Edirne İlinde Beslenme A r a ş t ır m a s ı
III. A ile Besin Tüketim D urum u
Dr. Ayşe Uzel* / Sevinç Yücecan** / Tükân Ekinciler** / Vahide Özbayer***
Giriş
Bu yazı, Edirne İlinde yapılan beslenme araştırmasının son b ölü m ü n ü kapsamaktadır. D aha önceki yazılarım ızda1'2 araştırma yapılan aile lerin yapısı, özelliği, sosyo-ekonom ik durum ları, aile bireylerinin b o y ve ağırlık ölçüleri, sağlık durum ları ile ilgili şikayetleri, diyet tedavi usulleri ve okul öncesi çocuk gurubunun sağlık ve beslenm e du ru m ları incelenmişti. Bu yazım ız ailelerin besin tüketim duru m larını kapsa maktadır.
Araştırm a Yöntemi ve Araçları
Araştırmanın yeri, zam anı, süresi ve kapsamı daha ö n ce verilm iştir.1 Ailelerin besin tüketim durum u, D ü n ya G ıd a ve T a rım Ö rg ü tü n ü n 3 salık verdiği ve daha ön ce K oksal4 ve U z e l5 tarafından kulla nılan yöntem lerle araştırılmıştır.
Bu yöntem le ailelerin belirli bir sürede tüketmiş oldu kları y iy e ceklerin cins ve miktarları saptanm aktadır. Bu araştırm ada, araştır m a örnekleri içine giren ailelerin 5 günlük bir süre içerisinde tüket miş oldukları yiyeceklerin cins ve m iktarları saptanm ıştır. B unun için aileler ziyaret edilerek bir gün ön ce ev halkının kullanm ış old u k ları yiyeceklerin miktarları pratik ölçüler cinsinden ev kadınına sorulm uş tur. D ah a ön ced en her yiyeceğin değişik ölçü lere göre kaç gra m g e l diği liste halinde bilgi toplayan öğren cilere verilm iştir. A y rıca , ö ğ
* H acettep e Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik B ölüm ü Ö ğ retim Ü yesi. * * H a cettep e Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik B ölü m ü Ö ğ retim G örevlileri. * * * H acettep e Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik B ölü m ü Asistanı.
renciler bu konuda yeterince eğitilmişlerdir. Ö lçü cinsinden sorulan lar, bu listelerden yararlanılarak gram a çevrilip önceden hazırlanmış olan soru kâğıtlarına işlenmiştir. Ö lçü karşılığı tam bilinm eyen yiye ceklerin miktarları tartılarak bulunmuştur. Bu soruşturma birbirini izleyen beş gün içinde yapılmıştır.
Soruşturm a yapılan günde, evde konuk olarak bulunan veya ev halkından dışarda yiyenler, yaş, cins ve yedikleri öğüne göre T ablo I den yararlanılarak önceden hazırlanmış soru kâğıdına tüketici ünite cinsinden yazılmıştır.
