DÖRDÜNCÜ TRIGÂA—MARK REAKTÖRLERİ KULLANICILARI KONFERANSI Hakkında RAPOR H a z ır la y a n H .T a h sin TU&RUL H ak.ve Nük.Yük^nüH.
H a zırla y a n H .Tahsin TUĞRUL TRIGA-MARK KULLANICILARI KONFERANSI TRIGA-MARK R e a k t ö r le r i k u l l a n ı c ı l a r ı K on fera n sı 2 8 - 30 E y lü l 1976 t a r i h le r in d e V iy a n a 'd a A to m in s titu te Yüksek Okulunda y a p ı l d ı .
K onferan sa A vu stu rya, B.Almanya, B.Am erika, Endonez y a , F in la n d iy a , İ n g i l t e r e , İ t a l y a , İ s v i ç r e , M a ca rista n , Mı s ı r , S u r iy e , Suudi A r a b is ta n , T ü rk iy e, Y oguslavya ve Z a i r e - den 66 d e le g e k a t ı l d ı . G e n e llik le a ç ık b i r e l e ş t r i ve d e r t l e r i n sunulm ası ş e k lin d e g e çe n k on fera n sa i l k gün 1 4 , i k i n c i gün i k i a y r ı sa lo n d a 24 ve üçüncü gün 5 t e b l i ğ su nu ldu .
İ l k gün sunulan t e b l i ğ l e r TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i n i n i ş l e t i l m e s i i l e i l g i l i o la n t e b l i ğ l e r d i . G e n e llik le bütün k on u şm a cıla r r e a k t ö r iş le t m e s ü r e s in c e y a p t ık l a r ı ış ın la m a l a r ı adet o la r a k ve y ı l l a r a g öre dağa lım i ş e k lin d e v e r d i l e r . TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i i ç i n en önem li konunun i ş l e t me e sn a sın d a r e a k t ö r gücünün ani o la r a k a r t t ı r ı l ı p , y a k la ş ı k 20 m ili s a n iy e i ç i n d e çok yüksek d e ğ e r le r e e r i ş i l m e s i
(P u ls in g ) olduğu a n l a ş ı l d ı . Bu n eden le b i r s a a t iç in d e y a p ıla c a k ani güç yü k seltm esi s a y ı s ı n ı n , rea k törü n karak t e r i s t i ğ i n e g ö re gözlen m esi ve bu s a y ın ın ü z e r in e ç ık ılm a s ı n ı n s a k ın c a l ı olduğu a ç ık la n d ı. B ir s a a t iç i n d e arka arkaya y a p ıla c a k ani güç y ü k s e lt m e le r in in y a k ıt çubuğu ü ze rin d e f i z i k s e l e t k i l e r i old u ğ u , bunun'da y a k ıt z a r f ı ve çubuğu ü z e rin d e b i r büyümeye y o l a ç t ı ğ ı n ı n g ö z le n d iğ i b e l i r t i l d i «
Y a k ıt çubuğu ve z a r f ı ü ze rin d e y a p ıla n deney ve g ö z le m le r sonucu Alimunyum v ey a Paslanmaz Ç e lik z a r f k u l l a n ı l m asının önemli old u ğ u , y a k ıt çubuğunun f i z i k s e l e tk ile ş m e s i n i n bu s e ç im in y a p ılm a s ın ı zoru n lu k ı l d ı ğ ı a ç ık la n d ı.
İ t a ly a n Pawia T rig a -M a rk -II rea k törü i ç i n v e r i l e n i ş letm e T a blosu örnek o la r a k a ş a ğ ıy a a l ı n m ı ş t ı r . Ani güç yük s e lt m e s i (P u ls in g ) i l e r e a k t ö r y a k ıt ın ın tü k e tim i a r a s ın d a , s ı k ı b i r b a ğ v a r d ı r . Y a k ıt ın tü k e tim in i azaltm ak b i r n ok ta da ani güç y ü k s e ltm e li ç a lış m a y ı azaltm ak la mümkün olm akta d ı r . Ancak d iğ e r a ra ştırm a r e a k t ö r le r in d e n ani güç yükseltm e s i k a r a k t e r i s t i ğ i i l e a ç ık b i r ü stü n lü k g ö s t e r e n , Triga-M ark r e a k t ö r l e r i n i n i n ş a a t ı ve i ş l e t i l m e s i , bu yüksek güç sa ğla m ası
2
nedeni i l e d i r . Bunun i ç i n "a n i güç y ü k s e ltm e s i" h a l i i l e "y a k ıt tü k e tim i" a ra sın d a k i b a ğ ın ekonomik o la r a k e r t e l e n mesi zoru n lu o l a c a k t ı r .
