Demokrat Parti Döneminde Milli Bayramlar ve Kutlanma Şekilleri (1950-1960)

(1)

T.C.

ERZİNCAN BİNALİ YILDIRIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANA BİLİM DALI

DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE MİLLİ

BAYRAMLAR VE KUTLANMA

ŞEKİLLERİ

Yüksek Lisans Tezi

Esra USANMAZ

Danışman

Prof. Dr. Salim GÖKÇEN

Erzincan 2021

(2)

TEZ BİLDİRİMİ

“Demokrat Parti Döneminde Milli Bayramlar ve Kutlanma Şekilleri (1950-1960)” isimli “Yüksek Lisans” tezim tarafımca intihal programı ile incelenmiştir. Buna göre tezimde bilimsel etik ihlali ve intihal olarak nitelendirilebilecek herhangi bir durum olmadığını taahhüt ederim.

Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir biçimde elde edildiğini; aynı zamanda bu kural ve davranışların gerektirdiği gibi, bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve referans gösterdiğimi beyan ederim.

Esra USANMAZ

(3)

TEZ KABUL TUTANAĞI

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Esra USANMAZ’a ait “Demokrat Parti Döneminde Milli Bayramlar ve Kutlanma Şekilleri (1950-1960)” adlı çalışma, jürimiz tarafından Tarih Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Danışman / Jüri: Prof. Dr. Salim GÖKÇEN

Jüri: Dr. Öğr. Üy. Asuman KARABULUT

Jüri: Dr. Öğr. Üy. Volkan AKSOY

(4)

DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ’NDE MİLLİ BAYRAMLAR VE KUTLANMA ŞEKİLLERİ (1950-1960)

Esra USANMAZ

Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi, Şubat 2021

Tez Danışman: Prof. Dr. Salim GÖKÇEN

ÖZET

Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Milliyetçilik fikirlerine bağlı olarak II. Meşrutiyet’in ilan edilme tarihi 1909 yılında Hürriyet Bayramı olarak kabul edilmiştir. Modern anlamda ilk milli bayram özelliğine sahip olan Hürriyet Bayramını, erken Cumhuriyet yıllarında kabul edilen milli bayramlar takip etmiştir. Milli Hâkimiyet ve Çocuk Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Zafer Bayramı, Gençlik ve Spor Bayramı Cumhuriyet’in ilk yıllarında kabul edilen milli bayramlardır. Bunların dışında Toprak Bayramı, Toprak Kanunu’nun halka benimsetilmesi açısından 1945 yılında kabul edilmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında kabul edilen milli bayramların, İstiklal Harbi Dönemi’ndeki tarihi dönüm noktası olan günlerden seçilmeleri tesadüfî değildir. Cumhuriyet kurucuları bayramlar aracılığıyla o tarihi günlerin toplum zihninde canlı kalmasını, rejimin benimsenmesini ve halk ile bütünleşmesini sağlamışlardır.

Demokrat Parti Dönemi’nde yapılan milli bayram kutlamalarının nasıl yapıldığının öğrenilmesi, Atatürk Dönemi ve sonrasında ki kutlamalarda yapılan farklılıkların ortaya konulması bakımından önemlidir. Demokrat Parti Dönemi’nde

(5)

milli bayramlarla ilgili genel bir çalışma bulunmaması bakımından bu çalışma yapılmıştır.

Çok partili hayata geçişle birlikte toplumun yaşadığı değişim ve dönüşüm milli bayram kutlamalarına da yansımıştır. Yapılan kutlamalarda benzerlikler bulunsa bile farklılıklar da zamanla belirginleşmiştir 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti milli bayramları önceki yılların devamı niteliğinde kutlamıştır. Fakat iktidar ve muhalefet arasında yaşanan çekişmeler kimi zaman bayram kutlamalarına da yansımış, bayramlar yaşanan gerginliklerin gölgesinde kalmıştır.

Bu çalışmanın amacı, 14 Mayıs 1950 yılında yapılan genel seçimlerle iktidar partisi olan Demokrat Parti’nin, milli bayramların kutlanmasına yönelik çalışmaları ve kutlamaların ne şekilde yapıldığını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler; Demokrat Parti, Milli Hâkimiyet ve Çocuk Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Zafer Bayramı, Gençlik ve Spor Bayramı, Toprak Bayramı.

