HAZIR GĠYĠM ÜRETĠM HATLARINDA TĠP DÖNME AġAMASI KURULUM SÜRECĠNDE YAġANAN SORUNLARIN BELĠRLENMESĠ
Esma OK
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
GĠYĠM ENDÜSTRĠSĠ VE MODA TASARIMI ANABĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Esma
Soyadı : OK
Bölümü : Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi Ġmza :
Teslim tarihi :
TEZĠN
Türkçe Adı : Hazır Giyim Üretim Hatlarında Tip Dönme AĢaması Kurulum Sürecinde YaĢanan Sorunların Belirlenmesi
Ġngilizce Adı : Identification Of Problems That Are Occurring In Installation Of Changeover Stage In Readymade Clothing Production Lines
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Esma OK
Jüri Onay Sayfası
Esma OK tarafından hazırlanan “Hazır Giyim Üretim Hatlarında Tip Dönme AĢaması Kurulum Sürecinde YaĢanan Sorunların Belirlenmesi” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. GülĢen Erenler ÇAKAR
(Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) ………...
BaĢkan: Prof. Dr. Fatma ÖZTÜRK
(Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) …...…………
Üye: Doç. Dr. Esen ÇORUH
(Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi) …...…………
Tez Savunma Tarihi: 27/06/2014
Bu tezin Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Servet KARABAĞ
TEġEKKÜR
Hazır giyim sektörü, ülkemiz ekonomisine önemli katkıları olan sektörlerin baĢında gelmektedir. Günümüz sanayileri artık çağın sunduğu teknolojik imkânlardan en iyi Ģekilde yararlanmak suretiyle, en kısa zamanda en verimli üretimi gerçekleĢtirme çabasındadırlar. Özellikle küçük ve orta ölçekli iĢletmelerde halen emek yoğun olarak hizmet veren hazır giyim sektöründe de aslında üretimdeki yoğunluğu üstlenecek teknolojik geliĢmeler mevcuttur. Ġçinde bulunduğumuz çağın sahip olduğu imkânlar ile üretimle uğraĢan birçok sektörde olduğu gibi hazır giyim sektöründe de iĢ görenin yükünü hafifletecek ve üretimdeki kaliteyi arttıracak son teknolojiye sahip üretim araçları geliĢtirilmiĢtir. Bu üretim araçlarının üretime dâhil edilmesi ile bazen birkaç makine ve teçhizatın bir araya getirilmesiyle elde edilecek iĢlemi, bir tek makine ile gerçekleĢtirmek mümkün olabilmektedir. Bu da üretimde yaĢanabilecek zaman kayıplarını en aza indirgemede önemli katkılar sağlayacaktır.
Bir ürün üretiminden baĢka bir ürün üretimine geçiĢ olarak tanımlanan tip dönme eyleminde de zaman kayıplarının en aza indirgenmesi oldukça önemlidir. Bir ürün üretimi tamamlandıktan sonra farklı bir modele sahip diğer bir ürün üretimine geçme ve üretim esnasında üretime dair birçok hazırlık yapılması gerekmektedir. Bu hazırlıklar ise üretimde zaman kayıplarına neden olmaktadır. Yapılan bu çalıĢmada da tip dönme aĢaması kurulum sürecinde yaĢanan sorunların neler olduğu, üretime baĢlarken ve üretim içerisinde üretime dair yapılan hazırlıklarda nelerin sorun yaratarak üretimi aksattığı, zaman kayıplarına nelerin yol açtığı belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.
Bu araĢtırmanın en verimli Ģekilde yürütülmesinde ilgi, destek ve yapıcı eleĢtirileriyle bana yardım ve rehberlik eden değerli tez danıĢmanı hocam Yrd. Doç. Dr. GülĢen Erenler ÇAKAR‟a, tezimde yer alan yabancı kaynakların çevirisi ve taranmasında bana yarımcı olan Öğr. Gör. Berkan ZÖHRA‟ya ve kardeĢim Öğr. Gör. Esra OK‟a, veri analizi konusundaki bilgi paylaĢımı ve yönlendirmesiyle tezime katkıda bulunan Ölçme Değerlendirme Uzmanı Öğr. Gör. Emrah GÜL‟e, araĢtırma verilerinin toplanmasına katkıda bulunan iĢletme sorumlularına, bugüne kadarki eğitim hayatımda yer almıĢ, üzerimde emeği olan bütün öğretmenlerime, hayatım boyunca benden manevi ve maddi hiçbir desteğini esirgemeyen anneme, babama ve tüm aile fertlerime, tez çalıĢmam boyunca manevi destekleriyle yanımda olan tüm arkadaĢ ve yakın dostlarıma sonsuz saygı ve teĢekkürlerimi sunarım.
HAZIR GĠYĠM ÜRETĠM HATLARINDA TĠP DÖNME AġAMASI
KURULUM SÜRECĠNDE YAġANAN SORUNLARIN BELĠRLENMESĠ
(Yüksek Lisans Tezi)
Esma OK GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Haziran 2014
ÖZ
Hazır giyim sektörü, hem ürün hem de model çeĢitliliği bakımından oldukça zengin bir üretim koludur. Bu model çeĢitliliğinin fazla olması, hazır giyimde tip dönme faaliyetinin de fazla olmasına neden olmaktadır. Her tip dönme için (üretilen modelin değiĢimi) bir üretime hazırlık safhası gerçekleĢtirilmektedir. Bu hazırlıklar üretim içerisinde de devam etmektedir. Bu araĢtırma; hazır giyim üretim hatlarında, tip dönme aĢaması kurulum sürecinde yaĢanan sorunların belirlenmesi amacıyla hazırlanmıĢtır. Bunun için, iĢletmelerden bilgi toplamak üzere anket ve mülakat formları oluĢturulmuĢtur. Bilgiler toplanmıĢ ve SPSS 17 paket programı kullanılarak veriler analiz edilmiĢtir ve yorumlanmıĢtır.
AraĢtırmanın birinci bölümünde konuya giriĢ niteliğinde bilgi verilmiĢtir. Problem durumu tartıĢılmıĢ ve alt problemler oluĢturulmuĢtur. AraĢtırmanın amacı, önemi ve sınırlılıklarına iliĢkin bilgilere yer verilmiĢ; varsayımlar belirtilmiĢ ve tanımlamalar yapılmıĢtır. Ġkinci bölümde hazır giyim, üretim sistemleri, üretimde süreç tasarımı ve planlaması ve tip dönme konuları hakkında açıklayıcı bilgilere yer verilmiĢtir. Konuya iliĢkin yapılmıĢ olan ilgili araĢtırma özetleri aktarılmıĢtır. AraĢtırmanın üçüncü bölümünde araĢtırmanın yöntemi anlatılmıĢ; evren ve örnekleme, verilerin toplanması ve analizine iliĢkin bilgilere yer verilmiĢtir. Dördüncü bölümde, araĢtırmadan elde edilen bulgular tablolaĢtırılmıĢtır. Tablolarda yer alan bulgular yorumlanmıĢtır. AraĢtırmanın son bölümünde ise bulgulardan ele edilen sonuçlar aktarılmıĢtır ve sonraki çalıĢmalara katkıda bulunulması amacıyla önerilere yer verilmiĢtir.
Yapılan araĢtırma neticesinde; hazır giyim üretim hatlarında tip dönme aĢaması, kurulum sürecinde yaĢanan en temel sorunun plansızlık olduğu tespit edilmiĢtir. Plansız üretim neticesinde ise; üretimin duraksadığı ve zaman kaybına neden olan birçok baĢka faktörün açığa çıktığı görülmüĢtür. Tip dönme aĢamasında zaman kaybına yol açan ve sorun teĢkil
eden ikinci en önemli faktör olarak ise, atölyelerdeki makine ve teçhizatın son teknolojiden uzak bir yapıda olduğu Ģeklinde tespit edilmiĢtir. Atölye içi yerleĢim, genel düzen ve iĢ görenlerin yaptıkları iĢe dikkat etmelerindeki yetersizlikler ise, üretimde zaman kaybına yol açan üçüncü önemli faktörler olarak tespit edilmiĢtir.
Bilim Kodu : Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı Anahtar Kelimeler : Hazır Giyim, Tip Dönme, Üretim Hattı, Kurulum Süreci Sayfa Adedi : 138
IDENTIFICATION OF PROBLEMS THAT ARE OCCURRING IN
INSTALLATION OF CHANGEOVER STAGE IN READYMADE
CLOTHING PRODUCTION LINES
(M.S Thesis)
Esma OK
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
June 2014
ABSTRACT
Readymade clothing sector is very wealthy manufacturing arm in respect to both goods and model diversity. This excessive diversity cause the activity of changeover to be excessive in readymade clothing. A pre-manufacturing stage is being applied for each changeover (Modification of manufactured model). Such preparations are being applied in manufacturing as well. This research; has been done for identification of the problems that are occurring in installation of changeover stage. Thus survey and interview forms were created to collect information from enterprises. Information was acquired and all data was analyzed and evaluated according to SPSS method.
An introductory information has been written in first chapter of research. Status of the problem has been discussed and sub-problems have been identified. Definitions and assumptions have been created and the information about aim, importance and limitations was included. The explanatory information about readymade clothing, manufacturing systems, designing and planning of process in manufacturing and changeover was included in chapter 2. The briefs related to subject of this research were reflected. The information about universe and sampling, data acquisition and analysis was included and the method of research was explained in chapter 3. Outcomes were indicated in a table in chapter 4. The outcomes in the table were evaluated. In the last chapter of this research, results that were obtained from outcomes were reflected and suggestions have been included to make contribution for next researches.
As a result of this research, it has been identified that the most basic problem in installation stage of changeover of readymade clothing production lines is bad planning. As a result of bad planning in manufacturing, it has been seen that a pause in manufacturing and other time wasting factors were occurred. The second most important factor which is leading waste of time in changeover stage is old technology machines and equipments in workshops. It has been identified as third important factor that settlement in workshops, general arrangement and inadequate attention of workers cause wasting of time.
