View of Yerel Cin Mısırı Genotiplerinin Morfolojik ve Tarımsal Özelliklerinin Belirlenmesi

Determination of Morphological and Agronomical Properties of Local Popcorn Genotypes

This study was conducted in Kozçeşme township of Biga town of Çanakkale province in 2008 cropping year. In the study, yellow, red and white grain popcorn genotypes were used as meterial. The trial conducted in a randomized complete block design with three replications. The genotypes used in the research were not hybrid, they were local populations of Kozçeşme township. In the research, the tassel flowering period (days), ear silk period (days), plant height (cm) firs ear height (cm), stem diameter (mm), the number of ear per plant (unit/plant), ear length (cm), row number of per ear (unit), grain number of per ear row (unit), the cop weight (g) the grain weight of per ear (g), thousand grain weight (g) ear diameter (mm), grain ratio (%), grain yield (kg/da) were investigated.

As a result of this research, it was determined that Yellow popcorn genotyp was later (to growing) than the other gonotypes and it had highest grain yield (1384 kg/da) than white and red popcorn genotypes that those had 1290 kg/da and 1069 kg/da grain yield respectively.

Key words: popcorn, local varieties, yield.

Yerel Cin Mısırı Genotiplerinin Morfolojik ve Tarımsal Özelliklerinin Belirlenmesi

Leyla İDİKUT1

Ahmet YILMAZ1 Cengiz YÜRÜRDURMAZ1 Mustafa ÇÖLKESEN1

1

K.S.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Kahramanmaraş

*Corresponding author: E-mail: lcesurer@ksu.edu.tr

Özet

Bu çalışma, Çanakkale ili Biga ilçesi Kozçeşme Beldesinde 2008 yılında yürütülmüştür. Çalışmada uzun yıllardır kullanılan yerel sarı, kırmız, beyaz patlak adı verilen cin mısır genotipi materyal olarak kullanılmış ve tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Denemede kullanılan genotipler hibrit çeşit olmayıp, Kozçeşme yöresine ait yerel popülasyonlardır. Araştırmada; tepe püskülü çıkış süresi(gün), koçan püskülü çıkış süresi(gün), bitki boyu(cm), ilk koçan yüksekliği(cm), sap kalınlığı(mm), bitkide koçan sayısı(adet /bitki), koçan uzunluğu(cm), koçan sıra sayısı (adet), koçanda sırada tane sayısı(adet), koçanlı ağırlık(g), koçanda tane ağırlığı (g) bin tane ağırlığı(g), koçan çapı(mm), dane oranı(%) ve tane verimi(kg/da) özellikleri incelenmiştir.

Araştırma sonunda yerel sarı patlak genotipin diğer iki genotipe göre daha geççi bir genotip olduğu, dekara tane veriminin 1384 kg ile diğer 1290 kg olan beyaz patlak ve 1069 kg olan kırmızı patlak genotipden yüksek olduğu belirlenmiştir.

Anahtar kelimaler; cin mısırı, yerel çeşitler, verim

Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 5 (2): 63-69, 2012 ISSN: 1308-3961, E-ISSN: 1308-0261, www.nobel.gen.tr

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

GİRİŞ

İnsanoğlu doğduğu günden itibaren beslenmek için hep arayış içinde olmuştur. Bu arayışa, çevresindeki mevcut kaynakları kullanarak başlamıştır. Fakat mevcut kaynaklar yetmemiştir. Çevredeki mevcut kaynaklara ek girdiler ve müdahaleler yapılınca üretimin artığını görmüşlerdir. Üretim de tek amaç, yüksek verim elde etmek olmuştur. Yüksek verim elde edilirken, kalite değerleri gündeme gelmiştir. Yüksek verim ve kalite ürün elde etmek için kimyasal girdi ve bir kısım biyoteknolojik yöntemler kullanılmaya başlanmıştır. Biyoteknolojik yöntemler ve bir kısım kimyasal girdilerin, doğanın dengesini bozduğunu ve insan sağlığına da zarar verdiğini görmeye başlamışlardır [1].

Ülkemizde çalışan nüfusun % 50’den fazlası tarımsal faaliyetlerle uğraşmaktadır. Ayrıca tarımsal faaliyetler, diğer hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışan insanların geçimlerinde etkili olmaktadır. Ülkemizde insanların temel gıda maddesi tahıllardan yapılan ekmektir. Tahıllar içinde buğday, ekmek yapımında ilk sırayı almakla birlikte, özellikle Karadeniz bölgesinde mısır ekmeği de kullanılmaktadır. Mısır bitkisinin hem tanesi hem de bitki aksamı kullanılmaktadır. Mısırın taneleri insan beslenmesinde doğrudan kullanıldığı gibi (ekmek yapımı ve çerezlik olarak), yemeklik sıvı yağ, nişasta, glikoz ve yem sanayinde de değerlendirilmektedir. Bitkisel aksamı ise hayvan yemi olarak kullanılmaktadır [2]. Tane yapılarına göre mısırın at dişi, sert mısır, şeker mısırı ve patlak mısır formları yaygın olarak kullanılmaktadır. Mısır bitkisi hem dünyada, hem de ülkemizde yirmi birinci yüz yılda stratejik önemli bir ürün haline gelmiştir. Bu nedenle mısırın doğal yapısı üzerinde çok fazla değişim yapılmıştır.

