*Gazi Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji AD
İKİ FARKLI DİŞ FIRÇASININ SUPRAGİNGİVAL PLAĞIN UZAKLAŞTIRILMASINDAKİ
ETKİNLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMALI OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ
Yrd. Doç. Dr.Deniz Çetiner* Dr.Vahide Yücesoy*
Dt.Cem Yıldız * Prof. Dr.Ateş Parlar*
ÖZET
Mikrobiyal dental plağın diş yüzeyinden düzenli ve etkili bir şekilde uzaklaştırılması periodontal hastalıkların önlenmesinde en etkili yöntem olarak kabul edilmektedir. Çalışmamızda yumuşak ve orta sert kıl yapısındaki iki farklı diş fırçasının plağı uzaklaştırma etkinliği ve dişeti sağlığına olan etkilerinin karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Tek -kör, karşılaştırmalı olarak planlanan çalışmada gönüllü 20 dişhekimliği öğrencisi yer almıştır. Profesyonel periodontal tedaviyi takiben bireylere rastgele olarak fırçalardan biri verilerek 4 haftalık fırçalama periodu başlatılmış ve 1., 2., 3. ve 4. haftalarda Quickley – Hein Plak Indeks (PI) ve Löe - Silness Gingival Indeks (GI) değerleri kaydedilmiştir. İkinci periodda bireylerin kullandığı fırçalar değiştirilmiştir. Böylece tüm bireylerde her iki diş fırçası da test edilmiştir. Deney periodu öncesinde tüm ağız bakımı uygulamaları 2 gün süreyle durdurulmuştur. Tekrarlı ölçümlerde iki yönlü varyans analizi kullanılarak başlangıç ile 1., 2., 3. ve 4. haftadaki veriler karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmiştir. Her iki parametrede de başlangıç ile karşılaştırıldığında takip eden dönemlerde önemli ölçüde azalma kaydedilmiştir (p<0.05). Ancak zaman içerisinde değişiklik gözlenmemiştir. Ayrıca iki fırça arasında incelenen klinik parametreler açısından istatistiksel olarak herhangi bir fark saptanmamıştır (p>0.05). Elde edilen sonuçlara göre, uç kısmı tüylendirilmiş yumuşak diş fırçasının dental plağın uzaklaştırılması ve dişeti sağlığına korunmasında geleneksel olarak kulllanılan orta sert diş fırçası kadar etkili olabileceği bildirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Oral hijyen, diş fırçası, klinik çalışma, dental plak
ABSTRACT
The removal of microbial dental plaque is considered to be the most important procedure for the maintenance of gingival health and prevention of periodontal diseases. The aim of this study was to evaluate the plaque removing ability of two different types of toothbrushes (soft and medium). In this single – blind cross over study, 20 volunteered dental students were participated Following professional periodontal therapy, one of the toothbrushes was randomly given to each subject and and Quickley – Hein Plaque Index (PI) and Löe - Sillness Gingival Index (GI) were recorded at baseline. and repeated at 1st, 2nd, 3rd. and 4th.weeks. At
second period, toothbrushes were changed; therefore in each subject both of the toothbrushes were tested. Prior to each brushing period, all oral hygiene procedures were suspended for two days. Baseline and 1st, 2nd, 3rd. and 4th.weeks data were tested using two
way analysis of variance with repeated measures. PI and GI scores were significantly decreased after baseline (p<0.05). There were no statistically significances between two toothbrushes (p>0.05). It was recorded that, feathered soft toothbrush may be as effective as the medium one for the ability of plaque removal and preventing gingival health.
