“Postmenopozal Kad›nlarda El Absorpsiyometresiyle
Lomber-Femoral Dual Enerji X-Ifl›n› Absorpsiyometri
Ölçümü De¤erlendirilmesi”
“Evaluation of Hand Absorpsiometry and Lumbar-Femoral Dual Energy X-Ray
Absorptiometry in Postmenopausal Women”
Bu çal›flman›n amac› osteoporoz tan›s› ve de¤erlendirilmesinde geçerlili¤i tespit edilmifl olan Dual Enerji X Ifl›n› Absorpsi-yometre (DEXA) ölçümü ile dijital radyografik absorpsiAbsorpsi-yometre ölçümünün korelasyonu ve tan› de¤erini saptamakt›. ‹stanbul Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Poliklinik'lerine baflvuran 172 postme-nopozal kad›n hastan›n dominant olmayan el falanks›ndan absorpsiyometrik ölçümleri (Metriscan-Alara, Kaliforniya, ABD) ve lomber-dominant olmayan femoral DEXA ( Lunar Cooperation, ABD) ölçümleri yap›ld›. Demografik özellikle-ri belirlendi.
‹statistiksel de¤erlendirmede Pearson korelasyon katsay›s› hesapland›. 41-81 yafllar› aras›ndaki postmenopozal kad›n has-talar›n yafl ortalamas› 59±8.43SD (41-81 yafl) idi. Radyografik el absorpsiyometresiyle lomber ve femoral DEXA sonuçlar› korele bulundu. Femur boynu ile falanks T skorlar› korelasyon katsay›s› r: 0.62 (p<0.001) ; L1-L4 ile falanks T skorlar› ko-relasyon katsay›s› r: 0.63 (p<0.001) olarak bulundu. Femur boynu ile L1-L4 T skorlar› ise r: 0.54 (p<0.001) oran›nda korele bulundu.
Sonuç olarak postmenopozal kad›n hastalarda iskeletin farkl› bölümlerinden farkl› cihazlarla yap›lm›fl olan kemik mine-ral yo¤unlu¤u ölçümleri , literatürdeki di¤er çal›flmalardaki gibi, anlaml› düzeyde korele bulunmufltur. Yo¤un çal›fl›lan kli-niklerde ön tarama olarak ya da DEXA bulunmayan ortamlarda radyografik absorpsiyometrenin kullan›labilir oldu¤u ka-naatindeyiz. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2006; 12 (1): 9-11)
Anahtar Kelimeler: Osteoporoz, DEXA, el absorpsiyometri
The aim of this study is to evaluate the correlation and diagnostic value of digital radiographic absorptiometry and Du-al Energy X-Ray Absorptiometry (DXA) in the diagnosis and assessment of osteoporosis.Spine and non-dominant femo-ral DXA measurements ( Lunar Cooperation, USA) and non-dominant hand absorptiometric measurements ( Metriscan-Alara, California-USA) have been done in 172 post-menopausal women who were outpatients in the Physical Therapy and Rehabilitation Clinic at ‹stanbul Göztepe Hospital of Education and Research . Demographic characteristics were identified. Statistical analyses have been performed by the calculation of Pearson correlation coefficient.
The post-menopausal women mean age was 59±8.43Std (41-81 years). Both spine and femur DXA T scores were mode-rately correlated with radiographic absorptiometric scores (r: 0.63 and 0.62 respectively, p<0.001). Femoral and L1-L4 T scores were moderately correlated (r. 0.53,p<0.001).
Different measurements methods of bone mineral density at different skeletal sites, in parallel to the literature, are mo-derately correlated in post-menopausal women. We can conclude that radiographic absorptiometry can be used as a scre-ening technique or when DXA measurement is not available. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2006; 12 (1): 9-11)
Key words: Osteoporosis, Dual Energy X-ray absorpsiometry, radiographic absorptiometry
(*) ‹stanbul Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i
Canan G. Tezel*, Nesrin Canik*, Hicran Uflan*, Ayflen Karabulut*, Afitap ‹ça¤as›o¤lu*
Summar
y
Summary
Özet
Girifl
Osteoporoz ve osteoporotik k›r›klar›n t›bbi ve sosyal maliyetleri toplumlar için hala önemli boyutlarda olup, büyüyen bir halk sa¤l›¤› problemi olarak görülmektedir (1). Osteoporozu önleme, teflhis ve tedavi etmedeki uy-gulamalar osteoporotik k›r›klar› ve sekellerini engelle-yebilir (2).
Postmenopozal osteoporoz tan›s› ve de¤erlendirilme-sinde geçerlili¤i tespit edilmifl olan Dual Enerji X-›fl›n› Absorpsiyometre (DEXA) ölçümü , yüksek maliyeti ve kullan›m›n›n s›n›rl› olmas› nedeniyle toplum taramala-r›nda uygun de¤ildir (1,3). Oysa daha ucuz, küçük, tafl›-nabilir yöntemlerle de periferik ölçüm yap›labilir; distal radius, falanks, kalkaneus gibi bölgelerin ölçümleri kal-ça ve omurga yo¤unluk ölçümleriyle iyi koreledir (1,4). Çal›flmam›zda falanks ölçüm metodu olan radyografik absorpsiyometre (RA) ile DEXA ölçümleri postmenopo-zal kad›nlarda osteoporoz de¤erlendirilmesinde araflt›-r›lm›flt›r.
Yöntem ve Hastalar
‹stanbul Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Polikliniklerine baflvuran 172 postmenopozal kad›n hastan›n non-dominant el fa-lanks›ndan radyografik absorpsiyometrik ölçüm ( Met-riscan-Alara, ABD) ile lomber ön-arka ve non-dominant femoral DEXA (Lunar Cooperation, ABD) ölçümleri ya-p›lm›flt›r. Demografik özellikleri belirlenmifltir.
‹statistiksel de¤erlendirmede Pearson korelasyon testi kullan›lm›flt›r, Kappa uyumluluk skorlar› belirlenmifltir.
Sonuçlar
Yafl ortalamas› 59.8±8.43SD (41-81 yafl), menopoz sonras› geçen süre ortalamas›13.5±9.63SD y›l (0.5-47 y›l) olarak tes-pit edilen hastalar›n, %18'inde cerrahi menopoz, %34'ünde ise erken menopoz (cerrahi menopoz dahil) saptanm›flt›r. DEXA ve RA ile ölçülen T skorlar›na ait bilgiler tablo 1'de gösterilmifltir.
172 hastan›n lomber L1-L4 DEXA de¤erlerine göre %33.1'i osteoporotik, %42.2'si osteopenik ve %21.5'i normal ; femur boynu DEXA de¤erlerine göre %14'ü osteoporotik, %50'si osteopenik ve %33'ü normal ve el RA sonuçlar›na göre %36.6's› osteoporotik, %41.9'u os-teopenik ve %21.5'i normal olarak bulunmufltur. (T skorlar› -2.5'in alt›nda olanlar hastalar osteoporoz, -1 ile -2.5 aras›nda olanlar osteopeni , -1 ve üstünde olanlar normal olarak kabul edilmifltir). Bak›n›z grafik 1. RA ve DEXA sonuçlar› korele bulunmufltur. Falanks T skoru ile L1-L4 T skoru korelasyon katsay›s› r: 0.63 (p<0.001) ve falanks T skoru ile femur boyun T skoru ko-relasyon katsay›s› r:0.62 (p<0.001) olarak hesaplanm›fl-t›r. Femur boynu T skoruyla L1-L4 T skoru ise r:0.54 (p<0.001) oran›nda korele bulunmufltur. RA T skoru ile DEXA T skorlar› ileri anlaml›l›k düzeyinde koreledir. fie-kil 1-2-3 'de korelasyon da¤›l›mlar› izlenmektedir. Ayr›ca tüm T skorlar› yafl ve menopoz süresiyle ters orant›l› olarak korele bulunmufltur (p<0.001).
Hastalar normal ve osteopenik-osteoporotik olmak üze-re iki grup olarak de¤erlendirildiklerinde, el ve femur ölçüm sonuçlar› aras›nda kappa de¤eri K:0.47(p<0.001) olmak üzere orta düzeyde uyum bulunmufltur. Yine el ve lomber ölçüm sonuçlar› orta düzeyde uyumlu bulun-mufltur (K:0.56,p<0.001).
