra b u k u ru k a n u n la rd a n ne fayda b e k le n iîc b ilird i! Bir cem iyeti cem iyet eden, k a n u n değil, k a n u n u k a n u n ya p an cem iyettir.
İç tim a î ta r ih bize açıkça gös teriy o r ki h ü k ü m e t k u d r e tin in h ü k ü m d a r e lin d en n c z ’l fb u y a z ıla r s a lta n a t d e v rin d e y a z ılm ıştı) gibi b a s it bir m e şru tiy e t re jim i Up m ille tle ;1 2 h»trtkı ljuııTyfc’fe fth 'l k a z a n a m ıy o rla r. P a rlâ m e n to h a y a tın d a ilerle m iş c e m i y e tle ri n a z a rı d ik k a te a lırsa k görüyo ru z kl m e ş ru tiy e tle idare o lu n a n y e r lerd e bile istib d ad b ü tü n m ân âsile h ü k ü m ferm a olabiliyor. M evcud bir h ü k ü m d a r y e rin e bu d efa b ir çok h ü k ü m d a r ta sla k la rı geçiyor. U sulü m erk eziy etin bizi sü rü k le m e sin d e n k o rk tu ğ u m u z b ir h u f re de İşte bu. S e y y la tım ız ın a s ıl m erkezi,, h ü k ü m e t şe k lin i d e ğ iştirm e k le b itta b i değişe m ezdi. p ü n k ü 'm em lek etim izi d a im î b îr zaafı içtim aiye m a h k û m ed en h a s ta lık h u su sî h a y a tım ız d a â tıl b ir ge-
e n e k , şa h siy etin se m e re li ve m eşru m esai İle y ü k se lm e sin e »mani b ir ge çin m e ta rz ı, b u tarzı n esild en nesle sü rü k le y ip g ö tü re n «menfî b ir terbiye. R esm î h a y a tım ız d a , h u su s î h a y a tta k i a ta le tim iz i b u sa h a y a geçiren, İh tiy a - c a tı m ahalliyeyc aslft u y a m ıy a n , e n çok 'm asrafla en az iş gören ve T ü r- kiyeyl b a şta n başa b ir se fa le t k a b ris ta n ın a çevire« m e rk e z iy e ti
B u h a ld e tedavi d ü s tu ru , h u su sî h a y a tım ız ın d a m a rla rın ı ş a h siy e ti İm h a ed en a ta le tle değil şa h siy e ti y a ra ta n te şe b b ü sle işb a ... H eyeti içtim aiye n ln v a h id i k ıy asisl ferd değil aile. T ecem rn ü i te şe k k ü ld e n k u rtu lm a k , aile h a y a tım ız ı sa ğ lam b ir m u v azen e, u l vî b ir fthenk İle te ç h iz ed eb ilm ek iç in k ız la rım ız d a d a şa h siy e te ■ k ıy met., v icd an lara v ü sa t b ah setm eliy iz ; tâ kl o n lar d a h a y a tla rın ı ic a b ın d a k e n d i sa v 'le rlle te m in e m u k te d ir in s a n la r d erecesine y ü k se lsin . G ö rü y o r u z kl asrı h â z ırd a e rk ek lerin e a ’yl y etişm iy o r .K a d ın la r da k azan ç lı iş lere s ü lü k ediyor ve İşlerin in e h e m m i y eti n ia b e tln d e h u k u k u m ed en ly elerl y ü kseliyor ve e rk e k le rle h a k ik î biT m ü sa v ata d o ğ ru ü rü y o rla r.
H u su si ve resm î h a y a tım ız ın çalış m a la rın ı t a k r i b e d e r e k lâzım gelen v a s ıta a r la m ü ceh h ez, m ü te şe b b is ve â d e ta b i r m ü a ta m e r e e i s ın ıfı y e t i ş t i r inek ye b u su re tle y e tiş e n g en çlerin h â lâ bom boş d u ra n ara z im iz d e kendi h e s a p la rın a b irle şip m a işe tle rin i k e n di ellerlle k a z a n m a ğ ı ö ğ ren m eleri ve köylüye ö ğ re tm e le ri v a s ıta la rın ı h a zırlam ak . R esm î h a y a tım ız ın d ü z e l tilm esi ise h e r v ak it a r ta n mahAİlî ih tiy a ç la rım ız * d s ta ıa u y acak .lçMmaî fa a lly e lte rln İn k işa fın a , h ü rriy e t ve istik lâ lim iz in t a k a r r ü r ü n e â l e t o la c a k ve m erkezî siy a seti k u v v e tle ştire c e k
ad em i m erk eziy ete m ü ste n ld bir h a k ik î m e ş r u tiy e t ile te m in e y le m e k .