Key words: Oral hygiene, toothbrush, clinical trial, dental plaque
GİRİŞ
Mikrobiyal dental plağın inflamatuar periodontal hastalıkların ve çürüğün oluşmasında en önemli etiyolojik faktördür.2,3 60’lı yıllardan sonra plak
kontrolü amacıyla çeşitli araştırmalar yapılmış ve plak kontrolünün gerek sağlığın kazanılması gerekse sürdürülmesi için zorunlu olduğu gösterilmiştir.2,3,16,17
Dolayısı ile plak kontrolünün önemli bir parçası olan ve hasta tarafından bu amaçla uygulanan günlük mekanik diş temizliğinin düzenli ve etkili şekilde yapılması ve tüm diş yüzeylerinden supragingival mikrobiyal dental plağın(sMDP) optimal düzeyde uzaklaştırılması dişeti sağlığının korunmasında en etkili yöntemlerden biridir.7,11,13
Mevcut bilimsel verilerin ışığı altında plağı uzaklaştırmanın en etkili yolu supragingival plağın diş yüzeyinden uzaklaştırılmasını sağlayan ve periyodik olarak uygulanan mekanik temizliktir. Bu da diş fırçası ve diğer yardımcı araçlar (diş ipi, diş arası fırçası, kürdan vs.) ile sağlanmaktadır. Diş macunlarının ve ağız gargaralarının içindeki plak ve diştaşı oluşumunu önleyici kimyasal maddeler sadece mekanik temizliğe yardımcı olmaktadır.7,13,16
Dünyada ve ülkemizde alıcının beğenisini kazanabilmek amacıyla farklı özelliklerde çok değişik fırça tipleri üretilmektedir.4,9,15 Dişhekimiminin rolü bu
noktada oldukça önemlidir ve hasta bu noktada çok iyi yönlendirilmelidir. “Hangi diş fırçası” sorusuna henüz tam olarak yanıt bulunamamıştır. Ancak literatür incelendiğinde fırça başı küçük, düz saplı, 0.3 mm çaplı ve 10.3 mm uzunluğunda naylon kıllı, uçları yuvarlatılmış, 2-4 sıra demetli, her sırada eşit aralıklarla dizilmiş 5-12 kıl demeti olan ve her demette 80-86 kıl olan bir fırça ideal kabul edilmektedir. Kıl sertliği; kılın çapı ve uzunluğu ile orantılıdır. Diş fırçalarında genellikle kullanılan kılların çapı; yumuşak olanlar için ortalama 0.2 mm, orta sertlikteki kıllar için 0.3 mm ve sert kıllar için 0.4 mm’dir. Çocuklar için bu fırça, daha küçük başlı, daha ince kıl çaplı (0.1 mm) ve daha kısa kıllı (8.7 mm) olmalıdır10,15. Sert ve
yumuşak kıllı diş fırçaların faydaları konusundaki raporlar farklı şartlarda planlanmış çalışmalara dayanmaktadır. Bunlar genellikle; zor sonuç çıkarılabilen ve birbirleriyle uyumlu olmayan çalışmalardır. Yumuşak kıllar daha esnektir; diş-dişeti birleşimini, dişeti oluğunu daha iyi temizler ve interproksimal bölgelere daha iyi girer. Sert kılların
kullanımında ise daha fazla dişeti çekilmeleri ortaya çıkmaktadır. Ancak diş fırçasının kullanım şekli ve macunun aşındırıcı özelliği, kıl sertliğinden daha önemlidir. Çok sert diş fırçalama dişeti çekilmesine, kole bölgesinde kama şeklinde defektlere ve dişetinde ağrılı ülserlere neden olabilir.14,15
Geleneksel orta sertlikte bir diş fırçası ile uygun mekanik diş temizliği ve ara yüz temizleyicisi bir ajan kullanımı plak kontrolü için yeterlidir. Diş fırçalarında teknolojik gelişim ile birlikte büyük değişiklikler olmuş, fırçalama işlemini kolaylaştırmak ve geliştirmek, diş temizliğinin kalitesini arttırmak amacıyla ağız-diş bakım ürünleri de gelişme göstermiştir. Ancak bu ürünlerin etkinliğini saptamak için yapılan çok sayıdaki çalışmada çelişkili sonuçlar elde edilmiştir.6,8,12,14 Diş
temizliğindeki başarı düzenli diş fırçalamaya ve hastanın bu işlemi uygularkenki maharetine bağlıdır.1,7
Ağız hijyeni uygulaması her hastanın kendi sorumluluğundadır; hekim bu uygulamaları öğretmek ve kontrol etmekle görevlidir. Bu noktada hasta motivasyonu önem kazanmakta ve uzun bir eğitim gerektirmektedir. Sonuç olarak MDP’nin uzaklaştırılması; hasta dişetleri için tedavi edici, sağlıklı dişetleri için de koruyucu bir girişimdir.
Bu çalışmada, iki farklı kıl yapısına sahip diş fırçasının sMDP’yi uzaklaştırma etkinliğinin değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca bu iki fırçanın karşılaştırmalı olarak dişeti sağlığına olan etkileri de ortaya konmuştur.