Cin ve şeker mısırı çerezlik olarak kullanıldığından, ülke genelinde küçük alanlarda ekilmektedir. Son yıllarda, birim fiyatının yüksek olması nedeniyle üretim alanlarında artma olmaktadır. Özellikle çocukların severek yediği patlamış mısırların GDO grubunda yer alması ve tüketicilerdeki metabolizma değişikleri gibi insan sağlığına olumsuz etkileri olmasının muhtemel olduğu bildirilmektedir [3]. Mısır genleri ile oynanmasıyla, yerel mısır populasyonları ve gen kaynakları yok olmaktadır [4].

Bu çalışmamızda bitki ıslahı ve genetik çalışmalar için önemli olan, genetiği ile oynanmamış, Çanakkale ili Biga ilçesi Kozçeşme’de yetiştirilen yerel (sarı, kırmız, beyaz) patlak mısır çeşitlerinin bazı özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Çanakkale ili Biga ilçesi Kozçeşme Beldesinde 2008 yılında yürütülen bu araştırmada yerel köy popülasyonu olan farklı 3 adet cin mısır genotipi materyal olarak kullanılmıştır. Bu genotipler hibrit bir çeşit olmayıp, Kozçeşme Beldesinde yetiştirilen yöre çiftçilerinin kullandığı yerel popülasyonlardır. Çiftçiler uzun zamanlardan beri kendi ürettikleri cin mısır tohumunu kullandıkları için, yetiştirilen çeşitler belde iklimine adapte olmuştur. Materyal olarak kullanılan yerel cin mısırı genotiplerinin fenotipleri tamamen birbirinden farklıdır. Tane renkleri sarı, kırmız, beyazdır. Köylüler genelde tane rengini dikkate alarak, sarı patlak, kırmızı patlak ve beyaz patlak olarak isimlendirmektedirler.

Yöntem

Deneme arazisinde bir önceki yıl buğday tarımı yapılmıştır. Birinci ürün cin mısırı ekimi olduğu için arazi kışın boş kalmıştır. Ekim için toprak kulaklı pullukla sürülmüş, diskaro ve merdane çekilerek hazır hale getirilmiştir. Parsel sıraları lister ile sıra arası 65 cm olacak şekilde belirlenmiştir. Ekim tavlı toprağa 20 Mayıs 2008 tarihinde el ile yapılmıştır. Araştırma tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Bu denemede parseller, 3.35 m x 5 m=16.75 m2 ebadında tertiplenmiş olup, ekimde her parselde 5 sıra olacak şekilde 65 cm sıra arası ve sıra üzeri mesafesi ise 12.5 cm olarak uygulanmıştır. Üç çeşitte yabancı tozlanmasını engellemek için sık ekilmiştir. Çünkü normal mısır ekim sıklığında yapılan ekimlerde yabancı tozlanma oranının artığı belde halkı tarafından bilinmektedir.

Bütün deneme parsellerine ekimle birlikte 7 kg/da P2O5, 7

kg/da K2O ve 7 kg/da N hesabı ile 15-15-15 formunda

verilmiştir. Denemede damlama sulama yöntemi kullanıldığı için geriye kalan azot 4’e bölünerek uygulanmıştır. Her uygulamada 2 kg/da N, %33 nitrat formunda, toplam dekara 15 kg N verilmiştir. Deneme

toprağında pH normal ve tuzluluk probleminin olmadığı belirlenmiştir.

Deneme alanında damlama sulama yöntemi kullanıldığı için yabancı otla mücadele el ile yapılmıştır. Sulama 5 gün ara ile ortalama 5 saat süreyle uygulanmıştır. Denemede her hangi bir hastalık tespit edilmemiş olup zararlı olarak yaprak biti tespit edilmiştir. Hasat 20/09/2008 tarihinde taneler fizyolojik olum dönemini tamamladıktan sonra parsel kenarlarından birer sıra atılarak geri kalan kısmın elle toplanması suretiyle yapılmıştır. Hasattan sonra nem yüksek olduğu için doğal yöntemle güneşte kurutulmuştur.

Araştırmada; tepe püskülü çıkış süresi(gün), koçan püskülü çıkış süresi(gün), bitki boyu(cm), ilk koçan yüksekliği(cm), sap kalınlığı(mm), bitkide koçan sayısı(adet /bitki), koçan uzunluğu(cm), koçanda sırada tane sayısı(adet), koçanlı ağırlık(g), koçan çapı(mm), yüz tane ağırlığı(g), dane oranı(%), tane ağırlık(gr) ve tane verimi(kg/da) gibi özellikler incelenmiştir Bu özelliklerin belirlenmesinde Cesurer (1995)’de [5] uygulanan yöntemlerden yararlanılmıştır.

Deneme Yerinin İklim Özellikleri

Çanakkale ili Biga ilçesi Kozçeşme beldesinde denemenin yürütüldüğü zamanlarda yörede görülen iklim özelikleri Çizelge 1. verilmiştir [6].