Eski ı« yeni m u tta s ıl te k e rrü r eden m isallerle m ü sp e t bir h a k ik a t: Eğer la a lly e t cep h em izi b u «maksada çev ir m ezsek, e m in olun, k u ru m e şru tiy e t bizi lk tlsa d e n old u ğ u gibi fik re n ve a h lâ k a n d a son b i r iflâ s ın in k ıra z u - ctırun» arın d a kül. k ö m ü r o lm a k ta n k u r ta ra m ıy a c a k . T ü rk iy n in ta b iî c o ğ ' rafyasını* c ü z 'i bir te d k ik i e de gö re b iliriz ki bize can çe k iştire n şu tu f a n ı s e fa le tte n k u rtu lm a m ız .to p ra ğa kaviyen yerleşm ek .h u su sî h a y a tı m ızı te m e lin d e n d eğ iştirm ek le olacak. Bizde az çok ten ev v ü r ed en g en ç lerin cüm lesi a n c a k bîr ta ra fta n a la c a k la rı m a a ş la g e ç in e b ilir. M u h a rrir, m u allim . ;tsk» r m em ur, ne o lu rsak o- la lım , is tin a tg a h ı ik tisa d ım ız ı d a lm a bir başka n o k tad a y a m a ğ a m a h k û m u z . B u k ıy m e tli e r k â n a ih tiy a c ı m ız /o k dem ek istem iy o ru m . B i'âkis, sevivei fik ri yem izi y ü k se ltm ek için e h ’iy etli ve v icd an lı m u h a rrirle rle m u a llim le rin a d e d le rin l çoğaltm ağa k a f i bir m ecb u riy et o ld u ğ u gibi id a rem izi ısla h iç in a f if v e m u k te d iı m a m u rla ra .istiklâli m illim izi -müda fa a yolunda da b errî ve b a h ri m ü kem m el bir kuvvel harblyeye b itta b i m u h ta c ız , fa k a t b u n la r, s a rfiy a tın d a n ziyade k a z a n a n b ir m u h itte !ş g ö rebilir. Biz, k az a n a m a d ığ ım ız ı sarf ediyoruz. İş te v a ta n ım ız ı b u şayanı h a c a le t m u s ib e tte n k u rta ra c a k , e li m izd ek i k ıy m e tli u n s u rla rd a n is tif a dem izi h a k k ile te m in edecek yegâne çare şim d ilik z ira a tin takviyesidir.»
S a b a h a d d in B e y in s a l ta n a t v e m e ş ru tiy e t d e v irle rin d e g ö z le rin iz ö n ü n e perriiği ib r e t v.e d ik k a te ş a y a n b u f i k irle r ve tavsiyeler, zam an g eçtik çe d a h a İyi an la ş ılıy o r ki, çok İsab etli, çok d oğru ve çok lü z u m lu İm iş. Y ü k sek ta h s il diplom ası m u k a b ilin d e h ü k ü m e tte n vazife bekliyen gençleT ye rin e k e n d i ş a h ısla rın a güvenen, h a y a tın k a rş ıla rın a çıkaracağı e n g e lle r den y ılm ıy a ra k azim le çalışan faal, m ü te ş e b b is ve m esu liy et a lm a k ta n kortom ıyan yeni n e s ille r y e tiştirm e k , id are m e k a n iz m a sın ı da genç evlâd- la rım ız ın te ş e b b ü s ve te ra k k i k a b ili y e tle rin i k u v v e tle n d ire c e k sa ’l s a h a la rın ı İm kân d erecesin d e g e n iş le te cek b ir adem i m erk e z iy e tle yeniden o rg a n iz e e tm e k ih tiy a c ın ı b u g ü n d a h i d u y m u y o r m u y u z? İ ş te b ü tü n b u n lar S a b a h a d d in B eyin h iç f ü t u r g e tirm e d e n b ü y ü k b i r im a n la b ize te lk in e t tiğ i söz gö tü rm e z, v erim li ıs la h a t d e ğil m id ir? Eğer m a a rifim iz d e S a b a h a d d in B eyin tavsiye ve m ü d a a fa e t tiğ i ıs la h a t v a k tin d e k a b u l ve ta tb ik e d ilse y d i, y a n i A n g lo -S a k so n m e k te p p ro g ra m la rın ın b u g ü n k ü ih tiy a ç - larum ıza cevap v erecek ta ra fla rın a il t i f a t edilseydi, A m erik an ın ziraî m in tanca! a r ın d a e n fe n n î ve en m odern ? ir a a t u s u lle r in i b ilfiil k e n d i b a b a la r ın ın ç iftlik le rin d e ta tb ik etm e k su - j e t l l e fa y d a la rım , n e tic e le rin i ö ğre n e n m ü n ev v er m ü sta h s ille r y e tis ti- rilaeydl ve n ih a y e t A m erikada altı s*'ne evvel b iz z a t görd ü ğ ü m H . 4 k u - tip le rl, A m e r ik a n ın m ü s ta k b e l ç iftç ilo ri p r o je s i g ib i — o m iıazzam , m esu l m e m le k e tte k ö y v a r f a k a t k ö y lü y o k d e d irte n b ir refa h te m in eden — te ş k ilâ t k u r u la b ils e y d i b u g ü n , d u r u m b ir şü p h e ed ilm e sin , d ah a İyi ve d ?h a m ü te r a k k i b i r İç tim a î v e İk tis a d î m an z ara a lırd ı. Z ira a t, m a a rif ve sağlık m ü eeseselerln ln sık ı ve ih e n k li iş b irliği sa y esin d e ş e h ir m e d e n iy e ti:! z ira î m ın ta k a la r a v e k ö y le re k a d a r g ö tü re n o m u h te şe m A m erikan m e d e n iy e tin in b ü y ü k h a y ra n lık la gö r d ü ğ ü m göz k a m a ş tırıc ı ve m ed en iy et y a ra tıc ı m u v a ffa k iy e tle rin i te m in e- den bu a m e lî te ş k ilâ tın m e s a in iz e r e h b e r o lm a s ın d a n azim f a y d a la r s a ğ la n ac a ğ ın a İn an ıy o ru m .
(1) C u m h u r iy e t 4 A ğ u sto s 1998 (2) C u m h u r iy e t 1$ T e m m u z 1958
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
