GÖRSEL KÜLTÜR KURAMINA DAYALI GRAFİK TASARIM EĞİTİMİNİN ÖĞRENCİLERİN
AFİŞ TASARIMLARINA ETKİSİ
Melike BAKAR FINDIKCI
DOKTORA TEZİ
RESİM-İŞ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren otuzaltı (36) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Melike
Soyadı : BAKAR FINDIKCI Bölümü : Resim-İş Öğretmenliği İmza :
Teslim tarihi :
TEZİN
Türkçe Adı : Görsel Kültür Kuramına Dayalı Grafik Tasarım Eğitiminin Öğrencilerin Afiş Tasarımlarına Etkisi
İngilizce Adı : Effects on Students’ Poster Designs of the Graphic Design Education Based on Visual Culture Theory
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Melike BAKAR FINDIKCI İmza:
Jüri onay sayfası
Melike BAKAR FINDIKCI tarafından hazırlanan Görsel Kültür Kuramına Dayalı Grafik Tasarım Eğitiminin Öğrencilerin Afiş Tasarımlarına Etkisi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Hülya İZ BÖLÜKOĞLU
Görsel İletişim Tasarımı Bölüm Başkanı, TOBB
Ekonomi ve Teknoloji Ünv. ………
Başkan: Prof. Dr. Vedat ÖZSOY
Sanat ve Tasarım Bölüm Başkanı, TOBB
Ekonomi ve Teknoloji Ünv. ………
Üye: Prof. Nur GÖKBULUT
Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Üye: Doç. Dr. Melek ÇAKMAK
Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı, Gazi Ünv. ………
Üye: Prof. Şeniz AKSOY
Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ………
Tez Savunma Tarihi: 04/11/2015
Bu tezin Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Unvan Ad Soyad
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü
TEŞEKKÜR
Araştırmanın gerçekleşmesinde desteklerini ve yardımlarını esirgemeyen pek çok kişi olmuştur. Öncelikle araştırmanın her aşamasında yardımcı olan benden hiçbir zaman desteğini esirgemeyen ve bilgileriyle beni yönlendiren değerli hocam, tez danışmanım Prof. Hülya İZ BÖLÜKOĞLU’na sonsuz teşekkür ederim. Değerli vaktini bana ayıran, yardımlarını esirgemeyen ve fikirleri ile yol gösteren sayın hocam Prof. Dr. Vedat ÖZSOY’a içten teşekkürlerimi sunarım.
Tez izleme komitemde yer alan değerli görüşleriyle beni yönlendiren ve katkılarıyla yol gösteren, bilgileriyle desteğini her zaman hissettiğim sayın hocalarım Doç. Dr. Melek ÇAKMAK’a ve Prof. Nur GÖKBULUT’a içten teşekkürlerimi sunarım.
Araştırma sorularının düzeltmelerinde fikirleriyle bana yardımcı olan ve önerilerde bulunan, bilgi ve tecrübeleriyle fikirlerini benimle paylaşan sayın hocam Doç. Dr. Nuray MAMUR’a ve Dr. Rukiye DİLLİ’ye çok teşekkür ederim. Araştırmanın yönteminde, soruların hazırlanmasında, analiz ve istatistik kısımlarında bana yol gösteren, önerilerde bulunan ve katkılarını esirgemeyen sayın hocam Doç. Dr. İsmail KARAKAYA’ya ve Arş. Gör. Sibel ADA’ya bilgi ve tecrübelerini benimle paylaştıkları için çok teşekkür ederim. Ayrıca araştırmanın geneli ve özellikle nitel yöntem sorularında fikirleriyle beni aydınlatan, yardımcı olan sayın Prof. Dr. Naciye AKSOY’a teşekkür ederim. Araştırmanın uygulama aşamasının gerçekleştirilmesinde bana vakit ayıran ve desteklerini esirgemeyen sayın Öğretim Gör. Veysel ŞAYLI’ya teşekkür ederim.
Çalışmanın her aşamasında, her zaman yanımda olan, benden desteklerini esirgemeyen anneme, babama, kardeşime, ablama, eşimin ailesine, eşime ve bu süreç içerisinde yeterli zaman geçiremediğim kızım Ece FINDIKCI’ya, burada adını sayamadığım tüm dost ve arkadaşlarıma teşekkür ederim.
GÖRSEL KÜLTÜR KURAMINA DAYALI
GRAFİK TASARIM EĞİTİMİNİN ÖĞRENCİLERİN
AFİŞ TASARIMLARINA ETKİSİ
(Doktora Tezi)
Melike BAKAR FINDIKCI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Kasım 2015
ÖZ
Araştırmanın temel amacı, grafik tasarım eğitimi alan öğrencilerin görsel kültürle ilgili bilgiyi edinirken, bu bilgiyi kullanarak tasarım becerileri kazanmalarıdır. Dolayısıyla çevrelerindeki görselleri ve özellikle tasarımları eleştirel bakış açısıyla değerlendirme yetisi kazanmaları da amaçlanmıştır. Görsel okuryazarlığın kazandırılmasıyla; imgeleri okumak ve onları eleştirel değerlendirmek önemlidir. Görsel kültür kuramı aracılığıyla afiş tasarımlarında anlam aramada daha derin gözlemler yapılarak, kavramların daha iyi anlamlandırılacağı düşünülmektedir. Bu nedenle görsel kültür kuramıyla ilgili bir ders programı belli bir zaman diliminde uygulanarak, programın sağladığı veriler incelenmiştir. Araştırmada uygulanmış olan öğretim programına ilişkin aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır; Öğrencilerin görsel kültür kuramıyla ilgili görüşleri nelerdir? Öğrenciler görsel kültür kuramı kapsamında bilgiyi edinebilmiş midir? Öğrencilerin öntest puan sonuçları nedir? Öğrencilerin sontest puan sonuçları nedir? Öntest ve sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Öğrencilerin afiş tasarımlarına ilişkin öz değerlendirme sonuçları nedir? Öğrenciler görsel kültür kuramında öğrendiklerini afiş tasarımlarına yansıtmışlar mıdır? Görsel kültür kuramına göre ders işleyen öğrencilerin uygulamaya ilişkin görüşleri nelerdir? Araştırma, deneysel desende tasarlanmıştır. Araştırmada veriler nitel ve nicel araştırma yöntemleri ile toplanmıştır. Bu yönüyle araştırma, karma yönteme sahiptir. Araştırmanın nicel kısmında, verilere ulaşmayı sağlayan yarı deneysel desen modeli kullanılırken, nitel kısımda ise nitel araştırma desenlerinden eylem araştırması deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2014-2015 Eğitim-Öğretim yılı II. yarıyılda Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-İş Eğitimi Anabilim Dalı, Grafik Anasanat Atölye (RS-301A) 3. Sınıf, 16 öğrenciden oluşmaktadır. Bu grubun çalışma grubu
olarak belirlenmesindeki amaç, afiş tasarımıyla ilgili daha önceden bir bilgi birikimine sahip olmaları ve afiş tasarımı yapmış olmalarıdır. Çalışma grubunun belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir örnekleme seçilmiştir. Araştırmada kontrol grubu olmadan tek gruptan oluşan yarıdeneysel model kullanılmıştır. Deney grubu oluşturulurken grubun homojen olmasına, grafik ana sanat atölye öğrencisi olmalarına dikkat edilmiştir. Araştırmada kullanılan nitel veri toplama araçları; görüşme yöntemlerinden ön görüşme formu, son görüşme formu ve öz değerlendirme formu olarak belirlenmiştir. Araştırmanın nicel veri toplama araçları ise Afişler İçin Hazırlanan Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric), Başarı Testi ve Kişisel Bilgi Formu olarak belirlenmiştir. Araştırmanın nitel araştırma yönteminde elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmiştir. Nicel araştırma aşamasında ise kullanılan performansa dayalı durum belirleme formu dereceli puanlama anahtarına göre değerlendirilmiştir. Dereceli puanlama anahtarı, öğrencilere yaptıkları çalışmaların hangi ölçütlere göre değerlendirileceğini ve performanslarının hangi düzeydeki puana denk geleceğini gösteren bir puanlama aracıdır. Başarı testinin (öntest-sontest) analizinde çalışma grubunun öntest-sontest fark puanları arasında anlamlı bir farkın olup olmadığını test etmek için t-testi kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlardan bazıları şunlardır: Öğrenciler tasarımlarında kullandıkları imgeleri neden kullandıklarına dair gerekçelerini açıklamışlardır. Öğrenciler tasarımlarında kullandıkları imgelerin anlamlarını açıklayarak, tasarımlarında olmayan ve olması gerekenler üzerinde durmuşlar ve aynı afişi tekrar yapmış olsalardı daha etkili bir tasarım için yapmak istedikleri değişikliklerden söz etmişlerdir. Ancak öğrencilerin büyük bir çoğunluğu zaman bağlamında sıkıntı yaşayarak afişlerini istedikleri biçimde bitiremediklerini vurgulamışlardır. Öğrenciler afişlerinde imgeler yaratabilmişler, bu imgeleri temsillere dönüştürebilmişler ve imge ile temsil arasındaki bağlantıyı kurarak hayal dünyalarını geliştirmişlerdir. Ancak öğrencilerden birkaçının imge ve temsil arasındaki ilişkiyi kurarken sıkıntı yaşadığı görülmüştür. Bu da öğrencilerin, tasarımlarında görsel kültür bilgilerinin yetersiz olduğunu göstermektedir. Tüm uygulamalar sonucunda öğrencilerin yaşamakta oldukları topluma, kültüre ve onun ürettiği kavramlara karşı eleştirel bir bakış açısı geliştirmeye başladıkları, görsel algılarında değişiklik olduğu ve farklı bakış açıları geliştirdikleri görülmüştür. Dolayısıyla öğrencilerin çevrelerindeki görsellere daha bilinçli bakmaya başlayarak, verilmek istenen mesajı (yananlamları) algılayabildikleri, görselleri daha iyi analiz ederek eleştirebildikleri ve görsel okuma yapabildikleri görülmüştür.