(6)

National Holidays and Calabrations During the Democrat Party Period(1950-1960)

Esra USANMAZ

Erzincan Binali Yildirim University, Institute of Social Sciences, Department of History

Master Thesis, February2021

Thesis Supervisor: Prof. Dr. Salim GOKCEN

ABSTRACT

The date of declaration of the 2th_{Constitutional Monarchy was accepted as}

the Republic Day in 1909, depending on the ideas of nationalism in the last years of Ottoman Empire. Republic Day that, was followed by the national holidays accepted in the early Republic years, is the first national holiday in the modern sense. National Sovereignty and Children's Day, Republic Day, Victory Day, The day of Youth and Sports are national holidays accepted in the first years of the republic. Apart from these, the Land Day was accepted in 1945 in terms of the adoption of the Land Law to the public.

It is not coincidental that the national holidays, which were accepted in the first years of the Republic, were chosen among the historical milestones during the War of Independence. The founders of the Republic ensured that those historical days were kept alive in the minds of the society, the regime was adopted and integrated with the people through the holidays.

(7)

It is important to learn how these national holidays are celebrated during the Democratic Party Period, in terms of revealing the differences in the celebrations during the Atatürk Period and after. This study has been carried out in order to not have a general examination of national holidays in the Democratic Party Period.

The change and transformation experienced by the society with the transition to multi-party life was also reflected in the national holiday celebrations. Although there are similarities in the celebrations, the differences have become evident over time. The Democrat Party which, celebrated national holidays as the continuity of previous years, came to power in 1950. However, the conflicts between the government and the opposition were sometimes reflected in the festival celebrations and the holidays were overshadowed by the tensions experienced.

The aim of this study is to reveal the activities and actions for the celebrating of national holidays by the Democrat Party that, was the ruling party with the general elections held on May 14, 1950.

Keywords: Democrat Party, National Sovereignty and Children's Day, Republic Day, Victory Day, The day of Youth and Sports

(8)

ÖN SÖZ

Fransız İhtilalinin yıl dönümlerinin kutlanışı ile başlayan milli bayramların kutlanma ritüeli ilk Türk toplumlarında da görülmüştür. Gelenekler, inanışlar ve yaşayış biçimleri ile değişiklik gösteren kutlamalar çağlar boyunca süregelmiştir.

“Demokrat Parti Dönemi’nde Milli Bayramlar ve Kutlanma Şekilleri” isimli yüksek lisans tez çalışması, “Giriş” bölümü dışında iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde milli bayramların tarihi alt yapısı ve ortaya çıkış süreçlerine değinilmiştir. Ardından Osmanlı Devleti’nde milli bayramların ortaya çıkışı ve Hürriyet Bayramı kutlamalarına yer verilmiştir.

Birinci bölümde 1923 yılından başlayarak 1950 yılına kadar ki kutlamaların ne şekilde yapıldığına yer verilmiştir. Atatürk Dönemi ve Milli Şef Dönemi’nde Bayram Kutlamaları olarak iki başlık halinde incelenen birinci bölümde, Türkiye Cumhuriyeti’nin milli bayramlarının mecliste görüşülmesi, kabul edilme süreçleri ve ilk dönem kutlamalarına yer verilmiştir. Tezin ikinci bölümünde ise Demokrat Parti Dönemi’nde kutlanılan milli bayramlar incelenmiştir. Her bir bayram farklı başlıklar altında yapılan hazırlıklar ve kutlamalar şeklince incelenmiştir.

1921 yılında Büyük Millet Meclisi’nin açılışı olan 23 Nisan’ın Milli Hâkimiyet Bayramı olarak kabul edilmesiyle Cumhuriyeti kuran kadro ilk milli bayramını ilan etmiştir. Atatürk Dönemi’nde, Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin çocuklarla ilgili kampanyalar yapması sonucu Milli Hâkimiyet Bayramı, aynı zamanda Çocuk Bayramı olarak kutlanmıştır.

29 Ekim 1925’te kabul edilen Cumhuriyet Bayramı, hiç şüphesiz milli bayramların en önemlilerinden biridir. Cumhuriyet Bayramı, Cumhuriyet rejiminin halk ile bütünleşmesi ve halka anlatılması bakımından önemli bir araç olarak görülmüştür. Bu amaçla bayramlarda verilen nutuklarda, yeni ve eski karşılaştırması ve Cumhuriyetin halka kazandırdıkları üzerinde önemle durulmuştur.

30 Ağustos Zafer Bayramı ise 1926 yılında milli bayram olarak kutlanmasından önce Zafer ve Tayyare Bayramı olarak kutlanmıştır.

(9)

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ise 1938 yılında resmi bayram olarak ilan edilmeden önce özellikle Samsunlular arasında Gazi Günü olarak uzun yıllar kutlanmıştır. 1938 yılında Ulusal Bayram ve Genel Tatiller hakkında kanuna ek bir madde eklenerek, her yıl 19 Mayıs’ın Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanması kararlaştırılmıştır.

Yukarıda adı geçen bayramlara son olarak 1945 yılında Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu neticesinde Toprak Bayramı kanunu kabul edilmiştir. Toprak Bayramı diğer bayramların aksine Toprak Kanununun çiftçiye anlatılması açısından ekonomik bir yönü olduğu söylenebilir.

Bu çalışmada Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi, TBMM Arşivi, Milli Eğitim Bakanlığı Arşivi ve Türk Tarih Kurumu Arşivlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca kurumlarca yayınlanan resmi belgelerden, TBMM Zabıt Ceridelerinden yararlanılmıştır. Bunların yanı sıra dönemle ilgili yazılan araştırmalar, eserler, anılar, gazete ve dergiler bayramların yazılması açısından fayda sağlamıştır.

Demokrat Parti Dönemi’nde yapılan milli bayram kutlamalarının nasıl yapıldığını ortaya koyan bu çalışma, Atatürk Dönemi’nde yapılan milli bayram kutlamaları örnek alınarak yapılmıştır. Tez konumun belirlenmesi ve çalışmam boyunca desteğini esirgemeyen değerli hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Salim GÖKÇEN’e teşekkürü borç bilirim.

(10)

TEZ BİLDİRİMİ...I TEZ KABUL TUTANAĞI...II ÖZET...III ABSTRACT...V ÖN SÖZ...VII İÇİNDEKİLER...IX EKLER LİSTESİ...XII KISALTMALAR...XIV

GİRİŞ

MİLLİ BAYRAMLARIN DOĞUŞU...1

A.Osmanlı Devleti’nde Bayram Kutlamaları...2

B.Osmanlı Devleti’nde Milli Bayram Anlayışının Gelişmesi ve Hürriyet Bayramı Kutlamaları...3

I.BÖLÜM 1950 YILINA KADAR OLAN DÖNEMDE MİLLİ BAYRAM OLGUSU VE KUTLAMALAR...7

A)ATATÜRK DÖNEMİ’NDE MİLLİ BAYRAMLAR VE KUTLANMA ŞEKİLLERİ(1923-1938)...7

1.Milli Hâkimiyet ve Çocuk Bayramı...7

1.1. 1922-1929 Yılları Arasındaki 23 Nisan Kutlamaları...9

1.2. 1930 Yılı ve Sonrası Kutlamalar...13

2.29 Ekim Cumhuriyet Bayramı...15

(11)

3.30 Ağustos Zafer Bayramı...19

4.19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı...23

B)MİLLİ ŞEF DÖNEMİ BAYRAM KUTLAMALARI (1939-1949)...28

1.23 Nisan Milli Hâkimiyet ve Çocuk Bayramı...28

2.19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı...31

3.30 Ağustos Zafer Bayramı...33

4.29 Ekim Cumhuriyet Bayramı...38

II.BÖLÜM DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ’NDE MİLLİ BAYRAMLAR VE KUTLANMA ŞEKİLLERİ (1950-1960)...44

A)23 NİSAN MİLLİ HÂKİMİYET VE ÇOCUK BAYRAMI...44

1.1950-1954 Yılları Arasında Yapılan Kutlamalar...44

1.1. Kutlamalar İçin Yapılan Hazırlıklar...44

1.2. Bayram Kutlamaları...45

B)19 MAYIS GENÇLİK VE SPOR BAYRAMI...65

C)TOPRAK BAYRAMI...97

1.Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun Kabul Edilmesi ve Toprak Bayramına Giden Süreç...97

(12)

2.Toprak Bayramı Kanunu’nun Kabul Edilmesi ve 1950 Yılına Kadar Yapılan

Kutlamalar...102

3.Demokrat Parti Dönemi’nde Toprak Bayramı Kutlamaları...106

D)30 AĞUSTOS ZAFER BAYRAMI...109

E)29 EKİM CUMHURİYET BAYRAMI...126

1.1950-1954 Yılları Arasında Yapılan Bayram Kutlamaları...126

2.1955-1960 Yılları Arasında Yapılan Bayram Kutlamaları...137

SONUÇ...149

KAYNAKÇA...154

(13)