Araştırmanın yürütüldüğü 2008 yılı Mayıs – Eylül arasındaki aylarda, ortalama sıcaklık, en yüksek sıcaklık, en düşük sıcaklık, oransal nem, yağış değerleri ve uzun yıllar ait ortalama değerler Çizelge 1’den verilmiştir. Denemenin yürütüldüğü yıldaki ortalama sıcaklık değerleri Eylül ayı hariç diğer aylarda uzun yıllar ortalamasından daha yüksek değerde gerçekleşmiştir. En yüksek sıcaklık ve yağış ortalaması uzun yıllar ortalamasından düşük olurken, en düşük sıcaklık ortalaması uzun yıllar ortalamasından yüksek olmuştur. Oransal nem değerleri sadece Mayıs ayında uzun yıllar ortalaması yüksek, diğer aylarda ise deneme yılındaki ortamlalar daha yüksek olmuştur. Deneme süresince aylık düşen yağışlar uzun yıllar ortalamasından oldukça düşük olmuştur.

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

Çizelge 1. Çanakkale İli Biga ilçesinin 2008 ve Uzun Yıllara Ait Bazı İklim Değerleri

YILLAR MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL ORT. SICAKLIKLAR _{2008 18.5 24 25.6 26.4 20.2} Cº _{UZUN 17.3 21.9 24.6 24.4 20.7} EN YÜK. SICAKLIK _{2008 24.7 30.1 30.9 32.3 25.8} Cº _{UZUN 34.4 36 38.8 38.7 35.4} EN DÜSÜK SICAK. _{2008 13.3 17.8 19.8 20.8 15.5} Cº _{UZUN 1.4 6.6 7 9.4 5.9} ORANSAL NEM (%) _{2008 70.1 69.3 62.5 67.5 68.9} UZUN 72.0 66.0 62.0 62.0 67.0 YAĞIŞ (mm) _{2008 14.0 21.9 1.3 4.4 0.2} UZUN 29.7 23.7 11.3 7.4 23.4 [6]

Çizelge 2. Çanakkale ili Biga ilçesi Kozçeşme Beldesinde 2008 Yılında Yürütülen, Yöresel Cin Mısırı Genotiplerinin İncelenen Özelliklerine Ait Ortalamalar ve Oluşan Gruplar

İncelenen öz. Sarı patlak Kırmızı patlak Beyaz patlak Ortalama T.P.Ç.S. (gün) ** 66 a 51 b 50 c 55.66 K.P.Ç.S. (gün) 72 a 55 c 57 b 61.33 B.B.(cm) 187 193 185 188.44 İ.K.Y. (cm) ** 99 b 115 a 95 b 101.11 S.K. (mm) * 15 b 19 a 19 a 17.94 B.K.S. (adet) 1.86 2.16 2.46 2.16 K.U. (cm) ** 14.92 a 15.11 a 13.00 b 14.28 K.S.S. (adet) * 14.66 b 17.00 a 17.5 a 16.38 K.S.T.S. (adet) * 36.73 a 37.63 a 28.56 b 34.31 T.K.A. (g) * 62.03 b 80.40 a 59.03 b 67.15 K.T.A. (g) * 51.26 ab 66.00a 48.80 b 55.35 B.T.A. (g) 114,4 122,9 115,9 117,7 K.Ç. (mm) 29.4 30.66 28.3 29.45 T. O. (%) 82.33 81.66 81.66 81.88 T.V. (kg/da) * 1384.33 a 1069.00 b 1290.00 a 1247.77

(*'*): P <0.01, (*):P<0.05. Tepe püskülü çıkış süresi (T.P.Ç.S.), koçan püskülü çıkış süresi (K.P.Ç.S.), bitki boyu(B.B.), ilk koçan yüksekliği(İ.K.Y.), sap kalınlığı(S.K.), bitkide koçan sayısı(B.K.S.), koçan uzunluğu(K.U.), koçanda sıra sayısı (K.S.S.), koçanda sırada tane sayısı(K.S.T.S.), tek koçanlı ağırlığı(T.K.A.), koçanda tane ağırlığı (K.T.A), bin tane ağırlığı(B.T.A.), koçan çapı(K.Ç.), tane oranı(T.O.) ve tane verimi(T.V.)

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

BULGULAR VE TARTIŞMA

Kozçeşme beldesinde kullanılan Sarı, Kırmızı ve Beyaz patlak mısır genotiplerinin incelenen özelliklerine ilişkin ortalamalar ve oluşan gruplar Çizelge 2’de verilmiştir.