Bilim Kodu :
Anahtar Kelimeler : Görsel Kültür Kuramı, Görsel Algı, İmge, Temsil, Grafik Tasarım, Resim-İş Eğitimi, Görsel Sanatlar Eğitimi.
Sayfa Adedi : 212
EFFECTS ON STUDENTS’ POSTER DESIGNS OF THE
GRAPHIC DESIGN EDUCATION BASED
ON VISUAL CULTURE THEORY
(Ph.D Thesis)
Melike BAKAR FINDIKCI
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
November 2015
ABSTRACT
This thesis mainly aimed to ensure that the students having graphic design education utilize their visual culture information in order to develop design skills. Therefore, the study also aimed to equip these students with the ability to evaluate from a critical perspective the visuals and, particularly, designs they are exposed to in their surroundings. Once visual literacy is achieved, it is important to read and make critical evaluations of images. Visual culture theory is thought to enable deeper observations during the search for the meaning of poster designs, by this way, making a better explanation of the meaning the design has. For this reason, a course schedule related to visual culture theory was applied for a specific period of time in the scope of this thesis study in order to analyze the data to be produced by the schedule. Following questions were tried to be answered in relation to the course schedule implemented: What does the study group think about visual culture theory? Has the study group been able to obtain information in the scope of visual culture theory? What are the pre-test scores of the study group participants? What are the post-test scores of the study group participants? Is there a statistically significant difference between the pre-test and post-test scores of the study group? What are the self-evaluation results of the study group participants regarding their poster designs? Have the study group participants been able to reflect what they have learned from visual culture theory into their poster designs? What are the opinions of study group participants, who received education according to visual culture theory, about the implementation? This thesis study adopted experimental design. Study data were collected via qualitative and quantitative research methods. From this aspect, the study has a mixed method. While quasi-experimental design method was adopted in the quantitative part of the study, action research method -among the qualitative research designs- was adopted in the qualitative part of the
study. Study group consisted of 16 (sixteen) 3rd grade students who took the course of Graphics Studio (RS-301A) from the Division of Art Education, in the Department of Fine Arts Education of Faculty of Education of Gazi University in the 2nd half of 2014-2015 academic year. This group was selected due to their prior poster design knowledge and former poster design experiences. Among the purposeful sampling methods, easily-accessible sampling method was used while deciding the composition of study group. In this study, quasi-experimental design was used without a control group. While creating the experimental group, special importance was attached to the homogeneity of the group which consisted only of graphic major art workshop students. Qualitative data collection tools used in the study are pre-interview form, final-interview form and self-evaluation form among interview methods. Quantitative data collection tools are Analytic Scoring Key Prepaid for Posters (Rubric), achievement test and personal information form. Study data obtained via qualitative research method were analyzed according to content analysis. Performance-based statement form was analyzed according to rubric scoring key in the quantitative research process. Rubric key is a scoring key which shows students the criteria they should consider in evaluating their works and the grade of the score which corresponds to their performance. T-test was adopted in the content analyses of the achievement test (pre-test – post-test) in order to test statistical significance of the difference between the pre-test and post-test scores the study group participants. Main results obtained from the study can be summarized as follows: Students explained the reasons of using specific images in their designs. By explaining the meanings of the images they used in their designs, they focused on what should be included in and excluded from their designs and listed the possible changes they would have made to turn their design into a more effective one if they had been given a re-design chance. However, most of the students emphasized time limitations which prevented them from finalizing their designs as they had planned. They were able to create images in their designs, turn these designs into representations and develop their imaginary world by creating a connection between the image and the representation. However, a few students had difficulty in establishing a connection between the image and the representation, which shows that these students had insufficient visual culture knowledge. At the end of all implementations, students were noticed to have started adopting a critical approach towards the society they live in and the culture and concepts produced by the latter and to have changed their visual perceptions and developed different perspectives. Therefore, students were observed to have started seeing the visuals in their surroundings more consciously, to understand the message (connotations) tried to be given, to criticize visuals by analyzing them better and to achieve visual literacy.
Science Code :
Key Words : Visual Culture Theory, Visual Perception, Image, Representation, Graphic Design, Art Education.
Page Number : 212
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR ... iv
ÖZ ... v
ABSTRACT ... vii
İÇİNDEKİLER ... ix
TABLOLAR LİSTESİ ... xiii
RESİMLER LİSTESİ ... xv
ŞEKİLLER LİSTESİ ... xvii
BÖLÜM I. GİRİŞ ... 1
1.1. Problem Durumu ... 1 1.2. Araştırmanın Amacı ... 3 1.3. Araştırmanın Önemi ... 5 1.4. Varsayımlar ... 6 1.5. Sınırlılıklar ... 6 1.6. Tanımlar ... 7BÖLÜM II. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 9
2.1. Grafik Tasarım ... 9
2.1.1. Grafik Tasarım Nedir? ... 9
2.1.2. Grafik Tasarımın Tarihçesi ... 13
2.1.3. Türkiye’de Grafik Tasarım ... 18
2.1.4. Türkiye’de Grafik Tasarım Eğitimi ... 21
2.1.5. Grafik Tasarım Ürünü Olarak Afiş ... 23
2.2. Afiş Tasarımı ... 24
2.2.1. Afişin Tanımı ... 24
2.2.2. Afişin Özellikleri ... 25
2.2.3. Afiş Çeşitleri ... 27
2.2.3.2. Sosyal Afiş ... 27
2.2.3.3. Reklam Afişi ... 28
2.3. Afişin Tarihsel Gelişimi ... 29
2.3.1. XX. Yüzyıl Öncesi Afiş ... 30
2.3.1.1. Arts and Crafts ... 32
2.3.1.2. Art Nouveau ... 32
2.3.1.3. Jugendstil... 38
2.3.2. XX. Yüzyılda Modernist Yaklaşımlar ... 39
2.3.2.1. Fütürizm ... 39
2.3.2.2. Dada ... 40
2.3.2.3. Konstrüktivizm ... 41
2.3.2.4. Bauhaus Okulu ve Yeni Tipografi ... 43
2.3.2.5. De Stijl ... 46
2.3.2.6. Uluslararası Tipografik Stil (İsviçre-1950) ... 47
2.3.3. Savaş ve Propaganda ... 49
2.4. Türkiye’de Afişin Tarihsel Gelişimi ... 54
2.5. Görsel Kültür ... 55
2.5.1. Kültürün Tanımı ... 55
2.5.2. Görsel Kültürün Tanımı ... 57
2.5.3. Görsel Kültür Kuramı ve Tarihsel Gelişimi ... 65
2.5.4. Görsel Kültür Kuramını Oluşturan Temel Kavramlar ... 71
2.5.4.1. Görsel Algı ... 71
2.5.4.2. İmge ... 73
2.5.4.3. Eleştirel Düşünme ... 75
2.5.4.4. Temsil... 76
2.5.5. Postmodernizm ve Küreselleşme ... 78
2.5.6. Postmodernizmin Afiş Tasarımına Etkisi ve Görsel Kültür ... 80
2.5.7. Görsel Kültür Bağlamında Afiş Tasarımlarında Değerlendirme Kriterleri ... 86
2.5.7.1. Mesaj ... 86
2.5.7.2. Mesaj-Algı-İmge Bütünlüğü ... 86
2.5.7.3. Sözel Hiyerarşi ... 89
2.5.7.4. Farkedilirlik ve Temsil ... 89
2.6. İlgili Araştırmalar ... 102
BÖLÜM III. YÖNTEM ... 109
3.1. Araştırmanın Modeli ... 109
3.2. Çalışma Grubu ... 113
3.3. Veri Toplama Araçları ... 115
3.3.1. Görüşme ... 116
3.3.2. Öz Değerlendirme Formu ... 117
3.3.3. Afişler İçin Hazırlanan Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric) ... 117
3.3.4. Başarı Testi ... 119
3.3.5. Kişisel Bilgi Formu ... 120
3.4. Verilerin Toplanması ... 120
3.5. Verilerin Analizi ... 123
3.5.1. Verilerin Kodlanması ... 124
3.5.2. Temaların Bulunması ... 124
3.5.3. Kodların ve Temaların Düzenlenmesi ... 124
3.5.4. Bulguların Tanımlanması ve Yorumlanması ... 125
