U
çma düşüncesi ilk defa Türk zekâlarında belirdi. Her ne kadar, Endülüs’te -bir şair olan- Ebülkasım’ın kuşlardan esinlenerek, deneyimde bulunduğu söylenirse de, top lumun huzurunda, konuyu gerçekleştiren- ler iki Türk bilginidir.Bunlardan ilki, Türkistan’ın Farap şehrinde do ğan İsmail Cevheri’dir. Derin bilgisini daha da zenginleştirmek için, ülkesi dışında da, yıllarca etütler yapmış olan Cevheri, eşine rastlanmayan, büyük bir lügat kitabı hazırlamıştır. Bu değerli eser T ü rk ç e ’ye,
“V an k u lu ” a d ıyla çev rilm iş v e Türk matbaacılığının ba bası olan İbrahim Müteferrika tarafın dan yayınlanmıştır. Cevheri -bin yıl ka dar ö n ce - bütün kuşların uçuşlarını in ce le m iş, bunları taklit ederek, yaptığı iki büyük kanadı vücuduna bağlamış ve Nişabur’daki ca minin üzerine çıka rak, olayı heyecanla iz le y e n top lu lu ğa, şöyle seslenmiştir: “Ey müslüm anlar! Şimdiye kadar, yer yüzünde, hayli eser bıraktım. Bugün de insan zekâsının ne lere muktedir oldu ğunu g ö s te rm e k için, gö k yü zü n d e, b en d en e v v e l hiç
kimsenin yapmadığı bir işe başlıyorum”.
Bu kısa konuşmasından sonra havalanan Cevhe ri, bir müddet kanatlarıyla sürdürdüğü başarılı uçuşunu -âniden çıkan şiddetli rüzgarın etkisiyle- tamamlayamadan, yere düşerek parçalanmıştır. Uçmayı deneyen diğer bir Türk ise Hezarfen Ah met Çelebi’dir. Bin çeşit bilgiyi simgeleyen He zarfen sıfatı verilen Ahmet Çelebi, Galata Kule- si’nden Üsküdar’a uçuşunu başarıyla tamamlamış ve tüm İstanbul halkını heyecanlandırmıştır. Ne var ki, bu uçuşu seyreden Padişahı da çok kor kutmuştur.
Dönemin padişahı IV. Murad’tır. 11 yaşında Padi şah olan IV. Murad’ın saltanatının ilk yıllarında,
H
umarı beings might have dreamed offly ing since time immemorial, but the first people to put the idea into practice were Turks. Although it is said that the poet Ebulkasim experimented with flyin g in Moorish Spain, the first people to fly in public were two Turkish scholars.The first o f these was Ismail Cevheri, a linguist bom in the city o f Farap in Turkestan in the 10th century.
Ismail Cevheri travelled widely in the pursuit o f his studies, a n d among other things was the a u th or o f an A ra b ic d ic tio nary, fa m o u s in Turkish translation as the V a n k u lu Dictionary. H a v in g closely
studied the flight o f
birds, C evh eri
made h im self two large wings, which he strapped to his body, and climbed up to the ro o f o f a mosque in Nisha- bur.
As he prepared to launch himself into the a ir, he c rie d out to the expectant crowds below, “O, M u s lim s ! I have
cre a te d m any
works in this world. Today, to d em o n stra te w hat the human intelligence is capable o f I will attempt a feat in the sky that no man has ever accom plished before. ”
Thereupon Cevheri threw him self into space and f o r a short while the experiment seemed to be going well. Then a gust o f strong wind upset his glide, he came tumbling to the ground, and was killed instantaneously.
A nother Turk to attempt flig h t was Hezarfen Ahmet Çelebi, also a scholar whose cognomen Hezarfen means “a thousand sciences”. Luckier than Cevheri, Hezarfen Ahmet Çelebi completed his fligh t fro m the summit o f Galata Tower to Üsküdar on the opposite side o f the Bosphorus Hezarfcn'in uçuşunu seyreden Sultan IV. Murat, bu uçuşundan dolayı onu kutlayarak bir
kese altın vermiş, ama yeteneğinden de kuşkulanarak Cezayir'e sürmüş...