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmaya Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi 3 sınıf öğrencilerinden 9 kız, 11 erkek, yaşları 21 ile 25 arasında değişen 20 gönüllü birey dahil edilmiştir. Bireylerin seçiminde sistemik yönden sağlıklı olmaları, son üç aydır herhangi bir antimikrobiyal ajan kullanmamış olmaları ve ortodontik ya da protetik aparey taşımamaları dikkate alınmıştır. Ayrıca dental olarak periodontal hastalık hikayesi olmamasına, akut ağız içi lezyon bulunmamasına ve son 6 ay içinde profesyonel periodontal tedavi görmemiş olmasına özen gösterilmiştir. Bireylerin en az 20 dişe sahip olmaları ve her bir yarım çenede çürük veya dolgu restorasyonu bulunmayan en az bir molar, bir premolar ve bir insizal dişin varlığı tercih nedeni olmuştur.
Tüm bireylerin başlangıç profesyonel tedavileri yapılmış, plağı sıfırlamak amacıyla diş taşı temizliği ve parlatma işlemleri uygulanmıştır. Bireylere fırçalama tekniği hakkında herhangi bir bilgi verilmemiş ve günde 2 kez kendi fırçalama alışkanlıklarını uygulamaları ön görülmüştür. Plak miktarı sıfırlandıktan sonra her 4 haftalık fırçalama periyodu öncesinde iki gün süreyle tüm ağız bakımı uygulamaları durdurulmuştur. Takiben bireylere rastgele olarak kıl yüksekliği 11 mm, kıl ucu tiftikleme boyu 2 mm ve kıl çapı 0.175 mm olan yumuşak (Banat Extra-Care®) ve kıl yüksekliği 11 mm, kıl çapı
0.225 mm olan orta sert (Banat Exclusive®) (Şekil 1)
fırçalardan bir tanesi verilerek 4 haftalık fırçalama periyodu başlatılmıştır. Quigley-Hein Plak İndeks - Turesky modifikasyonu1,8 (PI) ve Löe-Silness8 Gingival
İndeks (GI) değerleri her dişin 6 yüzeyinden kaydedilmiştir. Her bireyde başlangıç, 1., 2., 3., ve 4., haftalarda PI ve GI ölçümleri tekrarlanmıştır. İkinci periyodda fırçalar değiştirilerek tüm bireylerde her iki fırçanın da test edilmesi sağlanmıştır. Floridli bir diş macunu seçilerek tüm çalışma boyunca aynı diş macunu kullanılmıştır.
Şekil 1: Çalışmada kullanılan fırça tipleri; Banat extra care
yumuşak (solda), Banat Exclusive orta sert(sağda)
İstatistiksel Analiz
Tek kör, rastgele, karşılaştırmalı olarak planlanan bu çalışmada tüm indeksler tek bir araştırıcı tarafından kaydedilmiştir (DÇ). Fırça dağıtımı ise diğer araştırmacı tarafından yürütülmüştür (VY). Tekrarlı ölçümlerde iki yönlü varyans analizi kullanarak başlangıç ve 1., 2., 3., ve 4., haftadaki veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Gruplara ait tüm veriler Tablo 1’de gösterilmiştir. Fırçalama etkinliği ve dişeti sağlığı açısından her iki fırçanın da başlangıç ile 1. hafta arasındaki değişim anlamlı (p<0.05) diğer haftalar için ise anlamsız bulunmuştur (p>0.05).
PI: plak indeksi, GI: gingival İndeks *İstatistiksel olarak anlamlı; p<0.05
Tablo I- Orta sert ve yumuşak tip diş fırçalarına ait tüm ağız
PI ve GI değerleri
Fırçalama etkinliği ve dişeti sağlığı alt ve üst çene ayrı ayrı değerlendirildiğinde ise iki fırça arasında fark saptanmamıştır.(Tablo 2-3) Ancak yine her iki parametrede de başlangıç ile 1.,2.,3., ve 4. haftalar arasında istatistiksel olarak anlamlılık kaydedilmiştir (p<0.05). Zaman içerisindeki değişim ise anlamsızdır (p>0.05).
