CUMHURİYET
¿$■9- ).9sy
Y a h y a K em alin dost ç e v re s i
İ s ta n b u l B e le d i y esi,Yahya
K e m a l ’i S e v e n l e r C e m iy e tin in tcşebbü- siyle, bu hafta, 24r
C A H İ T T A N Y O L
Y a z a n :
1
eylü l p erşem be gü nü, B e b e k - R u m e lih is a rı arasın-[ daki sa hil yolundan hir kısm ın a | «Y alıya K e m a l Caddesi» adını v e rdi. Ista nbulıı ve Ista n bu ld a y a r a t ıla n T iir k m eden iy etinin biiiün gü zelliker in j t eren n ü m eden bir şaire bu ndan daha güzel bir şü k ran nişanesi ne o la b ilir?
B ü v ü k şairle dostluğum uzun ilk gününden ber i en cok uğradığımız semi B e b e k ’ti. Kazan bir dost artı p u yla bazan v a 'n ız ikimiz, Naz- miniıı gazinosunda. Boğazın nâd ir b u l u n u r aksam sa a tle rin i b irlik t e g e çirird ik . P ark O teld ek i odasında b u luştuğu m u z zaman e k s e r i ' a sa i r kon uşur ben din le rdim . B oğaz daki gezintilerim izde ise çoğu za m an beni k on uştu rur, kendisi din lerd i. P o litik a d edikod ularına cok düşkün olm asına rağm en, üstadın ! B oğaz so hh ett erin de daha çok şiir ve san at b ah isleri üzerinde durdu- ğunu şimdi çok iyi h atırlıy o ru m . O, bârlz o la ra k t a b ia t ! ve rintliği en çok Boğazda duvardı. Boğaza dost «rrunivle gittiğim iz za m an on da. R om alı sairlerin rin t ve h ü k ü m d a r edası kendisini hissetirir- di. Y aln ız olduğum uz za m an ta b ia t ve ölüm düsiineesinin eevre- mîzde u ç uştuğu n« duvar gibi o- lurd um . Vab va K e m a l ölümden bahsetm ezdi fakat bazan ve hu su siyle son vılla rda. Boğazın k a r
sı kıv ıların a daldığı za m an b a k ış ların d a b ir v a lm zlık ve hasret b ir i k i r eliı! o lu r d u ; vahn* bana ovle gelirdi S a i r İrin Boğazın P ıım e ll sahili önem li idi S a n k i o B e b e k kıvıs m d an billün b ir v a t a nı ve onun m acerasın ı b ir güzel lik hâlesi irinde se vrederdi Dik- k a t ed ilerek olu rsa Y a h v a K e m a lin şiirlerin d e Anadoln sahilinden T«tanbnlun R u m eli sah ilin e doğru b*ı- ses lenis hemen hem en vok gi bidir.
S â k in k o y ’u. şen cepheli kasr iy le K ü cü ks u Ardında vatan sem tin in orm a n la rı kuytu V eva
Git bu m ev simde gurup vakti Ci han gird en bak B i r zaman kendini karş ın daki rü- vava b<r»k m ıs r a la r iy le baslıvan «Hav ai Se-
] hir» veva «Usküdarıtı Dost Iş ıkla- | rı- glb! şiirlerin d e ben 'flzfl ve dü i şüneesi Anadolu to p r ağın a çevril- j m iş tir. Y a h y a K e m a l Anad oluyu | günün g erçek leri irinde dtlsfinmez di. Ona rö re Anadolu. T ü r k ırkı denilen bilvük çınarın kökü ve do- m a n ve tarih in c o ğr a fv a v a sinmiş b i r ceh resi ¡di. Sim di Rnme1ihl«n-
^rmdaki" rmAaı^Îldafl;* tvWı battalla
n î ı f ş Ş ı rlhl. karsı s e b ille r e Hel.'nr- ,4<en B e b e * » doğru uzan an Y ^ ' İ a -Kenıtt! ©uddvsinde sa irin sesini VC ne şesini rü zenrla b e rab p r y u v a r la n ı r gibi hiss“d !v o n ım . G e rç e k t e n o k ıy ıla r ın hir dili olsavdı vev a g erçek ten insan sesle ri ihva ed»1- sevdi. Y a h ' v K e m a lin sesi bozan rin t ve coşkun, ba zan d a ir in ve vo rg un b ir m usiki gibi orada k u lağım ıza ça rn a ca k tı.