Tezel ve ark.
“Postmenopozal Kad›nlarda El Absorpsiyometresiyle
Lomber-Femoral Dual Enerji X-Ifl›n› Absorpsiyometri Ölçümü De¤erlendirilmesi”
Osteoporoz Dünyas›ndan (2006; 12 (1): 9-11)
10
Tablo 4: DEXA ve Radyografik Absorpsiyometre Sonuçlar›
T
T SSkkoorr TT SSkkoorr TT SSkkoorr SSttaannddaarrtt Y
Yöönntteemm SSaayy›› MMiinniimmuumm MMaakkssiimmuumm OrrttaO allaammaa SSaappmmaa
Lomber L1-L4 154 -4.90 2.40 -1.79 1.27
Femur Boyun 164 -4.60 3.10 -1.32 1.12
Radyografik Absorpsiyometre 172 -5.04 2.52 -1.94 1.51
Grafik 1: Ölçüm Bölgelerine Göre Tan› Da¤›l›mlar› fiekil 1: Femur Boyun DEXA ile Radyografik
Absorbsiyo-metre T Skorlar› Korelasyonu
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Normal Rady ogra fik Abs orps iyom etre L1-L 4 L2-L 4 Fem ur B oyun Fem ur W ards Tota l Fem ur Osteopeni Osteoporoz 2,00 -2,00 -4,00 -4,00 R
Raaddyyooggrraaffii AAbbssoorrppssiiyyoommeettrree T
T--SSkkoorr
P Peeaarrssoonn K Koorreellaassyyoonn tteessttii rr==00..6622 p p<<00..000011 FFee mm uu rr BB oo yyuu nn TT --ss kk oo rr -2,00 0,00 2,00 0,00
Hastalar osteoporozu olanlar ve olmayanlar olarak de-¤erlendirildi¤inde kappa skor analizleri zay›f kalm›flt›r (K:0.22-0.33 s›ras›yle,p<0.001).
DEXA ölçümlerinin birbirleriyle uyumu da zay›f bulun-mufltur (K:0.33,p<0.001).
Tart›flma
DEXA ölçümleri özellikle tedavi karar› almada bilinen yüksek do¤ruluk oranlar›na sahipken toplum taramala-r›nda uygun de¤ildir. Düflük kemik mineral yo¤unlu¤una sahip riskli postmenopozal kad›nlar› belirlemede kantita-tif ultrason kadar, dijital x ›fl›n› radyogrametre ve radyog-rafik absorpsiyometre de Boonen ve ark. taraf›ndan öne-rilmektedir . Ancak kantitatif ultrasonun olas› k›r›k riski-ni öngördü¤ü ›spat edilmiflken , radyografik absorpsiyo-metre veya dijital x ›fl›n› radyograabsorpsiyo-metre için k›r›k riskini öngörmede yeterli prospektif veri yoktur (3).
‹skelette farkl› bölgelerden de¤iflik ölçüm sonuçlar›n›n ortaya ç›kmas› çeflitli sebeplerle ba¤l›d›r: Bölgeler aras›n-da eriflkin kemik doruk kitle de¤erlerindeki farkl›l›klar , menopoz sonras› kemik kayb›n›n bölgeler aras›nda fark-l› oranlarda olmas›, dejeneratif de¤ifliklerin kemik yo-¤unlu¤u ölçümüne etkilerinin farkl› olmas›, de¤iflken öl-çüm do¤ruluk oranlar›, de¤iflken genç yafl ortalama de-¤erleri ve standart sapma farkl›l›¤›, teknik farkl›l›klar ola-rak s›ralanabilir (1,4,5). Tüm bu etkenler dikkate al›nd›-¤›nda ölçüm metodlar›n›n birbirleriyle korelasyonlar›n›n orta düzeyde olmas› da beklenen bir sonuçtur. Nitekim Grampp ve ark. çal›flmas›nda santral ve periferik ölçüm k›yaslamas›nda orta düzeyde korelasyon tespit edilmifltir (4). Farkl› metodlarla de¤iflik yerlerden yap›lan ölçümle-rin osteopenik ve osteoporotik kad›nlar›n belirlenmesin-de kappa analizleriyle zay›f oran (ort. 0.4) göstermesi belirlenmesin-de bu flekilde aç›klanabilir. Bizim çal›flmam›zda da benzer so-nuç ortaya ç›km›flt›r. Ayr›ca her iki çal›flmada radyografik absorpsiyometreyle yafla ba¤l› de¤ifliklikler gösterilebil-mifltir. Lomber-femoral DEXA ve radyografik absorpsiyo-metreyle yap›lm›fl olan Swezey ve ark. çal›flmas› da
an-laml› korelasyon oldu¤unu bildirmifllerdir (6).
