Türkiye'nin Dış Ticaretinin Bölgesel Profili

Tam metin

(1)Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi YIL 2011, CİLT XXX, SAYI I, S. 117-140. TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARETİNİN BÖLGESEL PROFİLİ C. Erdem HEPAKTAN* Serkan ÇINAR**. Özet Küreselleşen dünyanın en önemli özelliklerinden birisi, uluslararası ticarettir. Son zamanlarda ulaşım teknolojisi ve internet gibi haberleşme teknolojilerinde ortaya çıkan gelişmelerle ithalat ve ihracat önemli ölçüde genişlemiştir. Ülkeler, gerek maliyet avantajından gerekse kalite farklılıklarından dolayı dış ticaret yapmaktadırlar. Ülkelerin dış ticaretinin artış nedenlerinden birisi, bölgesel yönden yüksek dış ticaret olanaklarına sahip olmalarıdır. Bu çalışmada, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesi 2001-2009 yılları arasında incelenmiştir. Granger nedensellik testi, 2001-2009 yılları arası ihracat ve ithalat verilerine uygulanmıştır. Diğer taraftan bu çalışmada, Türkiye’nin 81 ilindeki ithalatçı ve ihracatçı firma sayıları belirtilerek, söz konusu firmaların yapmış oldukları ithalat ve ihracat değerleri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Dış Ticaret, Bölgesel Kalkınma, Granger Nedensellik Testi. THE REGIONAL PROFILE OF TURKEY’S FOREIGN TRADE Abstract One of the distinctive feature of global world is international trade. The recent developments in transportation technology and communication technology like internet augmented import and export values on a large scale. Counrtries around the world makes foreign trade whether cost advantage or or quality differences in goods and duties. One of the reason countries’ foreign trade’s augment is to have foreign trade possibilities in regional side. In this study, Turkey’s seven regions have been analysed between 2001 and 2009. Granger casuality test have been used import and export datas between 2001 and 2009. On the other hand how many importer and exporter firms are in Turkey’s 81 cities of seven regions has Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi, erdem.hepaktan@bayar.edu.tr ** Celal Bayar Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu İktisat Bölümü Araştırma Görevlisi, serkan.cinar@bayar.edu.tr *. 117.

(2) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. been shown in this study. Furthermore these firms’ import and export values have been analysed. Key Words: Foreign Trade, Regional Development, Granger Casuality Test. Giriş Günümüzde ülkelerin ticaret yapmalarını gerektiren en temel neden, ülkelerin mal ve hizmet üretimlerinin yetersiz olmasıdır. Bilinmektedir ki, doğal kaynakların yeryüzüne dağılımı dengeli bir şekilde gerçekleşmemiştir. Doğal kaynaklar açısından zengin ülkeler, söz konusu ürün fazlalarını ihracata ayırırlarken, iç üretimle ihtiyacını karşılayamayan bir ülkenin ihtiyaç duyduğu bir ürünü elde etmesinin tek yolu ise ithalattır. Üretim tekniklerinin bilinmemesi ya da bunları üretecek beceriye sahip insan gücünün bulunmaması, dış ticareti zorunlu kılan bir başka etkendir. Az gelişmiş ülkeler, zorunlu tüketim maddeleri açığını gidermek ve kalkınmalarının gerektirdiği makine ve donanımı elde edebilmek için sanayileşmiş ülkelerden ithalatta bulunmak zorundadırlar. Dış ticaretin yapılmasının diğer bir nedeni de, uluslararası üretim maliyetlerinde görülen farklılıklardır. Kimi ülkeler, belirli malları üretmede diğerlerinden daha etkindir ve söz konusu malları daha ucuza üretirler. Ülkeler, ucuza ürettikleri malları yurtdışına satar, pahalı ürettiklerini de yurtdışından alırlar. Böylece ülkeler, ucuza ürettikleri ürünlerde uzmanlaşıp kaynakları etkin şekilde kullanabilirler. İnsanların tüketim alanlarındaki zevkleri de, her zaman birbirine uymaz. Bazıları, ürünün bir türünü tercih ederken, başkaları diğer türünü tercih edecektir. Bu tercih farklılığı, ürünlerin farklı olmasına yol açarak ülkelerin dış ticaret yapmasına neden olmaktadır. Endüstrilerarası yaklaşım açısından bir ülkenin ithalat yapmasının nedeni, ülke ekonomisindeki endüstrilerarası bağınlaşmanın, yani sektörlerin ileriye ve geriye doğru bağlantı etkilerinin zayıf olmasıdır. Endüstrilerden herhangi birinin bir birimlik çıktı üretebilmek için ihtiyaç duyduğu ara girdileri ülke içerisinden sağlayabilecek endüstriler yeterli değil ise, milli ekonominin kendi içerisinde sağlayacağı geriye bağlantılar, yurtdışındaki ilgili endüstrilere kayacaktır1. Son yıllarda, teknoloji-bilgi yoğun mal ve hizmetlerin, yüksek katma değerli mal ve hizmetlerin, özgün tasarımların, elektronik ağların, uluslararası kuruluşların ve şirket birleşmelerinin önemi artmaktadır. Dış ticaretin geliştirilmesi, rekabet gücünün artırılmasıyla birlikte gerçekleştiği zaman, ülke açısından sağlıklı bir ekonomik yapının oluşmasına yardımcı olacaktır. Bu gelişimin ardında ise, siyasi irade bulunmaktadır. Bu irade, alınan kararların uygulanmasını da zorunlu kılmaktadır. 24 Ocak 1980 İstikrar Kararları ile Türkiye’nin dış ticaret yapısında yaşanan en önemli değişiklik, ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinin terk Halil Çivi - Mesut Çakır, “Türkiye’de İmalat Sanayi’nin Dışa Bağımlılığı”, Atatürk Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, s.1-9.. 1. 118.

(3) edilerek yerine ihracata yönelik sanayileşme stratejisini benimseyen bir ekonomi politikasının uygulamaya konulmuş olmasıdır. Söz konusu ekonomi politikası çerçevesinde dış ticareti ilgilendiren en önemli konu, sabit kur sistemi ve katlı kur uygulamalarına dayanan döviz kuru politikalarından vazgeçilerek esnek kur politikasının uygulanmasına geçilmesidir. 1980’li yılların sonunda Türkiye’de döviz ithalinin serbest bırakılması ve 1980 sonrası dönemde ihracatı teşvik politikalarının uygulanması, kaynakları ihracata yöneltmek amacıyla yapılan önemli uygulamalardır. 24 Ocak 1980 İstikrar Kararları kapsamında, ithalat rejimi de kademeli şekilde serbestleştirilmiştir. İthalatı izne bağlı mal sayısı 1980’li yıllar boyunca azaltılmış, 1990 yılı ithalat rejimi ile birlikte, ithali yasak mallar dışında ithali izne bağlı hiçbir mal kalmamıştır. Ayrıca ithalat teminatları, gümrük, vergi ve fonlar da tamamen kaldırılmıştır. Bir ülkenin dış ticaret sistemini etkileyen önemli unsurlardan birisi de yaşanan krizlerdir. 1994 yılında yaşanan finansal kriz ve ardından uygulamaya konulan 5 Nisan Kararlarının, dış ticaret üzerinde önemli etkileri olmuştur. Kriz sonrasında yapılan yüksek oranlı devalüasyon ve iç talebi kısmaya yönelik alınan tedbirler sonucunda ihracat, ciddi miktarda artış göstermiş ve GSMH içerisindeki payı, %19,8 gibi rekor bir düzeye ulaşmıştır. İhracatta yaşanan artışta, söz konusu faktörlerin etkisinin yanı sıra, dış talepte yaşanan olumlu konjonktürün de etkisi olmuştur. İhracattaki bu gelişmenin yanında, ithalatın ekonomide yaşanan daralmaya bağlı olarak yüksek oranda azalması, ihracatın ithalatı karşılama oranının 1994 yılında %77,8’e yükselmesini sağlamıştır. Ancak 1995 yılından itibaren uygulanan reel döviz kuru politikasının etkisi ve ekonominin canlanma sürecine girmesi, ithalatı teşvik etmiş ve ithalat artışı hızlanmıştır. İhracatın GSMH içerisindeki payı, 1995-1997 döneminde fazla artış göstermezken, ithalatın GSMH içerisindeki payı ise, yüksek oranda artmıştır. Söz konusu gelişmeye bağlı olarak bu dönemde, ihracatın ithalatı karşılama oranı azalmış ve dış ticaret açığı büyümüştür. 2000’li yıllara gelindiğinde ise, ihracatın ithalatı karşılama oranında bir azalma görülmesine rağmen, 2006 yılından itibaren günümüze değin bir artış trendine girilmiştir. Ve söz konusu oran, 2009 yılında %78,7 gibi oldukça yüksek bir düzeye yükselmiştir.. Tablo-1: Türkiye’nin 1980-2009 Dönemi İhracatının İthalatını Karşılama Oranı Yıllar 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989. (X/M) 36,8 52,6 65,0 62,0 66,3 70,2 67,1 72,0 81,4 73,6. Yıllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. (X/M) 58,1 64,6 64,3 52,1 77,8 60,6 53,2 54,1 58,7 65,4. Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009. (X/M) 51,0 75,7 69,9 68,1 64,7 62,9 61,3 63,0 65,4 78,7. Kaynak: TÜİK Verilerinde yararlanılarak tarafımızdan hazırlanmıştır.. 119.