1. Tepe Püskülü Çıkış Süresi (gün)

Tepe püskülü çıkış süresi yönünden yerel cin mısırı genotipleri arasındaki farklılık istatistiki olarak çok önemli bulunmuştur. Sarı patlak genotip 66 gün, Kırmızı patlak genotip 51 gün ve Beyaz patlak genotip 50 günde tepe püskülü çıkışı gösterdiği tespit edilmiştir. Genotiplerin ortalaması ise 55,66 gün olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak Beyaz patlak genotip en kısa, onu ikinci sırada Kırmızı patlak genotipin izlediği ve Sarı patlak genotip ise daha uzun bir vejatatif gelişime sahip olduğu görülmüştür. Tepe püskülü çıkış süresini, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] yaptığı çalışmada hatlarda 63-73 gün, melezlerde ise 64-72 gün arasında, Kapar ve Öz (2006) [8] 58-67 gün, Özsisli ve ark. (2009) [9] FAO 550-650 olum grubuna sahip hibrit mısır çeşitlerinde I. Üründe 66-76 gün, II. Üründe ise 52-60 gün arasında, Köse ve Turgut (2011) [10] ad dişi hatlarda 66-86 gün arasında değiştiğini kaydetmişlerdir. Öz ve Kapar (2011) [11] melez cin mısırın tepe püskülü çıkış süresinin çeşitlere ve yılara göre önemli farklılıklar oluşturduğunu belirtmişlerdir. Bu bulgulardan da anlaşılacağı gibi tepe püskülü çıkış süresi çeşide, ekolojiye, topraktaki kullanılabilen besin durumuna ve sulama koşullarına göre değişmektedir (2). Bizim sonuçlarda farklı tepe püskülü çıkış süresinin elde edilmesi çeşit farklılığından kaynaklanmaktadır.

2. Koçan Püskülü Çıkış Süresi (gün)

Yerel genotiplerin koçan püskülü çıkış süreleri arasındaki farklılıklar istatistiki olarak çok önemli bulunmuştur. Koçan tepe püskülü çıkışı Sarı patlak genotipde 72 gün, Kırmızı patlak genotipde 55 gün ve Beyaz patlak genotipde 57 gün olarak tespit edilmiştir. Genotip ortalaması ise 61,33 gün olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak kırmızı patlak genotip en erken koçan püskülü çıkaran çeşit olmuştur. Beyaz patlak genotip, kırmızı patlaktan geç, sarı patlak genotipden erken koçan püskülü çıkışını gerçekleştirmiştir. Sarı patlak genotip ise en uzun sürede koçan püskülü çıkardığı için daha geççi bir genotip olduğu da rahatlıkla söylenebilir. Özkaynak ve Samancı (2003) [7] yaptığı çalışmada koçan püskülü çıkış süresini hatlarda 67-79 gün, melezlerde 68-79 gün olarak bulmuştur. Koçan püskülü çıkış süresi tepe püskülü çıkışından 2-10 gün sonra gerçekleşmektedir. Koçan püskülü çıkış süresi çeşide, toprak ve çevre koşularına göre değişmektedir. Araştırmada kullanılan yerel çeşitlerin koçan püskülü çıkış süresindeki farklılıklar çeşit özelliğinden kaynaklanmaktadır.

3.Bitki Boyu (cm)

Üç cin mısırı genotipinin bitki boyu yönünden arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuştur. Bitki boyu değerleri bir birine yakındır. Sonuçlara göre en uzun bitki boyu 193 cm ile Kırmızı patlak genotip, ikinci sırada 187 cm ile Sarı patlak, en kısa ise 185 cm ile Beyaz patlak genotipde olduğu görülmektedir (Çizelge 2.) Bitki boyunu, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] cin mısırı ile yaptığı çalışmada hatlarda 98-128 cm, melezlerde 103-152 cm, Kapar ve Öz (2006) [8] tek melezlerde 255-282 cm, Konuşkan (2006) [12] melez mısırla da 206-230 cm arasında kaydetmişlerdir. Öktem ve ark. (2004) [13]152-170 cm, Özsisli ve ark. (2009) [9] FAO 550-650 olum grubuna sahip hibrit mısır çeşitlerinde I. Üründe

155-188 cm, II. Üründe ise 170-205 cm, Kuşaksız (2010) [14] melez mısırlarda 173-238 cm, Köse ve Turgut (2011) [10] ad dişi hatlarda 167-217 cm, Özkan ve Ülger (2011) [15] cin mısırı çeşitlerinde 177-213 cm arasında değiştiği belirtilmiştir. Öz ve Kapar (2011) [11] melez cin mısırın bitki boyunun çeşitlere ve yıllara göre önemli farklılıklar oluşturduğunu belirtmişlerdir. Daha önce yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi bitki boyu yetiştiği çevreye göre de değişim göstermiştir. Bizim elde ettiğimiz sonuçlar ise araştırmanın yürütüldüğü alanda elde edilen patlak mısırın bitkisini bitki yüksekliğinin göstergesidir.

4. İlk Koçan Yüksekliği (cm)

Yerel cin mısır genotipinin ilk koçan yükseklikleri arasında ki farklılıklar istatistikî olarak çok önemli bulunmuştur. Kırmızı patlak yerel genotip ilk koçan yüksekliği (115 cm) diğer sarı patlak (99 cm) ve beyaz patlak (95 cm) yerel genotipe oranla büyük bir fark oluşturduğu tespit edilmiştir. İlk koçan yüksekliğini Sezer ve Yanbeyi (1997) [16] Samsun koşullarında farklı sıklık ve azot dozlarını uyguladıkları yerli çeşitte 78-97 cm, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 53-74 cm, melezlerde ise 61-100 cm, Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde 73-109 cm, Kapar ve Öz (2006) [8] 95-126 cm arasında değiştiğini kaydetmiştir. Daha önce yapılan çalışmalar bizim bulgularımızı desteklemektedir.

