A V İTA M İN İ E K S İK L İĞ İ V E KORUNMA
Doç. Dr. Selm a ÇİVİ* / Dyt. Mehmet AKMAN**
G elişm ekte olan ülkelerde A vitam ini eksikliği kör lüğe yol açan, çoğu kez beslenm e bilgisi yokluğun dan kaynaklanan, korunm a ile önlenebilen bir send- rom dur. A vitam ini yetersizliği ile çocuk ölüm leri, solunum yolu enfeksiyonları ve ishal arasında ilişki olduğu ortaya konulm uştur. B u yazıda A vitam ini ko nusunda son kaynaklar incelenm iş ve değerlendiril m iştir.
G İR İŞ
V ita m in A ilk ta n ım la n a n v ita m in le rd e n d ir. 1937’de b a lık k a ra ciğer y a ğ ın d a n k ris ta lle r h a lin d e ay rılm ış ve k im y asal y ap ısı o r ta ya k o n m u ş tu r. V ita m in A ak tiv ite si ta şıy an m o le k ü lle r ik i g ru p ta to p la n m a k ta d ır. B irin cisi, h ay v an sal d o k u la rd a A v ita m in i ak tiv i tesi ta şıy a n la r; retin o l, h id ro re tin o l, re tin a l ve re tin o ik a sittir. İk in c i g ru p ise, b itk ise l yiyeceklerde b u lu n a n k a ro te n le r ince b a r sa k m u k o z a la rı ve k a ra ciğ e rd e re tin o le d ö n ü şerek A v itam in i e t k inliği g ö ste rirle r.
A v ita m in in in en ön em li işlevi gö rm e ve ep itel d o k u la rın sağ lığının k o ru n m a s ıd ır. H ay v an deneylerinde, rad y asy o n ve virü s k ay n ak lı k a n se rle ri ö n led ik leri, s e n te tik b ir A v itam in i tü re v i olan e tre tin a t ile a ltı ay lık ted av i so n u cu n d a sig ara tiry ak ile rin d e k i b ro n ş m e ta p la z isin i önlediği g ö sterilm iştir. A v itam in i ep itel h ü c re sin d e n gelişen p re m a lig n ve m alig n değişim leri, ep ite lin oksidas- yon ve re d ü k siy o n u n a e tk i e d e re k g e cik tirm ek te ve fa rk lı b ir yola ç ev irm ek ted ir. H a m ste rle re v erilen y ü k sek dozda A vitam in i b e n z p rin ile o lu şa n m id e ve osefagus p a p illo m la n n ın o lu şu m u n u a z a ltm ıştır. A v ita m in i ü re m e ve v ü cu t d ire n c in in a rttırılm a sın d a
(*) S.Ü. Tıp Fakültesi H alk Sağlığı ö ğ retim Üyesi.
(**) S.Ü. Eğitim A raştırm a H astanesi Diyetisyeni, Halk Sağ. Bilim Uzm. öğrencisi.
94 Çivi, S., Akman, M. d a e tk in d ir. îç k u la k ta , b u lb u s o lfa c ta riu sta ve p in eal bezde v ita m in A te sp it e d ilm iştir. B u d u ru m tü m du y u a lıcıların ın vitam in A'ya b ağım lı old u ğ u d ü şü n cesin in o lu şm asın a n ed en o lm u ştu r. İn san ve h ay v an la rd a k i e p id em io lo jik ve deneysel a ra ş tır m a la r vi ta m in A ek sik liğ in in b eslen m e a n em ilerin in o lu şm asın a y ard ım e ttiğ in i g ö ste rm iştir. V itam in A eksikliği giderilinceye k a d a r de m ir eksikliği an em isi tedaviye cevap v e rm e m ek ted ir ( 1- 7).