3.6. Geçerlik-Güvenirlik ... 126
3.6.1. Geçerlik ... 126
3.6.2. Güvenirlik ... 127
3.7. Araştırmacının Rolü ... 131
BÖLÜM IV. BULGULAR VE YORUM ... 133
4.1. Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 134
4.1.1. Ön Görüşme Formuna İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 134
4.2. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 147
4.3. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 151
4.4. Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 164
4.5. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 167
4.5.1. Son Görüşme Formuna İlişkin Bulgular ve Yorumlar ... 167
BÖLÜM V. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 173
5.1. Sonuçlar ... 173
5.1.1. Öğrencilerin Görsel Kültür Kuramıyla İlgili Görüşlerine Yönelik Sonuçlar ... 173
5.1.2. Çalışma Grubu Görsel Kültür Kuramı Kapsamında
Bilgiyi Edinebilmelerine İlişkin Sonuçlar ... 174
5.1.3. Çalışma Grubunun Afiş Tasarımlarına İlişkin Öz Değerlendirmelerine Yönelik Sonuçlar ... 176
5.1.4. Çalışma Grubunun Görsel Kültür Kuramına Yönelik Öğrendikleri Bilgileri Afiş Tasarımlarına Yansıtmalarına İlişkin Sonuçlar ... 178
5.1.5. Görsel Kültür Kuramına Göre Ders İşleyen Çalışma Grubunun Uygulamaya İlişkin Görüşlerine Yönelik Sonuçlar ... 179
5.2. Öneriler ... 180
5.2.1. Araştırmacılara Yönelik Öneriler ... 180
5.2.2. Uygulayıcılara Yönelik Öneriler ... 181
KAYNAKLAR ... 183
EKLER ... 197
Ek-1. Öğrenci Afişleri ... 199
Ek-2. Öğrenci Ön Görüşme Formu ... 202
Ek-3. Öz Değerlendirme Formu ... 203
Ek-4. Başarı Testi ... 204
Ek-5. Afişler İçin Hazırlanan Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric) ... 205
Ek-6. Kişisel Bilgi Formu ... 206
Ek-7. Son Görüşme Formu ... 207
Ek-8. Uygulama İzni ... 208
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Alt Amaçlar Doğrultusunda Uygulanan Veri Toplama Teknikleri ... 111
Tablo 2. Araştırmanın Aşamaları ... 112
Tablo 3. Çalışma grubuna ait yaş istatistikleri ... 113
Tablo 4. Çalışma Grubuna Ait Betimsel İstatistikler ... 115
Tablo 5. Ders Programının Genel Planı ... 122
Tablo 6. Haftalık Ders Planı ... 122
Tablo 7. Puanlayıcılar Arası Tutarlığı Belirlemeye Yönelik Olarak Spearman Korelasyon Katsayısı ... 128
Tablo 8. Landis ve Koch (1977) Tarafından Sunulan Κ Değerleri Yorumlama Tablosu ... 128
Tablo 9. Ölçütlere Göre Fleiss Kappa Katsayısı (κ) Değerleri ... 129
Tablo 10. Madde Toplam Korelasyonu ... 129
Tablo 11. Test Maddelerinin Güçlük ve Ayırtedicilik İndexleri (Madde Toplam Korelasyonları) ... 130
Tablo 12. Test Analizleri ... 131
Tablo 13. Öğrencilerin Çevrelerindeki Tasarımlarda Gözlemledikleri Görsellere İlişkin Görüşleri (Ön Görüşme) ... 134
Tablo 14. Görsellerin Hangi Kitle İletişim Araçlarıyla Ulaştığına İlişkin Öğrenci Görüşleri (Ön Görüşme) ... 136
Tablo 15. Fotoğraf, Resim, Afiş ve Reklamlar Gibi Görsellerde Ne Tür İmgeler Kullanıldığına İlişkin Öğrenci Görüşleri (Ön Görüşme) ... 138
Tablo 16. Görsellerde Kullanılan İmgelerin Neyi Temsil Ettiğine İlişkin Öğrenci Görüşleri (Ön Görüşme) ... 140
Tablo 17. Görsel İmgelerin Bireylerin Davranışlarını Nasıl Etkilediğine İlişkin Öğrenci Görüşleri (Ön Görüşme) ... 141
Tablo 18. Görsel İmgelerin Öğrencilerin Yaşamlarını Nasıl Etkilediğine İlişkin Öğrenci Görüşleri (Ön Görüşme) ... 145
Tablo 19. Eğitim Öncesi Uygulanan Başarı Testinin Oransal Dağılımı ... 147 Tablo 20. Eğitim Sonrası Uygulanan Başarı Testinin Oransal Dağılımı ... 148 Tablo 21. Eğitim Verilmeden Önce ve Eğitim Verildikten Sonra Uygulanan Başarı
Testinin İstatistiksel Analizi ... 150 Tablo 22. Öğrenciler Tarafından Oluşturulan Afişlere Ait Uzman Değerlendirmesi
Sonucunda Elde Edilen Ölçümler (Rubric) ... 165 Tablo 23. Öğrencilerin Görsel Kültür Kuramı Konusunun Anlatımı Sonundaki Bakış
Açılarına İlişkin Görüşleri (son Görüşme) ... 167 Tablo 24. Öğrencilerin Görsel Kültür Kuramı Konusunun Anlatımı Sonunda Bakış
Açılarında Nasıl Değişiklikler Olduğuna İlişkin Görüşleri (Son Görüşme) .... 169 Tablo 25. Öğrencilerin Tasarımlarında Nasıl Değişiklikler Olduğunu İlişkin
RESİMLER LİSTESİ
Resim 1. Herbert Matter, Afiş (1934) ... 14
Resim 2. Eugéne Grasset, Encre L.Marquet, Afiş 1892 ... 33
Resim 3. James Pryde, Afiş ... 34
Resim 4. Eugéne Grasset, Tiyatro Afişi (1889) ... 35
Resim 5. A. Mucha, 1897, F. Champenois bisküvileri afişi ... 36
Resim 6. Théophile-Alexandre Steinlen, Gölge Oyunu İçin Afiş (1896) ... 36
Resim 7. Jules Chéret, Afiş ... 37
Resim 8. Henri De Toulouse-Lautrec, Tiyatro Afişi (1892) ... 38
Resim 9. Ludwing Hohlwein, “Das Kleine Stubchen” Afişi ... 39
Resim 10. F.T. Marinetti, 1919, “Onun Yatağında Bir Gece”, Tipografik Düzenleme ... 40
Resim 11. John Hearfield, “Adolf The Superman” Fotomontaj Afiş (1932) ... 41
Resim 12. El Lissitzky, 1919, “Beyazları Kırmızı Kamayla Vurun” Politik Afiş... 43
Resim 13. Moholy-Nagy, Pneumatik Afiş Tasarımı ... 44
Resim 14. P. Behrens, 1907, Aeg Şirketi İçin Afiş Tasarımı ... 45
Resim 15. J. Schmidt, 1923, Bauhaus Sergi Afişi ... 45
Resim 16. Günther Kieser, Essen Caz Yaşami Konseri Için Afiş ... 46
Resim 17. Julius Klinger, 1913, “Hermanns & Froitzheim” Gömlekleri Reklam Afişi ... 47
Resim 18. Augausche, 1970, Kanton Bölgesi Festival Afişi ... 48
Resim 19. Josef Müller-Brockman, 1959, Etkinlik Afişi ... 49
Resim 20. Alfred Leete, 1914, “Ülkenin Sana İhtiyacı Var”... 50
Resim 21. M. Flagg, 1917, “Seni İstiyorum, Birleşik Devletler İçin” ... 50
Resim 22. Nazi Propaganda Afişi ... 51
Resim 23. Nazi Propaganda Afişi ... 52
Resim 24. Perçinci Rosie, Amerikan Propaganda Afişi ... 53
Resim 25. Lester Beall, “Light”, Rural Electrification Adminstration ... 53
Resim 26. Roman Kalarus, “Yaz Ortası Gece Düşü” Willeam Shekaspeare Tiyatro Oyunu Afiş. (Polonya Afişi) ... 83
Resim 27. S. Sagmeister, 1998, Lou Reed Afişi ... 84
Resim 28. Somarec Marka Tekerlek Afişi (2008) ... 85
Resim 29. K4 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 153
Resim 30. K7 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 154
Resim 31. K12 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 155
Resim 32. K13 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 156
Resim 33. K1 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 157
Resim 34. K2 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 159
Resim 35. K8 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 160
Resim 36. K9 Kodlu Öğrencinin Afiş Tasarımı ... 161
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Yaşam Biçimi ve Tüketici Davranışı ... 63
Şekil 2. İmge Soyağacı. ... 93
Şekil 3. Katılımcıların Cinsiyete Göre Dağılımı... 113
Şekil 4. Mezun Olunan Lise... 114
Şekil 5. Anne Çalışma Durumu ... 114
Şekil 6. Anne Eğitim Durumu ... 114
Şekil 7. Baba Eğitim Durumu ... 115
Şekil 8. Çalışma Grubu Öğrencilerinin Kodlanma Şeması ... 133
Şekil 9. Eğitim Verilmeden Önce ve Eğitim Verildikten Sonra Uygulanan Başarı Testinin Ortalama Puanları ... 151
BÖLÜM I
GİRİŞ
Bu bölümde, araştırmanın problemi, amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıkları ve araştırmayla ilgili tanımlar alt başlıklar şeklinde yer almaktadır.
1.1. Problem Durumu
Araştırma, belli başlı tarihsel olaylar, ekonomik, sosyolojik ve politik düşünce biçimlenmelerinin afişe yansımaları ve bu etkiler bağlamında şekillenen afiş tasarımlarının topluma nasıl yansıdığına ilişkin bir anlamayı hedeflemiştir.
Afiş tasarımları birer kültür elemanı olmaları bakımından daima toplumla etkileşim içindedir. Bu etkileşim iki yönlüdür. Toplumsal süreçler afiş üretimlerini etkilerken afişler de toplumların değişimine etki etmektedir. Barnard’ın (2002) çalışmasında ifade ettiği gibi görsel kültürün toplumu üreten, koruyan ve dönüştüren etkileri vardır. Görsel kültürü besleyen bir alan olarak afiş tasarımları; tasarım öğe ve ilkeleri, yazı karakterleri, figürler ve hatta basım biçimi ve teknolojisi tarihsel süreçlerden etkilenerek, çağının özelliklerini taşıyarak, toplumların düşünsel, ekonomik, sosyolojik ve teknolojik yapısına ışık tutmaktadırlar.
Görsel okuryazarlığın kazandırılmasıyla; imgeleri okumak, onları eleştirel değerlendirmek ve onların yaratım sürecini döngüsel bir bütünlük içinde düşünmenin önemli bir yetenek olduğunun anlaşılması gerekmektedir. Görsel kültür kuramı aracılığıyla afiş tasarımlarında anlam aramada klasik anlamlandırmaya göre daha derin gözlemler yapılarak, kavramların daha iyi anlamlandırılacağı düşünülmektedir.
İmgenin kökenleri ise, paleolitik çağlardan bu yana insanların yaşadığı her yerde varolmuştur. Paleolitik çağ öncesinin insanları resimler çizerek, yazıdan önce işlevsel imgeyi keşfetmişlerdir. Üretilen imgelerin temsil ettiği kavramları ise çağın ve toplumun
koşulları belirlemektedir. Bu bağlamda ilk dönem matbaa çağıdır, bunu sanat çağı izler, renkli televizyonla da görsel çağ başlamıştır (Yücel, 2013, s. 27).
Günümüz dünyasında imgelerin, neredeyse yaşantımızın gerçekliğini gölgede bırakabileceği düşünülmektedir (Robins, 2013, s.11). Bu yeni vizyon ve imge teknolojilerine büyük ilgi gösterilirken, toplumsal ve kültürel alanda radikal dönüşümlere sebep olduğunu düşünenler de bulunmaktadır. Beklenmedik bir şekilde “imge devrimi” yaşadığımıza vurgu yapılırken bunun da postmodern dönemle bağlantılı olduğu ileri sürülmektedir (Robins, 2013, s.22). Postmodern dediğimiz parçalara bölünmüş kültür ise en iyi görsel olarak anlaşılmakta ve ifade edilmektedir. Görsel kültürün tarihini mağara dönemlerine kadar götürsekde medyanın etkin gücüyle birleştiği zaman başka bir boyut kazanmaktadır. Medya ise postmodern çağın tüm gereksinimlerine cevap verebilmek için üretmiş olduğu görsel kültür ürünleri ile kültürün biçimlenmesinde büyük önem taşımaktadır (Çitci, 2009).
Günümüzde herkes birer imge tüketicisidir. İmgeler, ekranlar, kitaplar, basın, reklam, afiş ve bilbord gibi kitle iletişim araçlarıyla bizi her gün karşı karşıya getirmektedir. Bu imgeler birey tarafından çoğunlukla düz anlamlarıyla tüketilmektedir. İmgelerin yoğunluğu göz önüne alındığında yolda yürürken ya da taşıttayken karşımıza çıkma hızları düşünülürse olağan bir durum gibi görünmektedir. Bu bağlamda da birey her gün üzerine gelen görsel iletilerin büyük bölümüne kör durumdadır (Yücel, 2013, s.11). Bu durum gündelik hayatımızda görsel düşünme olanaklarının hızla arttığı ve yazınsal düşünmeyi geride bıraktığının bir göstergesidir. Algılarımızı yönlendirmede artık görsel ortamlar ve olanaklar çok daha önemli hale gelmekte ve toplumsal süreçlere de etkisi daha güçlü olmaktadır (Çitci, 2009). Dolayısıyla güncel kültürümüzde yer alan sıradan ve farklı imge kullanımlarını ortaya çıkarmak, onları daha iyi anlayarak yorumlayabilmek, çözümleyebilmek ve onlara edilgen olarak maruz kalmamak için imgeleri okumamız gereklidir (Yücel, 2013, s.12).
Bir imgenin tanınması bile belli bir eğitim gerektirmektedir. Bu eğitim bizim toplumumuzda genellikle doğaldır. Günlük hayatımızda bilinçli olarak ya da olmayarak imgeleri yorumlarız. Otomobil kullanırken reklamları, trafik işaretlerini ve daha birçok şeyi algılar, bunu yaparken de genellikle konuşur ya da radyo dinleriz. Böylece bu imgeleri algılayıp yorumlamak için önemli bir çabaya girmediğimiz görülmektedir (Yücel, 2013, s.68). Buna teknolojinin hızlı gelişimi de eklenince, görselliğin egemen olduğu bir dönemle karşı karşıya kalmaktayız. Bu bağlamda medya devreye girerek reklam kampanyalarıyla, imajlar, yaşam
biçimleri ve yeni bakış açıları sunarak yeni bir toplumsal süreç meydana getirmektedir (Çitci, 2009).
Ancak imgeleri yorumlarken bellek, stereotip ve imgenin baştan çıkarma niteliği de etkilidir. Stereotip, imgelerden beklentilerimizi biçimlendirerek nesnel bir yorum yapmamızı engellemektedir. Ayrıca görsel iletilerin çözümlenmesini beklentilerimiz ve isteklerimiz de yönlendirmektedir (Yücel, 2013, s.70). Bu durumda grafik tasarım eğitiminde öğrencilerin tasarımlarına görsel kültürün nasıl yansıdığı sorusunu akla getirmektedir.
Bu araştırmada görsel kültür olarak nitelendirilen kavram, öğrencilerin içinde yaşadıkları kültür içersinde, birbirleriyle iletişimlerinde, günlük yaşamlarında gördükleri imgeleri anlamayı ve afiş tasarımlarına yansıtabilmeyi içermektedir. Bu bağlamda Görsel Kültür Kuramına Dayalı Grafik Tasarım Eğitiminin Öğrencilerin Afiş Tasarımlarına etkisi nedir? sorusuna cevap aranmıştır. Bu araştırmanın görsel kültür kuramının öğrencilerin afiş tasarımlarına katkı sağlayacağı düşünülmüştür.
Grafik tasarım eğitimi alan öğrencilerin eleştirel bakış açılarının geliştirilmesi; görsel kültür bağlamında imgeleri tanıma, anlamlandırma ve tasarımlarında kullanabilme becerileriyle gerçekleşmektedir. Bu bağlamda da öğrencilerin imgeler üzerinde düşünerek bir üstdil üretmelerine yardımcı olması için görsel kültür kuramından faydalanılması gerektiği düşünülmektedir.
Bu araştırma ile öğrenciler, grafik tasarım ürünleri ve kitle iletişim araçlarındaki imgelere nasıl bakmaları gerektiğini ve onları nasıl anlamlandıracaklarını, nasıl yorumlayacaklarını ve tasarımlarına nasıl yansıtacaklarını öğrenmeleri bakımından farkındalık kazanacaklardır. Böylece tasarımlardaki üst anlamları okuyabileceklerdir. Dolayısıyla tasarlayacakları çalışmalarda da üst anlamları kullanma becerisi kazanacaklardır.
1.2. Araştırmanın Amacı
Grafik sanatlar, sadece toplumun tüketmesine yönelik kullanılmadığı gibi toplumun etik, kültür ve sanat değerlerinin gelişmesine de katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda içinde yaşadığımız tüketim toplumunda bizi adeta tutsak eden yoğunluktaki görsellerin etkilerinden kurtulabilmemiz için bireylerin bilinçlendirilmesine ihtiyaç vardır (İz Bölükoğlu, 2004a).
Dolayısıyla bu araştırma ile öğrencileri eleştirel düşünmeye yönelterek, düşünen ve eleştiren bireyler olmaları sağlanarak yaşanan çağın öngördüğü biçimde üretici bireyler olmalarının
önü açılabilir. Böylece öğrencilerin olaylara, olgulara, yapılan afişlere ve yaptıkları çalışmalara tek bir bakış açısıyla bakmak yerine, farklı bakış açılarıyla bakmaları, üzerinde düşünerek tartışma ortamı yaratmaları mümkün olabilecektir. Eleştirel düşünen birey yaratıcı düşünme becerilerine sahip olur ve yeni düşünceler üretebilir.
Görsel kültür çalışmalarının temelinde de eleştirel düşünme vardır. Görsel kültür çalışmalarında yapılan analizler, öğrencilerin imge yaratma sürecinde çeşitli yargılara ulaşması ve kimi imgelerin görsel bir biçimde dışa vurulabildiğinin farkına varmasında önemli rol oynamaktadır. Ayrıca, imgelerin birbirleriyle ilişkilendirilmesinde ve kimi imgelerin kültürle biçimlendiğinin farkına varılmasında yine görsel kültür çalışmaları etkili bir yöntem olarak ele alınabilir.
Bu çalışmada da, “Görsel Kültür Kuramına Dayalı Grafik Tasarım Eğitiminin Öğrencilerin Afiş Tasarımlarına Etkisi”nin nasıl olduğu araştırılmıştır. Bu amaç doğrultusunda öğrencilerin görsel kültürle ilgili bilgiyi edinmeleri ve bu bilgileri kullanarak tasarım becerilerinin artması hedeflenmiştir. Öğrencilerin, görsel kültüre yönelik görme pratiklerinin geliştirilmesi, görsel imgelerde temsil edilen kavramların kültürel yaşam üzerindeki etkisi ve görsel kültürün grafik tasarım eğitimi bağlamında değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca görüntüleri eleştirel bakış açısıyla değerlendirme yetisi kazanmaları da hedeflenmiştir.
Araştırmada çalışma grubunda yer alan öğrencilere görsel kültür kuramı ile ilgili örnek tasarım ürünlerinin seçilmesinde en önemli ölçüt, uluslararası bir niteliğe sahip olan afiş, reklam filmi, çizgi film, gazete ve dergi gibi görüntülerden oluşan zengin bir görselliğe sahip olmasıdır. Her bir görsel tasarım ürünü R. Barthes’in 3 aşamalı çözümleme stratejisi doğrultusunda yorumlanmıştır. Bunlar;
Dilsel mesajlar (The linguistic message)
İfade edilen imge (Düz anlam) (The denoted image) Çağrıştıran imge (Yan anlam) (The connoted image).
Barrett’e göre bu üç unsura odaklanarak görsel imgelerin temel yapıları çözümlenebilir. Düz anlamlar görselde harfi harfine görülen şeylerdir. Yan anlam ise ima edilen şeylerin ne olduğunu ya da ne gösterildiğini ve nasıl gösterildiğini kapsamaktadır (Barrett, 2003). Araştırma konusu olan görsel kültür kuramına dayalı grafik tasarım eğitiminin öğrencilerin afiş tasarımlarına etkisini görebilmek için alt amaçların şunlar olması planlanmıştır;
1. Öğrencilerin Görsel Kültür kuramıyla ilgili görüşleri nelerdir?
2. Öğrencilerin Görsel Kültür kuramı kapsamında bilgiyi edinebilmiş midir? a) Öğrencilerin öntest puan sonuçları nedir?
b) Öğrencilerin sontest puan sonuçları nedir?
c) Öntest ve sontest puanları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 3. Öğrencilerin afiş tasarımlarına ilişkin öz değerlendirme sonuçları nedir?
4. Öğrencilerin Görsel Kültür kuramında öğrendiklerini afiş tasarımlarına yansıtmışlar mıdır?
5. Görsel kültür kuramına göre ders işleyen öğrencilerin uygulamaya ilişkin görüşleri nelerdir? sorularına yanıt aranmıştır.
1.3. Araştırmanın Önemi
20. yüzyılda insanlık tarihini değiştiren savaşlar, ekonomik yenilikler, çöküşler, politik, teknolojik, bilimsel devrimler gibi pek çok olaya ve gelişmeye sahne olduğu görülmektedir. Afiş tasarımları da dünyada meydana gelen bu olayların etkisinde gelişerek, yaşanılan tarihi süreçlerin tanıklıklarını yansıtmaktadır. Geçtiğimiz yüzyıldan günümüze kadar afiş tasarımı önemini her zaman korumuştur. Çünkü kurum ve kuruluşların kitlelere ulaşma çabaları her zaman olmuştur (Çitci, 2009).
Kitle iletişim araçlarının verdiği sonsuz imkânlar dâhilinde görsel bir çağ yaşamaktayız. Görsel kültürün egemenliğindeki bu yeniçağda, imgelerin merkezde bulunduğu bir durum yaşanmaktadır. Yaşadığımız görsel çağda, görüntüler/imgeler insanları etkisi altına almaktadır. Bunun temel nedenleri arasında teknolojinin hızla gelişimiyle, kitle iletişim araçları ve kişisel bilgisayarların gelişimi gösterilebilir. Kitle iletişim araçlarının kendine özgü söylem yapısıyla ürettiği iletilerin eleştirel gözle algılanması, değerlendirilmesi ve anlamlandırılması gerekmektedir (Batı, 2013, s.35).
Görsel mesajları doğru olarak yorumlamak ve aynı zamanda böylesi mesajları yaratmak amacıyla öğrenilen yetenek görsel okuryazarlıktır (Alpan-Bangir, 2008). İnsanlar içinde yaşadıkları dünya ile görsel işitsel kitle iletişim araçlarının sunduğu dünyadan bir anlam çıkarmak, gösterilen enformasyonun ötesine gitmek, gözlediklerine bir anlam vermek isterler. Bu nedenle araştırma, imgelerin neyi temsil ettiği, tasarımdaki işlevi, oluşturduğu üst anlamları okuyabilme ve tasarım becerileri kazanma açısından önemlidir.
Çalışma grubunun görsel kültüre yönelik görme pratiklerinin geliştirilmesi, görsel imgelerin kültürel yaşam üzerindeki etkilerini doğru değerlendirebilmeleri ve bunları grafik tasarım eğitimi süreçlerinde yer verebilmeyi öğrenebilmeleri önemlidir (Mamur, 2014).
Dolayısıyla araştırmada Görsel Kültür’ün grafik tasarım eğitiminde yer alması ve öğrencilerin bilgilendirilmeleri, algılarının genişletilmesi ve yüzeysel bakış açışından kurtulmaları bakımından önem taşımaktadır. Çağdaş afiş tasarımları üzerinden görsel kültür kuramı araştırılıp, öğretileceğinden dolayı bu çalışma diğer çalışmalardan ayrılmaktadır. Bu yönüyle araştırma önem teşkil etmektedir.
Bu araştırmayla birlikte grafik tasarım eğitimi alan öğrencileri güncel gelişmelerden haberdar olmalarına, farkındalık ve eleştirel bakış açısı kazanmalarına kaynaklık edeceği umulmaktadır.
1.4. Varsayımlar
1. Çalışma grubunun, afiş tasarımı konusunda yeterli bilgiye sahip olduğu, 2. Çalışma grubunun, afiş tasarımlarında anlatım becerilerini geliştireceği, 3. Görsel kültür kuramının grafik tasarım eğitim sürecine katkı sağlayacağı,
4. Araştırmaya katılacak öğrencilerin araştırmada kullanılan veri araçlarında yer alan tüm formları samimi bir şekilde cevaplandıracağı,
5. Araştırmacının verileri uygulamada tarafsız olduğu varsayılmıştır.
1.5. Sınırlılıklar
Bu araştırmada:
1. Afiş tasarımları, Görsel Kültür kuramını oluşturan temel kavramlardan oluşan değerlendirme kriterleri ile,
2. Araştırma Grafik tasarım eğitimi uygulamalarından olan afiş tasarımıyla,
3. Araştırma Eğitim Fakültelerinin Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Grafik Tasarım Eğitimi veren yükseköğretim kurumuyla,
4. Araştırma yukarıda belirtilen yükseköğretim kurumunda 16 grafik anasanat dalı 3. sınıf öğrencisi ile,
5. Zaman açısından 2014-2015 eğitim-öğretim yılı ile, 6. Öğrenci çalışmaları afiş çalışmalarıyla,
7. Konunun zor olması ve öğrencilerin daha önce afiş tasarımı yapmış olmaları araştırma süresinin altı hafta ile sınırlı olmasına sebep olmuştur.
1.6. Tanımlar
Afiş: Bir haberi, bir olayı, siyasal, sosyal, ekonomik, sanatsal ve kültürel açıdan, topluma
duyurmak amacıyla değişik yüzeyler üzerine yapılan ve belirli boyutlarda köy, kasaba ve şehirlerin çeşitli yerlerine asılan duyurulardır (Tepecik, 2002, s.72).
Görsel Kültür: görsel deneyimin ve görselleşmiş konunun sosyal sistemler, pratikler ve
yapılar içerisinde nasıl oluşturulduğunu yorumlamaya çalışmaktadır (Tavin, 2003, s.209).
Grafik Tasarım: Görsel bir iletişim sanatıdır. Birinci işlevi de, bir mesaj iletmek ya da bir
ürün ya da hizmeti tanıtmaktır (Becer, 1999, s.33).
Kültür: Toplum, insanoğlu, eğitim süreci ve kültürel içerik gibi değişkenlerin ve bunlar
arasındaki karmaşık ilişkilerin bir işlevi (Güvenç, 1999, s.101).
Tasarım: Bir plana göre üretmek, tasarlamak, oluşturmak ya da inşa etmek. Başka estetik
nesnelerin üretiminde olmak üzere yeteneğin ve yaratıcı hayal gücünün bilerek veya bilmeyerek kullanımı (Webster Dictionary).
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Bu bölümde, araştırmanın amacıyla ilgili alanyazın incelenmiştir. Öncelikle grafik tasarımın tanımı, grafik tasarımın tarihçesi ve afiş tasarımının tarihçesine değinilmiştir. Bir sonraki bölümde kültür, görsel kültürün tanımı ve görsel kültür kuramına ilişkin bilgiler sunulmuştur.
2.1. Grafik Tasarım
2.1.1. Grafik Tasarım Nedir?
Eski Yunancadaki grapnein (yazmak) kelimesinden dilimize geçen grafik kavramı, harfleri, sözcükleri, tümceleri, fotoğrafları, biçimleri, renkleri kâğıt üzerinde belli bir zevk doğrultusunda oranlı yerleştirme işi olup, bu yerleştirmede yenilik ve çekicilik oluşturma sanatıdır (Batı, 2012, s.52).
Odabaşı’na (2002, s.17) göre, grafik kelimesi genel anlamı ile tüm sanatsal teknik ve endüstriyel resim yazı ve çizimleri, çoğaltma tekniklerini, baskı için boyama ve çizim teknikleriyle yapılan resimleri kapsayabilmektedir. Bu nedenle grafik sanatlar denince yazılmış, çizilmiş baskı amacıyla resmedilmiş özgün resimlerle bunların üretilmişleri anlaşılmaktadır.
Tasarım, günümüzde sürekli telaffuz edilen; türlü meslek dallarının çalışma alanlarına hitap eden, bu meslek dalları arasında gün geçtikçe anlamı gitgide artarak genel bir çerçeve niteliği kazanan bir kavramdır (Armutçu, 2006). Günümüzde oldukça sık kullanılan, etkileyici bir sözcük olan ve bütün sanatların temelinde bulunan tasarım olgusu ise, oluşturulacak yapının organizasyonu ile ilgili her türlü faaliyeti içine almaktadır. Tasarım; bir model, kalıp ya da süsleme yapmak değildir (Becer, 1999, s.32). Bir kuruluşun, bir ürünün, olayın, yaşantının
duyuru ve tanıtım amaçlı olarak iletişim kanalları yaratacak şekilde yeni bir varoluş biçimine dönüşmesidir (İz-Bölükoğlu, 2004).
Grafik tasarım, okunan/izlenen görüntülerin belli bir düzende tasarlanması olarak da tanımlanmaktadır. Çok sayıda tanımı olmasına rağmen, en önemli özelliği planlama olan tasarım, belirli bir amaç gözeten yaratıcı bir eylemdir. Planlamanın olduğu her yerde tasarımdan bahsetmek mümkündür (Batı, 2012, s.52). Grafik tasarım, fikirleri, kavramları, metin ve görselleri alarak onları baskı, elektronik veya diğer süreçlerden geçirip görsel anlamda çarpıcı bir biçimde sunmaktadır. İletişim sürecinin kolaylaşması adına, içeriğe düzen ve yapı sağlarken mesajın hedef kitle tarafından alınması ve anlaşılmasına yardımcı olur (Ambrose ve Harris, 2012, s.10).
İngilizcede design olarak nitelendirilen tasarım sözlük anlamı ile zihinde kurmak, niyet etmek, kastetmek, çizmek, plan yapmak, proje yapmak, tertip etmek, icat etmek, yaratmak gibi kelimelerle ifadesini bulmaktadır (Odabaşı, 2002, s.17). Grafik tasarıma, “Görsel iletişim tasarımı” da denir. Grafik tasarım bir mesajı görsel iletişim yoluyla hedef kitleye duyurma işlevini, güzel sanatların estetik nitelikleriyle birlikte, resim ve yazıyı birbirini tamamlayan bir düzenleme içinde kullanarak yerine getirir (Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1997, s.702).
Grafik tasarım, başlangıcından günümüze kadar sanat akımlarıyla birlikte, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle birlikte görsel kültürümüzü oluşturan en önemli uygulama alanlarından biri olmuştur (Bıyıklıoğlu, 1996). Başka deyişle görsel iletişim sanatıdır. Birincil işlevi de, mesaj iletmek, bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarımın uygulama alanı ne olursa olsun gücünü iletişimden alır (Becer, 1999, s.9). Grafik tasarımın en önemli problemi iletişimle ilgilidir. İletişimse grafik tasarımın var olma nedenidir (Ketenci ve Bilgili, 2006, s.279). Yazılar, fotoğraflar ve resimler grafik iletişimin vazgeçilmez öğeleridir (Uçar, 2004, s.70).
Grafik tasarım karmaşık ve dinamik bir konudur aynı zamanda etki alanı bakımından geniş, kapsadığı yaratıcı beceriler bakımından yaygın, heyecan verici ve iddialı bir çalışma alanıdır (Ambrose ve Billson, 2013, s.6). Pek çok alanı kapsayan görsel bir sanat disiplini olarak sanat yönetimi, tipografi, sayfa düzeni, bilgi teknolojileri ve diğer yaratıcı alanları içinde barındırır (Ambrose ve Harris, 2012, s.12).
İnsanoğlu ilk önce piktogramlardan yararlanmış, ancak bu sistem yazılı iletişimde bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Buna karşı insanlar yüzyıllardır bu sistemi kullanarak
bilgilerini, deneyim veya mesajlarını kil, deri, taş veya kâğıtlara yazarak aktarmaya çalışmışlardır. Daha karmaşık formlara olan ihtiyaç arttıkça kullanılan kelimeleri temsil eden semboller için sesler bulunmuştur. Böylece basit işaretlerden karmaşık bir yazı sistemi oluşturulmuştur (Uçar, 2004, s.70,71). Endüstri devriminin getirdiği teknolojik gelişmeyle birlikte toplumsal yaşamda altüst olmuştur. Makine çağı el sanatlarını sosyal yönden kopararak, insanın maddi yaşamıyla manevi gereksinimleri arasında uçurum yaratmıştır. Tasarım sanatları –mimari, ürün tasarımı, iç mekân tasarımı ve grafik tasarım- işte bu çağın sorunlarına çözüm getirmek üzere, insanın doğal çevresiyle olan eski birliğini yeniden kurma çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Günümüzde tasarım kavramını geçmiş dönemdeki tasarım kavramlarından ayıran temel fark, özellikle mimaride ve endüstri ürünleri tasarımı alanlarında üretilen yapı ya da inşası sırasında uygulamaların genellikle kâğıt üzerinde bir ön çalışma olarak adlandırılırken tasarım artık bu tanıma sığmayacak kadar geniş bir kavram niteliği taşımaktadır (Armutçu, 2006).
Toplumun gelişim ve değişim sürecine paralel olarak tasarım sanatları da evrim geçirmiştir. Her geçen gün yaşamımızda etkisini arttıran tasarım sanatları bireyi, tasarımı her yerde yaşayıp solumaya sevk etmiştir. Günümüzde, şehirde, evde, alışverişte kısacası bizi çevreleyen çoğu şey tasarım kapsamına girer olmuştur (İz-Bölükoğlu, 2004a).
Grafik sanatçısı da yaşanan dönemin toplumuyla iletişim kurup etkileyebilmek için, o toplumun birçok alandaki özelliklerini iyi bilmek zorundadır. Bu bağlamda grafik sanatların gelişimini incelerken toplumların birçok konuda yaşadıkları evreleri de incelemiş oluruz. Grafik tasarım ürünleri, toplumun o günkü özelliklerine göre biçimlenerek bize yansır. Bir başka ifadeyle; toplumun sosyal, kültürel, politik, ekonomik ve teknolojik özelliklerine göre biçimlenir (İz-Bölükoğlu, 2004a).
Görsel geçmişimiz sayesinde işaret ve sembolleri kullanmamızın altında görsel kültürümüz yatmaktadır. Bu sistemin tüm ülkelerde aynı anlama gelmesi ve yaygınlık kazanması için tasarımcılar çeşitli çalışmalarda bulunmuşlardır. Örneğin otomobillerin gösterge tablolarında klima ve kasetçalarların üzerindeki simge ve işaretler, uluslararası biçim almıştır. Aynı şekilde uzaktan kumandaların üzerindeki görsel sistem, benzer şekilleri taşımaktadır (Uçar, 2004, s.73). İşaretler ve sembollerle iletişim yaşamımızın olmazsa olmazıdır. İşaretler iletişim kurmak için görev üstlenen görsel elemanlardır (Ketenci ve Bilgili, 2006, s.269).
Grafik tasarım ürünlerinde, sürücülere kavşakta durmalarını söyleyen işaretler ve tüketiciye her tür yiyeceğin içerisinde ne kadar kolesterol bulunduğunu gösteren besin çizgilerine kadar uzanan çeşitlilikleri ve yaygınlıklarının olduğunu görürüz. Grafik tasarımla günlük yaşamımızın pek çok alanında karşılaşırız. Bir sayfanın, kitabın, gazetenin, derginin tipografisinde, bir çikolatanın ambalajında, bir banka şubesinin mimari tarzı veya tabelasında, bir televizyonun kurumsal logosunda, bir şirketin kurumsal kimliğinde ve daha pek çok alanda karşılaşmak mümkündür (Ketenci ve Bilgili, 2006, s.25, 26). Kısacası; amblemler, afişler, broşürler, bilboardlar, ambalajlar, radyo ve televizyon reklamları, web sayfaları gibi birçok konu grafik tasarımın alanına girmektedir (İz-Bölükoğlu, 2004). Grafik tasarım sürecinde, her gün karşılaştığımız sıradan bir ürün, tasarımcının düşünsel boyutunda başka bir biçime, başka bir boyuta dönüşür. Tasarımcının yaratım sürecinde bambaşka anlamlar yüklediği bu ürün öyle bir başkalaşım geçirmiştir ki, artık karşımıza başka bir kimlikle çıkar (İz-Bölükoğlu, 2004).
Metinler ve imgeler grafik tasarımın temel dayanaklarıdır (Ambrose ve Harris, 2012, s.22). Grafik tasarım mesajın nasıl algılandığını belirler. Mesajı şeffaf kılabilir, bir noktaya dikkatimizi çekebilir ya da daha farklı yorumlanmasını sağlayabilir. En basit nesnelerin bile kullanımını daha eğlenceli hale getirebilir. Grafik tasarım hayatımızdaki karmaşaları ve karışıklıkları görünür kılmak ve onlara dikkat çekmek için bir yoldur (Twemlow, 2006, s.73,186). Grafik tasarım, modaya göre değişmekten çok, döneminin ifadesi olarak işlev görmüştür. Bugünün tasarımcıları da bugünün görme biçimleriyle uyumlu olarak yeni tasarımlar yapmışlardır (Grieshaber ve Kröplien, 1990, s.1).Çoğu tasarım varolan bir amaca hizmet etmek için üretilir böylece mevcut kültür, hedef kitleyi çekecek ortak referans ve etki haline gelebilir. Tasarımcılar tasarımlarında, içinde yaşadıkları zamana dair renk, yazı karakterleri ve kabul görmüş toplumsal normlar gibi popüler kültür unsurlarını kullanarak kitlelere ulaşmayı amaçlar (Ambrose ve Harris, 2012, s.78).
Bir tasarım barındırdığı çeşitli kavram ve göndermelerden ötürü, pek çok farklı yolla iletişim kurabilir. Her tasarım unsuru bir hedef kitleyle iletişim kurar ancak insanların veriyi alma ve yorumlama biçimlerindeki farklardan ötürü, mesajlar her zaman ilk görüşte, tanımlanabilir, kabullenilebilir veya anlaşılır olmayabilir. Bir imge doğrudan gösterdiği şeyi betimleyebildiği gibi, algılanış biçimine ve diğer tasarım öğeleriyle olan ilişkisine göre tamamen farklı bir temsilde de bulunabilir (Ambrose ve Harris, 2012, s.76).
Grafik tasarımın amacı; insanın sadece estetik zevklerinin gelişmesine, giderilmesinde araç olmak değil, onun günlük yaşamında karşılaştığı hemen hemen tüm sorunlarının giderilmesinde çözüm önerici, uyarıcı, bilgilendirici rolü ile yardımcı olmak, katkıda bulunmaktır. Bu bağlamda haberleşme, ulaşım, eğitim, sağlık, ekonomi, ticaret, uluslararası ilişkiler ve kültür gibi pek çok alana hizmet vermektedir (Bilgin, 1988).
