• Sonuç bulunamadı

Kurban Koday ve Hizmetleri A.Şekür Turan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kurban Koday ve Hizmetleri A.Şekür Turan"

Copied!
2
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

I KURBAN KODAY ve HİZMETLERİ

" K u r b a n K o d a y , A n k a r a ' d a n a l d ı ğ ı g ö r e v i h e r t ü r l ü g ü ç ş a r t l a r

a l t ı n d a y a p m ı ş v e b u u ğ u r d a ş e h i t o l m u ş bi r T ü r k i s t a n l ı o l a r a k ,

m i l i ! t a r i h i m i z d e h a k e t t i ğ i ş e r e f l i y e r i n i a l m ı ş t ı r . "

A . Ş e k ü r T U R A N *

K urban K oday T ü rk iy e ile D oğu T ürkistan T ü rk le r i a r a s ın d a k i k ö p rü y ü s a ğ la m la ş tırm a y a ç a lış a n b ir m ü c â h ittir. D ah a ö n ce bu k ö p rü y ü K a şg a r'd a A h m et K em âl îlk u l v e H o ten 'd e İsm ail H a k k ı1 B e y le r k u rm u şla rd ır. Tüm araştırm alarım a rağm en K urban K oday'm T ü rk iy e'y e n asıl ve hangi ta rih te g eld iğ in e d a ir b ilg i bulam adım . K urban K o­ d a y 1 9 1 8 y ılın d a D o ğ u T ü rk is ta n 'ın I lo te n v ilâ y e tin e b a ğ lı K E R İY A k a z a sın d a d o ğ m u ştu r. T ü rk iy e ’de öğ retm en o k u lu n d a o kum uştur. Bu b il­ g i l e r t a n ı d ı k l a r ı n ı n a n l a t t ı k l a r ı o lu p , r e s m î k a y ıtlard a rastlam ak m ü m kün olm am ıştır.

O zam an İstan b u l'd a okum akta o lan arkadaşı İ b r a h im M u t l u ’n u n y a z d ı ğ ı n a g ö r e 2 D oğu T ü rk is ta n 'ın k u r tu lm a s ın d a n b a h s e d e rk e n , "B u u ğ u rd a şe h it v e y a g â z î o la c a ğ ın ı" sö y le r. 1944 y ılların d a Ç in 'd e M ehm et E m in B uğra, M esu t Sab- ri ve Isa Y u su f A lp tek in B e y le rin m illî v e siy a sî fa a liy e tle ri b ilin iy o rd u . A yrıca D oğu T ü rk ista n 'ın ili, A lta y , Ç ö v ç ek v ilâ y e tle rin d e Ç in lile re k arşı M illî m ü c a d e le b a ş la m ış tı. B u n u d u y a n b a z ı g en çler, bu m ü cad eley e k atılm ak ister. B unun için D oğu T ü rk ista n m e se le sin i bilen ve o lay ları takip eden M E M D U H ŞE V K E T E SE N D A L ’dan yardım ta ­ le p ed erler. B ilin d iğ i gibi E sendal büyük insan, i- leriyi görebilen b ir d ev let adam ı ve Doğu Türkistan h â m isi idi. Bu y ü zd en b ir ço k D oğu T ü rk ista n lı g e n c i M e h m e t E m in B u ğ ra 'n ın m ü c a d e le s in e y ard ım cı o lu r u m u d u y la ev in d e b a n n d ın jıış, o k u t­ m uş ve y e tiştirm iş.3 Bu g e n çler arasın d a o ortam da ç a lış a b ilir d iy e g ü v e n d iğ i K urban K o d a y ’ı Doğu T ü rk ista n 'a gön d erm ek için se çm iştir. K urban K o ­ d ay E se n d a l'ın sa ğ la d ığ ı bu m a d d i v e d ip lo m atik im k ân larla ö n ce B a ğ d a t’a gider. B ağdattan da hiç b ir m ü lk î ve siy a sî en g elle karşılaşm adan Ç in'e or- dan D oğu T ürkistan'a gelir.