Science Code : Clothing Industry and Fachion Desing Deparment of Education Key Words : Readymade Clothing, Changeover, Production Line, Installation Page Number : 138
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI ve TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... ii
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI... iii
TEġEKKÜR ... vi
ÖZ ... vii
ABSTRACT ... ix
ĠÇĠNDEKĠLER ... xi
TABLOLAR LĠSTESĠ ... xiv
ġEKĠL VE GRAFĠKLER LĠSTESĠ ... xvi
KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xvii
BÖLÜM 1 ... 1 GĠRĠġ ... 1 1.1. Problem Durumu ... 4 1.1.1. Problem Cümlesi ... 10 1.1.2. Alt Problemler ... 10 1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 10 1.3. AraĢtırmanın Önemi... 11 1.4. Sayıltılar ... 12 1.5. Sınırlılıklar ... 12 BÖLÜM 2 ... 13
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 13
2.1. Kavramsal Çerçeve ... 13
2.1.1. Hazır Giyimin Tarihçesi ve Dünyada Hazır Giyim ... 13
2.1.2. Türkiye‟de Hazır Giyim ... 16
2.1.3. Üretim ... 20
2.1.4. Üretim Sistemleri ... 22
2.1.6. Tip Dönme ... 29
2.1.3.1. Yalın Üretim ve Yeni Ürüne GeçiĢ ... 29
2.1.3.2. Tek Parça AkıĢı (One-Piece FIow) ... 33
2.1.3.3. Tip Dönme (Change Over) ... 36
2.1.Ġlgili AraĢtırmalar... 42 BÖLÜM 3 ... 59 YÖNTEM ... 59 3.1. AraĢtırmanın Modeli ... 59 3.2. Evren ve Örneklem ... 60 3.3. Ölçme Araçları ... 61
3.4. Veri Toplama Araçları ... 61
3.5. Verilerin Analizi ... 61
BÖLÜM 4 ... 63
BULGULAR ... 63
4.1. Katılımcı ĠĢletmeleri Tanıtıcı Bilgiler ... 63
4.2. Hazır Giyim Üretim Hatlarında Tip Dönme AĢaması Kurulum Sürecinde YaĢanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 75
4.2.1. Tip Dönme Sürecinde Üretim Bantlarında ÇalıĢan ĠĢçilerden Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 76
4.2.2. Tip Dönme Sürecinde Kullanılan Makine ve Teçhizattan Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 85
4.2.3. Tip Dönme Sürecinde Üretimin GerçekleĢtirildiği Atölye Ortamından Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 92
4.2.4. Tip Dönme Sürecinde Üretimde Kullanılan Malzemelerden Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 97
4.2.5. Tip Dönme Sürecinde Üretimin GerçekleĢtirildiği Süreç Tasarımından Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Bulgular ... 101
BÖLÜM 5 ... 109
SONUÇ ... 109
5.1. Sonuçlar ... 109
5.1.1. ĠĢletmeleri Tanıtıcı Bilgilere ĠliĢkin Sonuçlar... 110
5.1.2. Tip Dönme AĢaması Kurulum Sürecinde YaĢanan Sorunlara ĠliĢkin Elde Edilen Sonuçlar ... 112
5.1.2.1. Tip Dönme Sürecinde Üretim Bantlarında ÇalıĢan ĠĢçilerden Kaynaklanan Sorunlara ĠliĢkin Sonuçlar ... 112
5.1.2.2. Tip Dönme Sürecinde Kullanılan Makine ve Teçhizattan Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Sonuçlar... 113
5.1.2.3. Tip Dönme Sürecinde Üretimin GerçekleĢtirildiği Atölye Ortamından
(Mekândan) Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Sonuçlar ... 114
5.1.2.4. Tip Dönme Sürecinde Üretimde Kullanılan Malzemelerden Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Sonuçlar... 115
5.1.2.5. Tip Dönme Sürecinde Üretimin GerçekleĢtirildiği Süreç Tasarımından Kaynaklanan Problemlere ĠliĢkin Sonuçlar ... 116
5.2. Öneriler ... 118
KAYNAKÇA ... 121
ÖZGEÇMĠġ ... 133
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Türkiye‟nin ülkeler bazında hazır giyim ihracatı (Milyon-ABD $) ... 19
Tablo 2. ĠĢletmelerin KuruluĢ Yıllarına Göre Dağılımları ... 63
Tablo 3. ĠĢletmelerin Hizmet Verdiği Ġlk Sektör Dağılımları ... 64
Tablo 4. ĠĢletmelerin Hazır Giyim Üretim Sektöründeki Faaliyet Yıllarına Göre Dağılımları ... 65
Tablo 5. ĠĢletme Sahiplerinin Cinsiyet Dağılımları ... 66
Tablo 6.ĠĢletme Sahiplerinin Eğitim Durumu Dağılımları ... 66
Tablo 7. ĠĢletmelerin Sahip Olduğu Departman Dağılımları ... 67
Tablo 8. ĠĢletmelerin Üretim ġekli Dağılımları ... 68
Tablo 9. ĠĢletmelerde ÇalıĢanlarının Sayısal Dağılımları ... 69
Tablo 10. ĠĢletmelerdeki ÇalıĢanlarının Özellik Dağılımları ... 70
Tablo 11. ĠĢletmelerin Sahip Olduğu Makine Parkı Dağılımı ... 72
Tablo 12. ĠĢletmelerin Belirledikleri Yıllık Sezon Dağılımları ... 74
Tablo 13. ĠĢletmelerin Bir Yılda Ürettikleri Ortalama Model ÇeĢit Sayısı Dağılımları ... 74
Tablo 14. Bantları Yeni Ürün Üretimine Hazırlayanların Dağılımları ... 76
Tablo 15. Makinelerde ÇalıĢan ĠĢ Görenlerin Makine ve Otomatların Kullanımında Uzmanlık Durumları ... 78
Tablo 16. Makine Kullanıcılarının Bant Ġçinde Birbirleriyle EĢ Zamanlı Üretim GerçekleĢtirebilme Dağılımları:... 79
Tablo 17. Üretim Ortamının Her Zaman Tam Kapasite Üretim Yapabilmesi ve Atölyenin ÇeĢitli Rutin Hazırlıkları Ġçin Uzman ÇalıĢma Gruplarının Mevcudiyet Durumları ... 80
Tablo 18. Uzman Grupların Kendi Ġçinde Metot GeliĢtirme ÇalıĢmaları Yapma Durum Dağılımları ... 81
Tablo 19. Hatalı GerçekleĢtirilen ĠĢlem Basamağının Üretimi En BaĢa Alma Durumları .. 82
Tablo 20. ÇalıĢanların Makine ve Teçhizat Kullanımını Doğru Olarak Yapabilme Durumları ... 84
Tablo 21. Üretimde Kullanılan Makine ve Teçhizatın Ürün DeğiĢimlerine Uyum Sağlamadaki Esneklik Yeterliliği Dağılımları ... 85
Tablo 22. Üretim Süreçlerinin Uyum Ġçerisinde Sürdürülebilmesinde Makine ve Teçhizatın Teknolojik Donanımının Yeterlilik Durum Dağılımları ... 86 Tablo 23. Makine ve Teçhizatın ÇalıĢma Hızlarının Üretim Esnasında Birbirini Beklemeye Neden Olma Durum Dağılımları ... 88 Tablo 24. Yeni Ürün Üretimine Geçmeden Önce Makine ve Teçhizatın Yeni Üretime Hazırlanmasının Çok Zaman Alma Durum Dağılımı ... 89 Tablo 25. Üretim Esnasında Makine ve Teçhizatın Ayarlanmasına Duyulan Ġhtiyacın Zaman Kaybına Yol Açma Durum Dağılımları... 90 Tablo 26. Yeni Bir Ürün Üretimine Geçilmeden Önce Makine ve Teçhizata Genel Bir Bakım ĠĢlemi Uygulanma Durum Dağılımı ... 91 Tablo 27. Makine ve Otomatların Atölye Ġçindeki YerleĢiminin Makine Kullanıcılarına Yeterli Hareket Ġmkânı Sağlama Durum Dağılımları ... 92 Tablo 28. Atölye Ortamındaki Makine ve Teçhizatın Birbirine Göre Konum ve Uzaklıklarının Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 93 Tablo 29. Atölye Ġçinde Gereksinim Duyulan Yardımcı Aparatlara UlaĢımın Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 94 Tablo 30. Yeni Bir Ürün Üretimine Geçilmeden Önce Üretim Ortamının Gereksiz Unsurlardan Arındırılma Durum Dağılımları ... 95 Tablo 31. Üretim Birimleri Veya Makineler Arası Ürün ve Malzeme TaĢıma ĠĢleminin Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 96 Tablo 32. Üretilecek Yeni Ürün Ġçin Yardımcı Malzeme Tedarikinin Tam Zamanında GerçekleĢtirilebilme Durum Dağılımları ... 97 Tablo 33. Yardımcı Malzemelerin Stoklardan Seçilip Üretime Dâhil Edilmesinin Üretimde Duraksamalara Neden Olma Durum Dağılımları ... 98 Tablo 34. Üretilen Üründe Kullanılan Etiketlerin Ebat ve Miktarlarının Üretimde Aksamalara Yol Açma Durumları ... 99 Tablo 35. Üretimde Kullanılan Yedek Aksesuarların Ürüne Tutturulması Ġçin Yapılan Hazırlıkların Zaman Kaybına Yol Açma Durum Dağılımları ... 100 Tablo 36. Üretime BaĢlamadan Önce Üretime Dair Yapılması Gereken Hazırlıkların Üretimde Zaman Kaybına Yol Açma Durum Dağılımları ... 102 Tablo 37. Üretim Esnasında Yapılması Gereken Ara Hazırlıkların Makinelerin Durmasına Neden Olma Durum Dağılımları ... 103 Tablo 38. Ürüne Hiçbir Değer Katmayan ve Yapılması Zorunlu Olan “Değer Yaratmayan Faaliyetler” in Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 104 Tablo 39. Makine Operatörlerinin Yapılacak Olan ĠĢlemlere Dair Süreç Tasarım Planı Kullanmamalarının Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 105 Tablo 40. Hatalı Üretilen ĠĢlem Basamaklarının Düzeltilmesi Ġçin Yapılan Hazırlıkların Üretimde Zaman Kayıplarına Neden Olma Durum Dağılımları ... 106
