GEBE KADINLARA YAPILAN BESLENME EĞ İTİM İNİN GEBELERİN BESLENME VE GENEL SAĞLIK DURUMLARI ÜZERİNE ETKİSİ
Prof. Dr. P erih an ARSLAN*/Yrd. Doç. Dr. N ilg ü n KARAAĞAOĞLU* D yt. Z e h ra ÖCAL**/Dyt. Gül MERMER***/Dyt. Elvan YEMİŞÇİ***
G e b e k a d ın la r ın b eslen m e a lış k a n lık la r ın ı ve b e s le n m e d u ru m la rın ı saptam ak am acı ile y ap ılan bu ara ştırm an ın ilk aşam asın a gebeliğin değişik d önem lerinde b u lu n a n 800 kadın k a tılm ış tır. A ra ştırm a n ın ik in c i a şa m a sın d a ise g elişig ü z el ö rn ek le m yöntem i ile seçilen 45 gebeye ik i ay sü reli beslenm e eğ itim i verilm iş ve yapılan eğitim in gebe k ad ın ların beslenm e a lışk a n lığ ın a , besin tü k etim i ve genel sağlık d u ru m u n a olan e tk ile ri in celen m iştir. B eslenm e e ğ itim i g eb e le rin beslenm e d u r u m la rın d a o lu m lu d e ğ iş ik lik le re n ed e n o la ra k g ü n lü k k a ls iy u m , v ita m in A, h a y v a n sa l p ro te in ve d e m ir,e n e rji a lım la r ı n d a %53.6, % 32.5, %27.3, %15.9 v b . a r tı ş la r ı sa ğ lam ıştır. A yrıca geb elerin sa ğ lık so ru n la rın d a da ö n em li o ra n la rd a azalm a gözlenm iştir.
* H.Ü. Beslenm e ve Diyetetik Bölümü Ö ğretim Üyeleri * * Ege Ü niversitesi H astanesi D iyetisyeni
10 A rslan, P., K araagaoglu, N., Öcal, Z., v e ark a d a şla rı
GİRİŞ
G ebe kadınlar ç o c u k lard an h e m e n sonra to p lu m u n risk g r u b u n u oluşturduklarından beslenm e ve sağlık eğilimi y ö n ü n d e n ü zerin d e d u r u l m ası gereken g ru p la rd ır. B u g ü n ü lk e m iz d e k e n tle rd e y a ş a y a n gebe kad ın ların bir kısmı gebelikleri süresince bir ya d a birkaç kez kontrol amacı ile sağlık k u ru lu ş la rın a b a ş v u rm a k ta d ırla r. Kırsal k e s im d e ise b aşvuru ancak do ğ u m için olmaktadır. Bunun sonucunda, gebe kadınların çeşitli hastalıkları o lu ştu rab ilecek so ru n ları y a k ın d a n iz len em em ek te, özellikle beslenmeleri d en etim altında b u lu n d u r u la m a m a k ta d ır . S o ru n ların çö züm ünde ana ve çocuk sağlığı açısından en etkin y ö n te m gerek gebe kadının kendisinin gerekse çevresinin eğitimidir.
Bu araştırma, y ap ılan b eslen m e eğ itim in in geb elerin b e s le n m e ve genel sağlık d u ru m ları ü zerin e etkilerini incelemek amacı ile p la n lan ıp yürütülmüştür.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
Araştırma, Ankara il m e rk ezin d e b u lu n a n Kadın D o ğ u m Hastaneleri ile çeşitli hastan elerin k a d m - d o ğ u m p o lik linik lerin e ve A na Ç o cu k Sağlığı Merkezlerine b a ş v u ra n , gebeliğin değişik ay ların dak i 800 gebe k ad ın ü zerind e yapılm ıştır. Ö rn ek lem i, a ra ş tırm a y a k a tılm a y ı kabul eden gebeler oluşturmuştur.