5. Sap Kalınlığı (cm)

Yerel cin mısır genotipleri arasındaki sap kalınlığı istatistiki olarak çok önemli bulunmuştur. Kırmızı patlak (19 mm) ile beyaz patlak (19 mm) genotipin sap kalınlığı sarı patlak (15 mm) genotipin sap kalınlığından daha kalın olduğu tespit edilmiştir. Gözübenli ve ark. (1997) [18] hibrit tane mısır çeşitlerinde sap kalınlığını 22-26 mm arasında, İdikut ve ark (2009) [19] uygulanan azot dozlarına göre 16-18 mm kaydetmişlerdir. Daha önce yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi sap çapının bir tarımsal karakter olduğu, çeşit ve yetiştirme koşularından etkilendiği belirlenmiştir.

6. Bitki Başına Koçan Sayısı (adet)

Bitkideki koçan sayısı yönünden cin mısırı genotipleri arasında istatistiki olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır. Önemli bir farklılık görünmemesine rağmen en fazla koçana sahip olan çeşit beyaz patlak (2,46 adet ) olup, onu ikinci sırada Kırmızı patlak (2.16 adet ile), en az koçana sahip olan genotip ise sarı patlak genotipin (1,866 adet) olduğu kaydedilmiştir. Turgut ve ark. (1997) [20] hibrit mısır çeşitlerinde yıllara göre bitkide koçan sayısını 0.87-1.0 adet, Eşiyok ve ark. (2004) [21] 1.14-1.21 adet, Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde bitkide koçan sayısının 1-1.6 adet arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Bizim çalışmalarda kullanılan yerel genotiplerde ise koçan sayısının daha önceki araştırıcıların tespit etmiş olduğu değerlerden yüksek olduğu görülmüştür. Patlak mısırın taneleri, sert ve atdişi hibrid mısırlarına göre küçük olduğu için, daha fazla koçan üretme eğilimindedir.

7. Koçan Uzunluğu (cm)

Yerel cin mısır genotiplerinin koçan uzunluğu açısından istatistikî olarak önemli farklılık oluşturduğu kaydedilmiştir. En uzun koçan uzunluğuna sahip olan genotip Kırmızı patlak (15.11 cm), ikinci sırada ise sarı patlak (14.92 cm) ve en kısa koçan uzunluğuna sahip olan beyaz patlak genotip (13.00 cm) olduğu görülmüştür. Kırmız patlak ile sarı patlak genotiplerinin koçan uzunlukları birbirine yakın uzunlukta

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

gerçekleşirken, beyaz patlak genotip diğer iki genotipden daha düşük olduğu belirlenmiştir. Sezer ve Yanbeyi (1997) [16] Samsun koşullarında farklı sıklık ve azot dozlarını uyguladıkları yerli çeşidin koçan uzunluğunu 13-17 cm, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 11-15 cm, melezlerde ise 11-17 cm, Eşiyok ve ark. (2004) [21] 19-21 cm, Öktem ve ark. (2004) [13] 17-19 cm, Saruhan ve Şireli (2005) [25] at dişi melez mısırda 12-18 cm, Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde 17-20 cm, Çetinkaya ve Dura (2010) [22] 21-23 cm, Koca ve ark. (2010) [24] birinci üründe 19 cm, ikinci üründe 18 cm arasında değiştiğini kaydetmişlerdir. Daha önce yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi koçan uzunluğu çeşide, çevreye ve uygulanan yönteme göre farklılık gösterdiği ve bizim bulgularımızı da desteklediği görülmektedir.

8. Koçanda Sıra Sayısı (adet)

Koçanda sıra sayısı yönünden yerel cin mısırı genotipleri arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Koçanda sıra sayısı en fazla Beyaz patlak (17,5 adet), ikinci sırada Kırmızı patlak (17.0 adet) ve en az Sarı patlak (14,66 adet) genotipde kaydedilmiştir. Sarı patlak genotip diğer iki genotipe göre daha fazla sıra sayısına sahip olmuştur. Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinin koçanda sıra sayısının 13-17 adet, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 12-14 adet, melezlerde ise 13-15 adet, Eşiyok ve ark. (2004) [21] 15-17 adet arasında kaydetmiştir. Daha önce yapılan çalışmalar dada koçanda sıra sayısını 13-17 adet arasında kaydetmiş olması, mısır bitkisinde koçanda sıra sayısına çeşidin genetik karakteri etkin olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bizim bulgularımız daha önce yapılan çalışmalarla uyum içinde olmuştur.

9. Koçan Sırasında Tane Sayısı (adet)

Yerel cin mısırı genotiplerinin koçan sırasındaki tane sayıları arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar olduğu kaydedilmiştir. Koçan sırasında tane sayısı en fazla 37.66 adet ile Kırmızı patlak, onu 36,73 adet ile ikinci sırada sarı patlak genotipin izlediği ve en az 28,56 adet ile beyaz patlak genotip olduğu belirlenmiştir. Sarı patlakla ile Kırmız patlak genotiplerin sırada tane sayısı birbirine yakınken, Beyaz patlak diğer iki genotipden çok düşük koçan sırasında tane sayısına sahip olmuştur. Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinin koçan sırasındaki tane sayısının 36-46 adet, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 20-33 adet, melezlerde ise 30-42 adet, Eşiyok ve ark. (2004) [21] 36-41 adet arasında kaydetmişlerdir. Bizim çalışmalarımızda elde etmiş olduğumuz sonuçlar, daha önce yapılan çalışmalarla uyumlu olmuştur. Koçan sırasında tane sayısına çevre koşullarının (sıcaklık, su, besin elementi gibi) etkisi, genetik yapıdan baskın olabilmektedir. Bu nedenle koçan sırasındaki tane sayısında çok değişkenlik olabilmektedir.