K örfezd eki durgun suya b ir bak göreceksin G eçm iş gecelerd en biri d urm akta derinde... M eh tap, iri g üller ve senin en »ü-
zel ak sin ; V elhâsıl o rü ya d uru yor yerli ve
rinde.:. Y a h y a K e m a l dostlarının k a l binde ve h âtırasın da İsle b ö yle bir riiva olarak kaldı K im d i bu dost la rı? B u n l a r öy le k im selerdi ki no rm al hayatların d a hirbirlerlvlC pek az gör üşü rlerd i. F a k a t şairin m eclis in d e tek bir insan ve lek b îr gönül olu rlardı o hu meclislerin - hü k ü m d arı idi. F a k a t öy le b ir
hü kü m d ar ki insan onun çe v r e sin de kendisini,
Cem bezm-i cam ı kurduğu gün şâd olun dedi Ev d ilh a r â p la r için âbât olun dedi D ünyayı dûnu terk ed erek dünye v ile re Dîvanı C e m ’de rind serâzad olun dedi B ir gün göçerse sahni ha r a b a tta n K e m a l « R ıt lıg iran » i devreden evlât olun dedi. M ısraları içinde vaşar ve ç a lk a nır hissederdi. Y a h y a K e m a l m e bus olu r, sefir olu r ve fakat bu d ostlarının kars ısın a dalma avni büvülü ve esatiri çeh re ile ç ı k a r dı. Se v g i, vef a ve güven e dayanan b i r dostluk Y a h v a K e m a l önüne gelen i ne m eclis in e ve ne de ç e v resin e sokardı D aha doğrusu, şai; rin sayısız dostları ve h a y r a n l a n vardı. F a k a t onları hie hir zaman kendi m ah rem dost m eclis in e ça- ğırm azdı. Ş a ir in çevresind e b u lu nan bu dost m eclisi m uayyen k im s eler d en ib a re tti. Bu m eclis ler d e o. şiirlerin in adamı olurdu. Y a h v a K e m a l, şiirlerin d e ç a ğ l a n dolaş mış adamdı. Eski m ed en iy etlerin bü yüsünü yalnız m ıs ra la rd a değil, h ayatınd a da yaşam ak isterdi. Dü şündüğü ve ha yal ettiği âlem i k u r m ak ve y a ra t m a k için ş a r tla rı ha zırlam asın ı da bilirdi. Hafızın. Hay yananı şiirlerin d e bir altın d a m la sı gibi b irik m iş S a r k rin tliğin i ih y a için M ü nir N u r e t tin ’in kuytu bahçesinde,
F,y gül sükûta v a rm a y ı e m re y le b ü lb ü le G ülşen d e mesti zevk olan ahbap
uyanm asın . m ıs raının gerçek atm o sferin i y a şa m asını ve yaşatm asını bilirdi. Y a h v a K e m a l dostları arasında yaln ızlığ ım unuturdu. Bu dost çev resin i o bir nevi aile kabu l ed er di. Bazan eski R o m alı aile reisi gibi b ir sözüne, b ir h a r e k e tin e kız dığı kim seyi a z a r la r ve m eclis in e a lm ad ığı da olurdu.
Y a h v a K e m a l dost ihanetine ta h am m ü l etmezdi. Bu yüzden çev re sin e alacağı k im s eler i — son y ıl l a r istisna e d ilirse — s eç m ek te çok titiz d avranırd ı. B u yüzden pek az kimse kendi d ostlarını Y a h y a K e m a lin m eclis in e so k a b ilm işt ir. Ş i irlerin d en çok d ostlarının vefasın a güvenirdi.
Y a h y a K e m a lin iki dost halkası vard ı. B ir i daha k üçü k, diğeri da ha genişti. B u n ları ta n ım a k şairin, gerek şahsiyeti ve gere kse mizacı b a kım ın dan ön em lid ir . B u -doat h alk ası İçinde dr hususî vazife leri o la n la r vard j. T o p la n ıla c a k y e r i ve günü dkstriVa ’rterfâfSj''td^Yı er derdi. B u n d a m evsim , zam an b ü yü k rol oynard ı. S o n b a h a r d a is tan b u lin i ne resi güzeldir, hangi gazinoya, hangi Kahveye gitm ek lâ z ı m ; b u n la r ı çok iyi bilird i. Istan- b u lu n gazinoların ı, m ey h a n e ler in i, m a n z a ra la rın ı onun tarihi kadar, b ü tü n te fe r r ü a t iy le , ta nırd ı. B ir k e lim e ile o, Is ta ııb u lu tarihi gü z e llik le r iy le d uyar, t a b ia t güzel l ik l e r i y l e ta dard ı, in san onunla b u lun duğu zaman t a b ia t g üzelliği nin d am ak lezzetiy le karışıp k ay naş tığ ım hissederdi. Y a h v a K e m a lin dost çevresi dışında kalan dost l a n ve h a y r a n la rı onun şiirlerin d e Is ta n b u lu n tarih ve ta b ia t güzel liğini k olayca t a d a b ilir le r . F a k a t k im senin ta dam adığı ve b ir iksir gibi dost çevresine sund uğu b i r İs ta n b u l vardı ki bunu ancak y a k ı n l a n hisseder.
Y a h y a K e m a lin küçü k dost ç e v re sin de şu z a t la r bu lun urd u il).' Ahm et Haıııdi T a n p ın a r. Prof. Ha lil Vehbi E ra lp , P rof. Mustafa I- nan (esk i T e k n ik Ü n iversite R e k t ö rü ), merhum. Ihsan K oııgar ( f e l sefe h o cası), Orh an Ş a ik G ö k y a y , .Halis E rg in e r. ( e d e b iy a t h o cası), T ü r k i y a t Enstitü sü Müdürü m e r hum T e v f ik Ccliz, tticabi F ıra t lı ( h u k u k ç u - a v u k a t ) , Sa lim Rıza ( e d e b iy a t ö ğ r e tm e n i) . E sat K u r a l ( m a t e m a t ik ö ğ r etm en i).
...
B u küçü k m e c lise bazan M ünir N u rettin S e l ç u k ’ la B e h ç e t K e m a l 1 de k a t ılırd ı. Bun- 1ar üstadın her toplantısınd a u n u tu lm ıy a n isim ler di.
Ö n c e le ri bu t o p la n t ıla rı m e rh u m T e v f ik Celiz organize ed erdi. O- ııuıı vefatın dan sonra bu vazife P ro f e sö r Vehbi E r a l p ’le Esat K a - r a l ’a hav ale ed ildi. Y a h y a K e m a l sevdiği lıu d o s t la rım sanki gele cek n e sille re ta n ıt m a k için, arad a sırad a m anevi ih s a n la rın a boğar, kim isine bir riibâî. kim isine gazel veya şiir ith af ed erdi. K en d is iyle b e f a b e r e b ed iy ete intikal etm iş bu lunan m erh u m T e v f ik için.- B ir m eclis e vard ık ki sebûyi mey
boş Su sm u ş ne fes e rb a b ı derûni mey boş İş re tte a r a r ruh m u v a fık hemdem Tevfik -i refik o lm ıya c a k he r şey
boş. rübaisini s ö y le m iş ; İhsan K o n g a r ’a da şu ru baiyi arm a ğ a n etm işti; Cem m ezheb i vaktin d e şu dünya
ne idi Cuşişle akan h ay at rindâne idi G ü n le r g e c e le r he r biri b ir t ü rlü
şarap N ef’î sağar, Nedim m ey h an e idi
K end is ind en az önce b a y a t a göz lerini yum an Ihsan K o ııg a r ’ın ölü mü üstadı çok sarsm ış tı.