A raştırma 2 aş a m a d a gerçekleştirilm iş o lu p birinci a ş a m a d a gebe k a d ın ların b eslen m e a lış k an lık ların a , besin tü k e tim i (3 g ü n lü k ) ve genel sağlık d u r u m la r ın a ilişin d e ğ e rle n d irm e le r (h ek im ta ra fın d a n ) y a p ılm ıştır. Ç a lış m a n ın ikinci a ş a m a s ı n d a ise g e n e l ö r n e k l e m arasından rastgelc ö rn ek le m yöntem i ile seçilen 45 gebe k ad ın a iki ay süre ile 3 kez yazılı ve sözel b e s le n m e eğitimi verilm iştir. V erilen eğitimin sonuçlarını g ö zlem ek am acıyla gebelerin b aşlangıç ve ikinci ayın sonunda eğitim öncesi ve sonrası olmak üzere- genel sağlık ve besin tüketim durum ları incelenmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Tablo 1: A raştırm a K a p sam ın a Giren K adınlara İlişk in B ilgilerin O rta la m a D eğerleri
D eğ işk enler (n: 800) X ± SD
Yaş (yıl)
Evlilik y aşı (yıl) İlk gebelik yaşı (yıl) Boy uzunluğu (cm)
Gebelik öncesi ağırlığı (kg) Gebelik ayı (ay)
Gebelik ağırlığı (kg) Ölen çocuk sayısı Yaşayan çocuk sayısı
Son iki gebelik arası süre (ay)
24.3 ± 4.6 19.5 ± 2 .6 20.9 ± 2.9 1.59 ±1.6 56.6 ± 7.0 6.1 ±1.9 63.1 ± 5.4 0.3 ± 0.2 1.1 ±0.7 29.8 ± 2.2
Tablo 2: G eb e K ad ın lara İlişk in Bilgiler
D eğ işk en ler (n: 800) Sayı %
1- Evlilik Yaşı (yıl)
18 d en az 132 16.5 18-20 388 48.5 21-23 215 26.9 24-26 43 5.4 27-29 7 0.8 29 ve üzeri 15 1.9
2- İlk Gebelik yaşı (yıl)
18 dez az 78 9.8 18-20 317 39.6 21-23 283 35.3 24-26 82 10.9 27-29 21 2.9 30 ve üzeri 14 1.8
12 A rslan, P., K araagaoglu, N., Öcal, Z., ve ark ad aşları D eğ işk en le r (n: 800) S a y ı % 3- Eğitim D urumu O k u ry azar değil O k u ry a z a r İlk öğrenim Ortaöğrenim Yükseköğrenim 34 30 535 183 18 4.3 3.6 66.9 22.9 2.3 4- Meslek Durumu Ev kadını 684 85.5 Ç a lış a n 116 14.5
5- H astaneye ilk başvuru (ay)
1-2 314 39.3
3-4 318 39.7
5-6 116 14.5
7-8 37 4.6
9 15 1.9
6- Gebelik aralığı (ay)
12 ve az 154 26.7
13-24 125 21.7
25 ve üzeri 298 51.6
7- Gebelikte beslenme eğitimi
Almamış 558 69.8
Almış 242 30.2
8-- Gebelik dönem i (ay)
1-3 126 15.7
4-6 298 37.2
7-9 376 40.1
9 - Gebelik öncesi ağırlık d u ru m u
Z a y ı f 48 6.0
N o rm a l 423 52.9
H. Şişman 269 33.6
1980 n ü fu s sayımına göre kadınların % 21'i, 1985 nüfus sayımına göre ise % 15.8'i 15-19 yaş g r u b u n d a evlenmişlerdir (1). Sağlam ve Baysal (2) k a d ın la rın % 50'sinin evlen m e yaşını 16-18 yıl olarak belirtm işlerdir. Bu a ra ş tırm a d a kad ın ların evlilik yaş ortalaması 19.5±2.6 yıl o lu p % 48.5'inin evlilik yaşı 18-20 yaşları arasın d a d ır (Tablo 2). G ö rü ld ü ğ ü gibi a r a d a n geçen 6-12 yıl içinde ü lk e m izd e k a d ın la r ın '.evlenme y a ş la r ı n d a ö n em li say ılacak b ir d eğişiklik olm am ıştır. Bu d a b u a r a ş tı r m a y a k atılan ailelerin so sy o -eko n o m ik d ü z e y le r in in d ü ş ü k o lm a s ın d a n k ay n aklan m ış olabilir. Zira araştırma k ap sam ın d aki gebe k ad ın ların % 66.9'u ilköğrenim görm üş, % 3.6'sı okur-yazar, % 4.3'nün ise o k u m a yazm ası yoktur. Kadınların % 22.9'u orta öğrenim , % 2.3’ü y üksek öğrenim görmüştür. Bilindiği gibi öğrenim d u ru m u to p lum u n sos yal yapısını belirleyen önemli etm end ir (3). Öğrenim d u r u m u n u n yeter sizliğine paralel olarak çalışan kadın oranı (% 14.5) ev kadını (% 85.5) o ra n ın a g ö re old u k ça d ü ş ü k d ü z e y d e d ir. Eğitim d u r u m u n u n azlığı k a d ın la r ın şehird e y a ş am a ların a rağ m en gebelikleri sırasın d a gecik meli o la ra k h astan e y e b a ş v u rm a la rın a da n ed en o lm ak tad ır. H a s ta n ey e gecikmeli b a şv u ru b u çalışmada % 21 oranı ile 4. a y d a n sonradır (Tablo 2).
G e b e k a d ın la r ın a r a ş tır m a sırasın dak i yaş o rta la m a sı 24.3+4.6 yıldır (Tablo 1). A raştırm a sonuçlarına göre 24-29 yaş, doğurganlığın en y ü k sek o ld u ğ u yaştır (4-6).
G ebe kad ın ların 227'sinin ilk gebelikleri old u ğ u için son iki gebelik arasınd ak i süre 577 an n e ü zerind en değerlendirilmiştir. Buna göre o rta lam a gebelik aralığı 29.8±2.2 ay olan kadınların % 51.6'sı 2 yıl a ra d a n so n ra gebe kaldıklarını belirtm işlerdir. On iki ay ve d ah a kısa sü red e gebe kalan an n e oranı d a % 26.7 olup yüksek değerdedir. Son za m a n la r d a g elişm ek te olan ü lk e lerd e yapılan araştırm alard a k a d ın la rın d e s teklenebileceği üç önemli konu g ü n d em e getirilmiştir. Bunlar bir ülkenin s a ğ lık ve re fa h ın ı s a ğ la y a b ile c e k te k n ik le r o lu p 3F te o ris i ile a ç ık lan m ak tad ır. Female ed u catio n -K ad ınların eğitimi, Fam ily p la n - ning-A ile planlam ası ve Food Support-Yiyecek desteği olarak belirle n en b u teoride kadınların eğitimi ile aile planlam asının ve sağlıklı ve d ü z e n l i b e s le n m e n in s a ğ lan m ası am aç edinilm iştir. Böylece g erek d o ğ a c a k g erek se yeni d o ğ m u ş çocukların y aşam ları k u rta rılm ış ve sağlıklı y a şam a ları sağ lanm ış olacaktır. îki çocuk a ra s ın d a en az 2 yıllık s ü re sağlıklı an n e le rd e n sağlıklı bebeklerin d ü n y a y a g elm esine y ard ım cı olacaktır. Bu d a k ad ınların beslenm e ve sağlık k o n u la rın d a eğitilmeleri ile m ü m k ü n d ü r . Bu çalışmada kadınların % 69.8'i gebelik leri d ö n e m i n d e b e s le n m e le r in e ilişkin h e rh a n g i b ir e ğ itim a l m a m ışla rd ır (Tablo 2).
K adının gebelik öncesi ağırlığı bebeğin ağırlık d u r u m u n u etkileyen bir etm endir. Zira gebelik dönem inde kadın hem kendi fizyolojik gerek sinm elerini karşılayacak, depolarını d en g ed e tutacak hem de yeni bir can lıy ı b e s le y e c e k tir (7). Bu n e d e n le geb elik öncesi zayıf olan k a d ı n l a r d a n d o ğ a n ç o c u k lard a e r k e n d o ğ u m v e p r e m a tü r e l ik g ö rü lm e k te d ir. Bu çalışmada gebelik öncesi zayıf an ne oranı % 6'dır (Tablo 2). Gebelik öncesi ağırlığın yanı sıra kadının gebelik dönem inde de 1 - 1 .5 / k g / a y kazanm ası istenir (8-10). Bu çalışmada hiç ağırlık ka z a n m a m ış veya zayıflamış anne oranı % 2.3’d ü r (Tablo 3). Ağırlık ka z a n m a m a ilk trim esterde (1-3 ay) % 13.5, zayıflama ise % 1.7 oranı ile 2 ve 3. trim esterdedir. Ayda 1-2 kg ağırlık kazanan gebeler % 58.9 olup genellikle 2 ve 3 cü trimesterdedirler. Zayıflamış veya hiç ağırlık k a z a n m a m ı ş g eb elerin d ışın d a diğerleri n o rm al d ü z e y d e ağırlık k a z a n m ış la rd ır (Tablo 3).
Ercan ve Arslan (11) ayda 1 kg'dan az ağırlık kazanan gebe kadın oranını % 86.6, 1-2 kg arasında ağırlık kazanan kadın oranını ise % 13.8 o la ra k s a p ta m ış la rd ır.
Tablo 4: G ebe K adınların Beslenme A lışk an lıkları (n: 800)
D eğ işk en ler (n: 800 S ayı %
1 - G ünlük öğün sayısı 2 66 8.3 3-4 716 89.4 5 ve üzeri 28 2.9 2- Ö ğ ü n atlam a A tla m ıy o r 633 79.1 S a b a h 47 5.9 Ö ğle 112 14.0 A kşam 8 1.0
3- B eslenm ede değişiklik yapm a
D eğişiklik y a p a m a y a n 354 44.3
Canı n e isterse yiyen 118 14.8
Tatlı tü k e tim in i artıran 29 3.6
Et tüketim ini artıran 17 2.1
S üt-y o ğu rt tüketim ini artıran 154 19.2
16 A rslan, P., K araagaoglu, N., Öcal, Z., ve ark a d aşla rı
A r a ş t ı r m a d a g e b e k a d ı n l a r ı n b e s l e n m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı d a değerlendirilmiştir. Tablo 4 d e g ö rü ld ü ğ ü gibi gebelerin % 89.4'ü g ü n d e 3-4 kez besin tü k e tm ek ted irler ve ö ğ ü n atla m a y a n k a d ın o ra n ı ise % 79.1'dir. Bu bulgular gebelerin a y d a 1-2 kg (% 58.9) ve 2 k g 'd a n fazla (% 37.8) ağırlık kazanım larını destek ler niteliktedir. Bu d u r u m 277 a n n e nin (% 34.1) ilk gebeliği o lm a s ın d a n d a k ayn ak lan m ış olabilir (Tablo 2).
Koksal (12) araştırm asınd a gebe k ad ın ların % 94.2'sinin gebelikleri sırasında herhangi bir d eğ işik lik y a p m a d ık la rın ı, % 1.6'sının sebze- m eyve, % 1.9'unun ise s ü t y o ğ u r t tü k e tim lerin i a r tır d ık la r ın ı r a p o r etmiştir. Bu çalışmada gebelik öncesine göre b esle n m e s in d e d eğişiklik y a p m a y a n k adın o ran ı % 44.3'dür. Süt, y o ğ u r t, et, tatlı tü k e tim in i artıran ve her besini eskiye kıyasla d a h a fazla tü k e te n k a d ı n o ran ı toplam % 41.9'dur. Bu d u r u m T ü rk to p lu m u n u n gebe k a d ın ı "iki canlı" olarak nitelendirip d ah a fazla y em ek yem esi gerektiği d ü ş ü n c e s in d e n k aynaklanm ış olabilir.
Tablo 5: Gebe K a d ın la rın Enerji ve Besin Ö ğeleri T ü k e t im O r ta la m aların ın Ö n e r ile n D eğ erlerle K ıy a s la n m a s ı (n: 800)
Besin Öğesi Ö nerilen
M ik ta r/g ü n X ± S Fark % Enerji (kkal) 2250 21591439 -4.0 Toplam protein (g) 75 56.9±15.8 -24.0 H ayvansal " (g) 25 18.8±8.8 -24.0 A vitamini (IU) 3900 363011357 -6.9 C vitamini (mg) 95 71123.3 -25.3 Demir (mg) 30 1314.9 -56.6 Kalsiyum (mg) 1200 596166 -50.3
G ebelerin ç o ğ u n lu ğ u n u n ö ğ ü n atla m a m a s ı ve h e r b esin i g eb elik öncesine göre daha fazla tü k etm iş olm aları k ad ın la rın ö n e r ile n e göre enerji tüketmelerine n eden o lm u ştu r (Tablo 5). Besin öğ elerin d en to p lam protein hayvansal p ro tein -%24 oranları ile C v itam in i -%25, d e m ir - %56.6, ve kalsiyum ise -%50.3 değ erleri ile ö n e rile n m i k ta r l a r d a n az