*istatistiksel olarak anlamlı; p<0.05
Orta sert Yumuşak başlangıç 2.73 ±0.71 2.96±0.66 1. hafta 1.23±0.44* 1.32±0.49* 2. hafta 1.27±0.49 1.34±0.58 3. hafta 1.43±0.64 1.44±0.31 Üst çene 4. hafta 1.30±0.51 1.18±0.51 başlangıç 2.84±0.70 2.90±0.68 1. hafta 1.47±0.57* 1.44±0.56* 2. hafta 1.38±0.49 1.40±0.59 3. hafta 1.42±0.56 1.48±0.44 Alt çene 4. hafta 1.38±0.66 1.23±0.56
Tablo II- İki farklı diş fırçasına ait alt ve üst çene tüm ağız
PI değerleri
Orta sert Yumuşak PI başlangıç 2.77±0.58 2.88±0.64 1. hafta 1.37±0.47* 1.36±0.50* 2. hafta 1.30±0.46 1.32±0.51 3. hafta 1.37±0.58 1.44±0.34 4. hafta 1.36±0.53 1.25±0.50 GI başlangıç 0.34±0.45 0.44±0.40 1. hafta 0.27±0.26* 0.24±0.25* 2. hafta 0.22±0.21 0.25±0.26 3. hafta 0.16±0.14* 0.17±0.19* 4. hafta 0.15±0.15 0.17±0.22
*istatistiksel olarak anlamlı; p<0.05
Orta sert Yumuşak
başlangıç 0.27±0.33 0.40±0.44 1. hafta 0.32±0.21 0.22±0.25* 2. hafta 0.21±0.25 0.25±0.30 3. hafta 0.14±0.16 0.13±0.19 Üst çene 4. hafta 0.17±0.20 0.16±0.24 başlangıç 0.43±0.63 0.42±0.39 1. hafta 0.33±0.31 0.25±0.18* 2. hafta 0.23±0.20* 0.23±0.26 3. hafta 0.18±0.18 0.21±0.27 Alt çene 4. hafta 0.14±0.14 0.17±0.21
Tablo III - İki farklı diş fırçasına ait alt ve üst çene tüm ağız
GI değerleri
Fırçalar alt ve üst çenenin farklı bölgelerine göre değerlendirilmiş ve daha önceki sonuçlara benzer sonuçlar alınmıştır. Fırçalar arasında herhangi bir farklılık saptanmazken orta sert fırçaya ait PI değerlerinde tüm yüzeylerde anlamlı bir değişiklik saptanmıştır (p<0.05). GI değerleri incelendiğinde ise orta sert fırçanın dişeti sağlığına olan katkısının istatistiksel olarak çok daha anlamlı olduğu belirlenmiştir (Tablo-4). Ancak yumuşak fırçanın özellikle üst çenede palatinal ve alt çenede ise lingual yüzeylerde sınırlı bir etkinlik sağladığı görülmüştür (p=0.05) (Tablo-5).
başlangıç 4. hafta p değe
PI Üst çene vestibül 0.64±1.34 1.05±0.56 0.00*
palatinal 2.07±0.44 1.46±0.63 0.00*
Alt çene vestibül 3.18±0.91 1.13±0.72 0.00*
lingual 2.64±0.82 1.60±0.72 0.00*
Tüm ağız anterior 3.00±0.97 1.15±0.67 0.00*
posterior 2.86±0.59 1.43±0.50 0.00*
GI Üst çene vestibül 0.40±0.50 0.16±0.23 0.02*
palatinal 0.41±0.53 0.15±0.28 0.05
Alt çene vestibül 0.47±0.45 0.18±0.23 0.01*
lingual 0.54±0.44 0.19±0.31 0.00*
Tüm ağız anterior 0.45±0.44 0.16±0.23 0.00*
posterior 0.45±0.44 0.18±0.25 0.00*
PI: plak indeksi, GI: gingival İndeks
*istatistiksel olarak anlamlı; p<0.05
Tablo IV- Orta sert fırçanın üst çene vestibül/palatinal ve alt
çene vestibül/lingual yüzeylerine ait PI ve GI değerleri
PI: plak indeksi, GI: gingival İndeks
*istatistiksel olarak anlamlı; p<0.05
başlangıç 4. hafta p değeri
PI Üst çene vestibül 3.66±1.09 1.17±0.65 0.00*
palatinal 1.85±0.60 1.46±0.57 0.01*
Alt çene vestibül 2.97±0.88 1.37±0.90 0.00*
lingual 2.51±0.77 1.75±0.95 0.05
Tüm ağız anterior 2.82±0,84 1.23±0.60 0.00*
posterior 2.72±0.63 1.48±0.58 0.00*
GI Üst çene vestibül 0.22±0.29 0.27±0.51 0.65 palatinal 0.41±0.61 0.31±0.73 0.50
Alt çene vestibül 0.33±0.41 0.18±0.20 0.09*
lingual 0.45±0.47 0.22±0.43 0.15*
Tüm ağız anterior 0.30±0.41 0.20±0.23 0.20*
posterior 0.35±0.36 0.12±0.10 0.01*
Tablo V- Yumuşak fırçanın üst çene vestibül/palatinal ve alt
çene vestibül/lingual yüzeylerine ait PI ve GI değerleri
TARTIŞMA
