7
Marmara Denizi Balıkçılığı
Araştırma Bülteni ,1Mart 2010
Marmara Denizi Balıkçılığının
Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Yönetim Stratejilerinin Belirlenmesi Projesi
Dr. Mustafa ZENGİN
mevcut durumu tanımlanarak, yönetimsel anlamda gerek balıkçıların refah düzeylerini arttırıcı, gerekse de balıkçılık kaynaklarının sürdürebilirliğini sağlayabilecek daha gerçekçi bir balıkçılık yönetim modelinin oluşturulması amaçlanmıştır.
Materyal ve metot
Araştırma için gerekli olan temel verilerin temininde başlıca 4 farklı yol izlenmiştir. Bunlar sırasıyla; (1) Örnekleme/anket çalışmaları, (2) Envanter toplama/geçmişe yönelik ve güncel (pazarlama ağı, illegal avcılığın boyutları, avcılık
Amaç yöntemleri, av filosu vb.), (3) Doğrudan doğruya kişi
ve kurum görüşmeleri (balıkçı kooperatifleri, Ülkemizde halen “balıkçılık yönetiminde”
komisyoncular, işletmeciler, il tarım müdürlükleri, kurumsal ve yapısal olarak büyük bir dağınıklık
sahil güvenlik, sosyal güvenlik kuruluşları vb.), (4) gözlenmektedir. Uzun vadeli ve değişime açık
Kaynak/literatür ve istatistiki veri teminidir. balıkçılık politikası bulunmamaktadır. Halen uzun
süreli ve politik iradenin etkilemediği, tutarlı, gerçekçi Araştırmanın ana materyali; tekne sahipleri ve bir balıkçılık politikasından söz edilemez. Bu da tayfalarla karşılıklı görüşmeler yoluyla doldurulacak sistemin bütünü içerisinde, her aşamada kaynakların anket formlarından elde edilen orijinal verilerden rasyonel bir şekilde kullanımını engellemektedir. Bu oluşturmaktadır. Araştırma, Marmara Denizi'nin nedenle öncelikle balıkçılığın yapısal olarak yeniden bütününde, karakteristik olarak birbirinden farklı, düzenlenmesi gerekmektedir. ancak Marmara'daki balıkçılığın bütününü temsil edebilecek özellikteki balıkçı merkezlerinde, Üretim/avcılık, pazarlama, denetim,
“tabakalı örnekleme” yöntemine göre, tekne araştırma/geliştirme, kredi/destek/finansman,
büyükleri esas alınarak bu örneklemeler; (a) istatistik, idari mevzuat gibi konularda merkezi otorite
sosyolojik/antropolojik, (b) ekonomi/pazarlama ve (devlet/hükümetlerce) sektörün tek çatı altında
(c) avcılık ana konularında gerçekleştirilmektedir. toplanmasına olanak sağlayacak bir düzenlemeye
gidilmeli ve bunun yasal/hukuki/idari alt yapısı bir Her bir alt bölüm için farklı içerikte ancak birbiri an önce oluşturulmalıdır. ile ilişkili “anket formları” oluşturulmuştur. Anket Bu çalışma ile; (1) Marmara denizindeki formlarında temel olarak; basit elde edilebilir, ancak balıkçığın mevcut yapısı (doğal kaynak ve bu işlevsel olabilen “anahtar göstergelerden” kaynağın kullanılma biçimi) tanımlanacak, (2) yararlanılmaktadır. Marmara denizindeki avcılık Balıkçılık faaliyetlerinin teknik (balıkçı filosu, avcılık yöntemleri temel alınarak; her bir avcılık yöntemine yöntemleri) ve ekonomik (üretim, pazarlama ağı, ait balıkçı tekneleri fonksiyonel olarak kategorize girdiler, ekonomik karlılık) yönleri ortaya konulacak, edilecek ve örneğe alınacak tekneler; tekne boyları < (3) Tekne sahipleri ve tayfaların sosyal ve antropolojik 8.9, 9-15.9, 16-25.9, 26 m > şeklinde 4 grup olarak özellikleri belirlenmeye çalışılacak, (4) Bu şekilde saptanmıştır.
8
Araştırma Bülteni ,1Mart 2010Marmara Denizi Balıkçılığı
gerekmektedir. (3) Karışık olan Marmara Denizi
Metodolojik kavramsal model
balıkçılığının yapısal ilişkilerini basit, daha
yaklaşımı
anlaşılabilir ancak fonksiyonel bir şekilde genel bir Marmara balıkçılığının yapısal analizine “akış şeması” içerisinde göstermek/tanımlamak yönelik olarak bilimsel referansları (balıkçılık ve mümkün olabilecektir (Şekil 1). (4) Bu akış şemasının
sosyoekonomik dinamikler) temel alacak “kavramsal birçok tanımlayıcı/açıklayıcı faydasının yanısıra bir modelin” benimsenmesine karar verilmiştir. balıkçılık yapısı içerisinde çok fazla sayıdaki balıkçılık
Marmara balıkçılığının karmaşık olarak görülen çoklu parametresini sınırlayarak proje genel amacına ilişkiler ağını bir model yardımı ile tanımlamada, uygun noktaya çekmek olacaktır. (5) Temel olarak bu kavramsal bir model (sebepler-etkiler ve sonuçlar) projenin ana hedefini “balıkçılık yönetimi” kavramı oluşturmak için "Marmara Denizi Balıkçılığı Yapısal oluşturmaktadır. Bu nedenle “kavramsal model”
İlişkiler Ağı" adlı bir taslak model oluşturulmuştur. Bu projenin ana konseptini oluşturacaktır.
taslak modeldeki temel varsayımlar şöyledir; (1)
Ancak balıkçılık yönetimi kavramı çok geniş bir Marmara Denizi balıkçılığındaki karmaşık görülen
ifade alanına sahiptir. Bu kavram içeriğinde; (1) çoklu ilişkiler ağının tanımlanması ve bütüncül bir
Balıkçılık Yönetiminin Ekonomik Analizi, (2) Sektörel yaklaşım ile analiz edilmesi gerekmektedir. (2) Bunun
Örgütlenme Açısından Balıkçılık Yönetimi, (3) Yapısal için de sebepler-etkiler ve sonuçlar gibi temel
Politikalar Açısından Balıkçılık Yönetimi, (4) Biyolojik durumların ortaya konulması/tanımlanması
Faktörler Acısından Balıkçılık Yönetimi, (4) geleceğe yönelik yönetimsel stratejilere katkı Balıkçılık Yönetimi ve Çevresel Faktörler, (6) sağlayabilmek için kendi başına spesifik ama aynı Balıkçılık Yönetiminin Toplumsal Boyutu, (7) Teknik zamanda her biri birbiri ile yatay/dikey ilişkiler Acıdan Balıkçılık Yönetimi gibi pek çok değişkeni ağına sahip bütün bu alt başlıkların birlikte algılamak mümkündür. algılanarak analitik çözümlemeye gidilmesi
Bu çalışmada; Marmara Denizi balıkçılığının öngörülmüştür. genel bir durum değerlendirmesini yapabilmek ve
9
Araþtýrma Bülteni ,1Mart 2010Marmara Denizi Balýkçýlýðý
Burada oluþturulmaya çalýþýlan kavramsal teknesi boy grubu ve avcýlýk yöntemleri referans
model; Marmara balýkçýlýðýný yapýsal olarak alýnarak “tabakalama yöntemine” göre (Yurtsever,
belirleyen ana temalar (1-Yönetim / Organizasyon 1984) her bir il için belirlenen alt istasyonlara düþen / Destek, 2-Avcýlýk, 3-Tüketim / Pazarlama, 4- örnek anket sayýsý belirlenmiþtir. %95 Güven aralýðý
Sosyal/Demografik Yapý) ve bu ana temalar ile ve %4 hata payý ile iller bazýnda her bir tabaka için doðrudan ve dolaylý olarak ikincil, üçüncül yapýlacak anket sayýsý (toplam 338 adet) grafik derecede iliþkili alt konularýn birbiri ile olan yatay olarak ortaya konulmuþtur (Þekil 2). Ayrýca Anket ve dikey baðlantýsý temel mantýðý üzerine çalýþmalarýnýn gerçekleþtirileceði iller ve bu illere kurulmuþtur. Genel olarak bakýldýðýnda bu iliþkiler iliþkin alt istasyonlar Tablo 2'de gösterilmiþtir. Alt aðýnýn her birinin birbirini etkileme derecesi istasyonlarýn seçiminde; yöntemin esasýný oluþturan (uzaklýðý-yakýnlýðý) farklýdýr. Marmara Denizi balýkçýlýðýnýn baþlýca benzeþen ve ayrýþan karakteristik yapýsý kriter olarak alýnmýþtýr
Modelin uygulanmasý
(Zengin vd, 1994; Zengin ve Mutlu, 2000; Zengin Farklý özelliklere sahip Türkiye denizlerinin
vd, 2004). her biri için böyle bir kavramsal modelin
karakterizasyon açýsýndan benzeþmiþ olmasý, her
bir deniz için özgün/orijinal bir model oluþturma fikrini zayýflatmaktadýr. Bu nedenle modelin her bir bölgesel denizi yansýtabilecek bir karakteristiðe sahip olmasý önem taþýmaktadýr. Bu açýdan bakýldýðýnda Marmara Denizi için en belirgin karakteristik farklýlýk “avcýlýk” ve “hedef
tür/karides” ana temasýnda ortaya çýkmaktadýr.