Sultan Murat IV watched the lig h t of Hezarfen across the Bosphorus and rewarded him with a purse of gold. Suspicious of his ability, however, he later exiled him to Algeria.
5 6
ülkeyi, Osmanlı Sarayı’nın etkin kadınlarından olan, annesi Kösem Sultan yönetmiştir.
Sultan Murad’ın hükümdarlık dönemi, içte ve dışta karmaşık olaylar ve savaşlarla doludur. Kar deşini bile idam ettiren bu Padişah, çok hareketli kişiliği ve şairliği yanında, eğlenceye ve içkiye düşkünlüğü yüzünden 28 yaşında ölmüştür. Bu padişahın gözü önünde ve ahalinin topluca izlediği bir ortamda,
Hezarfen Ahmet Çe- lebi’nin yaptığı uçuş çok başarılı olmuştur. Ünlü Türk seyyah ı Evliya Çelebi, Hezar fen A h m et Ç e le b i hakkında, “Seyahat- name”sinde (Cilt I, s. 670) -sadeleştirilmiş olarak- şunları y a z maktadır:
Hezarfen Ahmet Çe lebi, önce, Okmeyda- nı’nın tepesinde, rüz garın şiddetinden ya rarlanarak, kartal ka natlarıyla, sekiz d o kuz kere havada uç ma denemesi yapmış tır. Daha sonra, Sul tan Murad, Saraybur- nu’ nda, Sinan Paşa K öşk ü ’nden temâşâ ederken Galata Kule- si’nin tepesinden, lo dos rüzgarıyla uça rak, Üsküdar’da D o ğancılar M eydanı’na inmiştir. Sultan Mu rad kendisine bir ke se altın verm iş ve: “Bu adam, çok kor kulacak bir adamdır. Her istediğini yapabi
lir. Böyle kimselerin bekası caiz değildir!” demiş ve C eza yir’e sürgün etmiştir. Ahm et Çelebi, üzüntüsünden, orada ölmüştür.
Hezarfen Ahmet Çelebi'nin hasırdan yaptığı ka natlarla, Galata Kulesi’nden yaptığı uçuşun tarihi tam olarak bilinmemektedir. Bu uçuş tarihine ilişkin eski kayıtlar birbirini tutmamaktadır. Bu başarılı uçuşun tarihini, Batı kaynakları 1626 ola rak göstermektedir. (George Ailene, The Birth o f Flight, London, Union Ltd. s. 29). •
successfully in the presence o f excited crowds and the sultan himself.
Murad I V had acceded to the throne at the age o f 11, and died p rem a tu rely a fter a life o f excessive drink and debauchery at the age o f 28. The reign o f Murad TV was marked by war and civ il strife, and he had his own brother executed. This strong-willed sultan was also a
poet.
A lth o u g h he a d mired Hezarfen A h met Çelebi, he was afraid that his abili ty w ou ld w in h im excessive power, as the 1 7th ce n tu ry writer Evliya Çelebi reports in his Travels ( V o llp . 670).
“H e z a rfe n A h m e t Çelebi f ir s t e x p e ri mented eight or nine tim es w ith e a g le ’s wings, in the strong w inds on O km ey d a n ı h ill. Then he flew fro m the top o f
G alata Tower in a
southw esterly, as
S u lta n M u ra d I V watched fro m Sinan Paşa Köşk [pavilion] in the p a la c e g ro u n d s . Then he la n d e d in D o ğ a n c ıla r S qu a re in Üsküdar. Sultan M u ra d gave him a purse o f gold and declared: ‘This m an is o n e to be fe a re d . He ca n do anything he wishes. The presence o f such men is not auspicious. ’ Then he exiled him to Algeria, where Ahmet Çelebi died heartbroken. ”
Apparently Hezarfen Ahmet Çelebi made the actual flight over the Bosphorus wearing rush- work wings.
Turkish records o f the flig h t disagree on the date, while western sources give it as 1626. ( George Ailene, The Birth o f Flight, London,
Union Ltd. p.29 ). •
Galata Kulesi'nin 1794 tarihinde, yangından önce yapılmış bir gravürü. An engraving of Galata Tower in 1794, before the tower was damaged by fire.
5 7
S K Y L I F E A Ğ U S T O S A U G U S T 1 9 9 3
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi
