Şemsi Paşa Külliyesi

Q

BÜYÜK

KAYBI MI Z

Bu sayımızda «Şemsi Paşa Külliyesi» konulu yazısını yayın­ ladığımız Sayın Prof. Suut Kemal Yetkin’in ölümü karşısında duyduğumuz acı sonsuzdur. Sayın Aile'sine dostlarına ve okurlarımıza en içten başsağlığı dileklerimizi sunarız.

Sanat Dünyamız

SEMSİ FASA

KÜLLİYESİ

Prof. Suut Kemal YETKİN

mm

. i

; i ı i - |

: v t l! ** ** ______

• fltjş H '

B

oğaza karşı Üs­k ü d ar İskelesi­ nin solunda bu­ günkü çirkin tü tü n deposu­ nun ve birçok anlamsız yapının üç yönden boğdu­ ğu Şemsi ,Paşa Camii m edresesi ile birlikte, ar­ sanın düzeni olm ayan durum una uyularak sınır­ lı boyutlar içinde, büyük b ir u stalıkla deniz kenarı­ na yapılm ıştır.

Camii, giriş kapısı üzerin­ deki d ö rt dizelik kitabe­ sinden, K anunî Sultan Süleym an, oğlu II. Sultan Selim ile III. Sultan Mu­ ra t zam anlarında yaşam ış zeki ve k ü ltü rlü b ir devlet adam ı olan Şemsi Paşa’ nın yaptırdığı anlaşılır. Şair Ulvi'nin, im âlelerle dolu, zorlam a, bozuk dize­ lerinden oluşan ve:

Fâilâtün failâtün fâilâtün fâilün

aruz vezniyle yazılmış bu kitabede hem Şemsi Pa­ şanın adı, hem külliyenin yapım tarih i kesin olarak geçm ektedir. D örtlük şöy- ledir:

Şemsi Paşa / eyledi bû / Câmıî bün / yâd çün Umarız kim / ola m e rh û / m un yeri dâ / rüşselâm Ülviya hâ / tif görünce / dedi kim tâ / rîhini Secdegâh ol / sun habîbin / üm m e tîne / bû m ekam . Son dize, ebced hesabına vurulunca cam iin hicri 988 tarihin de (1580) de tam am landığı anlaşılır. Ne gerek var bu oyunla­ ra? Dizedeki tarih i açık olarak söylem edikten, her­ kes tarafın d an anlaşılm a­ dıktan sonra, ne diye şa­ ir kötü b ir söyleyişle, bo­ şa giden bu zahm ete k at­ lanm ıştır? Ayrıca S inan’ ın bu yalın şaheserine kö­ tü b ir şaka gibi gelmiyor mu, Ulvi’nin yazdığı bu bozuk düzen dörtlük?

Fotoğraflar : Sami GÜNER

M im a rlık . Doğa ilişkisine, en güzel çözümü getiren boyutlar içinde S inan’ın denediği ilginç b ir yapıdır. Şemsi Paşa Camii ve Med­ resesi. S inan’ın Ü sküdar İskelesi karşısında yük­ selttiği Mihrimah Camii (1547) için yüksekçe b ir yer seçm esinin nedeni, de­ nizi cam iin görüntüsüne katm ak içindi.

Şemsi Paşa Camii, M ihri­ m ah gibi denizden 40 - 50 m etre uzaklıkta değil, tam deniz kıyısında yapılm ış­

tır. Camiin yükseltildiği deniz kıyısına rastlayan dikdörtgen kenarı, m ed­ resenin b ir kanadı ile ka­ p atılm adan avluya götü­ ren b ir giriş kapısı ve pen­ cerelerle, alçakça, âdeta saydam b ir perde ile sı­ nırlanm ıştır. Bu da denizi yapıya k atarak daha güzel b ir görüntü sağlam ak içindir. Camii tek kubbe­ lidir. Ve kare kesitli göv­ deye köşe trom plarıyla o- tu rtu lm a k tad ır. H er kena­ rı dıştan 30 m etre k ad ar­ dır ve kuzey ile b atı yön­

de b ire r revak bulunm ak­ tadır. Baklava başlıklı 5 sütuna dayalı, 4 sivri ke­ m erli, kuzeydeki son ce­ m aat yeri olan b ir saçak­ la ö rtü lüd ü r. B ütün yapı kesme taştan d ır. M ihrabı da, yukarısı m ukarnaslı o- lup m erm erle kaplanm ış­ tır. Yeni m inberi b ir sa­ n at değeri taşım az.

Deniz kıyısında bulunan Şemsi Paşa, M edresesinin karşısına düşm ektedir. Medrese, alanın yetersizli­ ği dolayısıyle geleneksel

plâna uyularak yapılm ış­ tır. M edresenin iki kenarı düzgün olm ayan b ir dik­ dörtgenin b ir diyagonal ile kesilen yarısını andı­ rır. Uzun k enar 63, kü­ çük kenarı 35 m etred ir ve her iki kenar boyunca 28 sütuna dayalı sivri ke­ m erler, saçaklı ö rtü lü re­ vaklar m eydana getirm ek­ tedir.

Cam inin yaptırıcısı (b ân ı) Şemsi Ahmet Paşa, bitişi­ ğindeki tü rbede göm ülü­ dür. Gerek Camiide, gerek

• :ï~ v ~ :* • ? ¿ « « . • I i W ^ • , - \ V

: '

* *

I

:

0 .. F -r. ^ — • ; ; § & m § : i '

4

* ♦ ; # • * * ♦ * f y «I fc W W W W *

türb ed e açılan zevkle dü­ zenlenm iş pencerelerden, Camii içine bol ışık dol­ m aktad ır. Camie göre da­ ha iyi korunm uş olan M edrese, bugün, öğrenci­ lerin çalışm a odalarına ve kitaplığa dönüşm üştür. M edresenin uzun kenarı o rtasınd a bulunan büyük­ çe Kubbe, dersanenin ye­ rini belli eder. Camie ge­ lince, daha 1939 yılına ka­ d ar b ir yıkıntı halindeydi. Ü sküd ar’ın incisi olan bu m inik cam i, çalınan sü­ tunları, çöken kubbesi, yıkılan m inaresi ile göz­ den çıkarılm ış görünü­ yordu. Arsa olarak satışa bile çıkarılm ıştı. Konyalı İb rahim H akkı nın, yorul­ m adan dik k ati çekmesi üzerine Eski Eserleri Ko­ rum a K urum u harekete geçmiş, Cam iinin yıkılan m inaresi ve kubbesi yeni­ den yapılm ış, alınan sü­ tunlar, gittiği yerlerden to p lan arak yerlerine ko­ nu lm uştu r. 1939'dan baş­ layarak Camii, nam aza a- çılm ıştır.

Camideki pencerelerin renkli cam ları (vitray) yenidir ve 16’ncı yüzyılın ürünlerini yansıtm aktan çok uzaktır.

Şemsi Paşa Camii, çoğu zam an muhteşem sözcüğü ile nitelendirilir. Oysa es­ tetik katagoriler dikkate alınırsa, ona şirin, sevimli dem ek gerekir. N itekim Çelebi, «Şemsi Camii, Leb-i deryada küçük b ir cam iidir. O k ad ar şirin bi­ na olm uştur ki, uzaktan gören b ir kasr-ı müzeyyen zanneder.»

SHEMSI PASHA MOSQUE

and MADRASA

Prof. Suut Kemal YETKİN

S

hem si Mosque is situ­Pasha ated to the left of the U skudar landing . stage, hem m ed in by an excruci­ atingly ugly tobacco w are­ house and a num ber of o th er taw dry buildings. From the inscription over the entrance door of the

m osque we learn th a t it was built by Shemsi Pas­ ha, a highly intelligent and cultured statesm an who lived during the reigns of S ultan Selim II, the son of Suleym an the M agnificent, and Sultan M urat III. It w ould also appear from this inscrip­ tion th a t the building was

com pleted in the year 988 H. (1580).

The m osque and madrasa are located on the w ater­ fro n t and are m ost skil­ fully planned to conform to a very small and very irreg u lar site. The m osque has a single dom e set on a square base, the

tion to the dome being effected by corner squinches. Each side is 30 m etres long w ith a por­ tico on the n o rth and west. The portico on the n o rth side has four poin­ ted arches resting on five colum ns w ith lozenge shaped capitals. The

mihrab is faced with m arble and has stalactite decoration.

Shem si Pasha Mosque is situ ated beside the w ater's edge w ith the

madrasa on the opposite

side. Owing to the cram ­ ped n atu re of the site it was im possible to const­ ru ct the madrasa in accor­ dance w ith the custom ary plan, and the two sides of the madrasa give the im p­ ression of a rectangle w hich has been out in two by a diagonal. The long side m easures 63 m. and the sh o rter side 35 m. B oth sides are lined by a colonnade w ith wide eave§, and w ith pointed arches resting on 28 co­ lum ns.

The founder of the m osque lies buried in the adjoining tom b, and both this tom b and the m osque itself are abundantly lit by a large num ber of w in­ dows. The madrasa is in a m uch b e tte r state of preservation th an the m osque and now contains a lib rary and reading - room s for students, the position of the old class­ being m arked by the fairly large dom e in the m iddle of the longer side. By the beginning of this century the m osque itself had fallen into m ore or less com plete ruin. Its colum ns had been looted, and both its dom e and its m inaret had collapsed. The site itself was about to be p u t up for sale. It was due to the indefati­ gable efforts of Ibrahim H akki from Konya th at interest w as aroused in the buildings and restora­ tion w ork carried out. The m osque was opened to public prayer in 1939. & • • a

'< (< * * > *

^ > 4 '• " A \

/ / ¡ S Mm Á

¿fe

^

a

& *£& £

* * ^ 4

IJ fH

> •

4

V ’

W

0

©'

i m

9

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi