MELAMIS-BAYRAMIS: t~.~des
sur les Trois Mouvements Mystiques
Mu s ~~lm an s (Melâmiler-Bayramiler: Üç Tasavvufl Hareket Üzerine
incelemeler) r&mies par Nathalie Clayer, Alexandre Popovic et Thierry
Zarcone, Les ditions Isis, ~stanbul 1988, VI=326 s.
Bu kitap, editörler taraf~ndan önsözde de belirtildi~i gibi, esas~nda CNRS'e ba~l~~ olarak ~slam ülkelerindeki tasavvuf hareketleri ve tarikatlar~ n ara~t~ r~ lmas~ na yönelik, bir k~sm~~ Alexandre Popovic ve ekibi taraf~ndan 1980% y~llarda de~i~ik Avrupa ~ehirlerinde düzenlenen bir dizi milletleraras~~ kollokyumdan be~incisi olup, Haziran 1987'de Istanbul'da Melasmilik-Bayrâmilik üzerine yap~lan toplant~n~n bildirilerinden olu~maktad~r. Bu çerçevede daha önce yap~lan yay~nlar s~ras~yla ~unlard~r: 1- Les Ordres Mystiques dans l'Islam, Paris 1986, 2-Naqshbandis Cheminement et Situation Actuelles d'un Ordre Mystique Musulman, ~stanbul, Isis 1990, 3- Die Merleviyye, Eine osmanische Brudreschaft und ihre Konvekte, Osmanl~~ Ara~t~rmalar~, XIV (1994), 4- Bektachiyya, Etudes sur l'Ordre Mystique des Bektachis et les Groupes se Relemnt de Hadji Bektach, ~stanbul, Isis 1995. Bu kollokyum dizisinin sonuncusu 1995'te Hollanda'da F. de Jong ve Bernd Radtke taraf~ndan Sufism and its Opponents ad~yla Utrecht'te gerçekle~tirilmi~~ olup, bildirileri bask~dad~r.
Bilindi~i gibi Melâmetilik yahut Melamilik, kabaca, insan~n önce kendi nefsini, sonra dünyay~~ ve dünya zevklerini, içinde ya~ad~~~~ toplumu, gerçek faziletlere ula~ma yolunda engel oldu~u için önemsiz ve k~nanmaya (melâmet) de~er gören, daha çok manevi meziyetlerle kendini geli~tirerek ilahi kudretin s~rr~na ermeyi hedefleyen bir mistik alum olarak IX. ve X. yüzy~llarda Iran'da Fars kökenli esnaf zilmreleri aras~ nda zill~di tasavvuf anlay~~~ na bir tepki olarak ortaya ç~kt~. Giderek geli~mek ve yarlmak suretiyle, ortaça~larda ~slam dünyas~n~ n en eski, en güçlü ve en devaml~~ tasavvuf alumlar~ ndan biri haline geldi ve meydana getirdi~i toplumsal hareketlerle özellikle yeniça~larda Osmanl~~ topraklar~nda nüfuz kazand~. XVI. yüzy~lda bu imparatorlu~un merkezinde ve özellikle Rumeli topraklar~nda siyasal iktidara kar~~~ bir tak~m toplumsal hareketlere dönü~en bu tasavvuf ak~m~, XIX. yüzy~lda Bosna'da yeniden bir toparlama dönemine girdi ve -hiç ~üphesiz eskisi kadar canl~~ ve yayg~ n olmamakla beraber-günümüze kadar varl~~~n~~ kondu.
~~te editörlerin k~sa bir önsözilyle ba~layan eldeki bu kitap, esas itibariyle bu tasavvuf hareketinin IX. yüzrldan itibaren sergiledi~i üç safin)/ (Birinci Devre-Melâmilik, IX-XV. yüzy~llar; ~ kinci Devre- Bayrâmilik, XV-XIX. yüzy~llar; Üçüncü Deyre-Se)yid Muhammed Nurul-Arab! dönemi) ele alan üç lus~mdan olu~maktad~ r. Birinci k~s~ mdaki bildiriler (Roger Deladrire, Michel Chodkiewicz, Hamid Algar, Marc Gaborieau, Mehmed Ayd~n, Mikail Bayram ve Osman Tilrer) daha ziyade Melâmetilik denilen Birinci Devre Melâmili~i'nin doktrin yap~s~n~, geli~mesini ve de~i~ik zaman ve mekanlarda muhtelif sufi çevrelerdeki etkilerini irdeleyen konulardan meydana geliyor. Bu k~s~mda Burhan O~uz'un "MelaMetilik ve Osmanl~~ ideolojisi' ba~l~kl~~ yaz~s~, esas~nda ~imdi sözünü edece~imiz ikinci k~s~mda yer almak gerekirken, ne sebepledir bilemiyoruz, birinci k~sma konulmu~.
~ kinci k~s~ mda ise Melâmetili~in Osmanl~~ imparatorlu~unda XV-XVIII. yüzy~llar boyunca Bayrâmi Melâmili~i ~ekline dönü~en biçimini ele alan bildiriler bulunuyor. Bu bildirilerde s~rayla Bayrâmi Melâmilednin Osmanl~~ merkezi yönetimi ile olan ili~kileri (A. Ya~ar Ocak), Istanbul'daki Bayrami Tekkeleri (Ekrem I~~ n), Mecdiiddin b. ~sa' Runn~z-~~ Kiinilz adl~~ Belleten C. LXIII, 40
626 KITAP TANITMA
eserinin tan~t~m~~ ve analizi (I~~k Tamdo~an Abel) ve Belgradl~~ Milnirrnin eserinde Melâmiler'in nas~l yans~t~ld~~~~ (Nathalie Clayer) ele al~nmaktad~r.
Nihayet yedi makaleden olu~an üçüncü ve sonuncu k~s~mda ise, Melâmiyye-i Nüriyye de denilen Üçüncü Devre, yani Seyyid Muhammed Nüru'l-Arabi dönemi Melâmili~i söz konusu ediliyor. Burada ise yine s~rayla, Üçüncü Devre Melâmili~i'nin XIX. yilzy~ldan bu yana Balkanlar'daki durumu (Alexandre Poponc), Alman ~arkiyatçn~~ Martin Hartmann'~n 1909da Selanik ve Istanbul'da Melâmileele olan temaslar~na dair izlenim ve gözlemlerinin de~erlendirilmesi (Xavier Jacob), Mehmet Ali Ayni'ye göre ~stanbul Melandleri (Thierry Zarcone), Arnavutluk Melâmileri (Nathalie Clayer), Seyyid Muhammed Nuru.1-Arabi'nin üç yazma eserinin incelenmesi (Darko Tanaskonc), Bosna Melâmileri Uasna Samic) ve son olarak ta Pagaru~a Melâmileri (Cihatla Masulovic-Marsol) ile ilgili yaz~lar bulunuyor.
1987'de yap~lan bir kollokyumun bildirilerinin ancak on bir y~l gibi normalden çok uzun bir gecikmeyle yarrnlanabilmesi, hiç ~üphesiz konunun güncelli~ini belli ölçüde kaybetmesine ve bu arada baz~~ yaz~lann güncelle~tirildikten sonra yay~ nlanma gere~ini do~urmasma ra~men, bundan böyle bu konu üzerinde ara~t~rma yapacaklar~~ için merhum Abdillbaki Gölp~narl~.n~n Melâmilik ve Melâmiler isimli tan~nm~~~ kitab~yla birlikte elde bulundurulmas~~ gereken bir referans kayna~~~ olarak bu kitap önemli bir bo~lu~u dolduracakur. Bu sebeple editörleri gerçekten tebrik etmek gerekiyor. Böylece Melâmilik ara~urmalann~~ ba~latan bilim adam~~ s~fat~yla merhum Gölp~narl~.n~n da hat~ras~~ bir bak~ma taziz edilmi~~ olacakt~r.