10. Koçan Ağırlık

Koçan ağırlığı yönünden yerel cin mısırı genotipleri arasındaki farklılıklar önemli olmuştur. Koçan ağırlığı en fazla 80.40 g ile kırmızı patlak genotip, onu ikinci sırada 62,03 g ile sarı patlak genotipin izlediği ve en az ise 59.03 g beyaz patlak genotip olduğu görülmüştür. Sarı patlak ile beyaz patlak genotipler birbirine yakın koçan ağırlığına sahipken, kırmız patlak genotip, diğer iki genotipden koçan ağırlığı bakımında daha büyük bir fark göstermiştir. Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinin koçan ağırlığının 110-195 g, Çetinkaya ve Dura (2010) [22] hibrit çeşitlerde 335-382 g

olarak kaydetmişlerdir. Daha önceki araştırıcıların sonuçlarından da görüldüğü gibi, cin mısırı çeşitleri atdişi ve sert mısır hibrit çeşitlere göre daha düşük koçan ağırlığına sahiptir. Bu nedenle bizim araştırmamızda elde edilen tek koçan ağırlığı çok düşük olmuştur.

11. Koçanda Tane Ağırlığı

Koçanda tane ağırlığı yönünden cin mısırı genotipleri arasındaki fark önemli olmuştur. Koçanda tane ağırlığı yönünden kırmızı patlak (66.0 g), sarı patlak (51,26 g) ve beyaz patlak (48.8 g) genotipler sırayla birbirlerini izlemişlerdir. Fakat beyaz patlak genotipin dane ağırlığı diğer iki genotipden çok düşüktür. Daha önce yapılan çalışmalarda koçanda tane ağırlığını Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 24-60 g, melezlerde ise 36-73 g, Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde 81-146 g, Gökmen ve ark. (2007) [23] 12 tek melez cin mısırında 54-111 g, Özkan ve Ülger (2011) [15] 70-93 g arasında kaydetmişlerdir. Daha önce yapılan çalışmalarda koçanda tane ağırlığının 24-111 g arasında kaydedildiği belirlenmiştir. Bizim çalışmamızda kullanmış olduğumuz çeşitler hibrit değil, yerel çeşit olmasına rağmen tek koçan verim değerleri oldukça iyi düzeyde gerçekleşmiştir.

12. Bin Tane Ağırlığı (g)

Bin tane ağırlığı yönünden cin mısırı genotipleri arasındaki fark önemsiz bulunmuştur. Yerel genotiplerden kırmızı patlak çeşit 122.9 g bin tane ağırlığı ile diğer beyaz patlak (115.9 g) ve sarı patlak (114.4 g) genotiplerden daha yüksek değere sahip olmuştur.

Bin tane ağırlığını Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 86-140 g, melezlerde ise 83-115 g, Öktem ve ark. (2004) [13] hibrit çeşitlerde 291-342 g, Gökmen ve ark. (2007) [23] 12 tek melez cin mısırında 129-213 g, Çetinkaya ve Dura (2010) [22] hibrit çeşitlerde 390-407 g, Koca ve ark. (2010) [24] birinci üründe 309 g, ikinci üründe 296 g, Kuşaksız (2010) [14] hibrit çeşitlerde 209-368 g arasında değiştiğini kaydetmişlerdir. Mısır bitkisinde bin tane ağırlığı çeşide, çevreye ve uygulanan yönteme göre değiştiği daha önce yapılan çalışmalardan görülmektedir. Bizim elde etmiş olduğumuz bin tane ağırlığı değerleri çeşit özelliğinden kaynaklanmış olup, bazı araştırıcıların bulgularına uyum gösterirken, bazılarının elde ettiği sonuçlara uyum göstermemiştir. Bazı araştırıcıların sonuçlarının bizim sonuçlardan çok yüksek olmasının nedeni, kullanılan çeşitlerin atdişi veya sert mısır hibritleri olmasından kaynaklanmaktadır.

13. Koçan Çapı (mm)

Yerel cin mısırı genotipleri, koçan çapı yönünden istatistiki olarak kendi aralarında önemli farklılık oluşturmamıştır. Koçan çapı yönünden sırasıyla 30.66 mm ile kırmız patlak, 29.4 mm ile sarı patlak ve 28.3 mm ile beyaz patlak genotipler birbirini izlemiştir. Üç genotipde koçan çapı bakımından birbirlerine yakın sonuçlar alınmıştır. Kaçan çapını Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde 33-44 mm, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] cin mısırı hatlarda 24-29 mm, melezlerde ise 26-30 mm arasında, Eşiyok ve ark. (2004) [21] 42-43 mm, Saruhan ve Şireli (2005) [25] at dişi melez mısırda 36-39 mm, Çetinkaya ve Dura (2010) [22] 52-55 mm arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Mısırda kaçan çapı özelliği çeşide, çevreye ve uygulama yöntemlerine göre değişiklik göstermektedir. Daha önce yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi cin mısırı çeşitleriyle yapılan çalışmalar bizim sonuçları desteklerken, diğer atdişi ve sert mısır hibritleri ile yapılan çalışmalar arasında çok yüksek fark

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

oluşmuştur. Bu sonuçlardan patlak mısır çeşitlerinin atdişi ve sert mısır çeşitlerinden daha dar koçan çapına sahip olduğunu göstermektedir.

