Ş i i
O 6 LU UN
Yazan:
LMi Haydar Mithat
[Tercüme ve iktibas hakkı mahfuzdur,] I
6
H
a x ı u r ju e ^vet
/İngiliz Parlâmentosunda
Alâkalı Münakaşalar
— 22 —Y
ıldız mahkemesi Mithat Paşa hakkında idam kararı ve tince bütün medeniyet âlemi ayak landı. Mithat Paşanın o zamanki mevkii memleketin hudutlarım çok aşmıştı.. Dünyanın en sayılı ve en dürüst ve temiz adamlarından biri sayılıyordu.
Abdülhamidin böyle bir adama el kaldırması her tarafta umumî bir isyan uyandırdı. Ingiltere parlâ mentosunun Avaım Kamarası da,. Lortlar kamarası da, günlerce bu meselenin münakaşasına devam et ti. '
1 Temmuz 1881 toplantısında aza dan M. Coan şu talepte bulundu:
— Ingiltere sefareti hekimi Dr. Dikten Abdülâzizin intiharına dair bir rapor vermişti. Bu raporun par lâmentoya verilmesini dilerim.
Hükümet vaka zamanında gerek bu Ingiliz doktor ve gerek diğer ecnebi doktorlar tarafından hazır lanan rapora dayanarak insanlık ve adalet namına harekete geçmek kararında mıdır? Babıâliye veya doğrudan doğruya Sultana müraca at ederek Mithat Paşayı kurtarmı- ya çalışacak mıdır?. Bu sualime cevap almazdan evvel Mithat Paşa yi muhakeme eden hâkimler hak- kındaki katî şüphelerimi ifade et mek isterim. Şu sözleri söylemek mesuliyetini almaktan çekinmem ki bu adamlar Avrupanm ve Ingiltere parlâmentosunun hürmetine lâyik olmıyan kimselerdir.
H
ariciye Müsteşarı Dilke bahsedilen rapor, 1876 senesin de'neşrettiği 3 numaralı mavi ki tapta çıkmıştır. Başka rapor yok tur. Son muhakeme hakkında
Ha-Sadrâzam Mahmut Nedim Paşa
riciye Nazırı, Istanbuldaki sefiri - miz Lord Dufferin ile muhabere ha Ündedir. Netice hakkında söz söy lemek mevsimsizdir.
4 Temmuz tarihli toplantıda aza dan Kont De La Warr şu sözleri söylemiştir:
— Hariciye Nazırı bize Mithat Paşanın muhakemesine dair izahat verebilir mi?. Ingiltere hükümeti nin açıktan açığa müdahalesinin güç o’duğunu bilirim. Fakat bütün Ingiltere şurasını anlamak istiyor ki adaleti kurtarmak için elimiz den gelen yapılmış mıdır? Büyük ve şerefli bir devlet adamının hava ti, bizim yapacağımız teşebbüsle rin neticesine bağl durmaktadır.
Hariciye Nazın — Lordum, bu mesele için sefir Lord Dufferin ile muhabere edevim. Henüz rapor al madım. Resmî bir ifadede bulun mak zamanı gelmemiştir.
7
Temmuz tarihli toplantıda ’" ’ dan Hitlin suali:— Mithat Paşanın âkıbeti hak kında yeni bir haber var mı?.
Hariciye Müsteşarı — Henüz bir şey söyliyemem. Teşebbüslerimiz başlamıştır.
11 Temmuz toplantısında Vikont Kolekston şu sözleri söylemiştir:
— Yıldız muhakemesinde yapı lan ağır mahiyette yolsuzluklara Sultanın müşavirlerinin dikkatini eelbetmek için sefirimize talimat ve rilmiş midir? Sultana anlatılmalıdır ki bu büyük devlet adamının bu yolda bir muhakeme neticesinde mahkûm edilmesi, bizim nazanını»7
da S’vasî rakîn’ erinin hazırladığı bir adlî katildir.
M. Coan — Mahkemedeki aza- dan Kristoforides Efendi 1871 se nesinde Türk polisinin hizmetinde kullanılan mahut adam değil mi dir?.
Hariciye müsteşarı — îş çok na ziktir. Muhterem azanın, hedef tut tukları gaye namına ihtiyatla ha reket etmiye mecburuz. Teşebbüs lerimiz hakkında henüz beyanatta bulunamam, ikinci suale gelince e- vet, Kristoforides Efendi bahsedi len adamdır.
1 Temmuz toplantısmda: M. Coan — Mithat Paşanın Taife nefyedileceği doğru mu ?
Hariciye Müsteşarı — Henüz res mî malûmatımız yok.
22 Temmuzda:
M. Coan — Mithat Paşaya dair yeni haber var mı ?
Müsteşar — Son kırk sekiz saat te yeni bir haber almadım.
M. Coan — Vaziyet çok nazik tir. Süratle hareket etmek lâzımdır.
Avrupa devlet adamlarının saygıyal ve dikkate en çok değeri olanların dan biri, icraatı sayesinde müstes ıa bir şöhret kazanan bir devlet a damı, parlâmentonun malûmu olan şekilde muhakeme edilmiştir. Bu sa niyede bu adamın hayatı tehlikede dir. Ingiltere hükümeti Babıâli üze rinde şimdiye kadar yaptığından fazla tazyik icra etmelidir, işin ne kadar nâzik olduğunu bilirim. Şu rasının da farkındayım ki bir ecne bi devletin böyle bir iş hakkındaki yapacağı hareket, Sultanın nezdin de dostane bir teşebbüste bulun - mak hududunu geçemez. Bundan şimdiye kadar hiç bir netice çıkma mistir. Benim bugünkü talebim, In giltere parlâmentosunun son muha keme hakkındaki düşüncesini acık tan açığa ortaya koymasıdır. Bu su retle Sultan üzerinde hükümet ta rafından yapılacak teşebbüslerin te şirinden daha fazla tesir kalacağı na kaniim.”
( Arkası var )