TABLO
PAVIA TRIGA-M ARK-II REAKTÖRÜNÜN
İŞLETME KARAKTERİSTİKLERİ 250 KW'da 1966-1973 1974 1975 H az.1976 Çalışm a s a a t i 1 0 .1 5 0 1 .1 5 3 937 ~55$~ P a ls in g ça lışm a 7 8 9 1 4 5 HWD 1 0 0 .-3 5 1 1 .-9 0 9 .7 6 5 .8 2 Burn-Up 1 0 5 .-6 3 1 2 .-5 3 1 0 .2 7 6 .1 2 (gram U -235) İ k i n c i gün sunulan t e b l i ğ l e r TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i n in f i z i k s e l ve kim yasal a r a ş t ır m a la r ın ı ve bu k on ularda k i ç a lış m a la r ı kapsamakta i d i . İ k i a y r ı sa lo n d a sunulan t e b l i ğ l e r i n f i z i k s e l ç a lış m a la r ı ve denem eleri kapsayan k ısm ı b i z i daha çok i l g i l e n d i r e b i l e c e ğ i düşün cesi i l e t e r c i h e d i l m i ş t i r .
Bizim açım ızdan U-ZrH y a k ıt e le m a n la r ın ın d a v r a n ış ı n ı g ö z le y e n ç a lış m a la r ı izlem ek old u k ça y a r a r l ı olm u ştu r. H a s ıl o la n f i s y o n ürünü g a z la r ın d a ğ ı l ı ş ı , ö z e l l i k l e rea k tö rü n y e r l i s a n s ı i ç i n h a z ır la n a c a k o la n Yer S eçim i Rapo runun b e lir le n m e s in d e önem li b i r k ıs t a s o l a c a k t ı r .
D iğ e r b i r önemli husus TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i n i n gü v e n l i ğ i konusudur» G e n e llik le bu r e a k t ö r le r d e i ç g ü v e n li ğ in kendi kendine s a ğ la n d ığ ı b ilin m e k t e d ir . Ancak b a z ı h u s u s la r ın d ik k a te a lın m a sı da g e r e k l i d i r . Bu konuda su n ulan b i r t e b liğ d e r e a k t ö r havuzu yan ç e p e r in d e k i b e to n b lo k la r d a b i r çatlam a olduğunun g ö z le n d iğ i b i l d i r i l e r e k konunun d ik k a te a lın m a sın ın zoru n lu lu ğu hem rea k törü n bü tünlüğü hem de s a ğ l ı k f i z i ğ i p r e n s i p l e r i a ç ıs ın d a n o r ta y a konm uştur.