ġEKĠL VE GRAFĠKLER LĠSTESĠ
ġekil 1: ĠdealleĢtirilmiĢ tip dönme süreci (Devreye alınma süreci sıfır kayıp olarak kabul edilmiĢtir) ... 9 ġekil 2: Dünyada baĢlıca tekstil ve hazır giyim ihracatçıları-Dünya Ticaret Örgütü 2010 yılı verileri (Tekstil ve hazır giyim, deri ve deri ürünleri sektörleri raporları 2012: s.6). .. 16 ġekil 3: Yalın üretim baĢarı faktörleri (Yüksel, 2000: s.4) ... 30 ġekil 4: Örnek Tip Dönme Kurulum Süresi Azaltma Çizelgesi (A Set-Up Reduction Tool for Continuous Improvement, http://www.ipfw.edu/dotAsset/208798.pdf) ... 38 ġekil 5: Kolay Sökülebilir Vida Mekanizması (A Set-Up Reduction Tool for Continuous Improvement, http://www.ipfw.edu/dotAsset/208798.pdf) ... 40 ġekil 6: Ayarlanabilir Sıkma Aparatları (Iman, 2005: s13) ... 40 ġekil 7: Geçmeli Kolay Bağlantı Aparatı (http://www.tpmrehberi.com/kaizen/smed.pdf). 40 ġekil 8: Sürekli kullanılan makine ve teçhizatın kolay ulaĢılacak Ģekilde konumlandırılması
(A Set-Up Reduction Tool for Continuous Improvement,
KISALTMALAR LĠSTESĠ
JIT : Just In Time (Tam Zamanında Üretim) MYO : Meslek Yüksek Okulu
OPF : One Piece Flow (Tek parça akıĢı)
SMED : Single Minute Exchange of Dies (Bir Dakikada Kalıp DeğiĢtirme) TKY : Toplam Kalite Yönetimi
TPM : Total Progress Management (Toplam Üretken Bakım) SPSS : Statistical Package For Social Sciences
BÖLÜM 1
GĠRĠġ
Ülke sanayisinde hazır giyim endüstrisi oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bunun nedenlerine bakıldığında, emek yoğun bir sektör özelliği taĢıması genelinde aynı zamanda ihracat olanaklarının geniĢliği, geliĢmiĢ bir dokuma sanayi alt yapısının varlığı bu sektörün temel sektörler arasında yer almasını sağlamaktadır. ( BaĢer, 1989: s.101). Hazır giyim iĢletmeleri; insan ve makine gücüne dayanan, kısa sürede çok sayıda giysi üreten, ürettiği ürünleri toptan ve (veya) perakende pazarlayan kuruluĢlardır. Gerek ülke içinde gerekse ihracatta hazır giyim sektörü pazarın önemli bir bölümünü kapsamaktadır. Ticari anlamda ülkeye önemli katkıları olan bu sektörün en önemli iĢlem basamağı ise üretim bölümüdür. Üretim; doğadaki kaynakların, hammadde ve malzemelerin; insanların ihtiyaçlarını karĢılayacak mal ve hizmetler olarak sunulması için iĢlenen fiziksel, kimyasal, mekanik ve benzeri iĢlemler grubudur. Üretimin birincil amacı insan ihtiyaçlarının karĢılanmasıdır (Çelikçapa, 2000: s.1). Yine, Demirdöğen ve Küçük‟ün tanımlarına göre üretim; insan ihtiyaçlarını karĢılamayı hedef alan belirli girdilerin iĢlenerek, mal veya hizmete dönüĢtürülen çıktılar elde etme faaliyetidir. Tanımda yer alan “girdi”ler ile ifade edilmek istenen, üretim faktörleri, yani; emek, sermaye, toprak, hammadde ve yardımcı madde ve giriĢimcidir. Üretim faktörlerinden “emek” kavramıyla, üretimde kullanılan fiziksel iĢçilik; “sermaye”yle, parasal sermaye ve makine-teçhizat anlamında üretilmiĢ üretim araçları; “toprak” kavramıyla, üretilmemiĢ yer altı ve yer üstü kaynakları, hammadde ve yardımcı malzeme ile, üretimde kullanılacak malzemeleri ve “giriĢimcilik” ile de, üretim sürecini baĢlatan, sürece yön veren ve süreci sonlandıran beyin gücü ifade edilmektedir (2009: s.3). Bir sistem bütünü olarak üretim ele alındığında; iĢgücü, malzeme, enerji, sermaye gibi girdilerin bir araya getirilerek iĢlenmesiyle ele edilen mal veya hizmetler olarak açıklanır. Üretim sistemleri ise yapılan iĢin cinsi, üretim Ģekli, üretim miktarı, üretim çeĢitliliği gibi faktörlere bağlı olarak uzmanlar tarafından dört temel üretim sistemi ortaya konmuĢtur.
Üretim sistemleri; sürekli, kesikli, karma ve proje tipi üretim olmak üzere dört baĢlık altında incelenir.
Üretim sistemleri örneklerle açıklanacak olursa, sürekli iĢlemler; çelik, plastik, kimya ve petrol üretimi gibi yirmi dört saat aralıksız süren üretim iĢlemlerini ifade eder. Belli özellikler taĢıyan, seri üretimin gerçekleĢtirildiği otomobil, elektronik parça gibi yığın üretim Ģeklinde gerçekleĢtiren imalatlar ise tekrarlı iĢlemler grubunda yer almaktadır. Aralıklı iĢlemler; müĢteri sipariĢlerine göre yönlendirilen iĢlemler sonucu az sayıda ürün üretmeyi ifade eder. Aralıklı iĢlemlerde her ürün için iĢ akıĢ kalıplarının farklı olduğu iĢ atölyeleri oluĢturulur (Çelikçapa; 2000: s.19). Karma üretim sistemini örneklerle açıklayacak olursak; piyasanın talebini karĢılamak için üretim yapan tekstil sanayi iĢletmesi, özel sipariĢ Ģartlarına göre ısıya dayanıklı kumaĢ üretimi de yapabilir. Bunların yanı sıra; karma üretim tipine, tekstil sanayi, soğutucu üretimi yapan sanayi iĢletmeleri, tuğla üretimi, gıda maddeleri üretimi ve ayakkabı üretimi de örnekler arasında gösterilebilir (Tekin, 2007: s.37). Görüldüğü üzere, üretim faaliyeti gösteren ĠĢletmelerin çalıĢma tercihleri, piyasa ihtiyaçları ve müĢteri istekleri gibi durumlar göz önünde bulundurularak üreticiler; kendileri için en uygun üretim yöntemini tercih ederek gerek ĠĢletmelerine gerekse ülke ekonomisine önemli ölçüde maddi katkı sağlamaktadırlar. Üretim sürecinin planlanmasına geçildiğinde ürün analizleri yapılarak üretilecek ürünün parçaları belirlenmekte ve teknik bilgiler ıĢığında üretim tekniği belirlenmektedir. Süreç akıĢı tasarımı tesis içinde alt süreçler, parçalar ve hammaddenin akıĢının kâğıt üzerinde tasarlanmasıdır (Çelikçapa, 2000: s.28 ve s.118). Sürecin planlanması aĢamasında üretim yöneticisinin kullandığı bazı araçlar vardır. Bunlar; montaj çizimleri, montaj (gozinto) Ģemaları, yol Ģemaları ve süreç akıĢ Ģemalarıdır. Gerek sürecin ilk tasarımı aĢamasında, gerekse duran duruma geçmiĢ bir üretim sistemini iyileĢtirmek amacıyla üretim sisteminin analizinde ilk iĢ, bu Ģemalardan bir ya da birkaçını kullanmak suretiyle iĢlemleri ve akıĢları görmek olmalıdır (Üreten, 2006: s. 203). Montaj çizimleri; basit olarak parçaların ne Ģekilde birleĢtirilip ürün haline getirildiğini göstermektedir. Montaj (gozinto) Ģemalarında ise montaj çizimlerindeki bilgiler çerçevesinde montajın alt bölümleri, bölümlerin sıralaması ve malzeme akıĢı gibi bilgiler yer almaktadır (Çelikçapa, 2000: s.28). ĠĢlem veya yol çizelgesi, belli bir parça için iĢlemleri ve süreçte izlenecek yolu gösterir. Kullanılacak araç türü, takımlar ve parçayı tamamlamak için gerekli iĢlemler gibi bilgileri toplu bir Ģekilde göstermesi açısından yararlıdır. ĠĢlem süreç Ģemaları ise bir ürünü üretmek için gerekli iĢlemlerin adım adım gösterildiği Ģematik modellerdir. Bu Ģemalarda
sadece üretken faaliyetlere yer verilmiĢ, taĢıma ve depolama iĢlemleri dıĢarıda bırakılmıĢtır. ĠĢlem süreç Ģemaları hammadde halinden ürün haline dönüĢene kadar yerine getirilen iĢlemleri ve bunların sıralarını ayrıntılı bir Ģekilde göstermektedir (Üreten, 2006: s. 203).