14. Tane Oranı (%)

Yerel cin mısırı genotiplerin % tane (tane/koçan) oranları arasındaki farklılıklar istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur. Çeşitler dane oranı bakımından birbirlerine çok yakın değerler göstermişlerdir. Tane oranı en fazla % 82,33 ile sarı patlak, onu % 81.66 kırmızı patlak ikinci sırada ve beyaz patlak çeşitte %81,66 ile üçüncü sırada izlediği kaydedilmiştir. Tane oranı (% tane/koçan) Kapar ve Öz (2006) [8] % 77-85, Özkan ve Ülger (2011) [15] tane oranını (%) 79-83 arasında değiştiği belirtmişlerdir. Bizim bulgularımızı daha önce yapılan çalışmalar desteklemektedir.

15. Verim (kg/da)

Yerel cin mısırı genotipleri tane verimi yönünden birbirlerinden önemli derecede farklılık oluşturmuştur. Tane verimi en yüksek 1384,33 kg/da ile sarı patlak, onu ikinci sırada 1290 kg/da beyaz patlak genotipin izlediği ve en düşük 1069 kg/da ile kırmızı patlak genotipde gerçekleştiği kaydedilmiştir. Sezer ve Yanbeyi (1997) [25] Samsun koşullarında farklı sıklık ve azot dozlarını uyguladıkları yerli çeşidin tane verimlerinin 161-400 kg/da, Tekkanat ve Soylu (2005) [17] 12 cin mısırı çeşitlerinde tane veriminin 499-735 kg/da, Özkaynak ve Samancı (2003) [7] hatlarda 141-442 kg/da, melezlerde ise 272-464 kg/da, Öktem ark. (2004) [13] hibrit mısırda 851-1173 kg/da, Kapar ve Öz (2006) [8] hibrit mısırda 845-1190 kg/da, Gökmen ve ark. (2007) [23] 12 tek melez cin mısırında 353-666 kg/da, Özyazıcı ve ark. (2009) [26] hibrit mısırda, 631-1147 kg/da, Koca ve ark. (2010) [24] birinci üründe 1252 kg/da, ikinci üründe 980 kg/da, Kuşaksız (2010) [14] hibrit mısırlarda 408-913 kg/da, Özkan ve Ülger (2011) [15] cin mısır çeşitlerinde 328-499 kg/da arasında değiştiğini kaydetmişlerdir. Araştırmamızda elde etmiş olduğumuz dekara tane verimi, daha önce yapılan cin mısırı çalışmalarında elde edilen değerlerden yüksek olduğu ve atdişi hibritleri ile rekabet edebilir düzeyde bir verim değerine sahip olduğu kaydedilmiştir.

SONUÇ

Araştırmada kullanılan üç yerel (Kozçeşme belde yöresine ait) patlak mısır genotiplerinin tane verimleri, hibrid çeşitlerden daha yüksek olduğu görülmüştür. Yöre adıyla Sarı, Kırmızı ve Beyaz patlak denen genotiplerin, ülkemizin ekolojisine uyan yörelerde denenerek, tüm bölgelerinde tarımının yapılması için özendirilmelidir.

KAYNAKLAR

[1] Er, C. ve D. Başalma, 2008. Organik tarımdaki gelişmeler. Nobel Yayın Dağıtım Tic.Ltd.Şti. s.309.

[2] Kırtok, Y., 1998. Mısır Üretimi ve Kullanımı. Kocaoluk Yayıncılık Sanayi ve Ticaret. Ltd. Cağaloğlu-Istanbul.

[3] Saltık, A. 2010. Genetiği değiştirilmiş gıdalar ve halk sağlığı. s.33-40. Farklı Boyutları ile genetiği değiştirilmiş organizmalar. Ankara Tabip Odası.

[4] Karagöz, A. 2010. Genetiği değiştirilmiş organizmaların bitkisel biyolojik çeşitlilik üzerine olası etkileri. s.15-22. Farklı Boyutları ile genetiği değiştirilmiş organizmalar. Ankara Tabip Odası.

[5] Cesurer, L. 1995. Kahramanmaraş Koşullarında Ekim Zamanı ve Ekim Sıklığının Şeker Mısırında Taze Koçan Verimine ve Diğer Bazı Tarımsal ve Bitkisel Özelliklere Etkisi. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tez no 329, p 205, Adana.

[6] Anonim, 2008. Çanakkale Meteoroloji İstasyonu. [7] Özkaynak, E. ve B. Samancı, 2003. Cin mısırı (Zea mays evarta Sturt.) hatlarının ve yoklama melezlerinin verim ve verimle ilgili özellikler bakımından karşılaştırılması, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Dergisi, 16 (1): 35-42.