Þöyle ki; Marmara Denizi'ndeki balýkçý teknelerinin
Þekil 1. Marmara denizi balýkçý filosu
avcýlýk türleri ve karakteristikleri (avcýlýk hareketleri)incelendiðinde, baþlýca her bir farklý av yöntemi ile
toplam tekne sayýsý (3543) ve anket yapýlacak
teknelerin boy/büyüklük daðýlýmlarý arasýndaher bir tabakaya düþen örnek sayýsý (338)
yakýn bir iliþkinin varlýðýndan söz edilebilmektedir(KORGEM, 2007)
(Tablo 1). Bu noktadan bakýldýðýnda; model akýþ
Tablo 2. Marmara denizi
Sosyo-þemasý içerisindeki her bir kutunun fonksiyonelekonomik projesi anket gerçekleþtirilecek
olarak av filosu deseni (avcýlýk) ile çok yakýn ve yaistasyonlar
uzak bir baðýnýn olduðu görülebilir.
Tablo 1. Marmara denizi balýkçý filosunun tekne boy gruplarýna göre kategorizasyonu
Bu teorik yaklaþýmdan yola çýkýlarak mevcut Marmara balýkçýlýðýnýn av gücü/av filosu deseni ortaya konulmak suretiyle saha çalýþmalarý için Marmara denizine kýyý her bir il için örnek anket miktarlarý belirlenmiþtir. Bunun için sýrasýyla; (1) Öncelikle KORGEM'e kayýtlý 2007 yýlý Marmara denizi balýkçýlýk filosu içerisinde Karadeniz (Ýstanbul) ve Ege denizine (Balýkesir, Çanakkale) kýyýsý olan illerdeki av gücü Marmara denizi av filosundan ayýklanmýþtýr. Daha sonra bu filo balýkçý
10
Araþtýrma Bülteni ,1Mart 2010Marmara Denizi Balýkçýlýðý
Bunu takiben de Marmara balýkçýlýðýný cevap verebileceði, geçmiþe yönelik bilgileri de tanýmlamada projenin temel ve en önemli içerecek þekilde bütüncül bir yaklaþým sergilenmiþtir. verisini/girdisini saðlayacak; balýkçýlýk/avcýlýk Sorularýn Marmara balýkçýlýðýnýn dününü, bu faaliyetleri, ekonomik aktiviteler/pazarlama ve gününü ve geleceðini tanýmlamada ve ayný balýkçýlarýn sosyal yaþamý gibi üç ana konu, ayný zamanda kavramsal modele veri/çýktý saðlamada anket formunda, alt bölümler halinde ele alýnarak etkin olmasý göz önünde bulundurulmuþtur. “proje anket formu taslaðý” geliþtirilmiþtir. Anket Balýkçýlýk araþtýrmalarýnda, hedef ticari türlerin formu hazýrlanýrken özellikle her üç alt bölümün belirlenmesinde; lokal bölgelerden gelen tür listeleri birbiri ile olan iliþkisinde etkili olabilecek önemli birleþtirilmiþ, ayrýca Türkiye Ýstatistik Kurumu'nun indikatör parametreler göz önünde bulun- 2007 av istatistiklerindeki, av büyüklüðü (TÜÝK, durulmuþtur. Anket formunun hazýrlanmasýnda; 2007) dikkate alýnmýþtýr. Saha anket çalýþmalarý için birbiri ile baðlantýlý, ancak balýkçýnýn rahatlýkla ayrýca ayrýntýlý bir “iþ planý” hazýrlanmýþtýr.
Kaynaklar
TÜÝK, 2007. Su Ürünleri Ýstatistikleri. T.C. Baþbakanlýk Türkiye Ýstatistik Kurumu, Ankara, 52 s.
KORGEM, 2007. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüðü, Türkiye Denizleri Resmi Av Filosu Kayýtlar
Yurtsever, 1984. Deneysel ve Ýstatistik Metotlar. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü Yayýnlarý. Genel Yayýn No: 121. Teknik Yayýn No:56 Ankara
Zengin, M. ve Bozali, M. 1994. Marmara Denizi Av Araçlarý ile Avcýlýk Potansiyelinin Tespiti. Tarým ve Köyisleri Bakanlýðý Su Ürünleri Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðü, Trabzon. 27 s.
Zengin, M. ve Mutlu, C. 2000. Marmara Denizindeki Balýkçýlýðýn Son Durumu ve Stoklarýn Geleceðine Ýliþkin Öneriler. Marmara Denizi 2000 Sempozyumu, 11-12 Kasým 2000, Ýstanbul. Bildiriler Kitabý, (Editörler: Öztürk, B., Kadýoðlu, M., Öztürk, H.) TÜDAV Yayýn No: 5, 411-425.
Zengin, M., Polat, H., Kutlu, S., Dinçer, A. C., Güngör, H., Aksoy, M., Özgündüz, C., Karaarslan, E. ve Firidin, S. 2004. Marmara Denizindeki Derin Su Pembe Karidesi (Parapenaeus longirostris, Lucas 1846) Balýkçýlýðýnýn Geliþtirilmesi Üzerine Bir Araþtýrma. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý, TAGEM, Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü Müd., Sonuç Raporu (TAGEM/HAYSUD/2001/09/2004), Trabzon. 212 s.