K u rb a n K o d a y 'ı 1948 s e n e s in d e D oğu T ü rk is ta n 'ın b a ş k e n ti Ü rü m ç i'd e M e h m et Em in B u ğ ra n ın evinde görm üştüm . Sohbetlerinde U ygur şivesiyle T ürkiye T ü rk çesin i k arıştırarak tatlı bir dille k o n u şu y o rd u . O rtao k u l h azırlık sın ıfın a g it­ tiğim sıralarda öğretm enliğim i de yapm ıştı. D ersle

‘ K ü l t ü r B a k a n l ı ğ ı M ü ş a v i r i

rin d e T ü rk iy e 'y i v e İs ta n b u l’un g ü z e lliğ in i a n ­ latırdı. Bu şekilde T ü rk iy e'y i h e r fırsatta d ile g e ti­ ren K urban K oday o g ünlerde Y A L K ÎN adında dört say falık b ir g a z e te ç ık a rıy o rd u . Ç ok z o r şa rtla r a ltın d a ç ık a rd ığ ı b u g a z e te D oğu T ü rk is ta n 'la T ürkiye arasındaki b a ğ la n ku v etlen d irm ek , kültürel a la n d a b ir le ş tirm e f ik r in i iş le r k e n , ö z e llik le A tatü rk 'ü n fik irlerin e y e r v erm ek için g ay ret e d i­ yordu. Bu gazetenin A tatürk'ün b ir resm inin de b u ­ lunduğu 29 -1 0 -1 9 4 8 tarih li nüsh ası elim izd e m e v ­ c u ttu r .4 A ynı zam anda bize okutm ak için "U lusal T a rih im iz in A na H atları" isim li b ir ders k ita b ı h azırlay ıp b astırm ıştı. K itab ın ism i iç in d e k i f ik ir ­ le r K urban K O D A Y 'ın yap m ak isted iğ i iş v e v a r­ m ak iste d iğ i g ay ey i çok açık b ir şe k ild e o rta y a koym akta idi. Bu k itab ın Ç in ’lile r tarafın d an to p ­ latılacağ ım sezen K O D A Y , ön te d b ir o larak k ita ­ bını b izlere v e çev resin d e k ilere ü c re tsiz dağıtm ıştı. Bu k ita b ı ö ğ re tm e n im in b ir h a tıra s ı o la ra k k i ­ taplığım da m uhafaza ediyorum . K urban K O D A Y ’ın y azıhanesi okulun yolu ü zerin d e olup k ap ı, p e n c e ­ resi caddeye bakardı. Y oldan geçen tan ıd ık ların ı ve b iz le ri ç a ğ ırıp m a sa n ın ü z e rin d e d e v a m lı d u ra n g ram afondan A nadolu Lürküleriııi d in letird i. Benim en çok d in le d iğ im tü rk ü " E y sü rm e li sü rm e li" türk ü sü idi. Bu türkü İsa Y usuf A L PT E K İN Bey'in kurduğu "Y aşlar U m ığı" (G en çler B irliği) C em iye- ti’n in halk tü rk ü le ri b ö lü m ü ta ra fın d a n U y g u r T ürçesine adapte edilip söylenm işti.

K urban K O D A Y 'ın ö ğ retm en lik y ap tığ ı ve g a z e te ç ık a r d ığ ı y ı l l a r y ü k s e k ö ğ r e n im in i T ürkiye'de görm üş olan M esut S A B R I B ey'in G enel V ali olduğu se n elere ra stla r. 1 .1.1949 se n esin d e M esut SA B R I B ey'in y erin e B U R H A N 'ı G enel V ali olarak atadılar. B U R H A N G enel v a li olunca Y A L - K IN G azetesini kapatarak K urban K O D A Y 'ın o k u l­ daki görevine son verdi.

