Bölüm 6. Ekonominin Ölçülmesi-II

MAKRO İKTİSAT I

BÖLÜM 6

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Ekonomideki genel fiyat düzeyinde meydana gelen sürekli artışlar enflasyon olarak

adlandırılır. Enflasyon, enflasyon haddi ile ölçülür. Enflasyon haddi, genel fiyat düzeyinde

cari dönemde meydana gelen artış ile önceki dönem genel fiyat düzeyi arasındaki oranının

100 ile çarpılması ile bulunur.

Belirli dönemde

(genellikle ay ve yıl)

meydana gelen yüzde artışlar enflasyon haddini oluşturur.

Örneğin; bir ülkede 2011,2012 ve 2013 yıllarında genel fiyat düzeyi sırasıyla 120, 126 ve 130

ise 2012 ve 2013 yılı enflasyon hadleri sırasıyla ne kadardır?

Fiyat Endeksi

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Ekonomideki fiyatlar genel seviyesindeki % artışı ifade eden enflasyon

haddinin düşmesi dezenflasyon nitelendirilir.

**

Enflasyon haddindeki düşüş genel fiyatlar seviyesindeki düşmeyi değil,

genel fiyatlar seviyesindeki artış oranının düşmesi anlamına gelmektedir

.

Fiyat Endeksi

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

• Be lir len en mal s ep eti nd e c ari y ıld ak i fiy atı y la ay nı m al s ep eti nin tem el y ıld ak i fiy atı ara s ın dak i o ran ını n % de ğiş imi an lam ına ge lmek ted ir. • 0,• 00 00 00 000 00 000 000 00 0 • •

•En fla s y onu n t anım ınd a y er ala n g ene l fi y a t dü z e y i ( P) v ey a e nfla s y on had di f iy a t e nde k s i ile ölç ül ür. • Be lir li b ir m al s epe tin in c ar i y ı lda k i fi y at ile ay nı s ep etin te me l y ı lda k i f iy at ı ar as ınd ak i ora n 1 00 ile ç a rpıl ara k fiy at en dek s i eld e ed ilir .

•

Fiyat Endeksi

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Sadece ekmek ve elmadan oluşan, bu iki malın üretildiği bir ekonomiyi varsayalım.

1000 adet ekmek ve 300 kg elma 1990 yılında sırasıyla 0.7 TL ve 2 TL fiyatlarına

sahip olsunlar.

2013 yılında bu fiyatlar yine sırasıyla 1.2 TL ve 2.5 TL olsun.

2013 yılı için fiyat endeksi

Fiyat Endeksi

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Fiyat endeksini ülkede üretilen tüm nihai mallardan ve hizmetlerden oluşan bir

sepet üzerinden hesaplamak için nominal GDP’yi reel GDP’ye bölüp ardından

100 ile çarpmak gerekir.

GDP’nin dahil olduğu bu fiyat endeksi hesaplama türü

GDP Deflatörü

olarak

adlandırılmaktadır.

GDP Deflatörü

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Tüketim mallarından oluşan bir sepet üzerinden

hesaplanan fiyat endeksine,

tüketici fiyat endeksi(consumer price index)CPI denir.

Bu endeks Türkiye’de Türkiye İstatistik Kurumu tarafından aylık olarak

hesaplanmaktadır.

Tüketici Fiyat Endeksi(CPI)

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

TÜİK tüketici fiyat endeksini hesaplarken düzenlediği tüketici anketleri vasıtasıyla, baz alınan sepeti

oluşturan malların kapsamını ve sepetteki ağırlığını sürekli güncellemektedir.

TÜİK’in düzenlediği sepette 12 ana harcama grubu 910 adet mal ve hizmet vardır

?

Her mal grubu ile ilgili ağırlıklar, ortalama bir tüketicinin ilgili mal grubu için yaptığı harcamanın sepet için

yaptığı toplam harcamadaki payını verir. Bir mal grubunun sepetteki ağırlığı ne kadar yüksek olursa, o

mal grubunda meydana gelen fiyat artışının enflasyon üzerindeki etkisi de o kadar yüksek olur.