(4) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. Çalışmada, Türkiye’nin iller bazında, dış ticaret, gayri safi yurtiçi hasılası ve kamu yatırımları değerleri incelenen konulardır. Söz konusu değişkenlere ilişkin, bölgeler bazında derlenen değerler, daha sonra iller açısından değerlendirilmektedir.. 1. Bölgesel Anlamda Türkiye’nin Dış Ticareti Türkiye’nin 1980 sonrası dışa açılma süreciyle birlikte, GSMH büyümesinin başlıca belirleyicisi olan ihracat, ithalat artışını da beraberinde getirmiştir. Günümüzde uluslararası mal ve hizmet ticaretinde hızlı bir artış yaşanmaktadır. Bunun nedenlerinden birisi, özellikle bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler dolayısıyla dış ticarete konu olan malların hizmet kapsamının artışı iken; diğer bir nedeni de, yeni hizmetlerin uluslararası ticarete konu olmasıdır2. Bu artışın temelinde, bölgesel açıdan dış ticaret şirketlerinin artışı yer almaktadır. Bölgesel anlamda, Türkiye’nin dış ticaretini ihracat ve ithalat kapsamında, firma sayıları ve dış ticaret değerleri olarak incelemek mümkündür.. 1.1. Türkiye’de İhracatın Bölgesel Analizi Türkiye’de 1990’lara gelindiğinde, dış ticaretteki model arayışları, ihracata verilen teşviklerin azaltılması ve bunun sonucu olarak dış ticaret sermaye şirketlerine olan ilginin giderek azalması, öncelikle Türkiye ekonomisinin dinamik gücü olan KOBİ’ler (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) arasında yeni model arayışlarını beraberinde getirmiştir. Bölgesel açıdan farklı sektörlerdeki işletmelerin sorunlarının da farklı olması, KOBİ’lerin birleşerek yeniden yapılanmalarını ve güçlenebilmelerini imkansız hale getirmiştir. Bu tip sorunlar, 1990’ların ortalarında sektörel dış ticaret şirketleri modelini gündeme getirmiştir. Aynı sektörde çalışan işletmelerin birlikteliği daha kolay olmuş ve kısa sürede birçok sektör aynı yapılanmaya giderek bölgesel temelde dış ticaret hacminin artışını beraberinde getirmişlerdir3.. 2 3. Halil Seyidoğlu, Uluslararası İktisat, İstanbul, Güzem Can Yayınları, 2007, s.803. Mehmet Melemen, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri, Türkmen Kitabevi, 2001, s.2.. 120.

(5) Tablo-2: 2001-2009 Döneminde Türkiye’deki İhracatçı Firmaların ve İhracatın Bölgelere Göre Dağılımı BÖLGELER Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara Toplam. BÖLGELER. Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara Toplam. 2001 ılı İhracatçı Firma Sayısı 1.882. 1.477. 2002 ılı İhracatçı Firma Sayısı 2.082. 1.486. 2003Yılı İhracatçı Firma Sayısı 2.327. 2.086. 2004Yılı İhracatçı Firma Sayısı 2.531. 2.740. 2005 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 2.847. 348. 123. 296. 157. 397. 225. 518. 348. 606. 575. 3.803. 3.825. 4.216. 4.112. 4.784. 5.193. 5.277. 6.423. 5.442. 7.325. 2001 Yılı İhracatı (Milyon$). 2002 Yılı İhracatı (Milyon$). 2003 Yılı İhracatı (Milyon$). 2004 Yılı İhracatı (Milyon$). 2005 Yılı İhracatı (Milyon$) 3.037. 696. 684. 719. 666. 844. 943. 966. 1.457. 1.129. 1.986. 2.810 707 18.663 28.909. 2.305 642 22.278 31.334. 3.080 756 20.570 31.719. 2.254 750 26.635 36.059. 3.425 820 22.990 35.587. 2.927 872 35007 47.253. 3.964 792 25.384 39.432. 3.516 1.418 47.265 63.167. 4.191 2.086 54.277 73.476. 2006 ılı İhracatçı Firma Sayısı. 2006 Yılı İhracatı (Milyon$). 2007 ılı İhracatçı Firma Sayısı. 2007 Yılı İhracatı (Milyon$). 2008 ılı İhracatçı Firma Sayısı. 2008 Yılı İhracatı (Milyon$). 2009 ılı İhracatçı Firma Sayısı. 2009 Yılı İhracatı (Milyon$). 2.989. 3.537. 3.237. 4.410. 3.294. 5.558. 3.398. 4.866. 4.378 852 26.884 42.138 2010 Yılı (10Aylık) İhracatçı Firma Sayısı 3.317. 638. 621. 586. 835. 653. 1.080. 788. 1.460. 771. 1.185. 5.635. 8.560. 6.199. 10.365. 5.825. 12.288. 5.640. 9.650. 5.527. 8.964. 1.203. 2.205. 1.267. 2.980. 1.349. 3.990. 1.522. 3.832. 1.510. 3.651. 4.603 853 28.238 44.159. 5.429 1.971 63.212 85.535. 5.026 1.011 30.939 48.265. 6.847 2.512 79.323 107.272. 5.318 1.109 30.595 48.143. 8.444 3.332 97.337 132.027. 5.570 1.122 30.549 48.589. 7.558 2.605 72.171 102.142. 5.369 1.037 29.635 47.166. 7.269 2.281 64.741 92.709. 2010 Yılı (10Aylık) İhracatı (Milyon$) 4.619. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Türkiye’deki ihracatçı firma sayılarının ve gerçekleştirdikleri ihracat değerlerinin, bölgelere göre dağılımının düzenlendiği Tablo-2’deki değerlere göre en ihracatçı bölge, Marmara Bölgesi’dir. 2009 yılında Marmara bölgesindeki ihracatçı firma sayısı, en yakın rakibi olan Ege Bölgesinin yaklaşık beş katı olarak 30.549’dur. Bir önceki yıl olan 2008 yılına göre Marmara Bölgesi’ndeki firma sayısı, yaklaşık %0,92 oranında artış kaydetmiştir. İhracatçı firma sayısı bakımından ikinci büyük bölge olan Ege Bölgesi’nde ise ihracatçı firma sayısı, Marmara Bölgesi’nin bir hayli gerisinde kalarak 5.640 olarak tespit edilmiştir. Ege Bölgesindeki ihracatçı firma sayıları dikkate alındığında, 2007 yılında en üst seviyeye ulaşan ihracatçı firma sayısında, 2008 ve 2009 yıllarındaki gerileme dikkat çekmektedir. İhracatçı firmalar sayısına göre sıralanan diğer bölgeler ise sırasıyla; İç Anadolu Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Güney Doğu Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi’dir. Türkiye’de bölgesel kapsamda, ihracatçı firma sayısı açısından en az firmaya sahip olan bölge, Doğu Anadolu Bölgesidir. Bu bölgede, 2009 yılında faaliyette olan ihracatçı firma sayısı, 788 ile Türkiye genelinin sadece %1,62’sini oluşturmaktadır. 2009 yılında ihracatçı firma sayısındaki en yüksek artış, %20,67 ile Doğu Anadolu Bölgesinde gerçekleşirken, bu bölgeyi %12,82 artış ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi, %4,73 artış ile İç Anadolu Bölgesi, %3,15 artış ile Akdeniz Bölgesi ve %1,17 artış ile Karadeniz Bölgesi izlemektedir. 2009 yılında Ege Bölgesi’nde ihracatçı firma sayısında %3,17 oranında, Marmara Bölgesi’nde ihracatçı firma sayısında ise %0,15 oranında bir azalma gerçekleşmiştir. Tablo-2’ye göre, Marmara Bölgesi’nin 2009 yılında gerçekleştirmiş olduğu ihracat değeri yaklaşık 72 Milyar Dolar’dır. Bu rakam, Türkiye’nin 102 Milyar Dolarlık toplam ihracatının, yaklaşık %70’ini oluşturmaktadır. Bu durum da, Marmara Bölgesi’nin, dış ticaret açısından, Türkiye için ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Marmara Bölgesi’ni yaklaşık 9,6 Milyar Dolarlık ihracat değeriyle Ege Bölgesi izlemektedir. Daha sonra, İç Anadolu Bölgesi 7,5 121.

(6) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. Milyar Dolarlık ihracat değeriyle gelmektedir. Akdeniz Bölgesi, 4,8 Milyar Dolarlık ihracat değeri ile dördüncü sırada yer almaktadır. Sıralamada daha sonra gelen bölgeler ise sırasıyla, yaklaşık 3,8 Milyar Dolarlık ihracat değeri ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi, yaklaşık 2,6 Milyar Dolarlık ihracat değeri ile Karadeniz Bölgesi’dir. Doğu Anadolu Bölgesi ise, yaklaşık 1,4 Milyar Dolarlık ihracat değeri ile son sırada yer almaktadır. 2009 yılına ilişkin toplamda bu değerler, 2001 yılı için geçerli olan değerlerin üç katından fazladır. 2001 yılından itibaren söz konusu değerler, her geçen yıl bir önceki yıla göre sürekli olarak artmaktadır. Ancak, 2009 yılındaki ihracat değerleri, 2008 yılı ihracat değerleri ile bölgesel açıdan karşılaştırıldığında, Doğu Anadolu Bölgesi dışında kalan tüm bölgelerde, ihracatın azaldığı görülmektedir. İhracatın tüm bölgelerde gerileme gösterdiği bu dönemde, tek artış gösteren bölge olan Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki artış, %35 ile çok dikkat çekici bir rakamı oluşturmaktadır. Türkiye’nin son yıllarda ihracatçı firma sayısı, sürekli artarak 2009 yılında 48.589’e ulaşmıştır. Ancak, Tablo-2’de dikkat çeken nokta, Türkiye genelinde ihracatçı firma sayısı bir önceki yıla göre %0,9 oranında artış gösterirken, ihracat değeri bir önceki yıla göre %22,6 oranında azalmıştır. İhracattaki bu azalmaya karşın, Doğu Anadolu Bölgesi ihracatını %35 gibi çok dikkat çekici bir oranda arttırmıştır. Tablo-3 : 2001-2009 Döneminde Türkiye’nin İhracatının ve İhracatçı Firmalarının İllere Göre Dağılımı İLLER. ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA. 122. 425.102 5.165 49.597 3.112 8.183 877 1.629.845 136.520 254 4.221 126.935 79.067 1.082 964 252 8.973 47 108 8.507 12.080 2.980.868 39.527 1.113 25.687 552.022 7.895 26.902 9.303 7.429 560 7.065 145.444 599.598 56.436 10 3.923. 2001 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 391 6 98 28 35 11 1.640 335 3 31 166 122 6 5 2 20 2 2 28 36 1.518 46 9 55 463 18 57 62 20 5 32 148 537 28 1 20. 353.497 20.998 46.369. 2001 Yılı İhracatı (Milyon$). 461.040 8.097 55.184 3.153 9.949 1.312 1.515.106 165.989 218 8.286 156.508 90.166 739 600 178 12.985 28 235 7.866 15.575 3.456.516 52.616 1.179 26.300 680.541 6.811 83.325 15.643 24.328 364 7.070 151.065 619.536 64.659 23 4.850. 2002 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 417 8 106 23 38 10 1.783 413 1 44 171 145 15 12 1 23 4 3 32 35 1.720 46 8 55 502 17 61 88 20 5 26 159 578 33 1 16. 421. 349.548. 71 57. 21.505 57.576. 2002 Yılı İhracatı (Milyon$). 565.281 12.079 71.057 8.165 10.396 5.097 1.979.820 324.990 178 10.837 188.345 121.156 4.709 3.006 140 19.109 326 1.210 9.843 20.896 4.354.024 62.700 917 24.024 866.083 11.960 49.186 13.079 34.254 886 9.854 179.607 866.153 61.063 232 7.924. 2003 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 486 12 125 27 41 18 2.005 486 4 46 230 169 12 16 2 29 4 3 35 46 1.964 57 5 62 570 32 65 116 29 5 24 168 639 67 4 32. 490. 462.282. 55 63. 26.689 70.027. 2003 Yılı İhracatı (Milyon$). 816.249 20.978 89.817 21.073 20.578 12.136 2.227.510 457.829 255 13.092 253.152 157.559 3.064 15.518 1.076 27.595 432 1.167 14.064 29.241 5.421.397 68.561 1.114 34.385 1.196.291 34.725 55.869 21.555 13.363 361 14.171 214.078 1.295.292 69.115 119 17.389. 2004 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 566 14 146 44 38 20 2.359 553 3 43 226 177 18 29 4 35 5 6 33 54 2.223 60 8 67 636 56 72 97 34 4 35 195 713 26 4 49. 488. 654.914. 53 70. 35.628 79.147. 2004 Yılı İhracatı (Milyon$). 883.833 22.207 110.393 28.219 21.258 17.758 2.645.499 396.315 298 24.590 307.667 228.333 2.553 44.434 895 33.916 222 2.899 22.635 46.125 5.732.086 62.470 3.456 54.992 1.413.355 57.349 41.759 27.549 48.280 982 20.896 268.761 1.652.554 117.225 42 42.752. 2005 Yılı İhracatçı Firma Sayısı 659 17 176 43 48 21 2.603 589 4 42 237 203 24 34 3 35 7 9 42 62 2.374 63 12 81 689 83 76 87 42 4 34 218 821 27 2 70. 519. 745.358. 570. 52 68. 41.390 81.343. 47 74. 2005 Yılı İhracatı (Milyon$).

(7) İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR K.MARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS Ş.URFA ŞIRNAK TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK BİLİNMEYEN TOPLAM. 369.528. 515. 319.972. 525. 497.254. 591. 507.192. 598. 620.739. 702. 17.848.389 2.740.576 129.768 10.000 33.982 1.590 16.245 319.191 1.131 24.136 13.088 4.107. 16.066 2.681 112 13 42 6 12 338 7 40 17 9. 20.970.063 2.777.767 110.305 9.757 36.099 807 20.199 351.569 1.323 32.344 15.217 2.486. 17.588 3.333 119 15 43 7 13 387 11 45 18 11. 27.599.988 3.473.936 138.732 15.623 49.674 2.358 18.960 465.104 1.726 38.368 13.473 2.814. 19.662 3.639 134 16 45 7 8 458 13 39 18 11. 36.834.410 4.110.487 205.874 13.022 57.875 3.277 28.877 639.617 2.227 43.819 16.347 3.202. 21.679 3.717 152 17 49 5 8 533 12 38 18 7. 41.716.339 4.645.381 229.108 9.187 63.028 2.694 53.887 702.969 2.095 39.005 23.527 4.496. 22.896 3.844 158 14 53 5 8 579 10 35 22 15. 891.345. 436. 1.268.868. 507. 1.589.870. 555. 2.187.294. 632. 3.328.344. 675. 107.612 37.955 55.292 247.007 60.432 24.752 37 6.097 24.340 142.773 147 68.326. 462 39 80 162 77 95 2 40 11 65 6 78. 129.959 42.622 71.618 311.945 23.405 39.624 70 7.540 19.363 110.499 698 89.385. 520 43 59 176 58 133 3 39 12 52 9 70. 179.039 60.669 89.738 412.158 39.282 58.541 0 8.787 25.488 118.645 1.111 95.748. 558 57 74 200 95 163 0 49 11 57 15 63. 275.556 84.963 127.124 526.213 73.330 79.835 0 10.545 28.990 268.999 889 126.200. 627 61 97 239 98 196 0 54 11 43 14 68. 419.985 92.532 121.620 568.812 171.436 95.764 41 12.826 27.546 353.286 1.540 159.172. 679 53 114 244 99 175 1 62 19 46 18 70. 147.899. 157. 428.029. 190. 843.017. 186. 2.093.254. 219. 2.712.960. 243. 38.273 351 1.964 5.116 21.202 9.921 239.074 3.514 206.408 0 46.367 1.742 9.170 9.421 30.413 31.334.216. 99 5 16 29 48 57 160 13 152 0 99 20 36 32 40 28.909. 37.715 360 3.729 8.463 6.967 21.172 298.731 5.747 234.075 0 47.284 1.427 16.251 6.157 31.899 10.916 36.059.089. 119 5 15 27 41 52 172 22 164 0 106 22 46 35 34 31.719. 55.696 664 3.608 9.647 10.200 40.372 347.296 6.665 329.833 0 61.760 2.839 20.036 9.066 53.438 4.028 47.252.836. 117 6 13 25 44 113 171 28 168 0 106 22 42 29 39 35.587. 108.817 2.465 8.355 12.866 14.691 106.133 365.354 7.158 560.096 0 83.175 7.462 24.799 12.004 89.939 4.558 63.074.818. 136 9 10 33 47 135 183 28 154 0 134 49 41 28 41 39.420. 118.872 5.785 11.293 19.447 32.392 250.740 369.256 8.209 965.882 85 94.591 13.415 24.925 8.435 116.856 3.258 73.472.289. İLLER. 2006 Yılı İhracatı (Milyon$). 2006 Yılı İhracat çı Firma Sayısı. 2007 Yılı İhracatı (Milyon$). 2007 Yılı İhracat çı Firma Sayısı. 2008 Yılı İhracatı (Milyon$). 2008 Yılı İhracat çı Firma Sayısı. 2009 Yılı İhracatı (Milyon$). 2009 Yılı İhracat çı Firma Sayısı. 2010 Yılı (10 Aylık) İhracatı (Milyon$). ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE. 958.987 24.336 149.414 26.113 23.411 8.947 3.596.924 437.115 168 27.477 351.636 228.211 2.915 17.991 610 45.013 351 1.887 25.155 53.719 7.350.590 102.590 4.313 61.395 1.635.422 66.877 37.258 41.595 68.265 583 20.546 352.089 1.857.722 102.885 9. 737 18 178 38 45 27 2.734 592 6 46 226 190 19 29 3 37 5 7 43 66 2.572 54 14 72 724 84 72 84 55 5 28 224 857 29 1. 1.166.028 29.346 193.705 28.101 43.140 22.235 4.240.969 650.609 0 60.354 465.523 316.571 4.055 40.729 1.119 54.630 951 6.183 33.877 90.701 9.075.663 96.990 6.074 80.551 2.010.063 83.699 54.682 93.857 57.928 1.177 27.190 507.089 2.447.656 100.448 140. 800 26 199 45 58 25 2.952 684 0 66 278 192 27 31 2 44 9 5 53 71 2.939 72 10 95 780 64 94 90 53 5 27 243 931 27 4. 1.304.024 59.103 237.839 50.687 69.250 26.062 5.361.209 724.563 1.359 91.620 547.779 346.149 9.632 12.737 267 48.236 665 5.337 47.013 189.524 11.113.948 156.637 14.155 112.353 2.196.710 92.091 90.254 103.431 45.260 5.647 34.105 611.317 3.237.061 113.248 8. 812 31 201 44 57 25 3.225 711 3 76 237 192 23 23 4 44 4 5 66 71 2.804 63 12 103 732 84 84 84 51 10 29 241 976 30 1. 1.135.887 58.091 208.636 44.339 56.620 21.629 4.911.248 655.414 1.882 54.987 424.471 364.949 14.659 16.198 177 32.692 1.478 3.001 45.743 161.563 9.056.713 85.968 18.303 99.026 1.587.500 115.388 64.342 93.267 30.015 9.759 24.363 557.848 2.952.993 101.741 112. 842 35 213 43 62 32 3.340 714 3 87 248 209 29 29 2 41 4 4 59 77 2.898 71 18 109 757 105 85 82 62 11 37 243 1.046 31 3. 1.085.681 57.200 177.753 62.247 48.256 41.034 4.666.148 695.391 2.791 50.602 453.308 310.160 13.119 15.782 606 38.279 5.471 3.360 43.373 162.153 8.812.954 109.085 18.154 95.178 1.729.701 133.162 54.378 65.795 32.668 820 34.291 512.727 2.800.329 110.038 340. 161 8 12 39 67 177 218 32 144 2 151 47 55 32 47 42.136 2010 Yılı (10 Aylık) İhracat çı Firma Sayısı 793 32 204 52 54 29 3.149 731 2 84 236 188 22 34 1 38 6 8 50 84 2.768 54 14 104 728 114 85 77 60 6 40 239 1.013 31 2. 123.

(8) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR K.MARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS Ş.URFA ŞIRNAK TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK BİLİNMEYEN TOPLAM. 67.474. 80. 178.962. 59. 203.373. 74. 399.111. 122. 239.426. 106. 933.919. 597. 1.199.654. 649. 1.762.181. 667. 1.417.802. 659. 1.319.305. 629. 54.500 82.604. 61 74. 68.582 93.682. 57 76. 86.497 88.022. 66 78. 79.642 74.675. 86 82. 85.294 104.289. 98 79. 775.076. 723. 892.530. 748. 1.075.867. 731. 1.048.626. 774. 930.334. 747. 47.012.604 5.448.572 286.321 13.915 89.532 1.945 59.381 751.660 1.759 30.856 45.221 7.968. 23.942 3.844 167 16 52 8 10 612 10 43 19 17. 59.645.232 6.431.020 325.518 17.567 126.677 57.363 114.482 977.544 2.852 35.832 83.491 12.865. 26.067 4.204 164 20 54 6 18 677 9 50 19 18. 73.503.523 7.823.319 379.376 30.299 158.382 344 260.437 1.122.165 9.071 64.386 103.296 23.907. 25.804 3.923 177 19 63 3 16 618 17 57 21 21. 55.539.993 6.118.729 430.775 58.064 145.701 236 82.726 964.320 6.060 68.620 111.610 16.456. 25.589 3.697 185 22 86 5 29 648 18 67 20 34. 43.616.403 5.439.556 428.848 172.873 134.575 112 5.374 936.481 22.081 76.456 116.142 18.925. 24.910 3.673 190 22 78 3 23 620 20 54 19 29. 4.929.636. 780. 5.860.399. 888. 8.468.835. 927. 4.577.506. 970. 7.497.960. 947. 493.532 89.837 151.417 655.596 191.294 122.938 2.632 19.031 36.554 280.561 1.320 273.647. 779 61 108 280 124 169 4 54 17 42 16 64. 694.111 89.216 180.604 867.461 317.444 192.248 1.094 15.732 40.798 286.485 2.737 371.934. 852 61 119 317 127 214 5 58 19 47 27 69. 871.223 114.374 255.607 1.018.691 434.210 234.936 489 17.526 45.537 316.564 6.821 345.150. 919 74 119 304 139 218 3 47 22 58 26 62. 735.997 101.774 221.155 911.957 549.972 193.582 6.642 20.688 36.321 205.163 9.753 259.798. 974 65 141 323 177 206 5 43 36 53 31 66. 800.931 94.289 209.998 2.715.600 444.246 179.962 12.812 43.588 37.372 283.450 34.684 266.713. 1.021 64 135 304 189 175 5 46 30 49 35 76. 2.981.394. 218. 3.522.655. 254. 2.912.889. 262. 1.722.375. 261. 1.387.819. 259. 158.329 1.010 12.288 21.701 45.922 210.283 441.775 10.984 728.710 18 111.253 15.306 21.261 8.953 166.255 5.411. 150 6 14 47 85 176 236 26 168 1 153 56 55 23 51 -. 174 8 10 48 80 152 286 30 199 1 146 43 57 27 51 -. 304.163 921 20.129 37.394 128.893 607.255 483.240 21.719 815.832 19 96.903 17.341 33.623 9.362 438.429 555 102.142.61 3. 209 7 19 53 123 220 284 33 198 1 131 44 76 29 56 1. 224.978 7.387 19.140 46.451 144.069 494.829 440.913 19.514 817.866 40 92.551 13.863 39.665 5.312 211.648 32 395. 184 6 12 54 122 208 272 28 183 2 143 40 68 25 52 1. 44.159. 459.818 914 16.444 43.682 147.445 382.885 577.966 21.153 910.995 60 116.760 13.073 42.716 9.330 485.983 1.400 132.027.19 6. 210 4 13 52 92 207 292 34 229 1 136 34 66 24 56 -. 85.534.676. 218.370 4.009 17.899 35.294 86.388 265.202 528.304 16.487 892.721 67 115.276 13.473 22.797 22.121 224.971 9.565 107.271.75 0. 48.588. 92.708.852. 47.167. 48.265. 48.143. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Türkiye’deki ihracatçı firmaların illere göre dağılımı, Tablo-3’te görülmektedir. İhracatçı firmaların dağılımında, ön plana çıkan iller sırasıyla; İstanbul, İzmir, Ankara ve Bursa’dır. Söz konusu illerin, 2009 yılı itibariyle ihracatçı firma sayılarının toplam ihracatçı firma sayısına oranları; %52,6, %7,6, %6,8, %5,9’dur. Ve söz konusu dört ile ait ihracatçı firma sayıları toplamı, Türkiye genelindeki ihracatçı firma sayısı toplamının %73’ünü oluşturmaktadır. 2009 yılında ihracat değeri itibariyle ilk sırada yer alan Marmara Bölgesi’nde, en yüksek paya sahip olan il, %54,3 pay ile İstanbul’dur. Türkiye’nin ihracatında, ön plana çıkan iller sırasıyla; İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara, Kocaeli, Gaziantep, Sakarya ve Denizli’dir. Söz konusu illerin, 2009 yılı itibariyle ihracat değerlerinin toplam ihracat değerleri içerisindeki payları; %54,3, %8,8, %6, %4,8, %4,5, %2,9, %1,7 ve %1,5’tir. Ve söz konusu illere ait ihracat toplamı, Türkiye genelindeki ihracatın %84,5’ini oluşturmaktadır. Söz konusu illerden Bursa, son yıllarda, özellikle otomotiv endüstrisinin uluslararası pazarlara entegre bir üretim üssü niteliğine sahip olmuştur. Bursa’da, fabrikalarda üretilen her 100 araçtan 80’i 124.

(9) ihraç edilmektedir. Ayrıca, tekstil ve konfeksiyon açısından da dünya sıralamasında başta gelen markaların tekstil ve hazır giyim üretiminin yaklaşık %60’ı Bursa’dan ihraç edilmektedir. Bursa, Denizli, Gaziantep, Kayseri, Antalya ve Kocaeli, sanayi ve ticarette geçmişten gelen birikimlerinin de katkısıyla, Türkiye’nin ihracatında, önde gelen iller arasında yer almaktadırlar. Ayrıca, Konya, Samsun, Eskişehir ve Tekirdağ, son yıllarda ticaret hacimlerinde ciddi artışlar gerçekleştiren iller arasında yer almaktadır. 5084 sayılı Teşvik Kanunu’ndan yararlanan Aksaray, Düzce, Isparta, Karaman, Kütahya, İçel ve Edirne, son yıllarda gösterdikleri hızlı gelişmelerle dikkat çekmektedir. Gerek ihracat gerekse istihdam açısından hareketlilik gözlenen diğer iller ise, Giresun, Kastamonu, Bartın, Elazığ, Çanakkale, Kırıkkale ve Çorum’dur. İllerin gerçekleştirdiği dış ticaret artışı, aynı zamanda gelirlerini de arttırmaktadır. 1987-2000 yılları arasında 81 il içerisinde Türkiye ortalamasının üzerinde gelirlerini arttırabilmiş sadece 23 il bulunmaktadır. Türkiye ortalamasının üzerinde büyüyen illerin toplam gelirler içerisindeki payı, 1987 yılında %41 iken, 2000 yılına gelindiğinde %47’ye yükselmiştir. Bu iller arasında ilk sırada; İstanbul, Antalya, Muğla, Gaziantep ve Denizli gelmektedir4.. 1.2. Türkiye’de İthalatın Bölgesel Analizi Küreselleşen dünyada bir ülkenin dış pazarlara açılması kadar doğal bir olay yoktur. Bu durumun kazanımları olabileceği gibi, kayıplarının olması da doğaldır. İşte bu noktada ülkeye gelir kazandıran ihracatın yanı sıra ithalatın incelenmesi de gerekmektedir. Tablo-4’te Türkiye’de bölgeler kapsamındaki ithalat rakamları görülmektedir.. 4. Mahfi Eğilmez - Ercan Kumcu, Ekonomi Politikası, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005, s.133.. 125.

(10) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. Tablo-4: 2001-2009 Döneminde Türkiye’deki İthalatçı Firmaların ve İthalatın Bölgelere Göre Dağılımı BÖLGELER. Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara Toplam. BÖLGELER. Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara Toplam. 2001 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 1.653. 1.138. 2002 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 1.857. 1.563. 2003 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 2.051. 2.027. 2004 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 2.463. 2.867. 2005 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 2.805. 288. 53. 293. 70. 306. 126. 375. 117. 373. 173. 3.694. 2.214. 3.947. 2.999. 4.372. 4.250. 4.842. 5.805. 5.062. 6.459. 2001 Yılı İthalatı (Milyon$). 2002 Yılı İthalatı (Milyon$). 2003 Yılı İthalatı (Milyon$). 2004 Yılı İthalatı (Milyon$). 2005 Yılı İthalatı (Milyon$) 3.573. 885. 553. 965. 762. 1.098. 1.152. 1.296. 1.514. 1.269. 1.885. 4.538 685 25.328 37.071. 6.070 605 30.766 41.399. 4.741 706 26.533 39.042. 7.248 783 38.129 51.554. 5.121 821 29.561 43.330. 7.728 1.164 52.894 69.340. 5.937 960 32.186 48.059. 8.845 1.690 76.702 97.540. 11.985 2.317 90.382 116.774. 2006 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2006 Yılı İthalatı (Milyon$). 2007 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2007 Yılı İthalatı (Milyon$). 2008 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2008 Yılı İthalatı (Milyon$). 2009 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2009 Yılı İthalatı (Milyon$). 2.801. 4.546. 3.129. 6.497. 3.145. 7.769. 2.925. 6.130. 6.383 1.028 34.367 51.287 2010 Yılı(10 Aylık) İthalatçı Firma Sayısı 2.913. 368. 223. 386. 297. 376. 235. 389. 227. 501. 228. 5.418. 7.412. 5.934. 9.506. 5.797. 11.262. 5.609. 8.479. 5.464. 9.155. 1.238. 2.128. 1.461. 2.629. 1.395. 3.186. 1.348. 2.437. 1.410. 3.109. 6.771 1.005 36.164 53.765. 16.176 2.725 106.364 139.576. 7.391 1.103 39.498 58.902. 19.586 2.820 128.729 170.063. 7.350 1.037 38.684 57.784. 26.365 3.988 149.158 201.964. 7.153 983 36.694 55.101. 18.877 2.597 102.181 140.928. 7.175 939 36.585 54.987. 17.517 2.468 108.876 147.821. 2010 Yılı (10 Aylık) İthalatı (Milyon$) 6.468. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Tablo-4’te görüldüğü üzere, Türkiye genelinde ithalatçı firma sayısı açısından, ihracatçı firma sayılarında olduğu gibi, Marmara Bölgesi ilk sırada gelmektedir. Marmara Bölgesi, 2009 yılında 36.694 ithalatçı firmaya sahipken, ikinci sıradaki İç Anadolu Bölgesi 7.153 firma ile, ihracatçı firma sıralamasında ikinci sırada olan Ege Bölgesi’nin yerini almıştır. Ege Bölgesi, söz konusu yılda 5.609 firma ile üçüncü sırada yer alırken, Akdeniz Bölgesi 2.760 ithalatçı firma ile kendine dördüncü sırada yer bulmuştur. İhracatçı firmalarda olduğu gibi son üç bölge, ithalatçı firma sayılarında da aynıdır. Bu bölgeler sırasıyla; 1.348 firma ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi, 983 firma ile Karadeniz Bölgesi ve 389 firma ile Doğu Anadolu Bölgesi’dir. Türkiye’de, 2001 yılından 2009 yılına kadar geçen dönemde, ithalatçı firma sayılarında, ihracatçı firma sayılarında olduğu gibi ciddi oranlı artışlar gerçekleşmiştir. Burada dikkat çeken nokta, 2009 yılındaki ithalatçı firma sayılarının 2007 ve 2008 yılı rakamlarının gerisinde kalmış olmasıdır. 2009 yılında bir önceki yıla göre ithalatçı firma sayısında tüm bölgelerde bir azalma yaşanmıştır. İthalatçı firma sayısında, Akdeniz Bölgesi %7’lik azalışla ilk sırada yer alırken, onu sırasıyla; %5,2’lik azalışla Karadeniz Bölgesi, %5,1’lik azalışla Marmara Bölgesi, %3,5’luk azalışla Doğu Anadolu Bölgesi, %3,3’lük azalışla Güney Doğu Anadolu Bölgesi, %3,2’lik azalışla Ege Bölgesi ve %2,7’lik azalışla İç Anadolu Bölgesi izlemektedir. Tablo-4’te görüldüğü gibi, Marmara Bölgesi’nin 2009 yılında gerçekleştirmiş olduğu ithalatın değeri, yaklaşık 102 Milyar Dolar’dır. Bu rakam, Türkiye’de bölgeler itibariyle en yüksek rakam olup Türkiye’nin toplam ithalatının yaklaşık %72,5’idir. Gerek ihracatta gerekse ithalatta Marmara Bölgesi’nin %70 126.

(11) düzeyinde bir orana sahip olması, Marmara Bölgesi’nin Türkiye’nin dış ticareti açısından ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Marmara Bölgesi’ni yaklaşık 18,8 Milyar Dolarlık ithalat değeriyle İç Anadolu Bölgesi izlemektedir. Ege Bölgesi, 8,4 Milyar Dolarlık ithalat değeriyle üçüncü sırada gelmektedir. Akdeniz Bölgesi 6,1 Milyar Dolar ile dördüncü sırada yer almaktadır. Sıralamada daha sonra gelen bölgeler ise sırasıyla, 2,6 Milyar Dolar ile Karadeniz Bölgesi, 2,4 Milyar Dolar ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi, 0,2 Milyar Dolar ile Doğu Anadolu Bölgesidir. 2009 yılına ilişkin toplamda bu değerler, 2001 yılı için geçerli olan değerlerin üç katından fazladır. 2001 yılından itibaren söz konusu değerler, her geçen yıl bir önceki yıla göre sürekli olarak artmaktadır. Ancak, 2009 yılına ilişkin ithalat değerleri, 2008 yılı ithalat değerlerinin gerisindedir. Genel anlamda değerlendirilecek olursa, Türkiye’nin gerek ihracatında, gerekse ithalatında 2009 yılı değerleri, 2008 yılı değerlerinin gerisindedir. Buradaki ana neden, yaşanan 2008 Küresel krizinin, tüm dünya ülkelerini etkilediği gibi Türkiye’yi de etkilemiş olmasıdır. Dolayısıyla 2008 Küresel krizine bağlı olarak Türkiye’nin hem ihracatı hem de ithalatı, 2009 yılında gerileme göstermiş ve bu durum da bölgesel açıdan dış ticaret hacminin bir önceki yıla göre daralması sonucunu doğurmuştur. Türkiye’deki ithalatçı firmaların iller bazındaki dağılımı ise, Tablo-5’te görülmektedir. İthalatçı firmaların dağılımında, ön plana çıkan iller sırasıyla; İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’dır. Söz konusu illerin, 2009 yılı itibariyle ithalatçı firma sayılarının toplam ithalatçı firma sayısına oranları; %58,5, %9,8, %7,3, %4,2’dir. Söz konusu dört ile ait ithalatçı firma sayıları toplamı, Türkiye genelindeki ithalatçı firma sayısı toplamının yaklaşık %80’ini oluşturmaktadır.. Tablo-5 : 2001-2009 Döneminde Türkiye’nin İthalatının ve İthalatçı Firmalarının İllere Göre Dağılımı İLLER ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP. 2001 Yılı İthalatı (Milyon$) 533.474 12.061 19.844 11.334 4.995 2.352 5.477.180 76.738 110 26.595 49.011 91.724 1.993 32.315 412 22.158 411 139 29.240 5.098 2.115.777 10.087 1.868 9.828 221.714 13.393 21.980 20.815 9.966 682 4.486 135.249 440.593. 2001 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 461 10 59 78 26 18 3.588 432 2 49 102 120 8 21 2 30 4 2 54 14 1.335 45 10 55 383 31 68 51 29 10 23 152 542. 2002 Yılı İthalatı (Milyon$) 618.770 18.275 17.415 8.317 6.964 4.044 6.484.899 109.805 218 25.918 52.896 95.286 3.900 7.146 410 30.609 94 1.933 29.812 3.578 2.580.337 10.348 4.254 10.233 319.344 7.333 25.275 33.993 11.499 839 7.496 137.510 658.227. 2002 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 493 15 75 70 28 20 3.618 500 4 37 99 131 15 13 1 25 3 3 59 19 1.490 38 9 52 438 35 68 69 33 6 19 173 661. 2003 Yılı İthalatı (Milyon$) 844.900 30.196 18.629 10.865 9.165 6.199 6.710.305 161.476 18 39.409 61.889 120.261 6.176 3.564 634 34.014 218 177 40.152 7.894 3.392.500 22.920 2.800 14.599 476.042 12.547 30.368 31.376 17.823 19.068 9.435 211.040 1.000.182. 2003 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 550 15 85 61 35 16 3.865 515 3 41 115 165 17 14 2 29 2 4 80 26 1.734 42 8 63 519 44 71 74 27 10 27 192 738. 2004 Yılı İthalatı (Milyon$) 1.125.065 24.046 28.435 14.743 18.689 10.899 7.286.132 397.839 165 56.557 75.323 145.877 7.154 6.241 1.138 35.821 8 472 61.590 11.238 4.891.593 36.073 2.779 31.247 489.713 10.880 41.277 55.581 13.582 13.804 6.427 271.327 1.332.130. 2004 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 645 23 116 76 46 22 4.377 639 2 45 131 221 23 27 3 34 1 6 74 24 1.937 46 11 84 533 56 76 89 42 15 28 216 853. 2005 Yılı İthalatı (Milyon$) 1.265.050 24.799 19.934 41.409 25.647 10.007 10.230.042 382.844 51 47.752 129.597 177.784 9.820 6.978 1.146 47.587 70 769 68.129 6.443 5.235.651 29.909 3.756 22.434 720.875 16.347 63.251 88.808 64.210 4.973 10.263 262.820 1.686.155. 2005 Yılı İthalatçı Firma Sayısı 700 22 97 94 55 22 4.806 766 4 49 161 201 22 22 3 35 2 8 84 29 2.124 58 12 86 513 72 97 105 39 12 28 235 848. 127.