M ehm et Emin BU Ğ RA 'nm yardım ı ile Y U RT isim li bir g azete ç ık a rtm ışsa da Ç in 'd e ve Doğu Türkistan'da m eydana gelen siyasi o lay lar yüzünden uzun öm ürlü olam am ıştır. 1949 senesi yurdum uzun yönetim i K ızıl' Ç inlilere teslim e d ilin ce d iğ er a rk a ­ daşları gibi K urban K O D A Y da eşini ve çocuklarını bırakarak yurdu terketm ek için y o la çıktı. H in d is­

(2)

ta n 'ı D o ğ u T ü rk is ta n 'a b a ğ la y a n h u d u t k a p ıs ı "K ö k a t" a g e lm iştik . Ö n ü m ü z d e Ç in a sk e rle riy le y urdu terk etm ek zo ru n d a k alan silah sız k işile r b i­ rik m işti. B u n ların iç in d e h a n ım la r ve ben im g ib i ç o c u k la r da v ard ı. A y n c a b a z ıla rın ın a ğ ır y ü k leri v e tic a rî m a lla n da b u lunuyordu. H erhangi b ir te h ­ lik e anında çabuk harek et etm ek im k a n la n yoktu. Ç in lile r lıile ve ç e şitli v a a tle rle lid e rle rim iz olan M e h m et E m in B U Ğ R A ve İsa Y u su f B e y le ri si­ la h s ız la n d ırm a k iç in " s ila h la rın ız ı v e rip g e ç in ” diyorlardı.

M ehm et Em in BU Ğ R A v e ark ad aşla n için iki seçenek vardı. B irincisi çarp ışarak h u d utdan geçip c a n ın ı k u r t a r ı p s i l a h s ı z k i ş i l e r i Ç in lile r in k u rşu n ların a te rk ed ip ö lü m ü n e sebep olm ak, ikinci seçenek ise k en d ilerin i ve y ak ın larım teh lik ey e a- tarak h alk ın ı k u rtarm ak tı. M eh m et Em in B U Ğ R A , a rk a d a ş la rın a "sila h la rı v erin " a n la m ın d a m ek tu p y azd ı. ( B u m e k tu b ’un, b a z ı k işile rc e b ilm ed iğ im s e b e p le r le f o to k o p ile r i b a n a g ö n d e r ilm iş tir .) Ç in liler, silahsız kalan M . Em in BU Ğ R A ve 1. Y u­ su f A L P T E K İN B e y 'leri ve y a k jn la n n ı y ak alay ıp g ö tü rd ü le r. B ö y lec e silahsız, sa v u n m asız y ü zlerce k işi ca n ın ı k u rtard ı. K U R B A N K O D A Y , Bu k a r­ g a şa lık ta n y a ra rla n ıp g e riy e d ö n m ü ştü . K o n u m u z d ışı o ld u ğ u iç in lid e rle rim iz i v e b iz im k u r tu ­ luşum uzu burada anlaünaya lüzum görm üyorum .

K U R B A N K O D A Y 'ın Ş A H A D E T İ: A radan y ı l l a r g e ç tik te n so n r a A n k a r a 'd a M . E m in B U ö R A 'n ın çıkardığı "T Ü R K İS T A N SESİ" d erg isi­ n in (1 9 5 6 , S ayı. I, S a y fa 3 0 ) sa y ısın d a K urban K O D A Y 'ın D oğu T ü rk is ta n 'd a k i fa a liy e tle ri ve şe h ad eti ile ilgili b ir h a b e r ve yorum yay ın lan d ı. Y ani K urban K oday, A n k ara'd an aldığı görevi her türlü güç şartlar altın d a yapm ış ve bu uğurda şehit olm uş b ir T ü rk ista n 'li o larak m illî ta rih im izd e hak ettiğ i şerefli yerini alm ıştır.

D oğu T ürk istan d ak i hürriyet m ücadelesinin o v ey a bu şe k ild e h e r ç e ş it im k ân sızlık lara rağm en devâm edip g eld iğ i bir gerçektir. Bu g erçeği A v ru ­ p a v e T ü rk b a s ın ın d a y e r a la n h a b e r le r de doğ ru lam ak tad ır.

B u n l a r l a b e r a b e r , Ç i n ’d e k i s i y a s î değişik’ilik le r D oğu T ü rk istan m e se le sin e yeni b o ­ y u tla r k a z a n d ırm ıştır. B unun g ö rü n ü rd ek i b e lirtis i kısm en de o lsa din h ü rriy etid ir. Bu hürriyetten y a ­ ra rla n m a k için d in î ese rle re ih tiy aç du y an Doğu T ü rk ista n lılar ilk e tap ta Suudi A rabistanda yerleşen y u rtta şla n n d a n yardım talep etm iştir.

Bu istek d o ğ ru ltu s u n d a S u u d i A ra b ista n h ü k ü m e t i R a b e t e l - i s lâ m v a s ı t a s i y l e D o ğ u

T ü rk is ta n 'a 1980 d en b e ri b ir - İ s lâ m k a rd e şliğ i g özüyle bakıp oraya K u ra n ve başka d in î y a y ın la r göndem ıektedir. A y n ca Doğu T ürkistandaki d u ru m u ­ nu y e rin d e g ö rü p in c e le m e k g a y e siy le b ir ekip g ö n d e rm iştir. Bu e k ip te K U R B A N K O D A Y ’ın hem şehrisi olan R A IIM E TU L LA H T Ü R K ÎS T A N I da b u lu n m a s ın ın D o ğ u T ü r k is ta n b a k ım ın d a n ta şıy a c a ğ ı m an a ile ris i için çok b ü y ü k o lacak tır. Ç ü n k ü , R a h m e tu lla h T ü rk is ta n ı S u u d i A r a b is ­ ta n 'd a k i D oğu T ü rk ista n 'a y ard ım e d en y u rtta şla r iç in d e h iz m e tle ri o ld u k ç a g ö ze ç a rp a n la rd a n d ır. S u u d i A rab istan h ü k ü m e tin i ve o rad ak i h e m ş e h ­ rilerim izin bu u lv î faaliy etlerin i d iğ er büyük k a ra r­ ların m üjdecisi olarak kabul ediyoruz.

K urban K O D A Y v e öncülerinin T ü rk iy e ile Doğu T ü r k i s t a n arasında kurduğu bu sağlam köprü zam an zam an k a p a n m ışsa da hiç y ık ılm a m ıştır. S on zam an lard a bu k ö p rü d en S ay ın esk i M e clis B aşkanım ız N ecm eddin K A R A D U M A N , Sağlık B a ­ kanım ız S ayın H alil Ş IV G IN , S ayın Prof. Dr. Ba- haeddin Ö G E L v e arkadaşları ile S ayın irfa n Ü nver NA-SRA TTIN O Ğ LU g eçm işle rd ir. Y ine y a k ın lard a K ültür ve T urizm B akanlığı M illî F o lk lo r A raştırm a D airesi B aşkanı say ın K am il T O Y G A R , B a şk an Y a rd ım c ısı S a y ın H a y re d d in İ V G lN v e T ü rk K ültürünü A raştırm a E nstitüsü B aşk an ı S ay ın Prof. Dr. Şiikrü E L Ç İN B ey ler de bu köp rü d en geçtiler. B u n lan n çoğu Doğu T ü rk ista n 'ı ta n ıtıc ı y a y ın la r ve k o n u ş m a la r y a p a r a k k ö p r ü y ü g e n iş le tm e y e çalışıy o rlar.

Bu durum k a rşısın d a A tatü rk T ü rk iy e 'sin e y erleşen , o k uyan T ü rk -Islam se n tezi g ö rü şü n d e k i T ürkistanlılarla S uudi A rabistan ve d iğ er m em lek et­ l e r e y e r l e ş e n , o k u y a n , z e n g i n o l a n h e m şe h rile rim iz e m ü şte re k bazı k u tsa l g ö re v le r düşecektir. Bu g örev g eçm işte K urban K O D A Y 'ın ele aldığı, şehadeti d o la y ısıy le y a n d a k alan çetin g ö re v de o la b ilir. B ö y le k u ts a l g ö re v le r iç in şim diden h azırlıklı olup, um ut ışığı y a n d ığ ı an n e ­ rede olu ı sak olalım bu görevi beıı veya biz y aparız diyecek durum da olm alıyız. Ç ünkü a z iz y u rd u m u z Doğu T ürkistan halkı bizden bunu beklem ektedir.

t . A h m e t K e m â l İ l k u t : D o ğ u T ü r k l s t a n - K a ş g a r ' d a İ l k M a a r i f T e ş k i l â t ı ve İ n k ı l a b ı . T ü r k K u l l ü r ü D e r g i s i . A n k a r a 1 9 6 4 S a y ı 1 9 , s a y f a 8 2 2. İ b r a h i m M u t l u : K U R B A N K O D A Y . T ü r k i s t a n S e s i D e r g i s i A n k a r a 1 9 5 6 s ay ı 3 - 4 , s a y f a 40. ( 3 ) - B ü y ü k i n s a n M e m d u h Ş e v k e t E s e n d a i A f g a n i ­ s t a n ' d a B ü y ü k e l ç i i k e n , o t a r i h l e r d e A f g a n i s t a n ' d a b u l u n a n M e h m e t E m i n B u ğ r a fle d o s t l u k k u r m u ş t u r . B u d o s t l u k D o ğ u T ü r k i s t a n d a v a s ı y l a d a h a k u v v e t l e n m i ş o l a r a k s ü r m ü ş t ü r . ( 4) - Y A L K I N G a z e t e s i . A n k a r a M i l l î k ü t ü p h a n e ' d e ve b e n d e o l u p , k ı s m e n K ı r ı m l ı y a z a r H a k a n K ı r ı m h ' d a d a v a r d ı r .

2 8

M i l l î F o l k l o r

Referanslar

Benzer Belgeler

The catalytic effect of the nanoparticles synthesized using silver metal and boron- containing substances together with the NaBH 4 reductant was investigated.. It is

Allah Resûlü (s.a.s) bir hadisinde kurban ibadetinin faziletiyle ilgili şöyle buyurmaktadır: “Âdemoğlu kurban günü Allah katında kurban kesmekten daha güzel bir

Bu çalışmada Hint altkıtasındaki dinî ekoller ve eğitim anlayışları incelenmiştir. Hindistan’ın İngiliz sömürgesi olduğu dönemlerde ortaya çıkan bu

Bayramlaşmanın ardından enerji alanında Karadeniz Bölgesi'ne yap ılacak yatırımlar hakkında bilgi veren Bakan Güler, tepkilere neden olan Sinop'a nükleer santral

Kurban Bayramı öncesi et ithalatından kaynaklı et fiyatları ve hayvancılıkta yaşanmakta olan kaosa dikkat çeken Sa ğlık Meslek Odaları Koordinasyonu (SMOK),

Bizim ülkede bir padişah var / Yakın adamlarının töresi var / İşte bu halk içinde/ Türlü nesilden insan var / Her yıl padişahın doğduğu gün için / Baba ve annesinin

Sultan Selim, Musahip, Şehzade Mahmut, Köse Musa Paşa, Topal Ataullah Efendi, Nesim Efendi, Đbrahim Efendi, I, II, III ve IV.. Yeniçeri, Sadullah Ağa, General Sebastiyani,

Diğer iki evde üçer oda, bir mutfak, bir bod- rum, iki helâ bir de banyo mahalli mevcut olup odalarda ve mutfakta yerli dolap ve yüklükler vardır.. Projede orta halli aileler