Üretim planlaması kapsamında yer alan ve üretimin hangi iĢlem sırasıyla, hangi makineler kullanılarak, hangi üretim safhalarından geçerek gerçekleĢtirileceğini gösteren birtakım Ģemalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu Ģemalar, üretimi gerçekleĢtirilecek iĢin en doğru, en verimli ve en ekonomik iĢlem sırasıyla üretilmesi açısından oldukça önemlidir. OluĢturulacak üretim Ģemaları üretilecek ürünün üretim özellikleriyle de yakından iliĢkilidir. Örneğin bir hazır giyim üretim atölyesinde üretilecek ürünü ele aldığımızda; üretimi gerçekleĢtirilecek ürünün model özelliği ve üretim detayları, o ürünü üretmek için oluĢturulacak iĢlem sırasını belirleme ve üretimin gerçekleĢtirileceği makinelerin seçiminin yapılması açısından oldukça önemlidir. Yine akıĢ Ģemaları oluĢturulurken atölyenin sahip olduğu teknik donanım özelliğinin de göz önünde bulundurulması önemli bir gerekliliktir. Üretim akıĢ Ģeması, üretimin gerçekleĢtirileceği atölye ortamının yerleĢim Ģeklini belirlemede de etken rol oynamaktadır. Özetle, iyi hazırlanmıĢ bir üretim akıĢ Ģeması, verimli bir üretimin gerçekleĢmesinin temel kurallarından biridir.
Bir iĢin gerçekleĢtirilmesi için birçok iĢlemin belli bir sıra ile yapılması gerekmektedir. ĠĢlemler, malzemeleri fiziksel ve yapısal olarak değiĢime uğratmak suretiyle yeni bir ürünün oluĢturulmasını sağlarlar. ĠĢlemler, yaygın olarak insan gücü ve makinelerin ortak kullanımıyla meydana getirilmektedir. Ġnsan gücü ile yapılan iĢlemler çeĢitli “iĢlem aĢamalarından oluĢmakta; bu iĢlem aĢamaları ise insan vücudunun yaptığı hareketlerden meydana gelmektedir. Fakat iĢlemlerin gerçekleĢtirilmesi için yapılan bu hareketlerin bazıları gereksiz bazıları ise yorucu olabilir (Yamak, 1999: s.132). Süreç akıĢ Ģemaları, bir süreç içerisinde yer alan iĢlemleri sırasıyla; fakat basit bir Ģekilde göstermeye yarayan, çeĢitli faaliyetlere uygulanabilen esnek bir araçtır. Bir kiĢinin faaliyetlerini ya da bir malzemenin akıĢını yani geçtiği iĢlemleri gösterecek Ģekilde hazırlanabilir. Bu Ģemalar sürecin üretken olmayan kısımlarının örneğin; “gecikmeler, geçici depolamalar ve taĢımalar”ın belirlenmesinde ve iyileĢtirme olanaklarının araĢtırılmasında oldukça faydalı araçlar olarak değerlendirilmektedir (Üreten, 2006: s.461).
GerçekleĢtirilmek istenen üretimin en kısa zamanda, en ekonomik Ģekilde ve en yüksek verimlilikle sağlanmasında süreç akıĢ Ģemaları büyük önem arz etmektedir. Fakat verimli
bir süreç akıĢ Ģemasının oluĢturulmasında, farklı birtakım analizlere de ihtiyaç duyulmaktadır. Herhangi bir ürünün üretilmesinde, o ürüne ait oluĢturulacak akıĢ Ģemasının verimli olabilmesi için öncelikle yapılan iĢin en iyi Ģekilde etüt edilmiĢ olması ve iĢin gerçekleĢtirilmesinde ihtiyaç duyulan zamanın en uygun düzeyde standartlaĢtırılması gerekmektedir.
Üretim bölümü; pazarlanacak ürünün, model departmanından çıktıktan sonra paketleme aĢamasına kadar geçen sürecinin tümünü kapsamaktadır. Yani üretim bölümü, ürün bileĢenlerinin bir araya geldiği ve üç boyuta dönüĢtüğü bölümdür. Bu bölümde ticari anlamda ne kadar kısa sürede ne kadar çok ürün çeĢitliliği ortaya konduğu önemlidir. ĠĢletmelerin birincil amaçları içerisinde yer alan kar amacı, bu bölümün üretim süreçlerinde de geçerlidir. ĠĢletmenin kar etmesi demek; en kısa sürede, en düĢük maliyetle ve yüksek sayıda ürün çeĢidi ile üretmek ve pazarlamak demektir. Çok daha kısa sürede çok daha fazla ürün çeĢidi üretebilmek için üretim ortamında üretimi aksatacak durumların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bunu yapabilmek için ise öncelikle üretime baĢlamadan önce kurulum aĢamasında zaman kaybına neden olan etmenlerin açığa çıkarılması gerekmektedir. Böylece üretime hazırlık aĢamasındaki problemler açığa çıkartılarak üretimde zaman kaybına neden olan etmenlerin ilk basamağına açıklık getirilmiĢ olunacaktır.
Bir ürün modeli üretiminden farklı bir baĢka modelin üretimine geçme eylemi olarak adlandırabileceğimiz tip dönme sürecinde üretim aksaklıkları yaĢanabilmektedir. Önemli olan ise bu aksaklıkları tespit ederek ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. Yukarıdaki bilgiler ıĢığında ve problem bölümündeki tartıĢma doğrultusunda yapılmıĢ olunan bu araĢtırma, hazır giyim iĢletmelerin üretim bölümlerinde tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunların açığa çıkarılması amacıyla gerçekleĢtirilmiĢ ve tespit edilen problemler ortaya konmuĢtur.
1.1. Problem Durumu
Hazır giyim alanı, kumaĢın boyut kazandırılmak suretiyle giyilebilir ürüne dönüĢtürüldüğü imalat, ulaĢım ve pazarlamanın ortak noktada buluĢturularak gerçekleĢtirilebildiği, ağırlıklı olarak insan gücüne dayanan bir ekonomi alanıdır. Bu alan geliĢmekte olan ülkeler adına oldukça değerli bir üretim faaliyeti alanıdır. Bunu önemli kılan sebepler; hazır giyim
üretiminin kalkınmaya yönelik sağladığı imkânlar, üretim esnasında ve bitiminde meydana gelen verim, dıĢ ticaret ve vergi gelirlerinin ülke ekonomisine sağladığı yüksek faydalardır (Bozoğlu, 2004: s.44).
Teknolojik geliĢmelerin yoğun bir Ģekilde kullanılmaya baĢlandığı hazır giyim iĢletmelerinin vazgeçilmez ve halen en önemli parçası insan gücüdür. Çünkü her ne kadar teknolojik cihazlarla çalıĢmalar yapılıyor olsa da bu cihazların kullanımı dâhil olmak üzere hammaddenin iĢletmeye taĢınmasından iĢlenmiĢ ürün olarak pazarlanması aĢamasına kadar her kademede insan gücünden faydalanılmaktadır.
Ġnsan gücü ve teknolojinin birlikte kullanıldığı hazır giyim sanayisinde model departmanından paketlemeye kadar birçok iĢlemin sırasıyla yapıldığı önemli departmanlar bulunmaktadır. Her departman kendi içinde özel ve önemli iĢler ortaya koymakta; iĢletmenin baĢarısı için en iyi hizmeti sunma gayretini göstermektedir. Örneğin; model departmanında ihtiyaç duyulan ürünün tasarımı ve tasarlanan ürünün kesim departmanına gönderilmek üzere kalıbı hazırlanırken, kalite kontrol departmanında yarı ürün ve bitmiĢ ürünlerin üretiminin aslına uygun olarak gerçekleĢtirilip gerçekleĢtirilmediğinin tespiti yapılmaktadır. Hazır giyim alanında tasarlanan ürünün üç boyutlu hale dönüĢtürüldüğü bölüm ise “üretim” departmanıdır. Üretim departmanında üretilecek ürünün hangisi olacağı, ya da piyasa taleplerine ve iĢletme üretim kapasite koĢullarına göre ne kadar farklı çeĢitlilikte ürün üretimi gerçekleĢtirileceğine ise ürün tasarımı sürecinde karar verilmektedir.
Ürün tasarımı; iĢletmenin üreteceği ürünün fiziksel özelliklerini (boyutlar, performans, biçim) ve fonksiyonlarını açık seçik belirleme amacına yönelmiĢ bir faaliyettir (Kobu, 2006: s.55). Rekabetin hızlanması, teknoloji alanındaki ilerlemeler, alıcıların talep çeĢitlerinin artması ve mamul kullanım ömrünün azalması, üreticileri daha fazla yeni ürün ve hizmet tasarlama konusuyla ilgilenmeye mecbur etmektedir (Üreten, 2006: s.167). ĠĢletmeler pazarda rekabet gücü yüksek, tüketici ihtiyaçlarını karĢılayabilen, üstün teknik özelliklere sahip yeni ürünler üretebilmek amacıyla ürün tasarımı yapmaktadır. Ürün tasarımı, iĢletmenin üreteceği belirli bir ürün tipiyle ilgili test iĢlemlerinden üretimin son aĢamasına kadar yapılması gereken çok sayıda iĢlemi kapsamaktadır (Tekin, 2007: s.119). ĠĢletmelerin sürekliliği ve baĢarısı açısından çok önemli olan ve iĢletmelerin en önemli gelir kaynağını oluĢturan mamullerin tespiti ve model seçiminin düzenli bir akıĢ içinde sunulması gerekmektedir. Yeni ürün geliĢtirme faaliyeti yüksek maliyetli ve riskli bir
süreçtir (Üreten, 2006: s.167). Ürün tasarımını etkileyen baĢlıca faktörler arasında; iĢletme politikaları, pazarlama imkânları, ürün özellikleri, ekonomik faktörler ve üretim imkânları gibi faktörler gösterilebilmektedir (Tekin, 2007: s.120-121).
Her yeni ürün, yeni bir fikirle ortaya çıkmaktadır. Ancak, bu yeni fikirlerin ürüne dönüĢtürülmesi ve üretilebilecek seviyeye ulaĢması belli bir zaman dilimi içerisinde gerçekleĢtirilen ayrıntılı analiz, test, planlama ve seçim faaliyetlerini gerekli kılmaktadır (Çelikçapa, 2000: s.15). Yeni ürün geliĢtirmek için izlenen yol her stratejide benzerlik göstermektedir. Yeni ürün geliĢtirmede ilk adım yeni ürün alternatiflerini açığa çıkarmaktır. Teorik ve uygulamalı araĢtırma alanlarından gelen bilgiler, pazarlamanın sağladığı tüketici istekleri ile birleĢtirilip alternatif yeni ürün önerileri hazırlanmaktadır. Değerleme/seçme aĢamasında; ortaya çıkan yeni ürün fikirleri, Pazar potansiyeli, ekonomik fizibilite ve üretilebilir olma faktörlerine göre bir genel değerlemeye tabi tutulmaktadır. Bu aĢamadan sonra yeni ürün ön tasarımı aĢamasına geçilir. Seçilen ürünün yapısal ve fonksiyonel özellikleri tespit edilir ve aynı zamanda maliyet, kalite ve performans faktörleri dikkatle değerlendirilerek en uygun kombinasyonun bulunması hedeflenmektedir. Prototip imalat aĢamasında; yeni ürünün tam ölçekli bir modeli, küçük bir atölyede sınırlı sayıda üretimi veya yine az sayıda üretilerek küçük bir bölgede tüketiciye sunulması prototip imalat sayılmaktadır. Bir sonraki aĢama yeni ürün testidir. Bu aĢamada; prototip olarak üretilen ürünlerin performansı üretici tarafından kontrol edilmektedir veya sınırlı sayıda tüketicinin ürünü kullanıĢı izlenerek reaksiyonları değerlendirilmektedir. Sonuncu aĢama ise yeni ürün tasarımı aĢamasıdır. Bu aĢamada ürüne ve üretim prosesine son Ģekli verilerek üretime geçilmektedir. Ürün üretilip satılmaya baĢlandıktan sonra tasarım prosesi sona ermemektedir. Üretilen ürünler üzerindeki hatalar belirli bir plan doğrultusunda tespit edilir ve geri besleme mekanizması ile önceki aĢamalara geri dönülerek gerekli düzeltmeler yapılmaktadır. Bu iĢlem, ürünün ömrü boyunca, azalan bir yoğunlukta devam etmektedir(Kobu, 2006: s.58-60). Tekin (2007)‟e göre, bir ürün tasarımı yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar Ģöyle sıralanmıĢtır: Teknolojik geliĢmeyle ilgili planlama uzun dönemli olarak yapılmalıdır. Pazarlama araĢtırması, istenilen kalite düzeyinde ve tüketici taleplerine uygun bir ürün tasarımı yapılabilmesi için gerekli bilgileri sağlayabilmelidir. Temel araĢtırma, geliĢmiĢ makine-teçhizat ve yetiĢmiĢ iĢgücüyle yapılmalıdır. Uygulamalı araĢtırma, sanayinin çeĢitli alanlarında uygulama yapılabilecek yeterlilikte olmalıdır. Ürün geliĢtirilmesi ve tasarımı pazarlama planlaması uygulamalı araĢtırma sonucunda elde edilen bilgiler ıĢığında
yapılmalıdır. Yeni ürün geliĢtirme ve tasarım sistemi, yeni ürünle ilgili üretim durumu ve pazarlamayı yakından etkileyen birçok faktör göz önünde bulundurularak planlanmalıdır (Tekin, 2007: s.128).
Üretim planlaması, ileriye dönük imal iĢlemlerinin ve adetlerinin limitini ve seviyelerini açığa çıkaran bir özelliktir. Aynı zamanda üretim planlama, üreticinin imal iĢlemlerinin hedeflenen adet, nitelik ve mekânda; hangi çalıĢma grubuyla, hangi yöntemle ve hangi zaman dilimi içerisinde gerçekleĢtirileceğine dair etkinliklerden oluĢmaktadır (Tekin, 2007: s.265). Üretim sürecinin planlanması aĢamasında, üretime geçilebilmesi için söz konusu üretimde kullanılacak malzeme, yöntem, makinelerin seçimi ve üretimin gerçekleĢtirileceği parçaların birbirine nasıl monte edileceği, üretimdeki toleransların düzeyleri gibi konulara netlik kazandırılır. Bu aĢamada üretimde en az maliyetle üretimin gerçekleĢtirilmesi hedeflenir (Yamak, 1999: s.62).
Üretim bölümü, tasarlanan ürünün somut hale dönüĢtürüldüğü bölümlerden biridir. Bu bölüm, her iĢletmenin kendi içinde bulunduğu üretim koĢullarına göre tasarlanmakta ve oluĢturulan üretim bantlarından en kısa sürede en yüksek verimin alınması hedeflenmektedir. Tüm bu verimli çalıĢma ortamı oluĢturma çabalarına rağmen üretimde zaman zaman aksaklıklar yaĢanabilmektedir. Bu aksaklıklar bazen makine ve teçhizatın arızalanması olabilirken bazen ise model hanenin yaptığı hatadan kaynaklı üretim aksaklıkları olabilmektedir. Tüm bu olumsuzlukların yanı sıra bir de üretilen ürünün değiĢimi yani “tip dönme” aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunlar üretimi aksatmaktadır.
Tip dönme en genel anlamda üretim bandında üretilen ürünün değiĢimi Ģeklinde tanımlanmaktadır. Üretimle ilgili birçok iĢletmede olduğu gibi hazır giyim iĢletmelerinde de yaĢanan en büyük sorunlardan birisi, “tip dönme” aĢamasında kurulum sürecinde yapılan hazırlıklar esnasında açığa çıkan sorunların tespiti ve giderilmesidir. Yapılan literatür taramalarda hazır giyim iĢletmelerinde tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunların kaynaklarını konu alan bir araĢtırmaya rastlanmamakla birlikte aslında tip dönme konusu bu alanda göz ardı edilemeyecek öneme sahip konulardan birisidir. Üretim yöntemleri üzerine yapılan geleneksel araĢtırmalarda üretim döngüsünün her elemanının birbirinden bağımsız olduğu kabul edilmektedir. Bununla beraber çoklu üretim döngülerini kapsayan az sayıda araĢtırma da mevcuttur. Çoklu üretim modellerinde ürün değiĢim sürecinin, üretim hattı üzerindeki etkisinin öneminin anlaĢılmasından sonra üretim
hatlarının tasarımında ürün değiĢimi sürecinde göz önünde bulundurulmaya baĢlanmıĢtır. Temel ihtiyaç üretim sürecinin daha farklı ürüne adapte edilebilmesini sağlayabilmektir (Nazarian ve Diğerleri, 2010: s.35).
Spesifik bir konu olarak tip dönme sürecinden sonra makul olan süreyi aĢmaksızın makine ile ilgili donanımların istenildiği gibi düzenlenmesi önemli bir faktördür. Bu süreçte, yapılmak istenen iĢin beklenen kaliteden ödün vermeksizin istenen sürede yapılması önemli bir faktördür. Pek az çalıĢma ve kitap bu konu üzerine yoğunlaĢmıĢtır. Muhtemelen bunun sebebi odaklanılan “Shingos metodu”nun tip dönme sürecinden ziyade devreye alma süresini (run up) azaltmasıdır. Yazarın çalıĢması göstermiĢtir ki kurulum sürecine göre devreye alınma süreci 10 kat daha fazla hızlandırılabilmektedir. Ortada bir gerçek vardır ki özen gösterilmeden yapılan kurulum süreci, devreye alma sürecini aĢırı orantısız Ģekilde arttırmaktadır (Mileham ve Diğerleri, 2004: s.407-410).
Kurulum sürecinin özensiz olması demek yeni üretim için yapılan hazırlıklardan bazılarının göz ardı edilebileceği anlamına geleceğinden, kurulum sürecinden üretim sürecine geçiĢ yani devreye alma süreci ilk adımda hızlı yapılmıĢ olacaktır. Fakat kurulum yani hazırlık aĢamasında gözden kaçan durumlar üretimin belli aĢamalarında duraksamalara ve eksik kalan hazırlıkların tamamlanmasına sebep olacağından tip dönme yapılırken bu süreç çok iyi planlanmalıdır.
Tip Dönme iĢlemi; devreden çıkarma, kurulum ve devreye alma olmak üzere üç fazdan meydana gelmektedir. Geleneksel çalıĢmaların neredeyse tamamı kurulum ve birkaçı devreye alma sürecinde incelenmektedir. Bununla beraber kurulum süresi üzerine yapılan çalıĢmaların sonuçları devreye almayı temel alan çalıĢmalara göre çok daha orantısız değiĢim göstermektedir (tahmini daha zordur). Tip dönme çalıĢmaları, bir üretim adımı olarak düĢüldüğünde genellikle makine operatörünün üstlendiği bir aktivitedir. Bu çalıĢma yaklaĢımı Shigeo Shigo‟s(SMED) metodunu temel almaktadır. Bu üretim hatları üzerine yapılan çalıĢmalarda odaklanılması gereken statik ürün hattının tip dönme sürecinde, süreçten bağımsız olarak, devreye alınabilmesidir (Mileham ve Diğerleri, 2004: s.407-410). AĢağıda tip dönmeyi ve tip dönme esnasında en fazla hangi aĢamada sorun yaĢadığını belirten Ģekil yer almaktadır.
ġekil 1: ĠdealleĢtirilmiĢ tip dönme süreci (Devreye alınma süreci sıfır kayıp olarak kabul edilmiĢtir)
ġekil 1‟de görüldüğü gibi tip dönme süreci 3 fazdan oluĢmaktadır. Bu üç faz, dıĢ zaman periyodu, kurulum periyodu ve devreye alma periyodudur. Toplam tip dönme için geçen süre (Tc), kararlı 2 bölüme ayrılmıĢtır (set up + run up periyot; kurulum ve devreye alma periyodu). Bu çalıĢma için devreden çıkarma süreci göz ardı edilmiĢtir. AraĢtırmadan elde edilen deneyimler göstermiĢtir ki tip dönme sürecinde oluĢan kayıpların büyük çoğunluğu devreye alma sürecinden kaynaklanmaktadır. Devreye alma süreci de göz önünde bulundurularak endüstriyel bir tip dönme prosesi (üretim hattının rahatlıkla gözlenebildiği bir ortam) kurulduğunda; devreye alma süreci, makinelerin ayarlarının yapılması için gereken zamanın büyük bölümünü kapsar. Bu durumda dıĢ zaman süreci (external time) minimuma iner ve bu oldukça iĢlevseldir. Devreye alma sürecinin büyük oranda ayarlama görevini kapsaması durumunda bu görevlerin devreden alma sürecinden ayıklanması oldukça zordur. Alternatif geliĢtirme süreçleri yerine var olan tip dönme sürecinin azaltılması ile daha büyük baĢarı elde edilebilir. Araçların yeniden tasarlanması yüksek kalite elde edebilmek için yapılabilecek ayarlamalara örnektir (Mileham ve Diğerleri, 2004: s.407-410).
Ġster fason üretim yapan iĢletmeler olsun, ister kendi tasarımlarını üreten hazır giyim iĢletmeleri olsun belli bir ürünü ürettikten sonra farklı bir baĢka ürünün üretimine geçmek
durumundadır. A ürününden B ürününün üretimine geçmek ise bir dizi yeni hazırlıkları gerekli kılmaktadır. Her ürünün kendine özgü üretim özellikleri olduğundan yapılan üretim hazırlıkları da kendi içinde farklılıklar gösterecektir. Üretimde tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunlar saptanarak ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilerek sektöre katkıda bulunulmaya çalıĢılmıĢtır.
Yapılan bu çalıĢma; daha öncesinde hazır giyim üretim alanına yönelik detaylı bir çalıĢmaya rastlanmaması yönüyle önemli görülmektedir. Hazır giyim üretim hatlarında tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunları saptamak için bu çalıĢma ele alınmıĢtır. ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda, sektörün üretim bölümlerinde oluĢan aksaklıklara çözüm önerileri getirilmesi amaçlanmıĢtır.
1.1.1. Problem Cümlesi
Hazır giyim üretim hatlarında tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunlar nelerdir?
1.1.2. Alt Problemler
1. Tip dönme sürecinde üretim bantlarında çalıĢan iĢ görenlerden kaynaklanan problemler nelerdir?
2. Tip dönme sürecinde kullanılan makine ve teçhizattan kaynaklanan problemler nelerdir?
3. Tip dönme sürecinde üretimin gerçekleĢtirildiği atölye ortamından (mekândan) kaynaklanan problemler nelerdir?
4. Tip dönme sürecinde üretimde kullanılan malzemelerden kaynaklı problemler nelerdir? 5. Tip dönme sürecinde üretimin gerçekleĢtirildiği süreç tasarımından (planlamadan) kaynaklanan problemler nelerdir?
1.2. AraĢtırmanın Amacı
Özellikle fason üretim yapan hazır giyim iĢletmelerinin sıkça gerçekleĢtirdiği „tip dönme‟ faaliyeti, yeni üretim için bir dizi hazırlıkların yapılmasını da beraberinde getirmektedir. Hazır giyim iĢletmelerinin üretim bölümüne yönelik yürütülen bu çalıĢmada; üretim
bölümünde bir ürünün üretiminden farklı bir ürünün üretimine geçiĢte (tip dönme aĢamasında) kurulum sürecinde yaĢanan problemlerin neler olduğu açığa çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. Problemlerin açığa çıkarılabilmesi için belirlenen evren ve evren içerisinden tesadüfi yöntemle seçilen örneklem grubuna uygulanan anket/ mülakat ve üretim ortamında yapılan gözlemler aracılığıyla toplanan veriler yorumlanmıĢtır. Elde edilen bulguların; araĢtırmayı etkileyeceğine inanılan varsayımlar ve sınırlılıklar da göz önünde bulundurularak ve bilimsel verilere dayandırılarak yorumlanması suretiyle hazır giyim üretim alanına katkıda bulunulması amaçlanmıĢtır. Ayrıca, bu çalıĢma; ileride yapılacak olan çalıĢmalara emsal teĢkil etmesi ve hazır giyim sektöründe üretim verimliliğine katkıda bulunması amacıyla da yapılmıĢtır.
1.3. AraĢtırmanın Önemi
En genel anlamda üretim; çeĢitli hammadde girdilerinin iĢlenerek, birleĢtirilerek ve değiĢime uğratılarak istenilen amaca uygun yeni bir ürün elde etme olarak tanımlanabilirken, tüm bu iĢlerin gerçekleĢtirildiği sürece ise üretim süreci denilmektedir. Üretim faaliyetlerinin sıkça gerçekleĢtirildiği en önemli sektörlerden birisi de hazır giyim sektörüdür. Hazır giyim iĢletmelerinin üretim bölümleri, sektörün modayla da yakından ilgili olması dolayısıyla süreklilik gösteren arz-talep döngüsündeki ihtiyaçları karĢılayabilmek için çok çeĢitli ürün modellerini kısa sürede üretip iç ve dıĢ piyasaya sunmak durumundadır. Ürün çeĢidinin çokluğu ise üretim bantlarının sürekli yeni üretilecek ürün için yeniden hazırlanması ve yeni ürünün üretimine adaptasyon sürecini oluĢturmaktadır. Bu tekrarlanan ürün değiĢimlerinde ise tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde birtakım sorunlar yaĢanmaktadır.
Bu çalıĢma, hazır giyim iĢletmelerinde tip dönme aĢamasında kurulum sürecinde yaĢanan sorunların açığa çıkarılması yani sorunun temeline inilmesi, giderilmesine yardımcı olunması; aynı zamanda müĢteri isteklerine daha çabuk cevap verme, zaman kayıplarını önleyerek bu sebeple yaĢanan mali kayıpları önleme gibi önemli sonuçları da beraberinde getireceğinden önemli görülmektedir.
1.4. Sayıltılar
1. Soru seti ile ilgili verilerin (üretimde kullanılan ĠĢgücü, fiziksel ortam, makine teçhizat, hammadde ve yardımcı malzeme ) doğru olduğu varsayılmaktadır.
2. Literatür taramalardan elde edilen bilgilerin doğru olduğu kabul edilmektedir. 3. ÇalıĢmanın örnekleminin evreni temsil ettiği var sayılmaktadır.
1.5. Sınırlılıklar
AraĢtırmanın sınırlılıkları Ģöyle belirlenmiĢtir:
1. ĠĢletmelerden elde edilen bilgiler; iĢgücü, fiziksel ortam, makine-teçhizat, hammadde ve yardımcı malzeme ile ilgili elde edilen veriler, uzman görüĢleri ve gözlemler ile sınırlıdır.
2. AraĢtırmadan elde edilen literatür bilgiler bu konu ile ilgili ulaĢılabilen Türkçe ve Ġngilizce basılı ve elektronik ortamdaki kaynaklardan alınan bilgilerle sınırlandırılmıĢtır.
3. ÇalıĢmanın evreni, Ankara Giyim Sanayicileri Derneğine Kayıtlı olan ve Ankara ilinde bayan dıĢ giysisi üretimi gerçekleĢtiren hazır giyim iĢletmeleri ile; örneklemi ise bu iĢletmeler arasından tesadüfî yöntemle seçilen on hazır giyim iĢletmesinin üretim bölümü ile sınırlı tutulmuĢtur. Diğer departmanlar kapsam dıĢında bırakılmıĢtır.
BÖLÜM 2
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR
2.1. Kavramsal Çerçeve
2.1.1. Hazır Giyimin Tarihçesi ve Dünyada Hazır Giyim
Ġlk çağlarda, örtünme ve doğa koĢullarının insana verebileceği çeĢitli zararlardan korunma maksadıyla sıradan bir kavram olarak ortaya çıkan giyim; uzun yıllar içerisinde hem Ģekil itibariyle hem de yüklenmiĢ olduğu anlamlar itibariyle birçok kez değiĢime uğramıĢ bir değerdir. Giyimin zaman içerisinde; kültür aktarıcısı olma, bir topluma aidiyet duygusunu yansıtma, statü sahibi olma gibi çok geniĢ bir anlam yüklemesiyle karĢımıza çıktığı görülmektedir (Kalınkara ve KayabaĢı, 1995: s.727, Vural ve Diğerleri, 2001: s.201, Onur, 204: s28).
Geride bırakılan yüzlerce yıl ve bu yıllar içerisinde sayısız anlamlar yüklenerek günümüzde de moda olgusuyla birleĢerek yeni anlamlar üretmeye devam eden giyimin sadece kendisi değiĢime uğramakla kalmamıĢ, giysinin üretiliĢ biçimi de sürekli bir değiĢim ve yenileĢme göstermiĢtir. Ġlk zamanlar çeĢitli tutturma gereçleri yardımıyla birbirine tutturulan deri parçaları, dikiĢ iğnesinin ve lifin (ip) icadıyla elde de olsa dikiĢ kavramını ortaya çıkarmıĢtır. Bu durum 1800‟lü yılların ilk çeyreğinde dikiĢ makinesinin icadına dek sürmüĢtür. 1800‟lü yılların ilk yarısında ise (1851) Amerikalı Issac Singer dikiĢ makinesinin patentini alarak duruma resmiyet kazandırmıĢtır. DikiĢ makinesinin icadı giysi üretimine hız kazandırmıĢ ve zaman içerisinde dikiĢ makinelerinin geliĢtirilip çeĢitlendirilmesiyle hazır giyim üretimi oluĢmaya baĢlamıĢtır.