Kısacası disiplinlerarası karakteriyle kendine özgü dilini sürekli güncelleştirerek yaşamımızın içinde her geçen gün daha fazla yer almaktadır (İz-Bölükoğlu, 2004a). Grafik sanatlar dinamik bir yapı içerir. Güncel değişimleri izleyemediği sürece etkin bir yapıya da sahip olamaz (İz-Bölükoğlu, 2004). Bir tasarım oluşturulurken sorulacak sorular şöyledir:
Ne: Ne anlatmaya çalışıyorsun?, Niçin: Bu mesaj niçin eşsiz?, Kim: Mesaj kime yönelik?, Nasıl: Bunu nasıl başaracaksın?, Nerede: Bu mesaj nerede bulunacak?, Ne zaman: Mesaj
ne zaman aktarılacak? (Ambrose ve Harris, 2012, s.22).
2.1.2. Grafik Tasarımın Tarihçesi
Görsel iletişimin başlangıcı, mağara duvarlarına çizilen resim ve işaretlerdir (Yeraltı, 2005). Bu ilk yazılı ifadelerde resim ve yazı iç içe mısır hiyeroglifleri gibi yer almış, zamanla resimsel özelliklerin soyutlaşması ve sembollere dönüşmesiyle yazı özgün yapısına ulaşmıştır. Bunun sonucunda bir görsel ifade aracı olarak resim ve sözel ifadenin sembolik işaretlerle kâğıda aktarılması olarak yazı iki ayrı iletişim unsuru olmuştur (Bektaş, 1992, s.12). Grafik tasarım, işte bu iki iletişim unsuru olan yazı ve resmi birbirini tamamlayan bir biçimde aynı ortamda kullanarak, yeni bir iletişim türü oluşturmuştur. Tarih boyunca, yazı ustaları ve sanatçılardan basımcılara kadar sayısız insan grafik tasarımın oluşumuna katkıda bulunmuştur (Yeraltı, 2005).
Bu anlamda grafik sanatların tarihini insanların ilk haberleşme araçlarına kadar götürmek mümkündür (Tepecik, 2002, s.17). Sanat tarihi ve arkeoloji bilimi, duvar resimlerini bir sanat eseri olmaktan öte bir iletişim aracı olarak ele almaktadır. Bu çalışmaları grafik sanatların ilk ürünleri olarak sayabiliriz. Mağaraya çizilmiş duvar resimlerini yalınlaştırarak kullanan insan, bu biçimsel üslubuyla bugünün amblem ve simge tasarımına çok büyük katkıda bulunmuştur (Becer, 1999, s.84). Çoğaltım işinin grafik tasarımın atası olduğunu düşünürsek, Anadolu ve Mezopotamya bölgesindeki küçük mühür silindirler ve çivi yazısıyla hazırlanmış küçük zarflar grafik çoğaltımların üç boyutlu şekli olmuştur. Asıl grafik sanatlar, yazının icadı ile başlamıştır (Tepecik, 2002, s.18). Yazının bulunuşuyla
Sümer toplumunda bilgi patlaması olmuş; sözleşmeler, bilimsel ve edebi yapıtlar kil tabletler üzerine yazılmaya başlanmıştır. Kütüphaneler kurulmuştur (Becer, 1999, s.86).
15. ve 16. yüzyıllarda geliştirilen oyma baskı tekniğiyle yapılmış ürünler, bilinen ilk grafik tasarım örnekleri olmuştur. 18. yüzyıl sonunda gelişen taşbaskı tekniği ise grafik işlerine yeni bir boyut katmıştır. Bugün bildiğimiz anlamdaki grafik tasarımın doğuşu 19. yüzyıl sonlarına rastlamaktadır (Temel Britannica, 1992, s.221). Baskı tekniklerinden başka, fotoğrafın bulunuşu da grafik tasarımın gelişmesinde etkili olmuştur (Teker, 2002, s.91). Grafik modern biçimine ancak 19. yüzyılda ulaşmıştır (Yeraltı, 2005).
Grafik tasarım, radyo ve sinemanın gelişmeye başladığı Birinci Dünya Savaşı yıllarında kitle iletişim aracı olarak önemli bir role sahip olmuştur. Hükümetler halk desteğini ve savaşa katılımı sağlamak amacıyla kahramanlık konularını işleyen savaş afişlerini grafik tasarımcılara yaptırmışlardır (Temel Britannica, 1992, s.223).
Güzel Sanatlar ve grafik tasarım tarihi, görsel kültürün egemen gruplarının fikir ve inançlarına meydan okumak ya da karşı gelmek için kullanıldığı örneklerle doludur. Fransa, Sovyetler Birliği ve Amerika’nın devrimsel dönemlerine ait birçok çalışma, toplumsal düzeni değiştirmeye yönelik amaçlanmıştır (İz-Bölükoğlu, 2004a).
Fotoğrafı grafik tasarımla buluşturan tasarımcı Herbert Matter, birden fazla negatifi üst üste basarak ve fotomontajla ilginç afiş tasarımları gerçekleştirmiştir. 1930’larda tasarladığı turistik afişlerinde aşırı boyut farklılıklarından yararlanması afişlerine dinamizm getirmiştir (Bektaş, 1992, s.94).
Resim 1. Herbert Matter, Afiş (1934) (Bakar-Fındıkcı, 2009, S.41)
Art Deco ve Modernizmi grafik tasarımlarına uygulayan Paul Colin sayısız afişlere imzasını atarak en verimli grafik tasarımcılardan biri olmuştur. II. Dünya Savaşı’nda pek çok afiş üretmiş, ürettiği afişler 1970’lere kadar Paris sokaklarını süslemiştir. Yirminci yüzyılda Kübizm ve diğer modern sanatlar grafik tasarımı etkileyerek 1920’lerden 1930’lara kadar süregelen ekonomik bunalımları ifade etmede etkin rol oynamıştır. 1950’lerde, İsviçre’de ‘‘İsviçre Tasarımı’’ veya ‘‘Uluslararası Tipografik Stil’’ olarak adlandırılan yeni bir tasarım stili ortaya çıkmıştır. Bu akım grafik tasarıma yaklaşımıyla, net ve tarafsız mesaj iletmesiyle 20. yüzyılda uzunca bir süre kabul görmüştür. Bu anlayışa göre tasarımcı çeşitli kesimlere bilgi aktaran bir araç konumuna dönüşmüştür (Bakar-Fındıkcı, 2009). 1950’ler Amerikan illüstrasyonunun en popüler olduğu dönemlerdir. 50’lerden sonra bazı New Yorklu tasarımcılar illüstrasyona daha kavramsal bir bakış açısı kazandırmışlardır (Becer, 1999, s.108). 1950’lerden 1960’lara kadar devam eden zaman içinde görsel oyunlarla yapılan düzenlemeler bazı tasarımcıların figüratif tipografiye yönelmelerini sağlamıştır. Bu eğilimle, bazen harfleri nesnel biçime dönüştürürken bazen de nesnel biçimleri harflere dönüştürmüşlerdir (Bektaş, 1992, s.151).
1960’lardan sonra ABD’de ortaya çıkan Hippi felsefesi ve kültürü, tasarım üsluplarını da etkilemiştir (Becer, 1999, s.63). 1960’larda üretilen afişler sokaklardan çok evlerin duvarını süslemiştir. Bu afişlerde sosyal olaylar konusunda görüşler yer almıştır (Bektaş, 1992, s.195). Bazı tasarımcılarsa 30’lu ve 40’lı yılların tasarım stillerini tekrar gündeme getirerek düz çizgileri kıvrımlı halde kullanmaya başlamışlardır. İri ve süslü yazılar bu dönemde ön plana çıkmaya başlamıştır.
1960’lardan 1980’lere kadar uzanan dönemde Batı Almanya’da, fonografik imgeler kolaj ve montaj teknikleri kullanılarak bir tasarım dili oluşturulmuştur (Becer, 1999, s.63,109). Bu dönemde tasarımcılar konuya farklı bir açıdan bakarak ve farklı unsurları biraraya getirerek izleyicinin dikkatini çekmeye çalışmışlardır (Bektaş, 1992, s.202). Günther Kreser, Willy Fleckhouse, Günther Rambow gibi tasarımcılar; kitap, plak kapağı, dergi, televizyon, radyo ve konser afişlerini yayın ve tanıtım aracı olarak kullanmışlardır (Becer, 1999, s.109). 1970 sonlarından başlayarak Amerikalı grafik tasarımcılar Post-Modernist yaklaşımdan etkilenerek tasarımlarını öznel bir bakış açısıyla kendi kendini ifade etmeye yönelik tasarımlar yapmaya çalışmışlardır (Becer, 1999, s.110,111). Tasarımcılar fotoğraf ve fotomontaj unsurlarına büyük oranda yer vermeleriyle geçmişteki illüstrasyon anlayışına son vermişlerdir. Okunaklılık göz ardı edilerek bilgi aktarma işlevinden feragat edilmiştir.
Zamanla teknolojik gelişmeler grafik tasarımı dil ve biçim yönünden etkilemiştir (Bektaş, 1992, s.230).
Grafik tasarımın çalışma alanının genişlemesi, özellikle 1970’li yıllarda bilgisayarın tasarım alanında kullanılmaya başlamasıyla, görsel dilin; geniş halk kitlelerine ulaşır olması grafik tasarımın taşıması gerektiği toplumsal sorumluluk kavramını gündeme getirmiştir. Bu noktada “Görsel İletişim” kavramı etkinlik kazanarak grafik tasarımın iletişimle ilgili boyutunu vurgulayan bu kavram geçerlilik kazanmaya başlamıştır (Armutçu, 2006).