Tüketici Fiyat Endeksi(CPI)

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

2017 yılında endeksten

cam, bebek çorap, pamuk, çikolata, uydu alıcısı ve taze bamya

çıkarılırken

stor perde, derin dondurucu ve test kitabı

eklenmiştir.

Tüketici Fiyat Endeksi(CPI)

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Bu fiyat endeksinin hesaplanmasında, baz alınan sepette ara mallar,

makine-teçhizat gibi yatırım mallarından oluşan mallar yer almaktadır.

Üretim mallarından oluşan bu sepetin hesaplanan fiyat endeksi üretici fiyat

endeksi(PPI) olarak adlandırılır.

2017 itibariyle üretici fiyat endeksinde 788 adet ürün bulunmaktadır.

Üretici Fiyat Endeksi(PPI)

ENFLASYONUN ÖLÇÜLMESİ

Üretici fiyat endeksinin hesaplandığı sepette yer alan malların fiyatlarında meydana gelen

artış, üretici fiyat enflasyonunu yükseltecektir.

Üretici fiyat enflasyonundaki artış üretimlere ve dolayısıyla üretilen malların fiyatlarına

yansıyacaktır.

Kısaca üretici fiyat enflasyonunda bugün meydana gelen bir artış veya azalış, esasen

tüketici fiyatlarında daha sonra meydana gelecek fiyat değişikliğinin habercisidir.

Üretici Fiyat Endeksi(PPI)

ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER

Herhangi bir X değişkeninin reel değerini elde etmek için, nominal

değeri ile fiyat endeksi arasındaki oran 100 ile çarpılmaktadır.

Örneğin 2011 yılında nominal GDP = 20 milyon TL ve 2011 yılı

fiyat endeksi 140 ise, reel GDP ne kadardır?

ENFLASYON VE NOMİNAL REEL BÜYÜKLÜKLER

Yine reel değişkenimizde meydana gelen % değişmeyi elde etmek için, nominal ücretteki % değişmeden GDP

deflatöründeki % değişmeyi çıkarmamız yeterlidir.

Reel GDP

t

’deki % değişim = Nominal GDP

t

’deki % değişim –

GDP

t

delatöründeki % değişim

2011 yılında nominal GDP’nin yüzde 9, GDP deflatörünün ise yüzde 3 artmış olması, reel GDP’nin yüzde kaç artığı anlamına gelir?

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH

Tüketici fiyatlarıyla enflasyon, çalışanların ve emeklilerin yani tüketicilerin

bugünkü ve ilerideki tüketimlerini belirleyen en önemli enflasyon büyüklüğüdür.

Fakat enflasyon, tüketicilerin refah düzeyinde meydana gelen olumsuz

etkilerini doğru bir biçimde ölçemez.

Bu doğru ölçememenin altında üç neden yatmaktadır.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH

Malların kalitelerinde zaman içinde gerçekleşen iyileşmeler hesaba

katılmayabilir.

Bu hesaba katılmama az önce saydığımız üç nedenin birincisi olarak kabul

edilebilir.

Kitabınızdaki örneğe bakınız!

Bu olaya nitelik sapması da denilmektedir.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH

Tüketiciler, malların fiyatlarındaki değişmelere tepkilerini ikame mallar

vasıtasıyla verirler.

Enflasyonun tüketicilerin refah düzeylerinde bozulmayı ölçememesinin ikinci

nedeni olarak kitabınızda yer alan örnek gösterilebilir.

Bu olay ikame sapması olarak adlandırılır.

TÜKETİCİ FİYATLARIYLA ENFLASYON VE REFAH

Enflasyonun, tüketicilerin refah düzeylerindeki bozulmaları doğru biçimde

ölçememesinin üçüncü ve son nedeni olarak hesaplanan

sepette yeni

tüketim mallarına yer verilmemesini ve sonrasında zaman içinde diğer

mallarda meydana gelecek değişmeleri hesaba katmamas

ını gösterebiliriz.

Bu olaya da yeni ürün sapması denilmektedir.

ENFLASYON TÜRLERİ

Enflasyon değerlerinin tek hanede kalmasına sürünen enflasyon denir.( 3%, 6%, 9%, 4%)

Enflasyon değerinin iki haneli olması durumunda, oluşan enflasyona dört nala enflasyon denir. (25%, 80%)

Aylık enflasyon haddinin bir yıl boyunca 50%’yi aştığı enflasyon oranı hiper enflasyondur. Ulusal para

sisteminin çöktüğünün habercisidir.