T A B L O I
T ü k etim Ünitesi H esap lam a Rehberi
T ükctici Tüketim ünitesinin öğünlere dağılımı
Yaş ünite Sabah Ö ğle Akşam
Erkek K adın Erkek Kadın Erkek K adın Erkek Kadın 0 0 .4 0 .4 0 . 1 0 . 1 0 .1 0 . 1 0 .2 0 .2 1-3 0 .5 0 .5 0. 1 0. 1 0 .2 0 .2 0 .2 0 .2 4 -6 0 .6 0 .6 0.1 0.1 0 .2 0 .2 0 .3 0 .3 7 -9 0 .7 0 .7 0 .2 0 .2 0 .2 0 .2 0 .3 0 .3 10-12 0 .9 0 .8 0 .2 0 .2 0 .3 0 .3 0 .4 0 .3 13-15 1 . 1 0 .9 0 .2 0 .2 0 .3 0 .3 0 .5 0 .4 16-19 1.2 0 .8 0 .2 0 .2 0 .4 0 .3 0 .6 0 .3 2 0 -2 9 1 .0 0 .8 0 .2 0 .2 0 .3 0 .3 0 .5 0 .3 3 0 -5 9 1 .0 0 .7 0 .2 0 .2 0 .3 0 .2 0 .5 0 .3 4 0 -4 9 0 .9 0 .7 0 .2 0 .2 0 .3 0 .2 0 .4 0 .3 5 0 -5 9 0 .9 0 .6 0 .2 0.1 0 .3 0 .2 0 .4 0 .3 6 0 -6 9 0 .8 0 .6 0 .2 0.1 0 .3 0 .2 0 .3 0 .3 70 + 0 .7 0 .5 0 .2 0 .1 0 .2 0 .2 0 .3 0 .2 G ebelik için — 0.1 - - - -Em ziklilik için — 0 .3 — — — — — —
Ziyaretlerde yem ek hazırlama ve pişirme yöntem leri gözlenerek yiyecek artıkları hakkında bilgi toplanmıştır. Kullanılan yiyecek m ik tarlarından artıklar çıkarılarak net olarak tüketilmiş miktarlar bulun muştur.
A ile ziyaretlerinde aynı tencereden yemek yiyen aile bireylerinin sayısı, bu bireylerin yaşlan ve cinsiyetlerine göre T a b lo I den yarar lanılarak tüketici ünite sayısı hesaplanıp önceden hazırlanan soru kâ ğıdına işlenmiştir. Soruşturma gününde evde konuk olarak buluna nın yaş ve cinsiyeti ile bulunduğu öğüne göre tüketim ünitesi, o günün toplam tüketici ünite sayısına eklenmiştir. Bunun aksine olarak ev hal kından dışarda yiyenler için bulunan tüketim ünitesi, toplam tüketici
üniteden çıkarılmıştır. Böylece her gün için saptanan yiyecek m iktar larım tüketen, net tüketici ünite sayısı bulunm uştur.
H er ailede beş gün süre ile her gün için tüketilen yiyecekler, o günün net tüketici ünite sayısına bölünerek, tüketici ünite başına d ü şen yiyecek miktarları bulunup beş günün ortalam ası alınm ıştır. A y rıca her gün için her ailenin tükettiği yiyeceklerin enerji ve besin ö ğ e leri kapsamı G ıda K om pozisyon C etvelleri6 kullanılarak bilgi sayarla hesaplanmıştır. H er gün için bulunan değerler o günün tüketici ünite sayısına bölünüp beş günün ortalaması alınarak her ailede tüketici üniteye düşen günlük ortalam a enerji ve besin öğeleri m iktarları b u lunmuştur. Bütün hesaplam alar bilgi sayarla yapılm ıştır.
Bazı ailelerden beş günlük soruşturma süresinin bazı günleri için bilgi alınamamıştır. Bu aileler hesaplam aların dışında tutularak araş tırma yapılan 600 aileden 578 inin besin tüketim d u ru m u saptanm ıştır. Her ailede tüketici üniteye düşen enerji ve besin öğeleri m iktarlarının yeterli olup olm adığı T ürkiye için tavsiye edilen besin tüketim stan dard- ları7 esas alınarak değerlendirilmiştir.
Bulgular
Tüketici ünite başına tüketilen günlük ortalam a yiyecek çeşit ve m ik tarları T a b lo II de verilmiştir. Araştırm a kapsam ına giren b ö lg e d e , Türkiye’ nin diğer yerlerinde olduğu gibi diyetin esası tahıllarla, sebze ve meyvelerdir. Tüketilen tahılların başında b u ğ d a y gelm ektedir. Buğday, un olarak ekmek ve benzeri ham ur işlerinin y a p ım ın d a kul lanılmaktadır. Bu bölgede ikinci derecede kullanılan tahıl pirinçtir. Çok az m iktarda mısır da kullanılm aktadır.
