ÇEVRE KİRLETİCİLERİNİN ÖLÇÜLMESİ, TESBİTİ VB KONTROLÜNDE NÜKLEER - TEMELLİ TEKNİKLERİN GELİŞMESİ SÎMPOZYUMU *»
15 - 19 MART 1976 Viyana - AVUSTURYA
HAZIRLAYAN Kimyagar NİHAL KAHRAMAN
15 - 19 Mart 1976 Tarihleri arasında M i l l e t i e v v M i .Atom Sner^imi Ajansının Viyana da düzenlediği M Çevre Kirleticilerinin ölçülmesi, Teebiti ve Kontrolünde Nükleer-Temelli Tekniklerin Gelişmesi " konulu simpozyuma 29 ülke ve 6 organizasyondan 115 kadar araştırıcı katılmış» tır*
Simpozyum süresince ^6 tebliğ sunulmuştur. Bu tebliğler konuları na göre altı bölümde incelenmiştir.
1. Hava kirleticilerinin bileşimi ile ilgili araştırmalar. 2. Aktivasyon analizi ile hava kirliliği çalışmaları.
3. x-ışını flüoresans ve x-xşını emisyon apektrometre teknikleri. Hava kirliliği çalışmalarında diğer teknikler.
5* Su kirleticilerinin ve çevresel örneklerin analizleri. 6» Su kirliliği çalışmalarında izleme teknikleri.
l.Hava Kirleticilerinin Bileşimi île İlgili Araştırmalar
Bu bölümde hava kirleticilerinin kaynakları, meydana gelişleri, sınıflandırılmaları ve bu kirleticilerin meydana gelmelerini önleyici veya azaltıcı tedbirlerle ilgili detaylı çalışmalar sunulmuştur.
özetle, hava kirliliğini oluşturan en önemli nedenin çeşitli yan ma sistemlerinden havaya karışan kirleticiler olduğu, bu kirleticile rin katı parçacıklar, azot oksitleri, karbon monoksit, kükürt oksitleri ve organik bileşikler şeklinde smıflandınlabileceği, yanma sistemle rinde yapılacak bazı değişiklikler ve bu sistemlerin devamlı kontrolü ile hava kirliliğinin azaltılabileceği anlatılmıştır.
Bu bölümde yer alan bir çalışmada havadaki katı parçacıkların ö zelliklerinin tayin edilmesi ele alınmış; elektron, x - ı ş m ı ve nükle er fizik yöntemlerle parçacık büyüklüğü ve şekli, bileşiklerin kris tal şekilleri, tayin edilecek elementin katı parçacığın yüzeyinde mi, iç kısmında mı yer aldığı ve kimyasal durumu incelenmiştir.
Hava kirleticilerinin kaynakları ile ilgili çalışmalara göre par çacık büyüklüğü kirleticinin kaynağı hakkında bilgi vermekte, genel likle 1 um. den küçük parçacıklar yanmadan veya diğer yüksek teape- ratürlü kaynaklardan oluşmakta, 10 um. den büyük parçacıkların kay nağı ise toprak olmaktadır.
Bir elementin zenginleşme faktörü de o elementin kaynağı hakkın da bilgi vermekte, elementin topraktanmı, kirletici bir kaynaktan mi
havaya; karıştığını g o s t e r m c k t r v - r — i--;?. ^ 7 i. .1 ü z ü r u for mülle gösterebiliris*
(C / d, )_
2
F. - x *e Hava(CX / °E'E * Toprak
C : Tayla edilecek elementin konsantrasyonu» A
Cye : Hefarans elementin (Al, Sc da olabilir) konsantrasyonu Zenginleşme faktörü 1 civarında ise o elementin kaynağı topraktır. Kirletici bir kaynaktan gelen elementler için, kirlenme derecesine bağ lı olarak, zenginleşme faktörü 10 veya birkaç bin olabilir,
2. Aktiv* syon. Analizi ile Have Kirliliği Çalışmaları
Bu bölümde Nciron Aktivesyoa Analizi ve Foton Aktivasyon Analizi ile havada eser element tayinleri anlatalmaştır.
Nötron aktivasyon analizi çalışmalarında Ge(Li) detektörü kulla nılarak tek bir esnekte, değişik ışınlama ve soğuma sürelerinden son ra a l m a n sayımlarla, kO kadar elementin analizi rahatlıkla yapılabil miştir.
Şehir ve kırsal yörelerden -alınan örneklerde yapılan çalışmalar endüstrinin, motorlu taşıtların, yakıtların hava kirliliğini artırıcı yönde etkilerini açıkça ortaya koymuştur* Ayrıca -gece-gündüz ve mev simlere göre havadaki eser element konsantrasyonu değişimleri incelen miştir.