(12) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR K.MARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS Ş.URFA ŞIRNAK TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK BİLİNMEYEN TOPLAM İLLER. ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN. 128. 29.513 148 474. 22 2 16. 31.224 351. 25 7. 6.855 2.465 2.372. 32 3 14. 14.098 214 5.911. 37 3 15. 12.734 1.298 1.329. 22 4 12. 200.016. 207. 434.545. 233. 485.943. 241. 656.423. 345. 1.091.555. 417. 620 29.687 157.056 22.317.255 1.715.470 132.576 24.342 7.411 993 12.918 254.967 54.776 16.552 6.790 2.699. 13 60 338 22.719 2.662 113 15 26 4 9 260 17 28 17 23. 1.669 38.552 163.527 28.928.792 2.288.330 201.323 18.720 15.565 556 22.993 408.115 5.836 35.519 8.709 3.979. 12 51 393 23.657 2.793 138 19 27 9 12 306 20 48 21 21. 1.741 39.155 272.830 41.401.973 3.306.953 264.684 24.673 20.844 1.342 19.587 494.161 1000 48.445 8.636 5.757. 14 66 468 26.260 3.056 138 26 29 4 18 366 16 47 17 32. 5.559 50.674 332.150 60.816.541 4.693.704 333.756 61.740 21.081 1.117 29.040 818.622 2.525 64.166 14.331 9.509. 19 73 511 28.485 3.420 150 19 39 5 18 407 16 52 37 43. 2.976 45.758 406.237 70.136.135 4.986.251 356.717 118.664 23.905 783 68.040 913.418 3.161 89.157 33.741 11.434. 13 78 555 30.336 3.624 172 21 34 6 19 403 18 66 21 46. 5.620.616. 605. 5.474.272. 669. 6.604.648. 734. 8.944.745. 805. 89.715 12.547 14.376 144.820 15.875 17.319 240 2.793 17.925 24.886 283 8.799. 332 33 38 152 107 157 4 32 19 42 5 30. 161.564 32.189 22.381 221.231 10.663 19.116 728 4.520 11.905 32.194 1.176 12.548. 432 38 61 162 74 169 6 41 18 45 8 28. 244.921 31.530 36.898 268.180 23.170 21.218 30 3.729 19.334 75.737 1.653 15.784. 506 32 78 199 94 181 1 29 17 49 7 31. 377.698 54.856 29.824 352.571 36.327 36.597 530 3.937 32.320 64.577 3.557 14.908. 643 38 78 241 111 195 5 40 26 52 18 36. 12.549.085 427.021 65.235 28.136 425.033 30.340 38.280 534 6.926 29.191 50.800 5.802 18.028. 881 649 48 81 249 87 232 7 31 23 62 25 36. 348.135. 163. 527.905. 167. 751.905. 205. 1.193.818. 234. 1.555.407. 261. 62.260 476 133 7.075 7.457 38.539 200.253 4.845 24.507 33 33.677 1.397 3.122 8.857 320.236 41.399.083. 139 6 5 24 168 46 197 25 95 1 146 18 35 35 47 37.071. 89.440 1.436 341 5.986 64.002 1.924 248.963 5.589 29.835 24 47.541 12.022 3.650 5.145 445.767 124.460 51.553.797. 139 8 5 14 161 18 201 27 93 1 170 42 39 32 61 39.042. 161.388 1.190 1.829 5.703 84.134 10.239 338.146 6.009 48.850 64.503 15.471 7.019 5.147 662.136 72.934 69.339.692. 150 7 7 28 188 30 227 36 114 185 32 42 21 64 43.330. 265.569 2.675 2.361 10.594 99.813 13.119 348.860 12.766 78.337 471 73.864 11.174 12.504 11.182 935.916 79.311 97.539.766. 213 6 13 36 222 39 247 41 137 2 170 41 51 44 60 48.059. 263.925 3.088 2.898 52.524 114.511 10.819 380.474 15.439 100.496 192 75.727 6.607 14.271 4.686 1.441.075 49.002 116.774.151. 2006 Yılı İthalatı (Milyon$). 2006 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2007 Yılı İthalatı (Milyon$). 2007 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2008 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 2009 Yılı İthalatı (Milyon$). 2009 Yılı İthalatçı Firma Sayısı. 1.441.273 45.313 31.456 40.610 29.114 11.861 14.004.359 412.235 19 48.589 181.953 173.359 15.989 11.515 2.841 71.203 27 782 69.828 8.092 6.192.742 29.692 3.912 29.716 1.012.591 18.312 62.541 50.738 88.895 2.307. 757 24 98 84 53 25 5.059 840 4 45 189 213 28 30 4 38 1 7 63 24 2.267 46 17 94 545 71 104 100 39 15. 1.918.628 51.658 32.439 56.590 49.899 13.197 16.821.299 462.535 161 50.934 130.095 298.898 16.692 8.618 2.311 48.944 243 1.008 91.208 56.586 7.645.632 39.157 5.628 35.964 1.376.425 36.035 58.349 57.005 23.032 4.960. 898 29 133 82 46 38 5.495 885 2 36 190 227 24 32 3 37 4 6 88 34 2.563 58 18 127 578 91 120 86 35 16. 921 29 106 83 50 35 5.511 924 1 56 187 200 15 39 4 41 4 5 83 32 2.489 55 15 87 523 88 97 75 56 10. 1.692.782 33.336 40.512 45.227 31.484 13.072 16.488.692 460.570 3 48.558 127.631 309.159 8.950 15.590 894 47.404 345 1.451 99.518 22.413 7.080.296 22.268 8.194 68.051 1.146.484 23.810 49.604 83.882 37.191 1.322. 873 36 110 66 39 32 5.408 848 1 52 190 183 21 47 3 37 2 7 76 34 2.348 54 16 79 505 80 96 74 50 12. 219 8 17 51 209 31 260 36 152 2 151 34 63 28 76 51.287 2010 Yılı (10 Aylık) İthalatçı Firma Sayısı 881 37 116 83 42 35 5.340 849 20 184 217 22 43 2 38 4 7 87 31 2.397 40 13 84 490 95 104 82 38 13. 2008 Yılı İthalatı (Milyon$) 2.151.647 36.292 34.370 77.074 48.062 27.669 23.287.500 616.693 55.968 151.165 469.781 8.143 18.972 1.129 63.148 358 1.083 137.935 44.980 8.828.726 38.371 7.403 72.155 1.634.676 32.689 67.120 170.531 29.864 2.708. 2010 Yılı (10 Aylık) İthalatı (Milyon$) 1.735.908 60.546 60.632 44.879 42.412 20.295 14.742.997 678.887 358 52.819 175.156 291.996 7.547 23.043 1.620 115.503 1.002 966 87.071 21.191 8.003.870 51.467 5.000 49.186 1.368.342 29.100 64.843 176.575 60.955 4.750.

(13) ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR K.MARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS ŞIRNAK Ş.URFA TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK BİLİNMEYEN TOPLAM. 15.538 325.580 1.846.300 10.622 413 395. 25 244 817 34 2 12. 35.442 388.425 2.269.084 8.587 1.457 5.631. 31 250 906 27 5 8. 34.069 511.848 2.793.357 19.485 131 8.766. 35 261 889 28 1 7. 57.308 413.332 2.128.417 6.435 11 8.587. 27 235 852 29 1 24. 24.344 500.819 2.698.734 4.794 25 16.480. 30 241 906 26 1 33. 1.714.385. 300. 2.485.294. 285. 3.344.522. 282. 2.718.461. 252. 2.498.267. 248. 3.086 44.290 465.610 81.264.152 5.459.051 435.827 189.361 41.911 1.082 60.764 1.095.115 2.453 67.619 34.343 15.807. 9 76 548 31.886 3.892 176 22 22 7 21 447 16 72 20 42. 3.081 53.428 733.383 98.977.139 7.033.574 812.307 143.695 60.251 486 55.744 1.291.328 3.081 99.581 47.745 35.009. 13 88 622 34.715 4.251 205 28 39 7 28 479 17 66 26 62. 2.098 43.123 956.589 111.310.505 8.313.179 531.429 270.110 49.377 686 77.911 1.387.750 4.121 153.842 99.672 34.403. 12 81 607 34.021 4.217 210 19 39 3 30 492 13 55 14 43. 2.485 32.411 689.729 78.756.263 6.268.049 545.686 214.035 43.297 857 38.277 1.001.632 2.376 61.520 86.005 25.840. 17 89 571 32.240 4.062 193 22 41 4 29 483 24 63 21 36. 4.398 48.029 846.005 78.130.382 6.756.445 640.213 276.576 74.891 407 26.858 1.153.168 11.106 84.824 123.696 44.959. 11 75 568 32.023 3.929 199 20 30 2 30 474 17 62 25 29. 16.060.025. 957. 18.956.858. 1.069. 25.773.679. 1.058. 14.347.519. 1.054. 18.128.969. 1.070. 555.829 68.053 44.342 519.594 54.329 73.464 184 11.787 32.357 91.015 10.119 12.467. 742 52 95 271 80 228 3 44 28 66 23 34. 695.625 78.943 56.828 695.887 71.182 94.298 654 34.955 43.359 88.716 35.776 14.974. 847 50 102 288 114 268 4 68 30 52 47 37. 775.418 91.086 55.721 844.642 69.202 118.423 144 56.461 32.150 106.190 47.647 35.759. 808 49 99 282 106 264 2 37 36 66 45 37. 583.483 81.493 47.058 598.545 59.619 141.726 3.342 14.107 15.445 69.031 28.154 16.161. 746 54 87 268 107 255 4 41 31 50 29 29. 635.679 98.748 77.929 2.413.217 70.635 87.878 513 17.089 30.788 59.131 220.675 10.050. 827 55 103 275 100 222 8 50 39 49 33 29. 1.930.986. 257. 2.018.569. 280. 1.708.866. 281. 908.949. 249. 784.871. 255. 346.857 3.261 2.882 77.293 15.332 149.177 421.856 14.138 74.454 504 67.147 10.372 20.793 5.993 1.680.897 35.098 139.576.17 4. 202 6 12 47 24 207 263 37 124 1 162 43 76 23 84 -. 521.955 9.146 1.918 51.451 95.469 194.932 494.426 19.416 95.284 163 80.808 13.042 20.259 15.533 1.600.043 24.362 170.062.71 5. 207 10 9 49 26 286 312 44 147 2 182 48 80 25 79 1. 784.032 14.277 4.857 37.985 17.975 225.761 612.105 18.347 114.028 18 80.668 5.498 39.127 18.944 2.191.787 19.593. 218 11 13 52 21 233 320 33 148 1 169 38 89 22 67 -. 194 9 11 43 22 217 307 31 161 1 165 65 84 25 67 1. 470.830 31.494 4.894 76.226 7.822 200.404 483.280 14.387 76.972 29 107.502 19.006 393.126 14.464 1.306.594 33.604. 192 9 10 50 27 220 323 32 135 2 193 140 78 27 61 -. 58.902. 201.963.574. 57.785. 479.458 14.588 4.129 86.692 7.214 195.541 473.826 14.024 81.169 85.611 12.715 37.305 14.041 1.391.055 6.716 140.928.42 1. 55.101. 147.821.140. 54.987. 53.765. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Türkiye’nin ithalatında, ön plana çıkan iller sırasıyla; İstanbul, Ankara, Kocaeli, Bursa ve İzmir’dir. Söz konusu illerin, 2009 yılı itibariyle ithalat değerlerinin toplam ithalat değeri içindeki payları; %55,9, %11,7, %10,2, %5 ve %4,4’tür. Söz konusu illere ait ithalat toplamı, Türkiye genelindeki ithalatın yaklaşık %87,2’sini oluşturmaktadır. 2002 yılı sonrasında ekonomide; döviz kurlarının hemen hemen sabit kalması, Çin tarafından yapılan ve tüm dünyada da tepkiyle karşılanan haksız rekabet politikaları gibi faktörlere karşın, ihracatta yüksek bir artış sağlayan Türk firmaları, artık il bazında da birbirleriyle yarışmaya başlamışlardır. Örneğin, iller bazında dış ticarete, geniş bir perspektifle bakılırsa; 2005 yılında Türkiye’de ihracatı 1 Milyar Dolar’ı geçen illerin sayısı sekiz iken (İstanbul 41.765 milyar$, Bursa 5.588 milyar$, İzmir 4.651 milyar$, Kocaeli 3.320 milyar$, Sakarya 2.713 milyar$, 129.