İktisatçılar enflasyonu,

yıllık enflasyon değeri itibariyle

sürünen, dört nala enflasyon ve hiper enflasyon olmak üzere üçe ayırırlar.

ENFLASYON TÜRLERİ

Beklenen enflasyon, genel fiyatlar düzeyinde meydana gelmesi

beklenen artış olarak ifade edilir. Fiyat düzeyinde cari dönemde

beklenen artış ile önceki dönem fiyat düzeyi arasındaki oranın 100

ile çarpımı ile bulunur.

ENFLASYON TÜRLERİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Fiili ve beklenen enflasyon değerlerinin birbirinden farklı olduğu durum beklenmeyen(sürpriz)

enflasyon olarak nitelendirilmektedir.

ENFLASYON TÜRLERİ

Enflasyon,

enflasyona yol açan nedenler itibariyle

, talebin çektiği enflasyon ve maliyetin ittiği enflasyon diye

ikiye ayrılır.

Eğer oluşan enflasyonun arkasında

hükümet harcamaları ve para arzının arttırılması

varsa talep

düzeyinde artış var demektir ve buna da talep enflasyonu denir.

Enflasyonun sebebi olarak

girdi fiyatlarındaki artış

ise maliyetlerde artış vardır. Buna da maliyet

enflasyonu denilir.

ENFLASYON TÜRLERİ

Gıda ve enerji grupları hariç tutularak hesaplanan enflasyon değeri çekirdek enflasyon olarak

adlandırılır.

Aksine gıda ve enerji gruplarının dahil edildiği hesaplama türü manşet enflasyon olarak bilinir.

Peki gıda ve enerji grupları enflasyon hesaplamalarına niçin dahil edilir veya edilmez?

ENFLASYON TÜRLERİ

Tarımsal ve enerji ürünlerinin fiyatları dünya piyasalarında arz ve talep

koşullarının da etkisiyle geçici değişmelerden sık sık etkilenir.

Fiyatların sürekli değişmesi, hesaplamaların güvenilirliğini sarsmakta ve

gelecek ile ilgili sağlıklı değerlendirmeler yapmayı zorlaştırmaktadır.

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ

Borç alanın borç verene ödemeyi taahhüt ettiği nominal getiri haddine nominal faiz haddi denir.

Borçların hesaplanmasında faiz oranları da hesaba katılmalıdır.

Borç verenlerin fonlarını çeşitli vade aralıkları ile değerlendirebilecekleri kısa ve uzun vadeli

yatırım araçları mevcuttur.

Bu yatırım araçlarının

vadeleri ve geri ödenmeme riskleri

farklıdır.

Bu sebeple çok sayıda faiz haddi mevcuttur.

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Gerçekleşen faiz haddi(reel)(ex post),

borç alanın borç verene

ödediği reel getiri haddidir.

Reel faiz haddi, nominal faiz haddinden gerçekleşen enflasyonun

çıkarılması ile elde edilir.

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Beklenen reel faiz haddi(ex ante),

nominal faiz ile beklenen

enflasyon arasındaki farka eşittir.(yaklaşık olarak)

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Gerçekleşen enflasyon haddi, beklenen enflasyon haddinden

büyük ise gerçekleşen faiz haddi beklenen faiz haddinden küçük

olur.

Beklenen enflasyon haddi, gerçekleşen enflasyon oranı ile eşit

olduğunda gerçekleşen ve beklenen faizler birbirine eşit olur

ENFLASYON VE FAİZ HADDİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Gerçekleşen enflasyon haddi, beklenen enflasyon haddinden

küçük olduğunda ise gerçekleşen faiz haddi beklenen faiz

haddinden büyük olur.

ENFLASYONUN MALİYETİ

Enflasyonun gerek hükümet gerekse birey ve firmalar tarafından istenmemesi veya arzulanmaması bilinen bir olgudur.

Kişilerin enflasyona karşı çıkmalarının altında yatan temel sebep enflasyonun reel gelir düzeyini olumsuz etkilediğidir.

Bir işçiyi ele alarak bir kişinin reel ücret artışını hesaplayalım.

Reel Ücret Artışı = Nominal Ücret Artışı - Enflasyon Haddi

4%

= 28% -

32%

ENFLASYONUN MALİYETİ

Fakat bu tarz düşünce doğru olmadığı kabul edilmelidir.

Çünkü, bir

ekonomide reel ücret hadlerinde oluşan değişmelerin . temelinde enflasyon

hadlerindeki değişmelerin değil, sermaye birikimi ve teknolojilerin payı vardır.

Enflasyonun bireylerin reel gelirlerini etkilediği sadece bir tek durum vardır.

ENFLASYONUN MALİYETİ

Bu durum sabit gelirlileri ilgilendirmektedir.

Enflasyon, enflasyon ortamından nominal gelirleri sabit kalan veya enflasyon haddi kadar

artmayan emekli gibi bireylerin, reel gelirlerini ve refah seviyelerini süreli düşürmektedir.

Bu gibi sebeplerden dolayı enflasyon, sabit gelirlilerden alınan en adil olmayan vergi

olarak da kimi zaman adlandırılmaktadır.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Bilindiği üzere beklenen ve fiili enflasyonun eşit olmadığı durumlarda beklenmeyen

enflasyon ortaya çıkar.

Bu enflasyon türünün

en önemli maliyeti, gelir ve servetin gruplar arasında adil olmayan

bir biçimde transferidir

.

Örnek olarak gelirin çalışanlardan firmalara veya firmalardan çalışanlara transferini verebiliriz.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Sendikaların 8% oranında nominal ücret artışı için toplu sözleşme

imzaladığını ve beklenen enflasyonun 4% olduğunu varsayalım.

Bu durumda;

Bekle. Reel Ücr. Art. H.=Nominal Ücr. Art. H.-Beklenen Enflasyon H.

4%

=

8%

-

4%

Yukarıda verilen durumda fiili enflasyon haddi beklenen

enflasyon haddini geçerse(6%), gerçekleşen reel ücret artışı

beklenen reel ücret artışından düşük olur(2%).

Yani işçiler beklediklerinden 2% daha az reel ücret elde ederler ve

firmalar da beklediklerinden 2% daha az reel ücret artışı yaparlar.

Bu durum işçilerden firmalara gelir transferine yol açar.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Sendikaların 8% oranında nominal ücret artışı için toplu sözleşme

imzaladığını ve beklenen enflasyonun 4% olduğunu varsayalım.

Bu durumda;

Bekle. Reel Ücr. Art. H.=Nominal Ücr. Art. H.-Beklenen Enflasyon H.

4%

=

8%

-

4%

Yukarıda verilen durumda fiili enflasyon haddi beklenen

enflasyon haddinin altında kalırsa(2%), gerçekleşen reel ücret

artışı beklenen reel ücret artışından büyük olur(6%).

Yani işçiler beklediklerinden 2% daha fazla reel ücret elde ederler

ve firmalar da beklediklerinden 2% daha fazla reel ücret artışı

yaparlar.

Bu durum firmalardan işçilere gelir transferine yol açar.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Fiyat Sisteminde Parazit

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Piyasa mekanizması milyonlarca üretici ve tüketicinin davranışlarını fiyatlar vasıtasıyla kontrol eder.

Enflasyon piyasa mekanizmasının üreticiler ve tüketiciler ile fiyatlar üzerinden kurduğu arz ve talebe

dayalı ilişkiyi etkinsizleştirir.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Fiyat Sisteminde Parazit

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Enflasyon ortamında üreticilerin ve tüketicilerin fiyatlarda meydana gelen değişmelerin

niteliğini yanlış kavramaları veya doğru bir biçimde hemen tepki göstermemelerine neden

olarak etkinliği azaltır

.

Enflasyon piyasa mekanizmasının karar birimleri ile fiyatlar üzerinden kurduğu diyaloğun iyi

anlaşılmamasına neden olur.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Vergi Bozulmaları

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Vergilerin nominal gelir üzerinden alınması ve nominal gelir arttıkça vergi oranlarının da

artması durumunda, enflasyon kişilerin reel vergilerinin artmasına yol açar.

Bu olay vergi bozulmaları olarak bilinir.

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Vergi Bozulmaları

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Bu bozulmayı bir örnekle açıklayalım;

0 – 5000 TL gelir aralığında 20% vergi

5000 TL’yi aşan kısım için 30% vergi alındığını varsayalım.

2012 yılında 5000 TL si olan birey 20% vergi oranıyla 1000 TL vergi ödemektedir.

2012 yılında enflasyon haddinin 20% olduğunu varsayalım

BEKLENMEYEN ENFLASYONUN MALİYETİ

Vergi Bozulmaları

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Bireyin nominal geliri artmasına rağmen reel geliri sabit kalmıştır. (Nominal Gelir artışı 20%=Enflasyon artışı 20%)

Birey 1000 liralık artış için 30% ile 300 TL ek vergi ödemektedir.

Toplamda 6000 TL için 1300 TL vergi ödeyen bireyin vergi yükü

20 %’den(1000/5000)

21.6%’ye(1300/6000) yükselir.

Kişinin vergi öncesi reel geliri aynı iken(6000) vergi haddinin daha yüksek olması(21.6),vergi sonrası gelirin daha düşük

olması demektir.

FİSHER ETKİSİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Yapılan gözlemler uzun dönemde nominal faiz haddinin

enflasyonla aynı yönde ve birebir değiştiğini göstermektedir.

Bu şu sıralamada açıklayabiliriz:

i.Enflasyon haddinin yükselmesiyle borç verenlerin eline geçen

reel faiz azalır.

ii.Borç verenler, enflasyondaki artış sebebiyle durumlarındaki

bozulmayı borç alanlardan daha fazla nominal faiz talep ederek

telafi etmeyi amaçlarlar.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

iii. Borç alanlar bu talep karşısında enflasyondaki yükselme

sebebiyle borç verenlere enflasyondaki yükselmenin etkisini

telafi edecek kadar ilave nominal faiz ödemeye razı olurlar.

iv. Böylelikle enflasyondaki yükselmenin arkasından nominal faiz

haddi enflasyon faiz haddi ile bire bir artar, reel faiz değişmez.

Bu dengelenme süreci Fisher Etkisi olarak anılır.

Nominal faiz haddi,

gerçekleşen reel faiz haddi ile

gerçekleşen

enflasyon haddinin toplamı olarak ifade edilir.

ENFLASYON VERGİSİ

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Enflasyon kişilerin cüzdanlarında tuttukları paranın satın alma gücünü azaltır.

Hükümetin para basarak yaptığı harcamaların bedelini, aslında cüzdanlarındaki paranın

satın alma gücü azalan kişiler öder.

Hükümet para basmak suretiyle yol açtığı enflasyon üzerinden kişilerden vergi almış gibi olur.

Bu olay, hükümetin para basarak enflasyon üzerinden elde ettiği gelir, enflasyon vergisi diye

nitelendirilir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Enflasyonun aksine fiyatlar genel düzeyindeki sürekli düşmeler deflasyon olarak adlandırılır.

Enflasyonun tam tersi olan deflasyon eksi enflasyon olarak da bilinir.

Deflasyon, deflasyon haddi ile ölçülür.

2012 yılında 1500 TL olan bir telefon, 2013 yılında 1200 TL’ye düşerse deflasyon haddi 20%

olarak gerçekleşir.

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 2: ENFLASYON

Enflasyonda olduğu gibi deflasyonda da maliyetler de aynı şekilde gerçekleşir.

Fiili ve beklenen deflasyon değerlerinin maliyetleri eşit olduğu zamanki maliyeti, enflasyonda olduğu gibi

piyasa sisteminde parazit, yemek listesi maliyetleri ve vergi sisteminde bozulmalar olarak sıralanabilir.

Aynı şekilde fiili ve beklenen deflasyon değerlerinin birbirinden farklı olduğu beklenmeyen deflasyonun en

önemli sakıncası, enflasyonda olduğu gibi gelirin ve servetin gruplar arasında adil olmayan bir biçimde

dağılmasıdır.

DEFLASYON