Çalışmada yer alan 20 bireyin fırçalama alışkanlıkları ve diş yüzeyini temizleyebilme kabiliyetleri farklılık göstermektedir. Bu farklılık öncelikle bireyin diş fırçalama isteğine, dolayısıyle motivasyonuna, el becerisine ve araştırma periyodu boyunca uyması gereken kurallara uyup uymadığına gore değişmektedir. Tüm bunlar göz önüne alınarak çalışmamızda herhangi bir indikator diş tercih edilmemiş aksine tüm ağız skorları her dişin 6 yüzeyinden kaydedilerek fırçaların etkinliği daha hassas ve doğru bir şekilde değerlendirilmiştir Plak etkinliğini değerlendiren çalışmalarda en büyük değişiklikler interproksimal alanlarda meydana gelmektedir.4,12,15 Bu nedenle kullanılan indeksler dört
yerine her dişin altı yüzeyinden kaydedilmiştir. Kullanılan indeksler benzer çalışmalarda kullanılan ve plağın varlığı ile dişeti sağlığına olan etkisini ortaya koyan indeks sistemleridir.6,14,17 Çalışmada deney
periodu öncesi tüm bireylere profesyonel periodontal tedavi yapıldığıdan PI ve GI skorları değerlendirmeye alınmamıştır. Bu ölçümlerin profesyonel temizlikten önce yapılması ise çalışmanın sonuçları açısından yararsız bulunmuştur. Çalışma planlanırken, yumuşak ve orta sert kıl yapısındaki fırçaların plağın uzaklaştırılmasındaki etkinliğinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Böylelikle temel olarak periodontal cerrahi sonrası ya da ince ve hassas dişeti dokusuna sahip bireylerde kullanılması önerilen yumuşak yapıdaki diş fırçasının konvansiyonel orta sertlikteki
diş fırçası kadar etkikli olup olamayacağı değerlendirilmiştir.
Çalışmamızda yer alan bireyler dişhekimliği öğrencileri arasından seçilmiş, böylelikle uygun oral hijyen uygulamalarının yapılması sağlanmıştır. Günümüzdeki genel görüş, diş fırçası ve şeklinin ya da uygulanan metodun bireysel beceriye göre sekonder etkili olduğu yönündedir. Ash ve arkadaşları2 kişinin
eğitim durumunun, ilgisinin, arzu ve maharetinin kompleks bir yapı oluşturduğunu ve fırça etkinliğinin araştırıldığı bu tip çalışmalarda sonucu büyük ölçüde etkilediğini bildirmiştir. Dişhekimliği öğrencileri arasından seçilen çalışma grubu bireysel becerinin benzer olduğu düşünülen ve bireysel farklılığın en aza indirgendiği gruptur. Böylelikle fırçaların etkinliği daha objektif olarak değerlendirilebilmiştir.
Bu çalışmada incelenen parametrelerden PI fırça etkinliğini ortaya koyan primer parametredir. GI ise dişeti sağlığı hakkında bilgi vermektedir. 4 haftalık fırçalama periodu sonunda supragingival plağın uzaklaştırılmasındaki etkinliği yönünden her iki fırça arasında fark saptanmamıştır. Yumuşak fırçanın standart uzunluktaki kıl yapısının uç kısımı tüylendirilerek fırçanın yumuşaklığı arttırılmış ve daha fazla noktaya temas ederek yüzeyin arttırılması, interdental alanda ve dişeti marjininde temizlik sağlaması hedeflenmiştir.
Çalışmada benzer çalışmalarda olduğu gibi 48 saatlik plak akümülasyonuna izin verilmiştir.15 Ayrıca
tek tip diş macunu seçilmiştir. Böylece plağın uzaklaştırılmasını etkileyebilecek faktörler minimalize edilerek başlangıçta eşit koşullar oluşturulmuştur. Günümüzde fırça etkinliğini ortaya koyan pek çok çalışma yapılmış ve benzer sonuçlar alınmıştır. Heasman8 ve arkadaşları 1999 da yaptığı çalışmada
elektrikli iki diş fırçası ile manuel bir diş fırçasını karşılaştırmış ve fırçalar arasında fark belirllememiştir. Daly5 ve arkadaşları kıl yapısının plak kontrolünde
etkili olmadığını vurgulamıştır. Van der Weijden15 ve
arkadaşları iki elektrikli diş fırçasının plağı uzaklaştırmadaki etkiniğini karşılaştırmış ve fırçalama kuvvaeti açısından bir fark kaydetmemiştir.