Hazır giyim; insanların giyinme ihtiyacını karĢılamak amacıyla, standart ölçü ve kalıplar kullanılarak, seri halde, insan- makine iĢbirliğine dayalı olarak kolay ve ekonomik giysi üretimini sağlayan, geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerce önemli bir ticaret kaynağı olan üretim ve tüketim alanıdır (Cedimağar ve diğerleri, 1988: s.1, Ayhan, 1990: s.39, Baysal 1995:s.7, Kalınkara ve KayabaĢı, 1995: s.727, Öztürk, 2000:s.57, GürĢahbaz, 2001:s.4). Ġnsanlığın öz benliği üzerine düĢünebilme ve düĢündüklerini anlamlandırarak arayıĢ içerisine girmesi ile akla gelebilecek her konu üzerinde belli bir ideali yakalama arzusuyla hareket etmeye baĢlamaktadır. Bu hareketliliğin ve arayıĢın sonucunda insan; her seferinde ideallerini biraz daha geniĢletmiĢ ve yeniden ĢekillendirmiĢtir. Giyimdeki değiĢimler de bu ideali arama arzusunun bir parçası olarak meydana gelmiĢtir (Erdoğan, 1993: s.62). Giyimde ideali elde etme arzusunun oluĢturduğu çabalar, bir müddet sonra giysiyi üretmede ideali elde etme çabasına dönüĢmüĢtür. DikiĢ makinesinin icadıyla istenilen nitelikte giysiyi istenilen sürede elde edebilme adına önemli bir adım atılmıĢ ve seri üretimin temelleri de bu adımın üzerinde Ģekillendirilmeye baĢlanmıĢtır. Ġnsanların ideallerinin Ģekillenmesinde Ģüphesiz ki içinde bulunulan zamanın ve o zaman diliminin getirdiği koĢulların da önemli ölçüde etkisi bulunmaktadır diyebiliriz. Hazır giyimin tam manada oluĢup Ģekillenmesinde de tarihi olayların oluĢturduğu Ģartlar ve ihtiyaçlardan söz edilebilir.
Hazır giyimin esas olarak ortaya çıkıĢına bakıldığında; I. Dünya SavaĢı ve savaĢ esnasında açığa çıkan acil askeri giysi ihtiyacını olabildiğince kısa zaman içerisinde temin etme zorunluluğundan meydana geldiği söylenebilir. SavaĢ döneminden sonra da hazır giyim, seri ve ekonomik olma gibi faydalarından dolayı önemli bir ticaret alanı oluĢturmuĢtur (Çoruh, 2006: s.3). Ġki önemli savaĢ olan I. Ve II. Dünya SavaĢları arasında her zamankinden daha fazla giysiye ihtiyaç duyulması (özellikle askeri alanda) ve bu ihtiyaçtaki aciliyetin de etkisiyle hazır giyim üretimi hız kazanmıĢtır diyebiliriz.
I. Dünya SavaĢı‟yla temellenen hazır giyim sektörü, II. Dünya SavaĢı‟ndan sonra sentetik kumaĢ imalatının ve kullanımının da gündeme gelmesiyle birlikte geliĢme göstermiĢtir. SavaĢın son bularak yaĢam Ģartlarının tekrar normale dönmesini takip eden süreç içerisinde, dünyada yeniden sağlanan kentleĢme ve ekonominin canlanmasıyla kadınlar da çalıĢma hayatında aktif rol almaya baĢlamıĢtır. Bu durum zamanın tasarruflu kullanılmasını, daha pahalı olan ve uzun zaman alan ısmarlama giysiye olan talebin
azalmasını gündeme getirmiĢ ve daha seri, ucuz ve çeĢidi çok olan hazır giyim üretiminin geliĢerek yaygınlaĢmasında etkili olmuĢtur (Atalay, 1995: s.1).
Hazır Giyim sektörünün günümüzde refah seviyesi yüksek ülkelerin ekonomik anlamda canlanmasında ve geliĢmekte olan ülkelerin sanayi temellerinin atılmasında önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Sektörün ihtiyaçlarına seri bir Ģekilde cevap verebilen hazır giyim üretimi bu sayede kendine geniĢ bir pazar edinmektedir (Dinleyici, 2004: s. 1). Ġçinde bulunulan çağın Ģartlarına ayak uydurarak geliĢme gösteren teknoloji ve globalleĢme yolunda ilerleyen dünyada gittikçe serbestleĢmeye baĢlayan ticari faaliyetler ekonomi alanında rekabeti de hızlandırmıĢtır. Global ekonominin oluĢturduğu çekiĢmeli rekabet ortamında ülkeler çeĢitli ortaklıklar oluĢturarak bir yandan teknolojik geliĢmeleri takip etmekte bir yandan ise yeni AR-GE faaliyetleri ile güçlenerek ayakta kalma çabalarını sürdürmektedirler (Sağdık, 1995: s.1).
Teknolojideki geliĢmeleri yakalayıp daha da ilerletme imkânını elde eden ekonomi devi ülkeler, bu teknolojiyi iĢçilik maliyetlerinin çok daha düĢük olduğu ülkelere taĢımayı tercih etmektedirler. Böylelikle teknolojinin kazandırdığı hız ile düĢük iĢçilik maliyetini birleĢtirerek, hem kendileri karlı bir yatırım gerçekleĢtirmekte hem de yapılan bu yatırımlar sayesinde geliĢmekte olan ülkeler de konfeksiyon sektöründe ilerleme kaydetmektedirler. Olay bu açıdan değerlendirildiğinde AB üzerinde yer alan hazır giyim endüstrisinin, düĢük maliyetle üretim yaparak pazara kendi ürününü sunan Uzak Doğu ve Akdeniz Ülkeleri ile önemli bir rekabet içinde olduğu görülmektedir (GürĢahbaz, 2001: s. 7).
2005 yılı itibariyle Dünya ticaretinde kotaların kaldırılması ile birlikte rekabet ortamı iyice canlanmıĢ; perakende sektöründe çalıĢan iĢletmelerin de çeĢit ve sayıları artmıĢtır. Buna bağlı olarak hazır giyim ürünlerine yönelik fiyatlarda da önemli bir rekabet ortamı oluĢmuĢtur. Kotaların kalkmasıyla birlikte büyük alıcı gruplar ürün alımında ekonomik çıkarları doğrultusunda bir ya da en fazla birkaç ülke üzerinde ticari yoğunlaĢma göstermeye baĢlamıĢtır. Bu durum ise hem ticarette söz sahibi olmak isteyen ülkeler arasında hem de ticarette tercih edilen ülke iĢletmelerinin kendileri arasında esaslı bir rekabete giriĢmelerine neden olmuĢtur. Bu durum dünya ticaretindeki koĢulları değiĢtirmiĢ; üreticilerin 2005 öncesinde sahip oldukları tedarik imkânı oldukça kısıtlanmıĢtır. Hazır giyim üretiminde ürün tedariki kadar hizmetin sunuluĢu da önemli hale gelmiĢtir. Dünya üzerinde oldukça yaygın olan hazır giyim üretiminin piyasadaki hali hazırda bulunan
talepten iki kat daha fazla gerçekleĢtirildiği yordamlanmaktadır (T.C. Ekonomi Bakanlığı, Ġhracat Genel Müdürlüğü, 2012: s.8-9).
AĢağıda T.C. bilim ve sanayi ve teknoloji bakanlığı tarafından yayınlanan tekstil, hazır giyim, deri ve deri ürünleri sektörleri 2012 raporunda yer alan dünya ticaret örgütüne ait baĢlıca tekstil ver hazır giyim ihracatçılarının verileri yer almaktadır.
ġekil 2: Dünyada baĢlıca tekstil ve hazır giyim ihracatçıları-Dünya Ticaret Örgütü 2010 yılı verileri (Tekstil ve hazır giyim, deri ve deri ürünleri sektörleri raporları 2012: s.6). Yukarıda yer alan dünya ticaret örgütüne ait ihracat ürünlerine bakıldığında hala Çin‟in hem hazır giyim alanında hem de tekstil alanında lider konumda olduğu görülmektedir. Çin‟i takip eden AB ülkelerinden sonra üçüncü sırada Hindistan yer almaktadır. Ġhracat tablosunda Türkiye‟nin durumuna bakıldığında hazır giyim ihracatında dördüncü sırada yer aldığı görülmektedir. Tüm dünyada önemli bir ticaret alanı oluĢturan hazır giyim sektörü Türkiye için de hem iç piyasada hem de uluslararası alanda önemli bir ekonomi alanıdır.