20. yüzyıl başlarında ortaya çıkan sanat akımları, grafik sanatların bugünkü durumuna gelmesine neden olmuştur (Yeraltı, 2005). Grafik sanatların evrimi kübizmle ilişkilendirilmiştir. Kuşkusuz ki 1911-1912’de Braque’la Picasso’nun yaptığı kolajlar montajın kapısını aralamıştır, ama doğrudan bir etki söz konusu değildir (Weill, 2007, s.40). Dada akımında grafik tasarımın başlıca temsilcileri ise: Kurt Schwitters, John Heartfiel ve George Grosz’tur. Birinci Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği sanat ve tasarım alanında kısa bir sıçrayış yapmıştır. Bu kısa yükseliş dönemi grafik tasarım alanını da etkilemiştir. Konstrüktivizm olarak adlandırılan bu akımın grafik tasarım alanındaki başlıca temsilcileri; Alexander Rodchenko ve El Lissitzky’dir. Bu akımda grafik tasarımın biçimsel özellikleriyse, serifsiz yazılar, geometrik kompozisyon ve kalın şeritler olmuştur (Becer, 1999, s.103).
Sanat ve tasarım alanlarında eğitim vermek amacıyla ilki 1919 yılında Almanya’da Weimar’da Walter Gropius tarafından kurulan Bauhaus Okulu olmuştur. Bu okulun amacı, sanatçılara aynı zamanda zanaatçı özellikler de kazandırmaktır. Biçimi yönlendiren en önemli unsur işlev olmuştur. Bauhaus’un grafik tasarım alanındaki başlıca temsilcileri; Laszlo Moholy-Nagy, Herbert Bayer ve Joost Schmidt olmuştur (Becer, 1999, s.103). Dönemin etkili ekolü olarak Bauhaus üyeleri, nesnel bakış açısını sadeleştirmeyi amaçlamışlardır (Armstrong, 2012, s.11).
İkinci Dünya Savaşı boyunca ve savaş sonrası dönemde Avrupa ve Amerika’da grafik tasarımın amacı askeriye ve siviller için propaganda, kamuflaj ve bilgi vermeyi sağlamak olmuştur (Twemlow, 2006, s.6).
Teknolojik tasarımın ilk izleri 1970’lerde görülür. Amerika’da New Wave (Yeni Dalga), İsviçre’de Punk, Pluralizm, West Coast, Postmodern, Avantgarde ve Deco gibi isimler yer alırken; Avrupa’da yeni bir deneysel tavırla birey ve grupların etkileşim ve yönelişlerine göre özgür ve farklı tasarımlar ortaya çıkmıştır (Bektaş, 1992, s.235).
1980’li yıllarda grafik tasarımcılar desen ve fotoğraf alanlarında ustadırlar. Hepsi bilgisayarı işlerini tamamlamak için bir araç olarak görürler. Mac’in ortaya çıkışıyla, özellikle de tipografinin doğal aracı olarak gören bir kuşak doğmuştur. On yıldan kısa bir süre içerisinde teknolojide inanılmaz hızda ilerler. Kısa sürede Adobe, Illustrator, Photoshop gibi programların ve daha da güçlenen makinelerin ortaya çıkmasıyla verilerin aktarımından baskısına bütün grafik zinciri altüst olur (Weill, 2007, s.118,119).
Günümüzde ise grafik tasarım ürünlerinde Pop Sanatı, Yeni Dışavurumculuk ve Post-Modernizm gibi birçok üslubun etkilerini görürüz. Bugünün grafik tasarımını biçimlendiren yeni medya organlarından biri de bilgisayarlar olmuştur. Özellikle kitap tasarımlarında sayfa düzeni, dizgi ve tasarımın bilgisayarla yapılabilmesi grafik tasarımda yeni estetik arayışlara yol açmıştır (Becer, 1999, s.112). Bilgisayarlar sayesinde yazı fontlarında da değişiklikler yapılabilir hale gelinmiştir. Bu gelişmelerin avantajı olduğu gibi dezavantajları da vardır. Üretimi seneler alan biçimler, formların oranları bozularak tipografik duyarlılık azalmıştır. Tasarım kirliliği, günlük dergiler ve çoğu gazetelerde, hatta yazışmalarımızda farkında olmadan bizi etkiler ve çirkinlik güncelleşip sıradanlaşır hale gelmiştir (Uçar, 2004, s.121). Günlük hayatta karşılaştığımız bu işaretler, semboller ve piktogramlar görsel iletişimimizin bir parçası durumundadır. Sokakta, evimizde, televizyonumuzun kumandasında, alışverişte ambalajlarda kısacası hayatımızın her anında karşılaşmakta ve bunları kullanmaktayız (Uçar, 2004, s.86). Gazete, dergi okumasak veya televizyon izlemesek bile, şehir hayatına egemen kılınan imgelerden kaçamayız. Tüm medyayı kaplayan görsel iletişim muazzam bir etkileme gücüne sahip bir üstyapıyı oluşturmuştur (Williamson, 2001, s.11).
Kısacası grafik tasarım güçlü bir endüstri haline gelerek, özgür sanatla teknolojiyi biraraya getiren tasarım yaklaşımını da beraberinde getirmiş ve bilgisayar destekli grafik tasarımı hem profesyonel stüdyolarda hem de eğitim alanında yaygın biçimde kullanıma girmiştir (Bıyıklıoğlu, 1996).
Tüketimin merkezde olduğu bir kültür yaşamaktayken, tüketim olgusu tüm yaşamımızı kuşatmakta ve zamanımızın önüne geçilmez bir ideolojisi haline gelmektedir. Tüketim, en genel anlamıyla her zaman ve her toplumda yer alan ekonomik, sosyal ve kültürel bir süreçtir. Baudrillard’ın belirttiği gibi, artık ihtiyaçlar medya tarafından belirlenmekte ve neyin ihtiyaç olduğunu düşünecek zamanı olmayan tüketici, önüne sunulan alternatiflere “evet-hayır” cevabından birisini verebilecek kadar bir zamanı ancak bulabilmektedir (Yücel- Bourse, 2012).
2.1.3. Türkiye’de Grafik Tasarım
Grafik, toplumu oluşturan katlar arasında kültür alışverişini, kendi kişilerini, kurumlarını, -giderek- tarihini bu yolla sağladığına göre (Maden, 1985), Türk grafik tarihinin de Türk basımcılık tarihiyle filizlendiğini söylemek yanlış olmaz (Becer, 1999, s.112). Grafik tasarımın ülkemizdeki gelişimi Cumhuriyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki başlık altında incelenebilir. Cumhuriyet öncesi dönem basımcılık tarihiyle ilişkilendirilir (Armutçu, 2006). Türklerde grafik sanatların asıl gelişimi Osmanlı Devleti döneminde başlamıştır. İlk Türk basımevi, 1727 yılında (Lale Devri) Sait Çelebi ve İbrahim Müteferrika tarafından kurulmakla birlikte, Osmanlı Devletinde matbaanın kuruluşu Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar uzanmaktadır. Özellikle azınlık kesimi oluşturan Musevi, Ermeni ve Rumlar kendi dini eserlerini basmak için matbaalar kurmuşlardır (Tepecik, 2002, s.20). İlk Türk matbaası kuruluşundan 2 yıl sonra 1729’da “Vankulu Lugatı” olarak bilinen Arapça sözlüğü, ilki 666 ikincisi 756 olmak üzere 2 cilt halinde yayınlanmıştır. Bu kitap Türk basımcılık tarihinin ilk kitabıdır (Armutçu, 2006). 1860’lı yıllarda ilk Türkçe gazeteler yayınlanmış (Tepecik, 2002, s.21), 1880’lerden sonra daha sıkça yayınlanan resimli duyurular, yüzyılın sonlarına doğru dergilerde de kullanılmaya başlamıştır. Bu dönemde grafiğin bütün alanlarındaki ilk ürünler hattatların ellerinden çıkmıştır (Maden, 1985). Türk grafik tarihinin önemli bir aşamasını da Osmanlı Devleti’nde tiyatroların kurulmaya başlaması ve bu dönemde tiyatro afişlerinin çalışılması oluşturmaktadır. Matbaanın ilk dönemlerinde basılı ürünlerin tasarımlarını hattatların ve süslemecilerin yaptıkları görülmektedir (Tepecik, 2002, s.21,22).
Grafik tasarım ürünlerinin ülkemizdeki gelişimiyle ilgili ilk örnekleri 19. Yüzyıl sonlarında yaygınlaşan; yeni ürünler, yaşama biçimleri ve hayat anlayışlarının bir sonucu olarak kavrayan yaklaşım bu dönemi ilan çalışmalarından reklamcılığa geçişin başlangıcı olarak kabul etmektedir (Armutçu, 2006). Kurtuluş Savaşı döneminde Atatürk, Türk ordusunun moralini yükseltmek için basılı ilanlar ve yayınlar çıkartılmasını istemiştir (Tepecik, 2002, s.22). Türkiye’de grafik tasarım alanında uzmanlaşma Cumhuriyet dönemiyle birlikte başlamıştır. 1920’lerde Münif Fehim, İhap Hulusi ve Kenan Temizan kitap kapağı, basın ilanı ve afiş alanında yaptıkları nitelikli çalışmalarla Türk grafik tasarımına öncülük etmişlerdir (Becer, 1999, s.114). 1923 yılından sonra pek çok kuruluş, çalışmalarını geniş kitlelere duyurabilmek amacıyla grafik tasarım ürünlerine ihtiyaç duymuşlardır. Fakat diğer alanlarda olduğu gibi grafik tasarıma özgü bir iş bölümü olmadığı için ürünleri resim