Sonuç olarak bu çalışmada iki fırça arasında incelenen klinik parametreler açısından istatistiksel olarak herhangi bir fark saptanamamıştır. Her iki fırçanın da plağı uzaklaştırma ve dişeti sağlığını
korumada oldukça etkili olduğu, aralarında ise herhangi bir fark bulunmadığı belirlenmiştir.
KAYNAKLAR:
1. Addy M, Renton-harper P, Warren P, Newcombe RG. An evaluation of video instruction for an elecric toothbrush. J Clin Periodontol 26:289-293,1999.
2. Ash MM. A review of the problems and results of studies on manuel and power toothbrushes. J Periodontol 35:202-213,1964.
3. Baloş K, Bostancı HS, Arpak MJ, Özcan G. Diş fırçası büyüklüğünün bakteri plağı eliminasyonuna etkisi. AÜ Dişhek Fak Derg 7(3):157-166,1980.
4. Chava VK. An evaluation of the efficacy of a curved bristle and conventional toothbrush. A conmparative clinical study. J Periodontol 71:785-789,2000.
5. Daly CG, Chapple CC, Cameron AC. Effect of toothbrush wear on plaque control. J Clin Periodontol 23:45-49,1996. 6. Deasy MJ, Singh SM, Kemp JH, Curtis JP, Rustogi KN, Fung K. A clinical comparision of plaque removal performance of three manuel toothbrushes. J Clin Dent 4:17-21,1993.
7. Gordon JM, Frascella JA, Reardon RC. A clinical study of the safety and efficacy of a novel electric interdental
cleanning device. J Clin Dent 7(3): 70-80,1996. 8. Heasman PA, Stacey F, Heasman L, Sellers P, Macgregor IDM, Kelly PJ. A comparative study of the Philips HP 735, Braun/Oral B D7 and the Oral B 35 Advantage toothbrushes. J Clin Periodontol 26:85-90,1999.
9. Hunt SA.The relative cleaning effectiveness of manuel and powered toothbrushes. J Clin Dent 13:211-214,2002. 10. Jeffery YT, Wood CL, Garnick JJ, Thmpson WO. Removal of ınterproximal subgingival plaque by hand and automatic toothbrushes. J Periodontol 66:191-196,1995. 11. Mantokoudis DJ, Christensen MM, Meng HX, Suvan JE, Lang NP. Comparison of the clinical effects and gingival abrasion aspects of manuel and electric toothbrushes. J Clin Periodontol 28:65-72, 2001.
12. Singh SM, Batista GW, Rustogi KN, DeVizio W, Volpe AR, Petrone ME, Proskin HM. The comparative plaque removal efficacy of two advanced manual toothbrush designs in two independent clinical studies. J Clin Dent 12:83-6,2001.
13. Ünsal B, Bal B, Ökte E, Akbay A, Yücesoy V. Dişeti sağlığının korunmasında farklı ağız gargaralarının etkinliklerinin karşılaştırılması. EÜ Dişhek Fak Derg--- 14. Van der Weijden GA, Timmerman MF, Nijboer A, Lie MA, Van der Velden U. A comparative study of electric toothbrushes for the effectiveness of plaque removal in relation to toothbrushing duration. J Clin Periodontol 20:476-481,1993.
15. Van der Weijden GA, Timmerman MF, Reijerse E, Snoek CM, Van der Velden U. Comparison of 2 electric toothbrushes in plaque-removing ability. J Clin Periodontol 22:648-652,1995.
16. Warren PR, Braun AG, Chater BV. An overview of established ınterdental cleanning methods.J Clin Dent 7(3): 65-69,1996.
17. Zimmer S, Didner B, Roulet JF. Clinical study on the plaque-removing ability of a new triple headed toothbrush. J Clin Periodontol 26:281-285,1999.
Yazışma Adresi: Dr. Deniz Çetiner
Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı,
Emek 06510, Ankara, Türkiye Tel: +90 312 212 16 62 / 206 Fax: +90 312 212 16 46 E-posta: fdeniz@gazi.edu.tr