Sunulan d iğ e r t e b l i ğ l e r i s e g e n e l l i k l e s a ğ l ı k f i z i ğ i p r o b le m le r in i ve bu konu i l e i l g i l i ç a lış m a la r ı kapsamaktay d ı . Bununla i l g i l i ol.arak r e a k t ö r havuz suyunda, r e a k t ö r ho lünde ve ış ın la m a t ü p le r i n i n b itim n o k ta la rın d a k i r a d y o a k t iv it e
3
-konsantrasyonunun t a y in i ç a lış m a la r ı büyük b i r y e r k a p la makta olup,, t e b l i ğ s a h ib i k on u şm a cıla rın h esa p la m a la rın d a sonucun önemli b i r d eğer v e rm e d iğ in in açık la n m ası i l e b e l i r l e n d i o
İ k i n c i gün iç in d e sunulan önemli b i r d iğ e r t e b l i ğ i s e , TRIGA-MARK r e a k t ö r le r in d e k u lla n ıla n y a k ıt ın d e ğ iş t i r i l m e s i ve y e r in e <$> 93 1 o varan z e n g in lik t e MTR t i p i ya
k ı t ç u b u k la rın ın k u lla n ılm a s ı ç a lış m a s ıy d ı. Bu y a k ıt de ğ iş tir m e i ş l e n ! 10 îiW güç i ç i n d izayn e d ilm iş olm akla b e r a b e r , gücün a r t t ı r ı l m a s ı n ı n soğutma s is te m i i l e yakından i l g i l i olduğu b e l i r t i l m i ş t i r , 10 HW g ü çte rea k törü n i ş l e tilm e s in d e 5000 GrPK (1 8 ,9 0 0 l t / d a k , ) ,l ı k b i r d eğer o la r a k e l e a lın m a sı son ucu, güç o la r a k s e v iy e ancak 5 HW o la r a k g e r ç e k le ş m e k te d ir . Son o la r a k 14 MW gücünde, 16 y a k ıt çu buğuna sa h ip b i r TRIGA-MARK t i p i rea k törü n n ü k le e r , term ik ve h i d r o l i k d iz a y n ı ü z e rin d e de ç a lış ılm a k t a olduğu t e b l i ğ s a h ib i konuşmacı ta r a fın d a n b e l i r t i l m i ş t i r .
T e b l i ğ l e r i n sunulm asından son ra y a p ıla n g ö rü şm e le r de g e n e l l i k l e G-eneral-Atomic-USA, Interatom (B,Almanya) ve G eneral At o mi c-E urope ( İ s v i ç r e ) firm a ],a r ı s o r u l a r ı c e vaplan dırm a k ta g a y r e t g ö s t e r m i ş l e r d i r . B e l i r t i l e n p ro b
le m le r in n ü k le e r g ü v e n lik a ç ıs ın d a n b i r sorun y a ra tm ıy a ca - ğ ı ve a çık la n a n p r o b le m ]e r in büyük b i r k ısm ın ın rea k törü n i n ş a a t ı i l e yakından i l g i l i olduğu b e l i r t i l e r e k rea k törü n in ş a a t ın a a l ı c ı ü l k e l e r i n daha çok özen g ö s te r m e s in i i s t e m i ş l e r d i r , A y r ıc a s a ğ l ı k f i z i ğ i n e i l i ş k i n y a p ıla n ç a l ı ş m a la rın TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i n i n i ç g ü v e n liğ in in (in h e r e n t s a f e t y ) mükemmel b i r durum g ö s t e r d iğ i n i b e l i r t e n f i r ma t e m s i l c i l e r i y a p ıla n ış ın la m a la r d a çok y a r a r lı b i r e l e man o la n “Lazy Susan" s is t e m in in ça lışm a p r e n s ib in e de d e ğ in m iş le r d ir .
"Lazy Susan" elam anı r e a k t ö r k a lb in in e t r a f ı n a y e r l e ş t i r i l e n b i r çemberden i b a r e t t i r . B e l i r l i b i r h ız d a dönen bu çember ü z e r in e a ç ılm ış oy u k la ra y e r l e ş t i r i l e n m addelerin ış ın la n m a s ı i l e b i r defad a y a k la ş ık 40 r a d y o iz o to p e ld e e d i l m ektedir,. Ancak bu s is te m in rea k törü n d iğ e r e le m a n la rı i ç i n de old u k ça büyük b i r m a liy e t g ö s t e r d i ğ i , bu n eden le rea k törü n i n ş a a s ı i l e b e ra b e r e ld e e d ilm e s in in y a r a r l ı olduğu da b e l i r i * t i l n i ş t i r .
4
-Bu bölüm t e b l i ğ l e r d e b izim i ç i n önemli o la n hususun., rea k törü n term ik d iza y n ın d a dik k ate a lın m a sı g e r e k li nok t a l a r ı n g özlen m esi olm u ştu r.