[8] Kapar, H. ve A. Öz, 2006. Bazı mısır çeşitlerinin orta Karadeniz bölgesinde performanslarının belirlenmesi. O.M.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2): 147-153.

[9] Özsisli, B., L. İdikut, M. Çölkesen ve A. Çokkızgın, 2009. Orta erkenci mısır çeşitlerinin birinci ve ikinci ürün sezonundaki bazı bitkisel ve kalite özelliklerinin araştırılması. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 585-588, 19-22 Ekim 2009, Hatay.

[10] Köse, A. ve İ. Turgut, 2011. Kendilenmiş mısır hatlarının diallel melez döllerinde genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosisin belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Dergisi, 24 (1): 39-46.

[11] Öz, A. ve H. Kapar, 2011. Determination of grain yield, some yield and quality traits of promising hybrid popcorn genotypes. Turkish Journal of Field Crops, 16(2): 233-238.

[12] Konuşkan, Ö. 2006. At dişi mısırda (Zea mays indentata Sturt.) diallel melez analizleri ile bazı tarımsal ve tane kalite özelliklerinin kalıtımı üzerine araştırmalar. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi. Adana, p. 189.

[13] Öktem, A., A.C. Ülger ve Y. Coşkun, 2004. Harran ovası koşullarında bazı yabancı ot kontrol yöntemlerinin mısır bitkisinde (Zea mays L.) tane verimi ve verim unsurlarına etkisi. HR. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1): 51-57.

[14] Kuşaksız, T. 2010. Adaptability of some new maize (Zea mays L.) cultivars for silage production as main crop in mediterranean environment. Turkish Journal of Field Crops, 15 (2): 193-197.

[15] Özkan, A ve Ülger, A.C. 2011. Çukurova ekolojik koşullarında değişik azot dozu uygulamalarının iki cin mısırı(Zea mays L. Everta Sturt) çeşidinde tane verimi ve bazı tarımsal özelliklere etkisi. YYU. Tarım Bilimleri Dergisi, 21(3): 198-208.

[16] Sezer, I. ve S. Yanbeyi, 1997. Çarşamba ovasında yetiştirilen cin mısırında (Zea mays L. everta) bitki sıklığı ve azotlu gübrenin tane verimi, verim komponentleri ve bazı bitkisel karakterler üzerine etkileri. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 128-133. 22-25 Eylül 1997. Samsun.

[17] Tekkanat, A ve S. Soylu, 2005. Cin mısırı çeşitlerinin önemli tarımsal özelliklerinin belirlenmesi S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 19 (37): 41-50.

[18] Gözübenli, H. A.C. Ülger, M. Kılınç, O. Şener ve U. Karadavut, 1997. Hatay koşullarında ikinci ürün tarımına uygun mısır çeşitlerinin belirlenmesi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 153-157, 22-25 Eylül 1997, Adana,

[19] Idikut L, Tiryaki I, Tosun S, Celep H, 2009. Nitrogen Rate and Previous Crop Effects on Some Agronomic Traits of Two Corn (Zea mays L.) cultivars Maverik and Bora. African Journal of Biotechnology, 8(19): 4958-4963.

[20] Turgut, İ., R. Doğan ve N. Yürür, 1997Bursa koşullarında yetiştirilen bazı atdişi hibrit mısır (Zea mays indentata Sturt.) çeşitlerinde bitki sıklığının verim ve verim öğelerine etkisi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 143-147, 22-25 Eylül 1997, Samsun.

L. İdikut ve ark. / BİBAD, 5 (2): 63-69, 2012

[21] Eşiyok, D., M.K. Bozokalfa ve A. Uğur, 2004. Farklı lokasyonlarda yetiştirilen (Zea mays L. var. saccharata) çeşitlerinin verim kalite ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 41(1): 1-9.

[22] Çetinkaya, N. ve S. Dura, 2010. Mısır vejetatif gelişimi ve verimi üzerinde bir endomikorizal preparatın etkileri. Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 47 (1) : 53-59.

[23] Gökmen, S., M.A. Sakin ve A. Yıldırım, 2007. Tokat-Kazova koşullarında yetiştirilen bazı cin mısırı (Zea mays evarta) çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite özellikleri. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi. Cilt (1) : 330-333, 25-27 Haziran 2007, Erzurum.

[24] Koca, Y.O., İ. Turgut ve O. Erekul, 2010. Tane üretimi için yetiştirilen mısırın birinci ürün ve ikinci üründeki performanslarının belirlenmesi. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 47(2): 181-190.

[25] Saruhan, V. ve H.D. Şireli, 2005. Mısır (Zea mays L.) bitkisinde farklı azot dozları ve bitki sıklığının koçan, sap ve yaprak verimlerine etkisi üzerine bir araştırma. Harran Üniversitesi Ziraat Dergisi, 9 (2): 45-53.

[26] Özyazıcı, M.A., G. Özyazıcı ve O. Özdemir, 2009. Yeşil gübre uygulamalarının mısır-buğday münavebesinde bitkilerin verim ve bazı tarımsal özellikler üzerine etkisi. Adadolu J. Agric. Sci., 24 (1): 21-33.