A V İTA M İN İ Y E T E R S İZ L İĞ İN İN E P İD E M İY O L O JİSİ
A v ita m in i ek sik liğ i e tk ile rin i e n çok gözde g ö sterir. Çoğu kez b eslen m e bilgisi y o k lu ğ u n d a n k a y n a k la n a n A v itam in i ek sik liği k ö rlü ğ e yol açan b a şlıca n e d e n d ir. Y unan d ilin d e göz k u ru luğu a n la m ın d a k u lla n ıla n k se ro fta lm i sözcüğü, d iy etlerd e A vi ta m in i e k sik liğ in d en k a y n a k la n a n b eslen m e kök en li k ö rlü ğ ü ifa de ed er. G elişm ek te o lan ü lk e le rd e y a şa m la rın ın ilk iki-üç yılı büy ü k b ir ris k a ltın d a geçen k ü ç ü k ç o cu k la rın m a ru z kaldığı, ön len eb ilir n ite lik te k i k ö rlü ğ ü n b a şlıca n e d en id ir. B u h a sta lık ge n ellikle p ro te in -e n e rji y etersizliğ in e day alı k ö tü b eslen m ed en ve A v ita m in i a ğ ırlık lı yeşil ve s a rı sebzelerle, b alık , k araciğ er, yu m u rta ve s ü t gibi b e sin m a d d e le rin in d iy e tle rd e y e r a lm a m asın d a n k a y n a k la n ın E m zirm e, b eb eğ e y e terin ce A v ita m in i sağ lam a sın a k a rş ın , a n n e s ü tü y e rin e su la n d ırılm ış h ay v an s ü tle ri v eril d iğ in d e veya e rk e n s ü tte n k e silm ele rd e v erilen m a m a la r b u v ita m in d e n y o k su n o ld u ğ u için av itam in o z o lu şu r. H e r yıl b eş m ilyon k a d a r A syalı ço cu k k se ro fta lm i h a sta lığ ın a y a k a la n m a teh lik esi a ltın d a d ır. B u n la rın 1 /1 0 'u n d a k o rn e a k o m p lik a sy o n ları cid d i b o y u tla ra u la ş m a k ta ve b u n la n n y a rıs ı d a k ö r o lm a k ta d ır. Y ani h e r yıl 250.000 ço cu k k s e ro fta lm i so n u cu k ö rlü ğ e itilm e k te d ir (6). La tin A m erik a ve K a ra ip le r’de k se ro fta lm i o k u l öncesi ç o cu k lard a % 9.7, O rta A m erika ve P a n a m a ’d a aile lerin % 67’sin d en fazlasın d a, E l S a lv a d o r’d a % 88 'in d e v ita m in A alım ı g ü n lü k ih tiy acın y a rıs ın d a n azd ır. 15 y a şın a ltın d a k i ç o c u k la rd a V it. A ek sik liğ i %
14.9 - % 36.5 a r a s ın d a d ır (8).
A v ita m in i ek sik liğ i ile ço cu ğ u n genel sağ lık düzeyi a ra s ın d a k i ilişk i son y ılla rd a y a p ıla n geniş k a p sa m lı b ir a lan çalışm asıy la g ö s te rilm iş tir. E n d o n e z y a'd a 1 - 5 y aş a ra s ın d a 3481 çocuk üze rin d e y a p ıla n a ra ş tır m a , k s e ro fta lm i v a k a la rın d a ö lü m o ra n ın ın k se ro fta lm i g eçirm ey en ç o c u k la ra o ra n la d ö rt k a t fazla o ld u ğ u n u g ö s te rm iş tir, ö lü m o ra n ı k se ro fta lm i v a k a la rın ın cid d iy etin e p a ra
lel o la ra k d o ğ ru sal b ir şek ild e a rtm a k ta d ır. O rta düzeydeki A vi ta m in i ek sik liğ i 1 - 6 y a şta k i to p lam ö lü m lerin en az % 16’sm d an so ru m lu tu tu lm a k ta d ır. Aynı çalışm ad a k sero fta lm ik ço cu k ların , gözleri n o rm a l olan ço cu k la ra göre, so lu n u m y o lları en fek siy o n la rın a ik i k a t, d iarey e ü ç k a t d a h a fazla y ak alan d ığ ın ı d a o rta y a k o y m u ştu r (6).
A v ita m in i ek sik liğ in d e g ö rü len göz ile ilgili b e lirtile rin en şid d etli tip le ri a ltı ay ile d ö rt yaş a ra sın d a gözlenir. Göz b o zu k lu ğ u n u n b a şla m a sı sık lık la m em e ile b eslen m en in kesilm esiyle olu ş u r (9). Göz b e lirtile ri sadece A v itam in i eksikliğine bağlı olm ayıp p ro te in -e n e rji m a ln ü trisy o n u y la b irlik te b irç o k sistem i ilgilendi re n b ir sen d ro m şek lin d e k en d in i g ö sterir. O lguların b ü y ü k b ir k ısm ın d a ç o c u k la rd a göz b e lirtile ri ile b irlik te a k u t d iare, solu n u m y o lları en fek siy o n u veya k ızam ık ö y k ü sü v a rd ır.
Göz b e lirtile ri ile enfek siy o n h a sta lık la rı, A v ita m in i ve p ro te in k a y n a k la rın ın m evsim sel değişim leri a ra sın d a b ir ilişki v a r d ır. Göz b e lirtile ri seru m v ita m in A seviyesiyle k esin b ir ilişki gös term ez. Ö rneğin, çok d ü şü k seru m v ita m in A seviyelerinde göz b e lirtile ri g ö rü lm ey eb ilir. Gözde A v ita m in i ek sik liğ in e bağ lı iki k lin ik g ö rü n ü m ta n ım la n m ış tır. B u n la r; s ıra ile g ö rm e p ig m en ti (ro d o p sin )’in y en ilen m e eksikliği so n u cu o lan gece k ö rlü ğ ü ve de ri ile m ü köz m e m b ra n la rd a k i ep itel d o k u su n d a k i a tro fi ve k erati- n izasy o n d u r. K o n jo k tiv a ve k o rn e a d eğ işik lik leri k o n jo k tiv a d a k u ru m a (X erosis), b ito t lekeleri, k o rn e a ve k o n jo k tiv a m n k erati- nizasyonu, k o rn e a stro m a sın d a ü lserasy o n , y u m u şam a (keratom a- lasi) ve p e rfo ra sy o n olup, b u n la r leu k o m a, stap h y lo m a veya phyt- h is is ’e sebep o lu rla r (9). K o n jo k tiv a d a k i x erosis (k u ru m a), ek sik liğin ilk b e lirtis id ir. K o n jo k tiv a p a rla k ve b u ru ş u k y ap ısın ı kay b ed er. L im bus k e n a rın d a , k o rn e a n ın o rta veya y an k ısım la rın d a yağlı m a d d e le r ve d e b risin b irik m esi b ito t lek elerin i o lu ştu ru r. B ito t lek eleri p ig m e n tli o la b ilirler. Y üzeysel k o rn e a erezyonu so n u c u k o rn e a x ero sisi o lu şu r. S tro m a d a b aşlay an erezyon son de rece h ızla ile rle r, p e rfe ra sy o n a ve göz içi y a p ıla rın ın d ışarıy a çık m a sın a yol a çar. B u ç o cu k lard a, p a to je n ik m ik ro o rg an izm a la r k o n jo k tiv a k eselerin d e fazla m ik ta rd a b u lu n d u k la rı halde, ülse ra sy o n ve e rim e ile sek o n d e r en fek siy o n lar a ra sın d a yak ın b ir ilişk i y o k tu r. Göz lezy o n larm m b ila te ra l oluşu, k o rn e a d a k i ü lse r le rin sık lık la a lt y a rıd a oluşu, bölgesel y a d a yaygın o lm a la rı ola yın d iğ er ö z ellik lerid ir (9).
96 Çivi, S., Akman, M. H is to p a to lo jik o la ra k k o n jo k tiv a ve k o rn e a e p ite lin d e kera- tinizasyon, k o n jo k tiv a d a g o b let h ü c re le rin in k ay b o lm ası tip ik gö rü n ü m d ü r. B u h is to p a to lo jik g ö rü n ü m k lin ik o la ra k göz yüzeyi n in göz y aşı ile ısla tılm a m a sın ı o rta y a ç ık a rır. B ilindiği üzere k o n jo k tiv a l go b let h ü c re le ri m ü k ü s y a p ım ın d a n ve k o rn e a n ın ıs la k tu tu lm a s ın d a n so ru m lu d u rla r. T rah o m , göz y a n ık la rı, S teu en s J o h n so n S e n d ro m u b e n ze r h is to p a to lo jik g ö rü n ü m e sa h ip tirle r. S tro m a l ü lse ra sy o n u n o lu şu m u n d a p ro te a z ve kollagenaz gibi en z im le rin ro lü açık değildir. B u ç o c u k la rd a şid d etli p ro te in e k sik liğ in in o lu şu doğal b ağ ışık lığ ın b o z u lm a sın a seb ep o la b ilir (9). B atı B en g al'd ek i b ir köyde ç o c u k la rd a m evsim sel o la ra k değişim g ö ste re n A v ita m in i y etersizliğ i sa p ta n m ış, 4 ay d a b ir verilen 1.200.000 I.Ü. A v ita m in i gece k ö rlü ğ ü ve b ito t lekesi gelişm esini önem li ö lçüde a z a ltm ış tır (10).
E n d o n e z y a'd a 1 - 5 y a şta 4000 ço cu k 18 ay s ü re için d e 3 ay a ra ile izlenm iş, sağ lık fişle rin in an alizi so n u cu göz b u lg u la n ile çocuk ö lü m le ri a ra s ın d a n ed en sel ilişk i s a p ta n m ış tır. G özleri n o r m al o lan ç o c u k la rd a ö lü m hızı % 05.4 iken, gece k ö rlü ğ ü o la n la r d a % 014.6, b ito t lek eleri o la n la rd a % 035.5, gece k ö rlü ğ ü ve b i to t lek eleri o la n la rd a % 046.5 b u lu n m u ş tu r (6).
K ö tü b eslen m iş ç o cu k la r, y e te rli b eslen m iş ç o c u k la ra göre e n fe k siy o n la ra d a h a d u y a rlıd ırla r. B eslen m esi y e terli o lu p A avi- ta m in o z u o la n b ir ço cu k e n fe k siy o n la ra d a h a a ç ık tır. B u d u ru m A v ita m in i d ü zey in in ço cu ğ u n h a s ta la n m a olasılığ ı ü z erin e genel b e sle n m e d en d a h a b e lirg in ro l o y n ad ığ ım d ü ş ü n d ü rm e k te d ir (6). KORUNMA ve TEDAVİ
A a v ita m in o z u n d a n k o ru n m a d a e n ö n em li y a k laşım b irin cil k o ru n m a d ır. E n d o n e z y a'd a ay d a b ir, b ir a d e t 200.000 I.Ü. V it. A k a p sü lü ile k o ru n m a y a a lm a n g ru b u n , ilaç desteğ i y ap ılm ay an g ru p ile k ıy a slan m a sı, k o ru n m a n ın etk in liğ in i g ö sterm esi y ö n ü n d en d eğ erlid ir. 1 - 3 y aş ç o c u k la rın d a y a şa özel ö lü m o ra n ı, b u gi riş im ile % 30 a z a lm ış tır (6). G eb elik te v ita m in A 'd an y etersiz b es le n m e n in p re m a tü r d o ğ u m sık lığ ın ı a r tır m a d a ö n em li olduğu, ge b e lik te a n n e n in y e te rli A v ita m in i a lm a sın ın p e rin a ta l ö lü m leri
azaltab ileceğ i v u rg u la n m a k ta d ır (11). B irin cil k o ru n m a d a , an n e ve b a b a la ra b e sle n m e e ğ itim i y ap ılm ası, eğ itim d e A v ita m in in in ço cu ğ u n genel sağlığı y ö n ü n d e n y a şa m sal b ir değeri o ld u ğ u n u ,
g elişm ek te o lan ü lk e le rd e b ile b o l b u lu n a n koyu yeşil y a p ra k lı seb zelerin b u v itam in i y eterin ce ta şıd ık la rım v u rg u la m a k ön em li d ir. Çay, şek er, ekm ek, m ısır u n u ve m a rg a rin gibi b e sin le rin A v itam in i ile zenginleştirilm esi, ok u l öncesi ço cu k la ra a ltı ayda b ir 200.000 I.Ü. A v itam in i d ağ ıtılm ası diğer ö n lem lerd ir. G u atam ala'- d a şek ere ve m ıs ır u n u n a , H in d is ta n ’d a şekere, T ürkiye, B rezilya, K olom bia, Şili, P eru, F ilip in le r’de yağa A v itam in i ek len m esi u y g u la n m a k ta d ır (6). Sao P a u lo ’da su b k lin ik A v itam in i eksikliği olan 150 ilk o k u l ço cu ğ u n d a diyete ek len en v ita m in A 'nın görm e fo n k siy o n la rı ü zerin d ek i etk isi in celen m iştir. G örm ede 50.000 I.Ü. v ita m in A v erilen g ru p ta 3 h a fta so n ra k o n tro l g ru b a göre is ta tis tik sel o la ra k çok önem li ilerlem e te sp it e d ilm iştir (12). A avita- m in o z u n d a n k o ru n m a d a ik in ci yol, ik in cil k o ru n m a y an i ted av i d ir. T edavide A v itam in i, re tin o l içeren k ap sü l, d ra je ve d am la şek lin d e, a y rıca b alık y ağ ı şek lin d e k u lla n ılır.
B esin ler ve y ap ay ila ç la r için d ek i A v itam in i m ik ta rı re tin o l eşd eğ eri o la ra k b e lirtilir. B ir re tin o l eşdeğeri, 1 m ik ro g ra m reti- nole, 6 m ik ro g ra m b e ta k a ro te n e , 12 m ik ro g ra m d iğ er k a ro te n le re eşd e ğ e rd ir. E rişk in le rd e g ü n lü k A v ita m in i ih tiy acı 750 - 1000 m ik ro g ra m re tin o l, y a d a 2500-3350 I.Ü .'ye eşd eğ erd ir.
A ltı ay ın ı b itire n b e b ek le r, gebeler, em zik liler özellikle gün lü k ih tiy a ç k a d a r A v ita m in i a lm a lıd ırla r. M aln ü trisy o n ve m alab- so rb siy o n d u ru m la rın d a g ü n lü k ih tiy a c ın 1.5 k a tı k a d a r A v ita m i ni v erilm elid ir. G ü n lü k doz 25.000 I.Ü . ü zerin e ç ık m a m alıd ır.
K e ra to m a la si ve k se ro fta lm i d u ru m la rın d a 8 y a şın d a n b ü y ü k le re 3 g ün sü re ile g ü n d e 100.000 I.Ü. ağız y olu ile v ita m in A veril m esi, s o n ra k i ik i h a fta g ü n d e 50.000 I.Ü., son iki ayda günde 5.000- 10.000 I.Ü. ağ ızd an A v ita m in i v erilm esi u y g u n d u r.
E n je k siy o n şek lin d ek i te d av id e e rişk in le re ilk 3 g ü n d e 50.000 100.000 I.Ü., ik i h a fta g ü n d e 50.000 I.Ü. v ita m in A u y g u lan ır. Gece k ö rlü ğ ü de b u şek ild e ted av i ed ilir.
G rip, nezle, b ro n ş it gibi m u k o za en fek siy o n ların d a, h ip ertiro - idi, b ö b re k ta şı, d e rm a tit, ak n e vulgaris, cilt y a ra ları, yanık, gü neş y an ığ ı gibi d u ru m la rd a bölgesel veya sistem ik A vitam in i uy g u la m a sı ted av i edici o la ra k k ab u l ed ilm em elid ir (2).
Ş id d e tli m a ln ü tris y o n ve A avitam in o zu olan ç o cu k lara sad e ce p ro te in v erilm esi ile seru m retin o l düzeyinin yükselm esi v ita m in A’n ın k a ra c iğ e rd e n ta şın m a sın d a ro l oynayan re tin o l taşıyıcı
98 Çivi. S., Akman, M. p ro te in in a rtm a sı so n u cu d u r. P ro tein olm aksızın sadece A v itam i ni verilm esi göz b u lg u la rın d a geri d ö nüş o lu ştu rm a m a k ta d ır. P ro tein ve v ita m in A b irlik te d estek len d iğ in d e G oblet h ü crelerin in yen id en o lu ştu ğ u g ö s te rilm iş tir (9). Ü lkem iz'de D iy a rb a k ır'ın iki k ö y ü n d e y ap ılan b ir çalışm ad a tra h o m ted av isin e A v itam in i ek lendiğinde, iyileşm e o ra n ı 2 k a ta y ak ın a r tm ış tır (13). G iard ıa ve a sk a risi olan ç o cu k la rd a p a ra z it yok e d ild ik te n so n ra verilen suda çö zü n ü r A v itam in i e tk ili o lm u ş tu r (14). G ünüm üzde özellikle en d ü strile şm iş ü lk e le rd e g eb elere k o ru y u c u o la ra k d em ir ve tüm v ita m in le rin v erilm esi k u ra lla şm ıştır. G ebelerde gü n d e 5.000 I.Ü., la k ta sy o n d ö n em in d e 6.000 I.Ü . V it. A g e rek m ek ted ir. Özellikle m evsim sel o la ra k V it. A ek sik liğ i g ö rü le n ü lk e le rd e V it. A ek sik liği an n e ve ç o cu k ta cid d i h a s a r y a ra tır. In g iltere gibi e n d ü stri ü l k elerin d e bile g eb elerd e re tin o l ve d iğ er v ita m in eksikliğine rast- la n ılm a k ta d ır. Gebe o lm a y a n la ra gö re g eb elerin 2 /3 'ü n d e diyette m in e ra l ve v ita m in ek sik liğ i olduğu, b u n la rın 1 /3 'ü n d e de A, B v ita m in le rin in e k sik o ld u ğ u b e lirtilm e k te d ir (15).
B eb ek lere g ü n d e 75.000 - 300.000 I.Ü., erg en lere 2.000.000 I.Ü. v itam in A v erilm esi a k u t zeh irlen m e o lu ş tu ra b ilir. B eb ek lerd e k a fa içi b a sın c ın a rtm a s ın a bağ lı b e lirtile r, erg e n lerd e b u la n tı, k u s m a, b a ş a ğ rısı, b a ş d ö n m esi, c ilt e rite m le ri o lu şu r. G ün lü k ih tiy a cın 2 - 3 k a tı re tin o lii d ev am lı a la n ç o c u k la rd a b irk a ç ayda, erg en lerd e b irk a ç y ıld a k ro n ik z eh irlen m e b e lirtile ri o rta y a çık ab ilir. Ç o cu k lard a p e rio s t k a lın b ş m a s ı, k em ik ve ek lem a ğ rıla rın a , k a şın tıya, saç d ö k ü lm esin e, tır n a k k ırılm a sın a , göz içi k a n am a sın a, o p tik a tro fiy e ve k ö rlü ğ e yol a ça b ilir. E rişk in le rd e b e n ze r şik ay et le r o lu şu r. A v ita m in i v ü c u tta n y av aş a tıld ığ ın d a n a k u t ve k ro n ik ze h irle n m e le rd e z eh irlen m e b e lirtile ri v ita m in in k esilm esin d en s o n ra ç a b u k o rta d a n k alk m az. Gebe sıç a n la rd a A v ita m in i ile ze h irle n m e so n u cu y a v ru la rd a d o ğ u m sal, a şırı A v ita m in i verilen ç o c u k la rd a fizik ve zih in sel g elişm e g eriliği o ld u ğ u sa p ta n m ış tır.
S e n te tik A v ita m in le ri (retin o id ler) ak n e v u lg a riste losyon, k re m veya ağız y olu ile k u lla n ıla b ilirle r (2). Ağız yolu ile k u lla n ım d a to k s ik d o zd an k a çın ılm alıd ır.
SUMMARY
v i t a m i n a d e f i c i e n c y a n d p r e v e n t i o n
Çivi, S., A km an, M. In developing c o u n tries v itam in A deficiency is a sy n d ro m e lead in g to b lin d n ess usu ally o rig in atin g fro m in a d eq u a te kno\v- ledge of n u tritio n an d can b e p rev en ted by preventive m easu res. I t h a s b een p ro v ed th a t th e re is a c o rre la tio n betvveen v itam in A deficiency a n d re s p ira to ry tra c t in fectio n s, d ia rrh e a a n d child- h o o d m o rta lity . In th is p a p e r re c e n t slu d ie s have b e en revievved a n d ev alu ated .
K A Y N A K L A R
1 — Baysal, A .: Beslenme, 3. baskı, H acettepe Üniversitesi Yayınları, An k ara, 134, 1979.
2 — Kayaalp, O .: Tıbbi Farm akoloji, 2. baskı, Nüve m atbaası, Ankara, 2368, 1983.
3 — Ong, D .E .: V itam in A-Binding Proteins, N utrition Reviews, 43 : 225, 1985.
4 — Aksoy, M .: Beslenm e ve Kanser, Çağ M atbaası, Ankara, 50, 1984. 5 — Biesalski, H .K .: Aspests of V itam in A M etabolism in Sensory
Epit-helia (In n er Eear, Olfactory, Bulbus, Pineal Gland) V itam ins, Nutriti- ents an d Therapeutic Agcnts, 225, 1985.
6 — G rant, J .P .: Dünya Çocuklarının D urum u, UNICEF, 1986.
7 — Mejia, L.A .: V itam in A Deficiency as a Factor in N utritional Anemia, V itam ins, N u trients and T herapeutic Agents, 75, 1985.
8 — Doza, C .H .: V itam in Deficiencies in Latin America and the Carribe-an, V itam ins, N u trien ts and Therapeutic Agents, 9, 1985.
9 — Peym an, G.A., Sanders, D.R., Goldbcrg, M .F.: Principles and Practi-ve of Ophtalm ology, Philadelphia, W. B. Saundcrs Co., U.S.A., 461, 1980. 10 — Sinha, D. P., Bang, F. B . : The Effect of Massive Dose of Vitam in A on the Signs of V itam in A Deficiency in Pıeschool Cildren, The Amer. J. of Clin. Nut. 29 (1): 110, 1976.
11 — Shan, S.R., R ajalakslım i, R . : Vitam in A S tatus of the Newborn in R elation to G estational Age, Body Weight and M atem al N utritional S tatu s, The Amer. J. of Ciin. Nut. N utr. 40: 794, 1984.
1 0 0 Çivi, S., Akman, M. 1 2 — VViIson, D., N etto, O.B., Casto da Simeo, A., Steiner, A., Marucci,
F.N., Barbosa, M .C.: Effect of Vitam in A on Visual Accuracy, Vita- m ins N utrients and Therapeutic Agents, 117, 1985.
1 3 — Toksöz, P., Baysal, A .: A Vitam ini Tüketim i île Trahom Arasındaki İlişkiler, Beslenme ve Diyet Dergisi, 6 : 1, 1977.
14 — M anhallanabis, D., Simpson, T.W„ Chakraborty, M.L., Ganguli, C„ B hattacharjee, A.K., M ukherjee, K.L.; M alabsorption of W ater Mis- cible V itam in A in Children \vith Giardiasis and Ascariasis, The Amer. J. of Clin. N utr. 32 : 12, 1979.
15 — H auser, G.A.: V itam in R equirem ents in H um an Pregnancy, Vita-mins, N utrients and T herapeutic Agents, 208, 1985.