tüketilmiştir. Bu besin öğelerinin tüketim azlığı, Tablo 6 d a g ö rü ld üğ ü ü z e re çeşitli b e s in le rin gebeler için önerilen m ik ta r la r d a n d a h a az tük etilm eleri ile d e açıklanabilir. Besin ve besin ö ğ elerin in önerilen m i k t a r v e d e ğ e r l e r a r a s ın d a k i fark la rın ı g e n e llik le (-) o lu ş u k a d ı n la r ın g e b e lik öncesi d ö n e m d e iyi b e s le n m e d ik le rin i g ö s te r m e k te d ir . Z ira k a d ı n la r gebe iken besin tü k e tim le rin i b ir m ik ta r a rtırm ış la r an c a k b u artış istenilen d ü zey d e olm am ıştır. Oysa Ana- Ç ocuk Sağlığı, a n n e n in gebelik öncesi beslenmesi ile d e çok y ak ın d an ilişkilidir. Tablo 7 'de gebelerin genel sağlık so ru n ları gösterilmiştir. Bulantı, k u sm a % 29.9 k adında en fazla görülm üş o lu p b u n u % 21.3 ile bel ağrısı, % 14 ile diş eti kanamaları, % 12.7 değeri ile aşerm e ve % 11.9 d e ğ e r i ile ö d e m izlem iştir. Bulantı, k u s m a , a ş e r m e geb elik başlangıcında izlenebilen horm onal değişikliklere bağlı genel ve geçici değişikliklerdir. A ncak diş eti kanaması C vitam inin ö d em ise protein yetersizliğinin so n u c u n d a oluşan klinik bulgulardır (Tablo 5, 6).
Tab lo 6: G eb e K a d ın la rın G ü n lü k Besin T ü k e tim O rtala m aların ın Ö n e r ile n M ik ta rlarla K arşılaştırılm ası (n: 800)
B esinler Ö nerilen Miktar Fark Yiizdesi
(g/gün) X ± S D % Süt 250 98.6±124.8 -60.6 Yoğurt 250 70.0±73.7 -72.0 Peynir 60 24.5±21.4 -59.2 S ütlü tatlı 12.6+13.2 Yumurta 50 24.0122.4 -52.0
Et
]
14.0±10.2 > T a v u k - b a lık r 200 10.7±7.7 > -84.5 Sakatat, et ü rü n le ri ' 6.4±7.3 J K u ru b ak lag il 50 11.6±10.6 -76.8 Taze sebze 500 100.6+89.7 -79.9 Taze m eyve 500 217.8+183.3 -56.4 Ekmek 250 183.4+150.3 -26.618 A rslan, P., K araağaoğlu, N., Öcal, Z., ve ark a d aşla rı H a m u r tatlısı 6.5±6.0 Sıvı yağ 20 2T5±34.5 +7.5 Katı yağ 20 20.3±15.1 +1.5 Ş eker 30 23.3+14.5 -22.3 Reçel, bal, p ek m ez 20 12.3±11.5 -38.5 Ç ik o l a ta 9.3±9.0 H e l v a 7.8±3.3 Kuru yemiş 14.7±11.7 Turşu 28.2±14.5 Zeytin 17.5±5.9
Tablo 7: G ebe K ad ın ların G eb elik le İlg ili S a ğ lık S o ru n la rın a Göre D ağ ılım ı (n: 800) Sorunlar S % B ulantı 366 18.1 Kusma 239 11.8 Aşerme 257 12.7 Bel ağrısı 431 21.3 K a n a m a 33 1.6 Deride ku rulu k 189 9.4 Odem 222 11.9 Kolonşia tırnak 1 0.01
K anayan diş eti 283 14.0
Sorunu vokJ 6 0.2
T oplam 2027 100.0
Genel örneklem arasında gebeliğinin ikinci ve ü çü n cü d ö nem lerin d e b u lu n a n k ad ın lar arasında seçilen 45 gebe k a d ın a 2 aylık süre içinde 3 kez yazılı v e sözlü b eslen m e eğitim i y a p ılm ış tır . Y apılan b e s le n m e e ğ itim in in etk inliğ i gebelerin eğ itim öncesi ve s o n r a s ın d a k i b esin tü k e tim sıklığı (Tablo 8), g ü n lü k o rtalam a tü k e tile n besinlerin m ik ta r ları (Tablo 9) ile gösterilm eğe çalışılmıştır. Bireyin sağlıklı beslenm esi çeşitli b esin lerin h e rg ü n hatta her ö ğ ü n tü k e tilm ele ri ile m ü m k ü n d ü r (9). Bu çalışm ad a eğitim öncesinde hiç veya ç o ğ u n lu k la seyrek tüketilen
b esin lerin (sü t ve tü rev leri, y u m u r ta , kurubaklagil vb.) eğitim s o n r a s ın d a d a h a sıklıkla ( h e rg ü n , g ün aşırı) tüketildiği g ö r ü lm ü ş t ü r . M eyve, sebze gibi besinleri d e h e rg ü n tüketen gebelerin o ra n la rın d a artışlar izlenm iştir (Tablo 8). Besinlerin tüketim sıklığına paralel ola rak eğ itim s o n rasın d a g ü n lü k tüketilen besinlerin m ik ta rla rın d a d a önem li artışlar olm uştur. Bu artışlar süt ve sütlü besinler başta olm ak ü z e re et, tav u k -b alık, y u m u r t a ve m eyve m ik tarların d ad ır. E km ek d ış ın d a u n lu besinlerin tü ketim miktarları azalmış, yağ tü ketim m ik tarı artm ıştır. Ancak ne tüketimi azalan ne de artan besinlerin m ik tar ları önerilen miktarların altında veya üstündedir. Bu d u r u m da gebele rin e ğ itim le ö n e rile n m i k ta r l a r d a b esin tü k e tm e g a y re ti iç in d e o ld u k ların ı gösterm ektedir.
Beslenme eğitiminin olum lu etkisi, eğitim öncesi ve sonrasında g eb e lerin g ü n l ü k enerji ve d iğ e r besin öğelerinin tü k etim o rta la m a la rı arasın d a k i (+) fark y ü z d e değerleri ile d e g ö rülm ek ted ir (Tablo 10). Eğitim sonrasında besin tüketim miktarlarında da g ö rü ld ü ğ ü gibi artan süt, y o ğ u rt tüketimi özellikle kalsiyum tüketiminin artm asına (+%53.6) n eden o lm u ştu r. Bunu +% 32.5 değeri ile A vitamini, +%27.3 değerleri ile h ay v an sal protein ve dem ir, +%15.9 değeri ile de enerji izlem ekte dir. T o p la m p ro te in m ik tarın d ak i artışın en az (+%2.8) o lu şu tahıl tü k e tim in d ek i a za lm a d an kaynaklanm ış olabilir. Beslenme eğitimi ge belerin besin tüketim duru m ların ın düzelmesine ve genelde sağlık s o ru n larının a za lm a sın a n e d e n o lm u ş tu r (Tablo 11). Besin tü k e tim in d e k i d ü z elm ey e karşın sağlık sorunlarından diş eti kanaması ve ö d em d u r u m u n u n eğitim sonrasında da devam ı besin öğelerinin doku d o y g u n lu ğ u ile ilişkili olm asındandır. Diğer bir deyimle bireyin beslenm e d u r u m u n u n d ü z e lm e s in in klinik olarak yansıması zam an alm aktadır. Bu n e d en le in san lar belirli z a m a n la rd a değil, yaşamları süresince yeterli ve dengeli beslenm elidirler.
20 A rslan, P., K araağaoglu, N ., Öcal, Z., ve ark a d aşla rı
T a b lo 8: B eslen m e Eğitim i Ö ncesi ve S o n r a s ın d a G e b e le r in B esin T ü k e tim Sıklığı (%) ( n: 45)
Hergün G ünaşırı H af ta d a
2 kez S eyrek İliç
Besinler E.Ö. E.S. E.Ö. E.S. E.Ö. E.S. E.Ö. E.S. E.Ö. E.S.