Bu bölümde yer alan, Kanada dan H.E,Jervis ve arkadaşlarının, kirletici kaynakla direkt temas halinde olsa kişilerle, şehirde ve kırsal yörelerde yaşayan kişilerin saçlarından aldıkları örneklerde Nötron ve Foton aktivasyon analizi ile yaptıkları eser element tayin leri ilginç bir çalışsa idi»
İngitere’den I«»M.Spyrou ve arkadaşlarxda çok kısa yarı ömürlü izotopların tayini için bir yöntem geliştirmişlerdi.
3» x-ışını Flüoresans ve x-ışını Emisyon Spektrometre Teknikleri Bu bölümde, x~ışını flücresaas ve x-ışını emisyon spektrometre tekniklerini ve bu teknikleri® hava, su ve bitki örneklerinde eser ele ment tayinlerini konu aleni tebliğler sunulmuşturo
Genellikle x - ı ş m ı flüoresane çalışmalarında, tayin edilecek
ele-55 109 2^1 238
mestlere göre, e, Cd, Am, Pu radyoizotopik kaynakları ve Si ( M ) . 6 e ( u ) detektörleri kullanılmıştır.
**» Hava Kirlilimi Çalışmalarında Diğer Tekerbjtr
Bu bölümde EG (Electron Capture) detektörleri ile ilgili çalışma
lar ve havada SE^ tayini, izotop oranı ölçmeleri ile atmosferik sülfat
tayini, MÖssbauer spektrometre (Nuclear Gamma Resonance Spectroscopy)
ila havadaki demir parçacıkların bileşiminin tayini gibi çalışmalar
anlatılmıştır»
5» Su Kirleticilerinin ve Çevresel Örneklerin Analizi
Bu bolümde genellikle Atomik Absorpsiyon ve Nötron Aktivasyon
analizi ile su ve su ürünlerinde eser element tayinleri ile ilgili ça
lışmalar sunulmuştur.
Ayrıca Kanada*dan A.Chattopadhyay*m çalışmalarında, foton akti- vaayon analizi ile, dinlendirilmiş atık şu tortularında 3^ kadar ele ment tayin edilmiş, Danimarka da yapılan çalışmalarda ise su örnekle ri aktif karbona adsorbe ettirildikten sonra nötron aktivasyon anali zi uygulanmıştır.
V.P.Guinn (USA) nin sunduğu çalışmada,çevresel örneklerde nötron aktivasyon analizi ile Vanadium tayini için, ışınlamadan önce çöktür me işleninin uygulandığı bir yöntem geliştirilmiştir.
Su analizleri ile ilgili bu bölümde sunduğum, iki ayrı yöntem, Atomik Absorbsiyon ve Nötron Aktivasyon Analizi, uygulanarak Nilüfer Çayından alınan örneklerde yaptığımız, nehrin kirlilik derecesi, kir liliğe neden olan kaynakları ve kirliliğin debiye göre değişimini in celeyen çalışmamız ilgiyle izlenmiştir.
6» Su Kirliliği Çalışmalarında izleme Teknikleri
Simpozyumun bu son bölümünde, radyoaktif izleyici kullanarak kir lilik kontrolü ile ilgili çalışmalar yer almıştır.
Simpozyumun, Merkezimizde bir süredir üzerinde çalıştığımız ve
çalışmağa devam edeceğimiz, çevre kirliliği konusunu ele alması ve bu
konudaki en son çalışmaların izlenmesine vO tartışılmasına olanak sağ
- / *
-Şimdiye kadar hava ve su kirliliği üzerinde olanaklarım*» içinde yaptığımı» çalışmalar diğer ülkelerde yapılan benzer çalışmalar »evi ye» indedir •
Çevre kirliliği çalışmalarımızda şimdiye kullandığımı* Atomik Abaorpaiyon ve Nötron Aktivasyon teknikleri yanında, bundan sonra *•19m i flüoresana tekniğini de kullanabiliriz, merkezimizde bunu »ağlayacak olanak vardır* Lineer hızlandırıcı temini ile foton
akti-).
▼aayon analizi çalışmaları yapılabilir*
Ayrıea Nilüfer Çayında yaptığımı» çalışmasının benzerini endüst riyel artıklarla kirlenen diğer nehirler ve Marmara, Ege, Akdenis, Karadeniz kıyıları için yapmanın faydalı olacağı görüşündeyim.