2.1.2. Türkiye’de Hazır Giyim
Günümüzde, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de önemli bir ticaret alanı olan hazır giyimin ülke içindeki temelleri çok eskilere dayanmaktadır. Temelleri Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde atılan hazır giyim sanayisi, 1915 yılı itibari ile 18‟i kamu, 10‟u anonim, 45‟i ise özel sektöre ait olmak üzere döneme ait toplam 264 sanayi kuruluĢunun 73 tanesi bu sektöre aittir. Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan Sümer Bank‟ın tekstil ve
konfeksiyon fabrikalarını ve atölyelerini kendi bünyesinde toplamasının ardından geçen süre içerisinde özel sektörde de yatırımlar canlanmaya baĢlamıĢtır. 1950‟li yıllarda baĢlayan bu yatırım hareketliliği ile 1990‟lı yıllara gelindiğinde özel sektörün üretimdeki payı %90‟lara ulaĢmıĢtır. En nihayetinde günümüzde tamamen özel sektör bünyesinde üretim gerçekleĢtiren bir alan halini almıĢtır (Sanayi Genel Müdürlüğü, 2011: s.1-2). Ekonomik ve sosyal bağlamda yaĢanan değiĢim ve geliĢmelerin bir sonucu olarak ticaret hayatını da hareketlendirmiĢ; bu hareketliliğin en fazla yaĢandığı sektör ise hazır giyim olmuĢtur. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye‟de de hazır giyim sanayisi en fazla geliĢim gösteren ve sanayileĢme atılımında bulunan alan olmuĢtur (Çakar, 1998:s.65, Atalay, 1995:s.12). Günümüzde tekstil ve hazır giyim sektörü, büyük ölçüde yakalamıĢ olduğu teknoloji, sosyal anlamdaki etkililiği ve hemen hemen tüm zamanlardaki ekonomik etkinliği ile Türkiye‟nin en önemli sosyo-ekonomik çalıĢma alanları arasında yer almaktadır. Ülkemizde oldukça geniĢ bir pazar payına sahip olan hazır giyim sektörü, müĢteri kitlesi olarak da çok geniĢ bir alana sahiptir (Erenler ve diğerleri, 2011:s.24, Atılgan, 2006:s.263, KiĢoğlu, 2004:s.44).
Hammadde, yardımcı malzeme, iĢgücü, enerji kaynakları ve üretimi gerçekleĢtirilecek birçok girdiyi temin ederek tasarlanan ürünlerin oluĢum sürecini koordine ederek bu koordinasyon sürecinde üreticiye ürün çıktısını ulaĢtıran iĢletmeler giyim iĢletmeleridir (KiĢoğlu, 2004: s.45). Rekabet koĢullarının üreticileri zorlaması ile piyasada daha fazla söz sahibi olabilmek için çok daha fazla çaba sarf etmek durumunda olan hazır giyim iĢletmeleri, müĢteri memnuniyetini temel alan üretim giriĢimlerinde bulunmaktadır. Bu doğrultuda iĢletmeler ürün çeĢidini arttırmakta, buna karĢılık üretim maliyetlerini düĢürmekte, ürün kalitesini yükseltmekte ve üretim hızını ise arttırmaktadır. Böylece hem iç pazarda hem de küresel pazarda müĢteri talep ve ihtiyaçlarına en iyi Ģekilde cevap verebilecek bir rekabetçi konumuna yükselmektedirler (Yurdakul ve Ural, 2006: s.224, Atılgan, 2006: s260, UlaĢ ve diğerleri 2005, KiĢioğlu, 2004: s.43, Çakar, 1998: s.66). Ülkemiz sanayisinin önemli üretim alanlarından olan tekstil ve hazır giyim üretimi; 2005 yılı sonrasında küresel anlamda yaĢanan ekonomik krizin de etkisi ile hem iç hem de dıĢ piyasada artan bir rekabet ile karĢı karĢıya kalmıĢtır. Bu kriz ile birlikte ülkeler kaliteyi arttırma, fiyatları geri çekme, verimliliği arttırma gibi stratejiler geliĢtirmeye devam etmiĢlerdir (Alüftekin ve diğerleri, 2009:s.17). Hızla değiĢmekte olan dünya ekonomisinin oluĢturduğu rekabet ortamında, teknolojiyi yakalamak ve hazır giyim üretiminde ülke
olarak kalıcılığı sağlayarak global ticaret alanında söz sahibi ülkeler arasında olunmalıdır (Sarıoğlu ve Kayadibi, 2012: s.2, Güleryüz, 2011: s.1-2).
Türkiye‟nin hazır giyim alanında geçmiĢten günümüze dek yaptığı ihracata yönelik çalıĢmalara bakıldığında, 1980 yılı itibarı ile yapılan ihracat kalkınma politikası ve buna bağlı yapılan yatırımlar dikkat çekmektedir. Bu kalkınma politikasının ardından büyüme gösteren tekstil ve hazır giyim alanı; gayri safi yurt içi hâsıla (GSMH)‟da artıĢ, ihracat ve buna bağlı net döviz girdisi, imalat sanayi üretimindeki pay artıĢı, istihdam alanının geniĢlemesi, sektöre yönelik yatırımda artıĢ gibi birçok etkenle ekonomik büyümeyi de beraberinde getirmiĢtir. Tekstil ve hazır giyim sektörü günümüzde büyük oranda ihracatı merkeze almaktadır. Öyle ki yurtdıĢı üretim talebi yurtiçi üretim talebinin iki katıdır (Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı ĠGM, 2012: s.1).
AĢağıda ekonomi bakanlığı bilgi sistemi aracılığı ile aktarılan Türkiye‟nin ihracatta bulunduğu ülkelerden elde ettiği gelir dağılım tablosu yer almaktadır. Tablo verileri 2009-2011 yıları arasını kapsamaktadır.
Tablo 1. Türkiye‟nin ülkeler bazında hazır giyim ihracatı (Milyon-ABD $) Ülkeler 2009 2010 2011 DeğiĢim (10/11) (%) Almanya 2.769 3.005 3.220 7,2 Ġngiltere 1.686 1.934 1.951 0,9 Ġspanya 901 1.075 1.298 20,7 Fransa 870 979 1.050 7,2 Hollanda 571 613 742 21,2 Ġtalya 594 616 722 17,2 Danimarka 392 421 445 5,8 Belçika 287 360 383 6,4 Ġsveç 238 256 261 2,1 Rusya 108 206 233 12,6 Irak 161 171 227 33 A.B.D. 173 215 221 2,8 Polonya 76 96 147 53,2 Romanya 96 175 136 -22,1 Suudi Arabistan 52 66 130 96,5 Ġsrail 92 111 127 14,9 Çek Cumhuriyeti 104 105 122 16,7 Ġsviçre 95 99 108 9,2 Avusturya 131 100 103 3,4 Yunanistan 148 98 99 0 Ukrayna 84 47 96 0,6 Cezayir 162 80 93 106,9 B.A.E. 45 61 83 15,3 Norway 65 75 76 35,1 Diğer 1.319 1.403 1.452 3,6 TOPLAM 11.220 12.367 13.526 9,4
(T. C. Ekonomi Bakanlığı Ġhracat Genel Müdürlüğü, 2012: s.5).
Tabloya bakıldığında Türkiye‟nin hazır giyim sektöründe gerçekleĢtirdiği ihracattan elde ettiği toplam gelirin düzenli olarak artıĢ gösterdiği görülmektedir. Ġhracat miktarı ve buna
bağlı ihracat gelirlerindeki bu artıĢa bağlı olarak, hazır giyim sanayi üreticisinin de müĢteri istekleri doğrultusunda üretim kapasitesini, ürün çeĢidi ve kalitesini yükselttiği söylenebilir. Günümüzde özellikle moda olgusu ile hareket eden hazır giyim sektöründe ürün çeĢitliliğinin büyük ölçüde önem kazandığı görülmektedir.
Konfeksiyon sanayimiz ülke ihracat büyüklülüğü bakımından diğer sanayi kolları arasında önemli bir yere sahiptir. Bu sanayi dalında yapılan ihracatlarda parti büyüklükleri önemini yitirirken; daha az miktarlarda fakat daha çeĢitli modellerden oluĢan ürün gruplarına doğru talepte bulunulan müĢteri kitlesine yönelik üretim ve ihracatlar gerçekleĢtirilmektedir (Baykal ve Tunç, 2011: s.10). KüreselleĢmenin etkisi ile ortak bir pazara dönüĢen dünyada yaĢanan bitimsiz arz-talep değiĢimini karĢılayabilmek; buna bağlı olarak da devamlılığı sağlanan bir yenileĢme sürecine dâhil olmak gerekmektedir. Bu değiĢim ve yenileĢme sürecinde rakip üreticiler arasında yükselebilmek için ucuz fakat müĢteri isteklerine uygun, kaliteli ve bir o kadar da hızlı üretim gerçekleĢtirmek önemlidir (Özeren, 2003: s.153). Böylesi bir üretim rekabeti içerisinde hızlı ve çeĢitli ürünler üretme ile yakından iliĢkili olan “tip dönme” kavramı ve basamakları ön plana çıkmaktadır. Daha verimli bir üretim yapmak için, üretilen bir ürün modelinden daha farklı bir modelin üretimine geçiĢin hızlandırılması gereklidir. Bunun için ise Tip dönmenin birinci basamağı olan “Hazırlık” aĢamasındaki iĢlemlerin tespit edilerek minimize edilmesi gerekmektedir. Hazır giyim iĢletmeleri, koleksiyonlarını üretirken önce bir modeli üretmekte; üretim bantlarını dikecekleri modele göre hazırlamaktadırlar. Model değiĢince üretim bantlarında da yeni ürünün özelliğine göre değiĢikliğe gidilmek zorundadır. “Tip dönme” ya da yeni ürüne geçiĢ olarak da adlandırılan bu süreçte “hazırlık” aĢamasının minimize edilmesine yardımcı olabilmek adına öncelikle üretim, üretim çeĢitleri ve üretimde süreç tasarım ve planlanması ile ilgili kavramların yeterince anlaĢılması ve açıklanması gerekmektedir.
2.1.3. Üretim
Üretim, doğanın insana sunmuĢ oldukları ile yetinmeyip doğada var olanı kendi düĢünüp tasarladıkları ile yeniden biçimlendirerek yeni bir ürün ortaya koyma iĢidir. Eğer insan doğanın sunduklarına yeni ve özgün katkılarda bulunarak farklı ürünler oluĢturmasaydı “üretim” kavramından bahsedilemezdi (Demirdöğen ve Küçük, 2009: s.2). Aynı zamanda üretim, insan ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla hammadde, sermaye, iĢgücü gibi giderleri bir araya getirerek ekonomiye önemli katkılar sağlayan mal ve hizmet üretme eylemidir de denebilir (Demir ve diğerleri, 1998: s.3, BaĢarer, 1989: s.100). Üretimin hizmete yönelik