Öğleye kadar süren 3,gün t e b l i ğ l e r i n d e n so n ra , önü müzdeki y ı l y a p ıla c a k "B e ş in c i Avrupa TRIGA-MARK R eaktör l e r i K u l l a n ı c ı l a r ı K on fera n sın y e r i ve kapsamı t a r t ı ş ı l m ı ş t ı r , Sonuçda g e le c e k k o n fe ra n s ın Y o g u s la v y a 'n m L ju b l
jana şe h rin d e y a p ılm a sı k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r . Kapsam o l a rak y a p ıla n t a r t ış m a la r sonucunda da konunun, k o n fe ra n s ın y a p ıla c a ğ ı " j o z e f S te fa n " E n s titü s ü y e t k i l i l e r i n c e h a z ır la n a c a k , TRIGA-MARK r e a k t ö r l e r i n i n i n ş a a t ı , i ş l e t i l m e s i , t e r m ik - h id r o lik denge p r o b le m le r i, f i z i k s e l ç a lış m a la r , s a ğ l ı k f i z i ğ i ve y a k ıt t e s t l e r i ş e k lin d e k i gündemin daha önceden ü y e le r e g ö n d e r ile r e k in ce le n m e sin e olan ak v e r ilm e s i kabul e d i l m i ş t i r .
K onferansa sunulan t e b l i ğ l e r i n tam m e t in le r in in Ge n e r a l Atom ic F irm ası ta r a fın d a n b a s t ı r ı l ı p k on fera n sa ka t ı l a n d e le g e le r e daha son ra g ö n d e r ilm e s i de k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r , Ancak AEK Genel S e k r e t e r li ğ i o la r a k Ankara c iv a r ın a b i r TRIGA-MARK rea k törü in ş a a etmek p r o j e s i bulunan Teknik Y a r d ım c ılığ ın ve AEK Genel S e k r e t e r liğ in e sunulan İ s ta n b u l Teknik Ü n iv e r s it e s i N ükleer E n e r ji E n stitü sü TRIGA-MARK I I Reaktörü Ön G üvenlik A n a liz i Raporunu i n c e lemek durumunda o la n N ükleer G üvenlik Y a r d ım c ılığ ın ın he men y a r a r la n a b ilm e s i i ç i n e ld e e d ile n 4 t e b l i ğ g e t i r t i l m i ş t i r .
Öğleden son ra y a p ıla n e n s t it ü i ç i n d e k i te k n ik g e z i b izim açım ızdan ve rea k törü tanımak yönünden y a r a r lı o l muştur.
A to m in s titu te Yüksek Okulundaki TRIGA-MARK I I reak tö r ü 250 kW normal ça lışm a gücünde ve 250 MW p u ls in g İ ş l e n me g ü cü n d e d ir. S tandart d iz a y n ın d ış ın d a , y a p ıla n a r a ş t ı r * malarda e ld e e d il e n s o n u ç la r ın daha h assas olm ası i ç i n s i s teme b i r m in i-k on p ü tü r d a h il e d il e r e k , d e n e y le r s ır a s ın d a e ld e e d il e n d e ğ e r le r in hangi g ü çte olduğu s o n u ç la ra e k le n m ek ted ir.
R ea k tör h olü b eş ış ın la m a tüpünü kapsamakta olu p, h o l a tm o sfe rin d e k i r a d y o a k t iv it e n in ö lç ü le b ilm e s i amacı i l g deği ş i k y e r le r e k i l i t - m o n i t o r i n g c i h a z l a r ı y e r l e ş t i r i l m i ş t i r ^
Ku
manda K o n tro l odasından ı ş ı k l ı le v h a la r ü z e r in d e k i s in y a lle r den a lm a n alarm i ş a r e t i i l e h o l iç in d e ç a lış a n elem anların hemen d ı ş a r ı a lın m a sı mümkün o la b ilm e k t e d ir .
- 5
-R ea k tör s i s t e m le r i iç i n d e k i "-R a b b it System », ani gü ç yü kselm esi anında r e a k t ö r k a lb in e a ş m la n a c a k maddeyi 15 n i l l s a n i y e i ç i n d e g ö n d e r e b ile c e k ve te k r a r g e r i a la b ile -* ce k ş e k ild e d iz a y n e d i l m i ş t i r .
R eaktörün g e z i l m e s i , Ankara c iv a r ın a kurulm ası düşü n ü len e ğ i t i n , r a d y o iz o t o p ü r ç t in » o a ra ştırm a am açlı rea k t ö r i ç i n ça k y a r a r l ı o la u ş t u r .