% % % % % % % % % % Süt 23.3 46.7 2.2 17.8 2.2 4.4 26.7 31.1 35.6 -Yoğurt 28.9 53.3 24.4 4.4 8.9 15.6 33.3 24.5 4.5 2.2 Peynir 66.7 95.6 13.3 4.4 2.2 - 13.3 - 4.5 -Sütlü tatlılar - - 2.2 4.4 8.9 4.4 33.3 75.6 44.4 15.6 Yumurta 15.6 53.3 33.3 11.1 11.1 8.9 35.6 26.7 4.4 -Et 15.6 17.8 28.9 46.7 6.7 15.5 24.4 20.0 4.4 -Tavuk, balık - - 2.2 - 2.2 2.2 82.2 91.1 13.3 6.7 Sakatat, et ü rü n leri 4.4 - 6.7 - 8.9 8.9 60.0 73.3 20.0 17.8 K urubaklagil - - 17.8 - 6.7 2.2 75.5 91.1 - 6.7 Taze Sebze 35.5 56.6 24.4 22.2 22.2 17.8 17.7 2.2 2.2 2.2 Taze Meyve 71.1 88.9 6.7 2.2 11.1 2.2 11.1 6.7 _ Ekmek 100.0 100.0 - - - . _ _ _ _ Pirinç 2.2 - - - 11.1 8.9 84.4 88.9 2.2 2.2 Bulgur - - - - 35.6 - 51.1 86.7 13.3 13.3 M akarna - - - - 8.9 13.3 84.4 80.0 6.7 6.7 H am u r Tatlıları - - - - 2.2 - 86.7 68.9 11.1 31.1 Sıvı yağ 97.8 95.5 - 2.2 - - - 2.3 2.2 _ Katı yağ 95.6 84.5 - - - - 2.2 15.5 2.2 -Şeker 68.8 100.0 - - - - 29.0 _ 2.2 _
Reçel, bal, pekm ez 17.7 88.9 22.2 6.7 - 4.4 26.7 _ 33.4 _
Ç ik o la ta 24.4 - - - 4.4 - 15.6 - 55.6 _
I Jcl va 2.2 - 2.2 8.9 - 2.2 71.1 66.7 24.5 22.2
Kuruyem iş 4.4 2.2 15.6 6.7 6.7 8.9 44.4 53.3 28.9 28.9
T a b lo 9: G e b e K a d ın l a r ın E ğitim Ö n cesi ve S o n rası O rta la m a G ü n l ü k B esin T ü k e t im M ik t a r l a r ı ve Bu M ik ta r la r A ra s ın d a k i Farkın Yüzdesi (%) g /gün (n: 45) B esinler Eğitim Öncesi X + S Sonrası X ± S Fark Yüzdesi % Süt 70±29.0 135+18.3 +48.2 Yoğurt 99±26.2 121+75.0 +18.2 P ey n ir 22±9.5 22+11.1 -S ü tlü ta tlıla r 9±7.0 11+8.0 +18.2 Y umurta 20±10.0 28+9.0 +28.6 Et 15±6.3 32+4.6 +53.1 T a v u k - b a lık 6±5.6 9+5.0 +33.3 Sakatat, et ü rü n le ri 9±10.0 7+5.1 -22.2 K. Baklagil 36±7.2 13+3.7 -63.9 T. Sebze 150+79.2 165+51.0 ■ + 9.1 T. M eyve 170+122.3 262+92.3 + 35.1 Ekm ek 210±90.0 225+40.0 + 6.7 Pirinç 10+7.8 8+3.6 -20.0 Bulgur 6±4.9 5+3.2 -16.7 M a k a r n a 13±6.2 7+6.0 -46.2 H a m u r tatlısı 7+7.1 3+1.4 -57.1 Sıvı y ağ 16+7.3 23+9.0 +30.4 Katı yağ 18±9.0 31+7.0 +41.9 Ş ek er 27+10.0 30+6.9 +10.0 Reçel, bal, p ek m ez 18±9.0 26+9.3 +30.8 Ç i k o l a t a 5±4.8 3+3.2 -40.0 H e l v a 8±2.3 5+6.3 -37.5 Kuru Yemiş 18+16.0 11+9.0 -38.9 Turşu 21+15.3 9+8.0 -57.1
22 A rslan, P., K araagaoğlu, N., Öcal, Z., v e a rk a d a şla rı
T a b lo 10: Eğitim V erile n G eb e K a d ın l a r ın Bazı B esin Ö ğ e l e r i n i n G ü n l ü k T ü k e t i m O r t a l a m a l a r ı ve B u D e ğ e r l e r A rasınd ak i F a rk ın Y üzdesi (%) (n: 45)
Besin Öğeleri Eğitim Önccsi Eğitim Sonrası Fark Y üzdesi
X ± S X ± S % Enerji (kkal) 1725+300 2051+177.0 +15.9 Top. protein (g) 52±9.8 53.5±7.6 + 2.8 H ayvansal prot.(g) 16±3.7 22±5.4 +27.3 A vitamini (IU) 3308±881 4900+22.0 +32.5 C Vitamini (mg) 38±24.0 50±22.0 +24.0 Demir (mg) 12±2.7 16.5±2.0 +27.3 Kalsiyum (mg) 401+230.1 8651428.5 +53.6
Tab lo 11: B eslenm e E ğ itim i V e rile n K a d ın l a r d a G e b e l i k l e İ lg ili Sorunların G örülm e Sıklığı (n: 45)