M evsim gereği kavun-karpuz bol m iktarda tüketilm ektedir. B u nun dışında en çok tüketilen m eyve üzüm dür. En ço k kullanılan sebze, dom ates, yeşil biber ve taze fasulyedir. Bu sebzelerin bir kısmı kış için kurutulm aktadır. Kışın dom ates salçası kullanılm aktadır. Y a ğ olarak en ço k ayçiçeği yağı tüketilmektedir.
Bu yiyeceklerden sağlanan günlük ortalam a enerji ve besin ö ğ e lerinin m iktarları T a b lo I I I de görülm ektedir.
Y aln ız enerji ve besin öğeleri tüketim dü zeyi aileler arasında farklılık gösterm ektedir. D iyetin m iktar ve kalite y ö n ü n d e n yeterliliğin i işaretleyen enerji, hayvansal protein, A vitam ini ve d em ir tü ketim in deki aileler arası farklılıklar T a b lo I V . V . V I ve V I I de gösterilm iştir. G e nel olarak yetersiz dü zeyde enerji tüketen aile oran ı % 23 dü r. A ile
T A B L O II
T üketici Ünite Başına G ünlük O rta la m a Yiyecek T üketim i Y iyecek grupları T üketim miktarı
gr-1. T ahıllar Ekmek 419 Diğerleri toplam 211 Bulgur 4 Pirinç 26 T arhana 2 Büsküvi 3 U n 175 Y arm a 1
2. Et, Yum urta, K . bakliyat
Et ve balık toplam : 50 Sığır, koyun, keçi 33 K üm es ve av etleri 12 Sakatat 3 Balık 2 Y um urta 10 K u ru bakliyat 17 3. Süt ve türevleri Süt cinsinden toplam 250 Süt 76 Y oğurt 51 Peynir 31 4. Sebze ve M eyveler T a ze sebze toplam 344 Patates 39 K urusoğan 26 Dom ates 105 Yeşil sebze 88 Diğerleri 86 T a ze m eyve 111 K avun-karpuz 638 5. Y a ğ ve tatlılar Y a ğla r toplam 58 K atı yağlar 15 Sıvı yağlar 43 T atlılar toplam 29 Şeker 25 Pekmez ve reçel 3 H elva 1
8 EDİR N E İLİN D E BESLENME A R A Ş T IR M A S I
T A B L O III
T ü k etici Ü nite Başına Günlük O rta la m a Enerji ve Besin Ö ğeleri T ü k etim i E nerji- K alori 3185 T o p la m protein gr. 9 2 .9 Hayvansal protein gr. 2 3 .4 Bitkisel protein gr. 6 9 .5 Y a ğ 8 6 .1 Kalsiyum 4 8 1 .7 Dem ir 1 9 .4 V itam in A -I. U . 4845 T iam in mg. 2 .3 1 R ib ofla v in mg. 1 .3 4 Niasin mg. 2 0 .1 5 V itam in C m g. 175.42 T A B L O I V
Enerji T ü k etim i Yönünden A ileler A ra sın d a F ark lılık la r T üketici üniteye düşen günlük kalori
A ile < 2000 2000-25000 2 5 0 0 -3 0 0 0 3 0 0 0 -3 5 0 0 3500 > Gruplar sayısı Yetersiz Düşük Y eteri i Yükselk F azla
Sayı ° //o Sayı ° //o Sayı ° //o Sayı ° //o Sayı ° //il Kentsel özellikte 171 8 5 31 18 5 4 3 2 3 5 2 0 4 3 2 5 K ent-köy arası 190 17 9 2 8 15 5 9 31 3 6 19 5 0 2 6 K öysel özellikte 2 1 7 2 0 9 33 15 6 2 2 9 3 5 16 6 7 31 Genel 5 7 8 4 3 7 9 2 16 175 31 106 18 1 6 0 2 8 T A B L O V
H a yvan sal Protein T ü k etim i Y önünden A ileler A ra sın d a F a rk lılık la r T üketici üniteye düşen günlük m iktar (g m .)
A ile 10 10-15 1 6 -2 0 21
G ru plar sayısı Sayı O.'
/O Sayı °//o Sayı O /o' Sayı o //o
K entsel özellikte 171 20 12 19 11 18 11 114 66 K en t-k öy arası 190 46 24 36 19 26 14 82 43 K öy sel özellikte 217 52 24 48 22 37 17 80 37 G enel 578 118 20 103 18 81 14 276 48
T A B L O V I
A V ita m in i T ü k e tim i Y önünden A ileler Arasında Farklılıklar Tüketici üniteye düşen günlük A vitamini miktarı (I.U .)
< 3500 3500-5000 5000 >
Aile Yetersiz Yeterli Yüksek
G ru p lar sayısı Sayı ° //o Sayı ° 0 Sayı _ %
K entsel özellikte 171 58 34 60 36 53 30
K e n t-k ö y arası 190 73 38 55 29 62 33
K öysel özellikte 217 74 34 78 36 65 30
G enel 578 205 36 193 33 180 31
T A B L O V I I
D e m ir T ü k e tim i Yönünden Aileler Arasında Farklılıklar
Tüketici üniteye düşen günlük dem ir miktarı (m g) G ru p la r A ile sayısı 10 Sayı 0//o 10-15 Sayı % 16-Sayı -20 °//o 21 Sayı 0//o Kentsel özellikte 171 4 2 68 40 63 37 36 21 K en t-k öy arası 190 9 5 70 37 43 23 68 35 K öy sel özellikte 217 6 3 68 31 65 30 78 36 G en el 578 19 3 206 36 171 30 182 31
lerin % 20 sinde hayvansal protein ve % 36 sında A vitam ini yetersiz dü zeyd e tüketilm ektedir. Erkekler için dem ir tüketiminin yeterli ol m asına karşın, ailelerin % 39 unda kadınlar için bu miktarlar yeter siz bulunm uştur. Hayvansal proteini günlük tüketici ünite başına 10 gr. dan az tüketen aile sayısı, köylerde kentsel özellik taşıyan yerler- dekinin iki katıdır. Enerji, A vitam ini ve dem ir tüketimi bakım ından köylerle kentler arasında fazla bir fark bulunmamıştır.
T a rtışm a
T ü rk iy e ’ nin diğer bölgelerinde olduğu gibi araştırma yapılan aileler de de diyetin esası tahıllardır. Yalnız tahıl ve diğer yiyecek grupları nın tüketim düzeyi aynı yöntem le araştırma yapılan diğer bölgeler den farklıdır.
T a b lo V I I I , aynı yöntem le araştırma yapılan bazı illerdeki belli başlı yiyeceklerin tüketim düzeyi ile bu araştırmanın sonuçlarını kar şılaştırm aktadır.0
10 EDİRNE İLİN D E BESLENME A R A Ş T IR M A S I
T A B L O V I I I
B a z ı İ lle r d e Y iy e c e k T ü k e t im D u r u m u Değişik illerin ilçe, bucak, köy ortalaması
T üketici ü n ite/gü n (gm ) Y iyecek
grupları Diyarbakır M ardin U rfa R ize T ra b zon Giresun K ayseri Edirne
Ekmek 752 607 429 406 445 534 609 419 D iğer tahıl türevleri 126 117 375 195 156 112 173 211 K . bakliyat 30 7 15 6 4 8 7 17 Süt ve türevleri 266 75 85 308 289 231 229, 250 (süt olarak) Patates 2 5 31 83 45 126 39 D iğer sebzeler 267 315 401 307 311 355 281 305 M eyveler 288 158 263 332 256 256 130 111 K avun-karpuz 104 121 162 47 60 31 307 638 Y ağlar 17 8 15 44 31 37 19 58 Et-balık 54 31 43 67 85 76 9 50 Yum urta 1 2 3 8 8 7 5 10 Şeker ve tatlılar 2 27 33 58 51 67 21 29
T a b lo V I I I de görüldüğü üzere, ekmek tüketim i İ ç A n a d o lu ve G üney D oğu A n adolu bölgelerinde bu araştırmanın y a p ıld ığ ı E dirn e bölgesinden daha yüksek düzeylerdedir. Ekmek ve diğer tahıl ü rü n lerinin tüketim düzeyi K aradeniz bölgesinde genellikle E d irn e’ dekine yıkındır.
Et, balık, ve yum urta gibi hayvansal ürünlerin tüketim i E d irn e’ de İç ve G üney D oğu A n ad olu bölgelerinden yüksek, D o ğ u K a ra d en iz bölgesinden ise daha düşük düzeylerdedir. Süt tüketim i U rfa, M a rd in illeri dışında kalan yerlerde birbirine yakındır. Y a ğ tüketim i y ön ü n d en Edirne bölgesi başta gelm ektedir.
Bu karşılaştırmalardan sağlanan bilgiler besin tüketim m o d e li nin tarımsal üretim ve sosyo-ekonom ik duru m la yakın dan ilgili o ld u ğunu gösterm ektedir.
E vde inek ve diğer hayvanları beslem e olan ağı bu lu n an yerler de özellikle süt tüketimi yüksektir. E dirne bölgesin d e fazla m iktarda yetiştirilen ayçiçeğinin bir kısmı y a ğ olarak evlerde kullanılm aktadır. K a ra d en iz bölgesinin özelliği olarak balık tüketim i diğer yerlerden
yüksektir. Y in e K aradeniz bölgesinde sebze ve meyvelerin tüketimi yüksektir. Edirne bölgesinde o m evsim de fazla miktarda kavun-kar- puz üretimi, tüketimin de yüksek olmasını etkilemektedir.
G elir durum unun K aradeniz ve Edirne’ de daha yüksek olması iyi kaliteli yiyeceklerin G üney D oğu ve İç A nadolu bölgelerinden daha yüksek düzeyde tüketilmesinde yardım cı olmaktadır.
E dirne bölgesinde yetersiz düzeyde enerji tüketen ailelerin oranı
% 23 dür. H albuki G üney D oğu v e İç A nadolu bölgelerinde yapılan
araştırm alar bu oranın % 30-40 civarında olduğunu göstermektedir. Bunun yanında E dirne’ de fazla enerji tüketenlerin oranı öteki b öl gelerde oldu ğu gibidir. Daha önceki yazılarda1'5-8 belirtildiği üzere gelir dağılım ı Edirne bölgesinde genellikle İç ve G üney D oğu A nadolu bölgelerinden daha düzenlidir. Bu durum, beslenme düzeyi yönünden aileler arasındaki farklılıkları azaltmaktadır. Bunun yanında hayvan sal proteinin kentsel özellikteki yerlerde köylerden daha yüksek düzey de tüketilmiş olm ası, gelirleri ücret ve ticarete bağlı kimselerin çiftçi lerden d ah a iyi kalite diyetle beslendiklerini göstermektedir.
Aşırı düzeyde enerji tüketen ailelerin oranı kent ve köylerde farklı olm am asına karşın, şişmanlık kent ve kasabalarda köylerden daha yüksektir.2 Fiziksel çalışmanın köylerde fazla olması, aşırı gibi gözü ken enerji tüketim inin aslında köylüler için yeterli olduğunu göster m ektedir.
Araştırm a kapsamına giren bölgede dem ir tüketimi erkekler için yeterlidir. Bunun yanında genel olarak ailelerin % 39 unda tü ketilen dem ir miktarı kadınlar için yetersizdir. Kentler ve kent köy arası yerlerdeki ailelerde, günlük 15 m g dan az dem ir tüketenler köy lerden dah a çok olm asına karşın, köylerde hayvansal protein kaynak larının daha az tüketilmiş olması emilebilen dem ir oranında guruplar arasında gerçek bir farklılığın olm adığını işaretlemektedir. Genellikle, dem irin tahıllardan sağlanması em ilebilen dem ir oranının düşük o l m asına yol açm aktadır.9 Bu nedenle de bu kalitede diyet alan d oğu r ganlık devresindeki kadınlar için günlük 20 m g üstünde dem ir salık verilm ektedir.
G ünlük 3500 I. U . den az A vitam ini tüketen ailelerin oranı Edir n e ’d e G ü n ey D o ğ u ve İ ç A n adolu bölgelerinden düşük, D oğu K ara deniz bölgesinden yüksektir. Edirne bölgesinde genel olarak A yçiçeği ya ğı kullanılm ası yağların A vitam ini tüketimine katkısını azaltmak tadır. Bu b ölged e A vitam ini genellikle sebze ve m eyvelerle, sütten sağ lanm aktadır. R ib ofla v in tüketim düzeyi hayvansal proteinle paralel
12 ED İRN E İLİNDE BESLENME A R A Ş T IR M A S I gitm ektedir. D iyette hayvansal proteinin düşüklüğü riboflaviııin de yetersiz oldu ğu n u işaretler. R iboflavin için ikinci d crcced e iyi kay nak yeşil yapraklı sebzelerdir. Edirne bölgesinde yeşil yapraklı sebze lerin pişirme yöntem leri suda eriyen vitam in ve m inerallerin kaybına y o l açabilecek niteliktedir. Pişirme kayıpları da dikkate alınırsa diğer vitam inlerin tüketimi yeterlidir.
Genel olarak günlük ortalam a kalsiyum tüketim i 482 m g. dır. Bu, salık verilen tüketim standardına yakındır. G ünlük 300 m g dan az kalsiyum tüketen ailelerin oranı % 14 dür. Bireyin, günlük ne kadar kalsiyum alması gerektiği tam olarak bilinm em ektedir. Y etişkinlerde günlük alınan ortalam a 300-400 m g kalsiyum un, kalsiyum dengesini sağladığı gösterilmiştir.10 Büyüm e durum u ile diyetteki kalsiyum m ik tarı arasında tam bir ilişkinin kurulam adığını belirten ra p orla r d a va r d ır .11 Tahıllardan sağlanan kalsiyumun fitatlar nedeni ile yeterince
em ilem ediği bilinm ektedir. Bunun yan ın da gereksem enin artması
em ilm eyi hızlandırm aktadır. Bu nedenle kalsiyum tüketim inde ön em li bir yetersizliğin olm adığı kanısındayız.
V itam in ve m inerallerden yetersiz olan diyetin enerji değeri de düşüktür. Bunun nedeni de ülkem izde halk çoğu n lu ğu n u n şeker, nişas ta ve yağ gibi saflaştırılmış yiyeceklerden çok, d oğ a l olan larla beslen meleridir. Genellikle alm an yiyecek m iktarları yetersizse diyetin sağ ladığı enerji ve besin öğeleri de yetersizdir.
Özet ve Sonuç
Edirne ilin d e yapılan beslenme araştırmasının son b ö lü m ü olarak il, ilçe ve köylerde gelişi güzel örneklem e ile seçilen top la m 578 ailede besin tüketim durum u incelenm iştir. G enel olarak, enerji ve besin öğelerinin tüketici ünite başına günlük ortalam a tüketim d ü z e y leri, enerji 3185 kg kalori, toplam protein 92.0 gm . y a ğ 86. 1 gm , kal siyum 481.7 mg, dem ir 19.4 m g, vitam in A 4845 1 U . vitam in 2.31 m g, riboflavin 1.34 m g, niasin 20.15 m g ve vitam in C 175.42 m g d ır. T ü ketilen proteinin 23.4 gm ı hayvansal kaynaklardan sağlanm ıştır. Bu değerler salık verilen tüketim standardlarına uygu n du r.
Enerji v e besin öğelerinin tüketim dü zeyi aileler arasında fark lılık gösterm ektedir. G enellikle hayvansal protein, kentsel özellik ta şıyan nüfusu 20 000 den yüksek olan yerleşm e yerlerin d e k öy ler den daha yüksek dü zeyde tüketilm ektedir. T ü k etici ünite başına g ü n lük 2500 kaloriden daha az enerji tüketen ailelerin ora n ı % 23 dür. A ilelerin % 28 inde ise günlük enerji tüketim i tüketici ünite başına 3500 kaloriden daha yüksektir. A şırı enerji tüketim i genellikle kent lerde ve kadınlar arasında şişm anlığa y o l açm aktadır.
A vitam ini ailelerin % 36 sında 3500 I. U . den az tüketilmekte dir. Ailelerin % 39 unda günlük tüketici üniteye düşen demir 15 mg. ve daha azdır. Bu miktar, bu kalitede diyetle beslenen doğurganlık devresindeki kadınlar için yetersizdir. Hayvansal protein, kentlerdeki ailelerin % 12 sinde, kent-köy arası yerlerle köylerdeki ailelerin ise % 24 ünde günlük 10 gm dan az tüketilmektedir.
Enerji ve besin öğelerinin sağladığı yiyecek guruplarının tüketici ünite başına düşen günlük ortalam a tüketim m iktarları: Ekmek 419 gm , diğer tahıl türevleri 211 gm , süt 250 gm , kavun-karpuz 658 gm, diğer sebze ve m eyveler 455 gm , yağ 58 gm , et, balık ve benzerleri 50 gm , kuru bakliyat 17 gm , yum urta 10 gm , şeker ve tatlılar 29 gm dır. K ullanılan yağın çoğunluğu ayçiçeği yağıdır.
Ç oğunlukla m ayalı ekmek kullanılmaktadır. Yufka ve bazlam a çok az kullanılan ekmek çeşididir.
K A Y N A K L A R
1. U zel, A ., Y ü ceca n , S., Ekinciler, T ., Ö zbayer, V .: Edirne İlinde Beslenme Araş tırması I. Genel bilgiler, ağırlık ve b oy ölçüleri. Beslenme ve Diyet Dergisi 1: 77, 1972.
2 . U zel, A ., Y ü ceca n , S., Ekinciler, T ., Ö zbayer, V .: Edirne ilin de Beslenme Araş tırması II. A ile Bireylerinin Sağlık D urum u ve Ç ocuk Besleme Alışkanlıkları. Beslenme ve D iyet Dergisi 1: 155, 1972.
3 . R c h , E .: M an u al on H ousehold F ood Consum ption Survey. F ood and A gri- cultural O rganization, Nutritional Studies. N o : 18, R om e, 1962.
4 . K oksal, O . : Beslenme Sorunları ve Bunların Ç özüm Yollarının Araştırılmasında T ü rk iye için Geliştirilmiş bir M etod oloji Denemesi, D oçentlik T ezi, H acettepe Üniversitesi T ıp Fakültesi Ankara, 1968.
5 . U zel, A . : K ayseri ilin e Bağlı T om a rza ilç e M erkezi ve Altı K öyü n d e Beslenme D u ru m u ve E ğitim i Araştırması. D oçentlik T ezi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilim leri Fakültesi Ankara, 1970.
6 . H acettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölüm ü G ıda K om p ozisyon Cet- velleri-M im ograf, 1969.
7 . U zel, A .: Besin ih tiyaçları ve Standardları X X I I . M illi T ürk T ıp Kongresi R a p o ru . T ürk iye T ıp Akadem isi M ecm uası 7 : Sayı I I I - I : 1-39, 1972.
8 . K oksal, O . : T ü rk Halkının Beslenme D urum u Sorunları ve Nedenleri. X X I I M illi T ü rk T ıp K ongresi R a poru . Türkiye T ıp Akadem isi M ecm uası. 7 : Sayı I I I - 2 : 176, 1972.
9 . F A O -V V H O , C om m ittee on R equirem ent o f A scorb ic A cid , V itam in D , V itam in B2, F olate and Iron. W H O T ech n ica l R e p o rt Series, N o : 452, G eneva, 1970. 10. F A O -V V H O , C om m ittee on C alcium Requirem ents. YVHO T cch n ica l R eport
Series. N o : 250, G eneva, 1961.
11. VValker, A . R . P .: T h e H u m an R equirem en t o f C a lciu m : Should L ow Intakes be S upplem ented. A m erican Jou rn a l C linical N utrition 2 5 : 518, 1972.
