DERLEMELER... DERLEMELER... DERLEMELER... DERLE
CÖNKLERDEN GÜN IŞIĞINA
Mehmet YARDIMCI*
A nadolu'nun en eski kentlerinden biri olan Z ile ve yöresinden elde ettiğim iz 12 ö n k içinde sayısız, adı gün ışığına çıkm am ış halk şairlerinin şiirleri ile bilinen halk şairlerinin şiirleri ile bilinen halk şairlerinin b ilin m eyen şiirleri bulunm aktadır.
B u n lar içinde Fevzi. N'oksani, Ham di, D cru n i, H u lusi, Â rifoğlu, Cem âli, Haydar, S efil A li, H ubbi, T ü rab i vc Sıtkı adına kayıtlı o lan lar dikkate değer önem li şiirler dir. Bu yazımızda D eru ni, H ubbi, Sıtkı ve T ü ra b i’yc ait şiirlerden örn ek ler vereceğiz.
DERUNİ
Z ile ’de elim ize geçen ve özel kitaplığım ızda bulu nan b ir cön k tc rastladığım ız "1313’tc ölm üş olan D crû - ni’nin aslı R ıza, Sülbü Seyit'ten olup E rb a a ’nın K eçeci köyünden Şeyh M ehm et V e li’nin torunudur." İbaresi ile yine başka b ir cönkte rastladığım ız "D eru ni K eçeci Su l- tan lı’dır." ibaresi D eruni'nin T o k a t'a bağlı E rb aa ilçesi nin K cçeci köyünden olduğunu b elirlem ekted ir. P a ,- vand Oğlu D estan ı ile bilinen 18. Yüzyıl saz şairi D e runi ile karıştırılm am alıdır.
Cahili camiye im am etseler Uyup arkasında cem aat olm az Kibirli adam a üç tuğ verseler A nda b ir m erham et inayet olm az
H ünerin yok ise meydana çıkma K alp evin K âb cd ir b ir taşırı yıkma Y alan cı bed huyun sözüne bakm a G ö sterse keram et şefaat olm az
* İnönü Ü . Eğitim Fak. Ö ğr. G örevlisi.
Koyma m erham eti koyduğun y eter K ahram an olu r da karşında ö te r Söz alır asılsız ortaya çıkar Hayasız âdem de namus a r olm az
Çingenede olan kalburla elek Ayıda b et çeh re eşekte kulak B ir asilzadeye düşerse dilek A n lar kem alini ch l-i h âr olm az H erkesin m ecliste dinlenm ez sözü M eydanı irfanda karadır yüzü B aşına vururlar yüz bin topuzu Eski âdetinden feragat etm ez
B azı âdem vardır h er söze uyar Gözü kördür görm ez kulağı duyar M erkeb e vursalar sırm alı eğer Çeksen özengiyi yeğin at olm az Kim isi dalkavuk kimisi çengi M erham etli olur yiğidin kendi Binde b ir bulunur kafanın dengi O lu r olm az ile ünsiyet olm az
D eru n i’nin kalbi misali derya M ctah ın var ise alana söyle H asm ın kadı ise yardım cın M evlâ Ondan gayrısına şikâyet olmaz.
HUBBİ
Z ile ’nin Kurupınar köyünde dünyaya gelen H u b bi, 1912 yılında Z ile m erkezine gelip yerleşm iştir. H alen Z ile vc K urupınar köyünde torunları bulunm akta olup dedelerinin şairliğini bilm ekte fakat ellerin de şiirleri bulunm adığını söylem ektedirler.
şovra : çorba
tellem e : üzümün olgunlaşm am ış (k o ru k ) şeklinin tuzla karıştırıldıktan sonra eld e edilen b ir yiyecek tevriz k a b a ğ ı: kış kabağı
KAYNAKLAR
1- Birer, S.: Türk Toplumunda Yemek Yeme Alışkanlıkları ve Türk Mutfağının özellikleri. Türk Folk. Araştır. 1884. 15-25 s.
2- Besinlerin Bileşimi: Derleme Komitesi, Türkiye Diyetisyen ler Derneği Yayın: 1, 2. bsm. Çağ Matbaası, Ankara, 1988.
Millî
Folklor
3- Halıcı, N.: Akdeniz Bölgesi, Arı Basımevi, Konya, 1983. 4- KLMaraş İl Yıllığı. Kemal Matbaası, Adana, 1973. 5- K. Maraş 65. Yıl öze! Sayısı-Yıl:2, Sayı:2, 1985. 6- K. Maraş Tanıtım Kitapçığı, Dönmez Ofset Basımevi, Ankara, 1988.
7- Kısacık Nizami: K. Maraş lli’nin Yemek Alışkanlıkları, Yörede Kullanılan Meyveler, Sebzeler, Otlar, Mutfak Aletleri ve Yemek Tariflerinin Standartlaştırılması. H.Ü. Beslenme ve Diyatetik Programı Mezuniyet Tezi, Ankara, 1986
Z ileli âşık Kasım Özfalay'dan aldığım cl yazması bir d efterde rastladığım ve torunlarının noksan olarak bildiği şiirin tam am ını sunuyorum.
B ir şahin uçurdum sizin illere E m a n ettir bize İm am Hüseyin İsm i yâdigârdır dilden dillere E m an ettir bize İm am Hüseyin
Şöyle b ir bakışı b en zer A li'ye T ecellam ız vardır B e k taş V cli'y c
Ü ç yüz yirmi sekiz geldim Z ile'ye E m an ettir bize İm am Hüseyin Nur cem alin kam aştırır gözleri Şahin şah bakışlım tatlı sözleri Divanından m ahrum etm e bizleri E m a n ettir bize İm am Hüseyin
D edesi sılada gözler yolunu T aram ış sevdiğim zülfün telini İncitm eyin has bahçenin gülünü E m an ettir bize İm am Hüseyin H ubbi ed er nazlı yarin vasfını H ünkâr H acı B e k taş V eli neslini D ö rt kitaptan h ab er aldım aslını E m an ettir bize İm am Hüseyin
SITK I
Soyu M alatya'nın T oh m a Çayı kenarında Çcrm e Köyündeki D ed e Kargın aşiretinden olan ve T arsu s'un Y e n id e köyünde dünyaya gelen Sıtkı, ilk gençlik yılların da Pervane m ahlası ile şiirler yazmış daha sonra;
M ah lasım P erv an e g e z d im bir zam an Sıtkı m ah lasın ı verdi bir ü stad
deyişinde de belirtildiği gibi Sıtkı m ahlasını kabullenm iş tir. Hayatının son yıllarını M erzifon'd a geçirdiği için M er- zifonlu Sıtkı diye de tanınan Sıtkı'nın şiirleri Z ileli Sıtkı ve Sivaslı Sıtkı ile geniş ölçüde karıştırılm ıştır. Hayrettin İvgin tarafından Sıtkı Pervane ve M uhsin G ül tarafın dan, Sıdkı B ab a isimii hakkında iki de kitap yayımlanan bu âşığın kitaplarda yer alm am ış bazı şiirleri elim izde bulunm akla olup bu şiirlerd en ab ir bölüm ünü I. M ersin M illi K ültür ve Eğitim Sem pozyum u'nda gün ışığına çıkarm ış bulunm aktayız. B u yazımızda da b ir şiirini suna cağız.
26
Bugün e r cem inden olduk bâdenuş Kurtulup da gam dan şaz olduk şükür Y cd ullah ayetin eyledik m enkuş M ürşit katarına düzüldük şükür E riştik tan k a kalm adı taklit Ziyneti şivadan olunduk tahrik Ham dülitlah bulduk imanı tccrit S a f olduk cim d en süzüldük şükür M ürşidim H aktır da nesli M urtaza M üm inler M chtisi oldu kul keffa M ürüvet kalbim e oldu m üntüflâ H alis m akbul kullardan olduk şükür
M en â re f sırrını fehm edip bildik İkrar verip gönül aynasın sildik Ferh at olduk vardık dağlan deldik Nesim i m isali yüzüldük şükür Sıtkı kalbim izde kalm adı güman Evlâdı M ürsel'deıı tutmuşuz dem an İm anım ız H ünkâr âfitap devran B iat d efterin e yazıldık şükür
TÜRABİ
Kimi kişilerce Y anyalı olduğu, kimi kişilerce A nkaralı olduğu söylenm ekte. K on iça'd a da T ü rab i B ab a isimli b ir velînin olduğu bilinm ektedir.
Z ile'd e ise çeşitli cönklerde şiirlerin e rastlanılm ış olup kentte T ü rab i isimli b ir d e sokağın bulunuşu Z ileli olabileceğini de düşündürm ektedir.
A kıl üstüm ezde fikrimiz nazır H er gönülde geçen eri biliriz I Ic r nerde çağırsak H ak ord a hazır Ziyaret ed ecek yeri biliriz
Ü stüm üzden kcsnıe nimedi namı Cümleyi yarattı ol cöm ert kânı T arik a t babının yolu erkânı H azrcti A dem 'den beri biliriz H u biler gafletten yeni uyanır M ü ritler şeyhine h er dem dayanır D iv an eler bizi beyhude san ır Ezelden erkânı yolu biliriz
Türabi'yem lâli güher yükümüz Eyninıizde silahım ız zırhımız A lilim iz m ihrapta yoktur korkum uz Z ara dayanacak yeri biliriz