Y ah y a K e m a lin bü yük dost ç e v resi bira z daha gen işti. Aslında bu iki h a lk a ara sın da hiç f a r k yoktu. S a d ece o, bazı d ostlarını m u ta t t o p la n t ıla ra ça ğ ır ır k e n on ların m e s le k le r in i, m e ş g u liy e tle rin i dik kate a l ır ve m eclis e k a t ılm a la r ı güç olan ları küciik t o p la n tıla rd a n istisna ederdi. F a k a t bü tün dost la rım doğum y ıld ön üm ün d e çev resin de görm ek isterd i. A rad a bir d ostlarının d o s t l a n da bu küçü k tören e katılm alı İznine m a z h a r o- (u rlard ı. Y a h y a K e m a l doğum y ı l dönümünü şu z a t la r la ku tla rd ı: B u k u t la m a bazan bir dost ev inde, b a zan bir gazinoda yap ılırd ı. Üstat doğum g ü n lerind e b i r düğüne ha z ırla n ır gibi h a r e k e t ederdi.
Ş a ir in dost çev r esi;
Ord. Prof. K âzım İsm ail G ilr kan , Ord. P ro f . Ih san Ş ü k r ü Akşel, Ord. P rof. Mazhar E sat Giiçhan, P rof. Vehbi E ra lp , Ahm et Hamdi T a n p ın a r, Haşan R e fik E rtu ğ , Mü nir N u rettin S e lç u k , R efik F e rs a n , F a h ir e F e r s a n , D o k to r T a r ık T e m el, Ihsa n K o n g a r , C ah it T a n y o l, P r o f e s ö r M u stafa in an , B e h ç e t K e m al Ç a ğ la r, O rh an Ş a ik G ö k y a y , Hicabi F ı r a t iı , E s a t K u r a l, S a lim R ız a, Bedi B e y (esk i Istoklıolın e l çisi), Halis E r g in e r , S a it Nazif ve ü sta d a b ir e v lâ t gibi can ve gönül den b a k a n , onun büliın işlerini sâ dık b i r m ürit gibi gören Asım Sönm ez.
İş te Y a h y a K e m alir. çevresind e h e r zaman görm ek istediği z a t la r bu n la rd ı. B u r a d a b-r tek ismi ü s tadın h â tıra s ın a h ü n n e t e n z ik ret m iy orum . Ş a ir in h - ı ın . hemen bir ço k önem li t o p l a n t ı l ı r a d âvet et tiği bu zat rnecüsr? tek y adırgan an sim a o la r a k görülürd ü, ü stad ın ölüm ünd en sonra bu y a d ırg a m a nın se bebi daha iyi anlaşıld ı. Çü n kü Y a h v a K e m a lin dostları hiç b i r zam an onun dostluğunu istis m a r et m eyi d üşü n m em işle rd i. O- nun b a y a t t a affe d em ediği tek şev bu idi. Adını, şiirini ist is m a r eden leri elind e im kân olsaydı te re d dütsüz öldürü rd ü. E ğ e r üsta t b a şını m ezarınd an k a ld ıra b ilsc yd i, bu zatın şer efin e biifün d ü ş m a n l a - ‘ rını affe d er, k u c a k la r ve öperdi.
Y a h y a K e m a lin d o s t la n bugün de. t ıp k ı sağlığın da olduğu gibi j Y a h v a K e m a li S e v e n l e r Cem iyeti- j
nin çatış; altın d a top lan m ış bulu- i nu yor. Üstadın ese r le rin i yayınla-1 m a k , hâtırasın ı a n m a k için çalışı-vo rlar.
( 1 ) T a b iî üstadın Nihat Reşa t B e lg e r , D o kto r $.efik Esat, S a t v e t , L û tfi Tozan gibi çok eski d o s t l a - 1 rın ı bu lis te ye ith al etm iy o r u m . I
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