Sorunlar Eğitim Öncesi
S % Eğitim Sonrası S % T o p la m S % B ulantı 23 60.5 15 39.5 38 100.0 Kusma 13 52.0 12 48.0 25 100.0 Aşerme 19 79.2 5 20.8 24 100.0 Bel ağrısı 21 39.6 32 60.4 53 100.0 K a n a m a - - - ' - -Deride kuruluk 19 54.3 16 45.7 35 100.0 Ö dem 12 48.0 13 52.0 25 100.0 K olonşia tırnak - - -
-K anayan diş eti 19 48.7 20 51.3 39 100.0
Toplam 126 113 235
SUMMARY
THE EFFECT OF NUTRITION EDUCATION O N THE NUTRITIONAL A N D THE HEALTH STATUS OF PREGNANT W OM EN
Arslan, P., K araağaoğlu, N., Öcal, Z Mermer, G., Yemişçi, E.
The first step of this stu d y was carried out on 800 p re g n a n t w om en w h o w ere in different trimesters of their pregnancies to find o u t food habits, n u tritio n a l a n d the health status. In the second step nutritional education w as perfo rm ed to 45 women who were random ly selected for 2 m o n th s periods. As a result; nutrition education had positively effected the food habits a n d consum ption, such as; daily calcium, vi am ine A, anim al protein an d iron a n d energy intakes were increased 53.6 %, 32.5 %, 27.3 %, 15.5 % respectively. H ealth statu s of p r e g n a n ts also im p ro v ed d u r in g this period.
K A Y N A K L A R
1. A non: G enel N ü fu s Sayımı (1985), T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik E nstitüsü, Yayın No: 1369, DİE M atbaası, Ankara 1989.
2. Sağlam , F., Baysal, A.: Gebelik Dönem inde Annenin Beslenme D urum u ve Bunun Yeni D oğan Bebeğin D oğum Ağırlığı ve ilk Altı A ylık D önem de Beslenme Şekline Etkisi, Beslenm e ve Diyet Dergisi, 12: 5, 1983.
3. Jelliffe, B.D., Jelliffe, E.F.P.: C om m unity N utritional A ssessm ent, O xford Univ. Press., 1989.
4- C h a u lia c , M., M asse-R aim b au lt, A.M.: W om en's Lives, M o th e rs H ealth , C hildren in tlic Tropics, International Children’s Centre, No: 159, 1985.
5. A non: N ü fu s, A ile, Sağlık, H.Ü. N üfus Etütleri E nstitüsü Y ayınları, A nkara, 1983.
6. P eker, M.: H o m o g en eity in Turkish Fertility Survey: Im plications for C luster Size D erived from H om ogeneity in Basic Survey Variables, N üfus Bilim Dergisi, 6: 87-98,1984.
7. A non: N u tritio n Intervention in Pregnancy, N utr. Rev., 42(2): 42-44, 1984. 8. A non: Sağlık M esajları, Dünya Çocuklarının D urum u, UNICEF, 1986.
9. B aysal, A.: G ebe ve Em zikli A nnelerin B eslenm esi, Sağlıklı Y aşam için B eslenm e Rehberi, T.B.B. A nkara Tabib O dası Yayını, No: 9, T.S.H., Yayın No: 4, A nkara, 1982.
10. A rslan, P., Baysal, A.: Ana Çocuk Beslenmesi, İş Bankası Y ayınları, A nkara, 1992.
11. Ercan, A.Ş., A rslan, P.: Beslenme Eğitimi Süresinin Gebe K adınların Beslenme ve Sağlık D u ru m la rı ile Bilgi ve A lışkanlıklarına Etkisi, B eslenm e ve Diyet Dergisi, 19(2): 173, 1990.
12. K oksal, O.: T ürkiye 1974, Ulusal Beslenme Sağlık ve Gıda Tüketim A raştırm ası, A nkara, 1974.