Osteopeni ve osteoporoz tan›s› T skorlar›na dayand›¤› için tek bölge ölçümü ister santral ister periferik olsun ta-n› eksikli¤ine neden olabilecektir (5). Bu nedenle kantita-tif ultrason, dijital x ›fl›n› radyogrametre, radyografik ab-sorpsiyometre ön tarama yöntemleri olarak önerilip, risk-li hastalar›n tespitiyle kemik dansitometresine gönderile-cek hastalar› belirlerler (3).
Dolay›s›yla özel ortam gerektirmeyen, radyasyon riski yö-nünden s›n›rlamas› bulunmayan, teknik donan›m gerek-tirmeyen, maliyeti düflük ve tafl›nabilir olan radyografik absorpsiyometrenin, yo¤un çal›fl›lan kliniklerde ve DEXA imkan› bulunmayan durumlarda kullan›labilece¤i ya da riskli hastalar› tespit ederek s›n›rl› say›da hastay› DEXA'ya yönlendirmede faydal› olaca¤› kanaatindeyiz.
Kaynaklar
1. Siris ES, Miller PD, Barrett-Conner E et al. Identification and fracture outcomes of undiagnosed low bone mine-ral density in postmenopausal women. JAMA 2001; 286: 2815-2822.
2. Gallager TC, Geling O, Comite F. Missed opportunities for prevention of osteoporotik fracture. Arch Intern Med 2002; 162: 450-455.
3. Boonen S, Nijs J, Borghs H et al. Identifying postmeno-pausal women with osteoporosis by calcaneal ultraso-und,metacarpal digital X-ray radiogrammetry and pha-langeal radiographic absorptiometry: A comparative study. Osteoporos Int 2005; 16: 93-100.
4. Grampp S, Genant HK, Mathur A et al. Comparisons of non-invasive bone mineral measurements in assessing age-related loss, fracture discrimination and diagnostic classification. J Bone & Min Res 1997; 12: 697-711. 5. Miller PD, Bonnick SL, Johnston Jr C et al. The
challen-ges of peripheral bone density testing. Which patients need additional central density skeletal measurements? J Clin Densitometry 1998; 1(3): 211-217.
6. Swezey RL, Draper D, Swezey AM. Bone densitometry: Comparison of dual energy x-ray absorptiometry to ra-diographic absorptiometry. J Rheumatol 1996; 23(10): 1734-8.
Tezel ve ark. “Postmenopozal Kad›nlarda El Absorpsiyometresiyle Lomber-Femoral Dual Enerji X-Ifl›n› Absorpsiyometri Ölçümü De¤erlendirilmesi” Osteoporoz Dünyas›ndan
(2006; 12 (1): 9-11)
11
fiekil 2: Lomber L1-L4 DEXA ile Radyografik
Absorpsiyo-metre T Skorlar› Korelasyonu
fiekil 3: Lomber L1-L4 ve Femur Boyun DEXA T Skorlar›
Korelasyonu 2,00 0,00 -2,00 -4,00 -4,00 -2,00 0,00 2,00 2,00 -2,00 -4,00 -4,00 -2,00 0,00 2,00 0,00 R
Raaddyyooggrraaffii AAbbssoorrppssiiyyoommeettrree T
T--SSkkoorr LL11--LL44 TT--sskkoorr P
Peeaarrssoonn K
Koorreellaassyyoonn tteessttii rr==00..6633 p p<<00..000011 P Peeaarrssoonn K Koorreellaassyyoonn tteessttii rr==00..5544 p p<<00..000011 LL11 --LL 44 TT --ss kk oo rr FFee mm uu rr BB oo yyuu nn TT --ss kk oo rr