(14) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. Ankara 2.666 milyar$, Gaziantep 1.624 milyar$ ve Denizli 1.413 milyar$), 2009 yılı sonunda ihracatı 1 Milyar Dolar’ı geçen il sayısı 11’e yükselmiştir (İstanbul 55.539 milyar$, Bursa 9.056 milyar$, İzmir 6.118 milyar$, Ankara 4.911 milyar$, Kocaeli 4.577 milyar$, Gaziantep 2.952 milyar$, Sakarya 1.722 milyar$, Denizli 1.587 milyar$, Hatay 1.417 milyar$, Adana 1.135 milyar$ ve İçel 1.048 milyar$). Türkiye’nin 2008 yılında 132 milyar$ düzeyinde gerçekleşen ihracat değeri, dünyada yaşanan küresel ekonomik kriz neticesinde 2009 yılında ciddi bir gerileme göstererek 102 milyar$ düzeyine gerilemiştir. Ancak, 2010 yılında ihracat değerindeki bu gerileme telafi edilerek, 2008 yılında gerçekleşen ihracat değeri olan 130 milyar$ seviyesine tekrar ulaşılmıştır. Bu bağlamda, ihracat artışını doğru sektörlerle sağlamak için sektörel temelde de bazı çalışmaların yapılması önem kazanmaktadır. Türkiye’nin ihracatında ilk sıralarda yer alan illerin ihraç ettikleri ürünlere kısaca değinilecek olursa; Marmara Bölgesinin ve Türkiye’nin ihracat rekortmeni olan İstanbul; 2009 yılında 55.539 Milyar Dolar ihracat gerçekleştirmiştir. İstanbul’un ihracatını yaptığı ürünler arasında en önemli payı, dizel ve yarı dizel araçlar almaktadır. Bunların yanı sıra, pamuk esaslı tekstil ürünleri, demir-çelik sanayi ürünleri ve televizyon ihracatı da önemli bir yer tutmaktadır. Marmara Bölgesi’nin önemli illerinden olan Bursa, en önemli ihracat ürünü olarak otomotiv sanayisini kullanmaktadır. Söz konusu şehirde bulunan Tofaş ve Oyak-Renault otomobil fabrikaları, Türkiye’de kullanılmakta olan otomobillerin büyük bir çoğunluğunu oluşturmasının yanı sıra, ihracatta da önemli bir yere sahiptir. Tofaş fabrikasında üretilen İtalyan “Fiat lisanslı” araçlar buradan dünyanın dört bir yanına ihraç edilmektedir. Oyak-Renault fabrikası ise, bazı modellerini Bursa fabrikasında üreterek buradan ihracını sağlamaktadır. Ege Bölgesi’nin en önemli sanayi kenti ve sahip olduğu limanla da en önemli dış ticaretçisi konumunda bulunan İzmir’in, en önemli ihracat ürünleri arasında; demir-çelik, tekstil, tütün, çekirdeksiz kuru üzüm ve otomotiv yan sanayi ürünleri gelmektedir. İç Anadolu Bölgesi’nde en önemli ihracatçı konumunda bulunan Ankara, yoğun siyaset ilişkileri yüzünden bu özelliğini pek fazla belli etmemektedir. Ancak Ankara’nın 2009 yılında ihraç ettiği ürünlerin tutarı, 5 Milyar Dolar’a yaklaşmıştır. Ankara’nın ihracat kalemlerinden en önemlileri ise; otobüs, traktör, demir-çelik eşyalar ve boraks’tır. Son yıllarda Adapazarı, otomotiv sektöründe Bursa’ya rakip olmaya başlamıştır. Bu sektörde de yaklaşık 1,5 Milyar Dolar’lık bir ihracat yapmıştır. Kocaeli’nin ise, 4,5 Milyar Dolar’lık ihracatı’nın önemli bir kısmı, petrol ürünleri ile yan sanayi ürünlerinden oluşmaktadır. Güney Doğu Anadolu Bölgesinin sanayi devi Gaziantep’in, yaklaşık 3 milyar dolar düzeyindeki ihracatında, petro-kimya ürünleri, tekstil ve konfeksiyon gibi ürünler ilk sıralarda yer almaktadır. Ege bölgesinin İzmir’den sonra ikinci büyük ihracatçısı durumundaki Denizli, 1,5 Milyar Dolar’ı aşan ihracatıyla Türkiye’nin önde gelen şehirleri arasındadır. Denizli’nin ihraç ürünleri arasında; havlu, pamuklu tekstil ürünleri ve işlenmiş traverten bulunmaktadır. Akdeniz bölgesinin sanayi devi Adana, yaklaşık 1 Milyar Dolar’lık ihracatını daha çok tekstil, otobüs, lastik ve bazı petrokimya ürünlerinden sağlamaktadır. Ayrıca, Türkiye genelinde 2003 yılında 35 bin civarında ihracatçı firma bulunmaktayken, 2005 yılında bu rakam 42 bini aşmış, 2009 yılında ise, 50 bine 130.

(15) yaklaşmıştır. Çalışmada belirtilen diğer önemli bir nokta da, Türkiye’deki 81 il içerisinde Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan Tunceli ve Muş’un, 2003 ve 2004 yıllarında hiç ihracat yapamamış olmasıdır. Aynı şekilde bu illerde ihracatçı firma da kurulmamıştır. Tablo-6: Türkiye’deki İllerde İhracatın İthalatı Karşılama Oranları (%) İLLER ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR KMARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS ŞURFA ŞIRNAK TEKİRDAĞ. 2001 79.7 42.8 249.9 27.5 163.8 37.3 29.8 177.9 230.9 15.9 259.0 86.2 54.3 3.0 61.2 40.5 11.4 77.7 29.1 237.0 140.9 391.9 59.6 261.4 249.0 58.9 122.4 44.7 74.5 82.1 157.5 107.5 136.1 191.2 6.8 827.6 176.7 3386.8 156.2 235.3 80.0 159.8 97.9 41.1 458.5 160.1 125.8 125.2 2.1 145.8 192.8 152.2 15.9 119.9 302.5 384.6 170.6 380.7 142.9 15.4 218.3 135.8 573.7 51.9 776.5 42.5 61.5 73.7 1476.7 72.3 284.3 25.7 119.4. 2002 74.5 44.3 316.9 37.9 142.9 32.4 23.4 151.2 100.0 32.0 295.9 94.6 18.9 8.4 43.4 42.4 29.8 12.2 26.4 435.3 134.0 508.5 27.7 257.0 213.1 92.9 329.7 46.0 211.6 43.4 94.3 109.9 94.1 207.1 1381.8 80.4 1288.5 149.3 195.7 72.5 121.4 54.8 52.1 231.9 145.1 87.8 86.1 22.7 91.1 174.7 62.5 23.2 80.4 132.4 320.0 141.0 219.5 207.3 9.6 166.8 162.6 343.2 59.4 712.3 81.1 42.2 25.1 1093.5 141.4 10.9 1100.4 120.0. 2003 66.9 40.0 381.4 75.1 113.4 82.2 29.5 201.3 988.9 27.5 304.3 100.7 76.2 84.3 22.1 56.2 149.5 683.6 24.5 264.7 128.3 273.6 32.8 164.6 181.9 95.3 162.0 41.7 192.2 4.6 104.4 85.1 86.6 890.8 9.4 334.1 95.1 1533.0 178.8 182.3 66.7 105.0 52.4 63.3 238.3 175.7 96.8 94.1 172.6 79.2 156.0 48.9 24.1 73.1 192.4 243.2 153.7 169.5 275.9 0.0 235.6 131.8 156.7 67.2 606.6 112.1 34.5 55.8 197.3 169.2 12.1 394.3 102.7. 2004 72.6 87.2 315.9 142.9 110.1 111.3 30.6 115.1 154.5 23.1 336.1 108.0 42.8 248.6 94.6 77.0 5400.0 247.2 22.8 260.2 110.8 190.1 40.1 110.0 244.3 319.2 135.4 38.8 98.4 2.6 220.5 78.9 97.2 490.2 55.6 294.2 99.8 640.9 156.2 152.7 60.6 87.6 61.7 21.1 274.5 293.4 99.4 78.1 88.2 68.3 114.1 33.7 24.5 73.0 154.9 426.2 149.3 201.9 218.1 0.0 267.8 89.7 416.6 25.0 846.5 175.3 41.0 92.1 353.9 121.4 14.7 809.0 104.7. 2005 69.9 89.5 553.8 68.1 82.9 177.5 25.9 103.5 584.3 51.5 237.4 128.4 26.0 636.8 78.1 71.3 317.1 377.0 33.2 715.9 109.5 208.9 92.0 245.1 196.1 350.8 66.0 31.0 75.2 19.7 203.6 102.3 98.0 920.6 3.2 3216.9 68.3 1390.8 177.8 152.8 59.5 93.2 64.2 7.7 263.7 344.1 79.2 77.0 66.3 43.7 69.7 39.3 26.5 98.4 141.8 432.3 133.8 565.0 250.2 7.7 185.2 94.4 695.4 26.5 882.9 174.4 45.0 187.3 389.7 37.0 28.3 2317.6 97.1. 2006 66.5 53.7 475.0 64.3 80.4 75.4 25.7 106.0 884.2 56.5 193.3 131.6 18.2 156.2 21.5 63.2 1300.0 241.3 36.0 663.9 118.7 345.5 110.3 206.6 161.5 365.2 59.6 82.0 76.8 25.3 132.2 108.1 100.6 968.6 2.2 17082.0 54.5 1766.0 186.5 166.5 57.9 99.8 65.7 7.3 213.6 179.8 97.7 68.6 71.7 45.6 131.7 50.4 30.7 88.8 132.0 341.5 126.2 352.1 167.3 1430.4 161.5 113.0 308.3 13.0 2195.0 154.4 45.6 31.0 426.4 28.1 299.5 141.0 104.7. 2007 60.8 56.8 597.1 49.7 86.5 168.5 25.2 140.7 0.0 118.5 357.8 105.9 24.3 472.6 48.4 111.6 391.4 613.4 37.1 160.3 118.7 247.7 107.9 224.0 146.0 232.3 93.7 164.6 251.5 23.7 76.7 130.6 107.9 1169.8 9.6 3178.2 48.3 2226.0 175.3 121.7 60.3 91.4 40.1 12.2 210.2 11803.1 205.4 75.7 92.6 36.0 174.9 36.7 30.9 99.8 113.0 317.8 124.7 446.0 203.9 167.3 45.0 94.1 322.9 7.7 2483.9 174.5 41.8 43.8 933.2 68.6 90.5 136.0 106.9. 2008 60.6 162.9 692.0 65.8 144.1 94.2 23.0 117.5 163.7 362.4 73.7 118.3 67.1 23.6 76.4 185.8 492.8 34.1 421.4 125.9 408.2 191.2 155.7 134.4 281.7 134.5 60.7 151.6 208.5 100.1 119.4 115.9 581.2 6.1 2320.0 52.7 4122.8 204.1 112.5 66.0 94.1 71.4 11.2 320.8 50.1 334.3 80.9 220.1 41.9 103.6 69.5 32.9 112.4 125.6 458.7 120.6 627.5 198.4 339.6 31.0 141.6 298.1 14.3 965.2 170.5 58.6 6.4 338.6 115.0 820.3 169.6 94.4. 2009 67.1 174.3 515.0 98.0 179.8 165.5 29.8 142.3 62733.3 113.2 332.6 118.0 163.8 103.9 19.8 69.0 428.4 206.8 46.0 720.8 127.9 386.1 223.4 145.5 138.5 484.6 129.7 111.2 80.7 738.2 42.5 135.0 138.7 1581.1 1018.2 4647.9 52.2 3204.9 230.4 152.0 70.5 97.6 78.9 27.1 336.5 27.5 216.1 96.3 255.1 111.5 129.8 63.7 31.9 126.1 124.9 470.0 152.4 922.5 136.6 198.7 146.7 235.2 297.2 34.6 1607.6 189.5 63.4 6.3 487.5 43.1 1786.7 310.6 102.0. 2010 62.5 94.5 293.2 138.7 113.8 202.2 31.6 102.4 779.6 95.8 258.8 106.2 173.8 68.5 37.4 33.1 546.0 347.8 49.8 765.2 110.1 212.0 363.1 193.5 126.4 457.6 83.9 37.3 53.6 17.3 140.9 102.4 103.8 2295.3 1360.0 1452.8 52.8 1939.4 217.1 110.0 55.8 80.5 67.0 62.5 179.7 27.5 20.0 81.2 198.8 90.1 93.9 42.1 41.4 126.0 95.5 269.5 112.5 628.9 204.8 2497.5 255.1 121.4 479.4 15.7 2653.9 176.8 47.8 23.5 391.1 60.9 1841.8 246.9 91.2. 131.

(16) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK BİLİNMEYEN TOPLAM. 72.5 842.2 0.0 137.7 124.7 293.7 106.4 9.5 75.7. 102.8 784.6 0.0 99.5 11.9 445.2 119.7 7.2 8.8 69.9. 110.9 675.2 95.7 18.4 285.5 176.1 8.1 5.5 68.1. 56.1 715.0 0.0 112.6 66.8 198.3 107.4 9.6 5.7 64.7. 53.2 961.1 44.3 124.9 203.0 174.7 180.0 8.1 6.6 62.9. 77.7 978.7 3.6 165.7 147.6 102.3 149.4 9.9 15.4 61.3. 84.9 936.9 41.1 142.7 103.3 112.5 142.4 14.1 39.3 63.1. 115.3 798.9 333.3 144.7 237.8 109.2 49.3 22.2 7.1 65.4. 154.9 1005.1 113.2 136.4 90.1 66.7 31.5 8.3 72.5. 135.6 1062.6 137.9 86.1 72.9 10.1 36.7 16.2 62.7. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Tablo-6’da, Türkiye’de illere ait ihracatın ithalatı karşılama oranları hesaplanmıştır. Ancak tablo ile ilgili olarak öncelikle şunu belirtmek gerekmektedir: Türkiye’de bazı illerin ithalat hacimlerinin çok düşük olması nedeniyle, söz konusu illere ait olmak üzere, ihracatın ithalatı karşılama oranları çok yüksek çıkmaktadır. Çalışmada dikkat edilmesi gereken nokta, Türkiye’nin ihracatında ön plana çıkan illere ait olmak üzere, ihracatın ithalatı karşılama oranları olacaktır. Türkiye’nin ihracatında ön plana çıkan illere ait olmak üzere, ihracatın ithalatı karşılama oranları 2010 yılına ait % olarak; İstanbul 55,8, Bursa 110,1, İzmir 80,5, Ankara 31,6, Kocaeli 41,4, Gaziantep 103,8, Sakarya 176,8, Denizli 126,4, Hatay 52,8, Adana 62,5, İçel 110,0’dır. Söz konusu hesaplamalar sonucunda, en ihracatçı illerden İstanbul, Ankara ve Kocaeli’nin ihracatta aşırı ithalata bağımlılığı dikkat çekicidir. Türkiye’nin dış ticaret hacminde ilk sıraları alan illere ait ihracatın ithalatı karşılama oranlarını inceleyerek, söz konusu illerin net ihracatçı mı, yoksa net ithalatçı mı oldukları, aşağıdaki tablo yardımı ile incelenebilmektedir.. Tablo-7: Türkiye’nin Dış Ticaret Hacmi’nde İlk 10 Sıradaki İllerde İhracatın İthalatı Karşılama Oranları İller İstanbul Bursa İzmir Ankara Kocaeli Gaziantep Sakarya Denizli Hatay Adana. İhracat Sıralaması 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. İthalat Sıralaması 1 4 5 2 3 7 10 9 6 8. 2009 Yılı İhracatının İthalatı Karşılama Oranı 70.5 127.9 97.6 29.8 31.9 138.7 189.5 138.5 52.2 67.1. 2010 Yılı İhracatının İthalatı Karşılama Oranı 55.8 110.1 80.5 31.6 41.4 103.8 176.8 126.4 52.8 62.5. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verilerinden yararlanılarak tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). 132.

(17) Türkiye’nin dış ticaret hacminde ilk on sırayı oluşturan illerin, gerçekleştirdikleri ihracatlarının ithalatlarını karşılama oranlarına bakıldığında, dikkat çekici bir sonuçla karşılaşılmaktadır. Sırasıyla, Ankara, Kocaeli, Hatay, Adana, İstanbul ve İzmir, net ithalatçı illeri oluştururken; Sakarya, Denizli, Bursa ve Gaziantep ise, net ihracatçı illeri oluşturmaktadır. Bu da, çalışmada ulaşılan önemli bir sonuçtur.. 1.3. Türkiye’de İllerin Bölgesel ve Ekonomik Göstergelerle Analizi Türkiye’de dış ticarete ilişkin iller bazındaki değerlendirmeleri sonuçlandırmadan, illerin 2009 yılına ilişkin Kamu Yatırımları ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla paylarını da incelemek gerekmektedir. Tablo-8’de, 2009 yılında tüm illere ait olmak üzere, gayri safi yurtiçi hasıla payları ile kamu yatırımlarının payları verilmiştir. Tabloda dikkat çeken önemli nokta, yukarıda tablo-7’de verilen ve Türkiye’nin dış ticaretinde ön plana çıkan illere ait gayri safi yurtiçi hasıla ile kamu yatırımları paylarının yüksek olmasıdır. Diğer bir ifadeyle, söz konusu illerin dış ticaret hacimlerinin fazla olması, gayri safi yurtiçi hasıla ile kamu yatırımları paylarının da fazla olmasını beraberinde getirmiştir. Örneğin İstanbul’un, GSYİH’dan aldığı pay %21,30 ve kamu yatırımlarının payı %19,61’dir.. Tablo-8: Türkiye’deki İllerin 2009 Yılına İlişkin GSYİH ve Kamu Yatırımları Payı (%) İLLER ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE. GSYİH Payı (%) 3,00 0,40 0,70 0,20 0,30 0,40 7,60 2,60 0,10 0,30 1,30 1,50 0,10 0,40 0,10 0,30 0,10 0,20 0,80 0,30 3,60 0,70 0,20 0,70 1,20 1,20 0,20 0,70. Kamu Yatırımları Payı(%) 1,69 0,52 0,51 0,44 0,39 0,22 7,80 2,19 0,32 3,18 0,73 1,14 0,24 0,61 0,02 0,10 0,51 0,36 0,43 0,12 3,63 0,79 0,14 0,79 0,64 1,05 1,11 0,33. 133.

(18) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY (ANTAKYA) IĞDIR ISPARTA İÇEL (MERSİN) İSTANBUL İZMİR KAHRAMANMARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ (İZMİT) KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA (ADAPAZARI) SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS ŞIRNAK Ş.URFA TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK. 0,70 0,20 0,70 1,20 1,40 0,50 0,10 0,10 1,50 0,10 0,50 2,80 21,30 7,50 1,10 0,20 0,30 0,20 0,40 1,30 0,70 0,80 0,30 0,10 5,10 2,40 0,80 0,80 2,30 0,50 1,60 0,20 0,40 0,40 0,80 0,40 0,50 1,10 1,40 0,20 0,20 0,70 0,20 1,00 1,10 0,80 1,00 0,10 0,30 0,50 0,40 0,40 1,20 100.00. 0,43 0,21 1,46 1,94 0,95 0,31 0,21 0,46 0,55 0,08 0,42 1,67 19,61 4,22 2,75 0,25 2,72 0,22 0,96 1,26 0,61 0,23 0,28 0,24 2,65 2,30 0,61 0,36 0,91 2,13 1,53 0,61 0,08 0,12 0,99 0,17 0,60 1,15 1,99 0,33 1,43 1,47 0,34 1,37 0,55 0,70 1,65 0,14 0,15 0,81 0,68 0,19 1,97 100.00. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). 134.

(19) Çalışmada ayrıca, ihracata ilişkin gösterdikleri performansa bağlı olarak iller gruplandırılmıştır. Söz konusu gruplandırmaya bağlı olarak, illere ilişkin genel değerlendirmeler, Tablo-9’da sunulmuştur.. Tablo-9: İhracatta Ön Plana Çıkan İllere Ait Bazı Ekonomik Göstergeler İhracatta ilk sırada yer alan iller İstanbul Bursa İzmir Kocaeli Sakarya Ankara Denizli Gaziantep Kayseri Antalya Son yıllarda ticaret hacmi artan iller Konya Samsun Eskişehir Tekirdağ 5084 Sayılı Teşvik Kanunu’ndan yararlanan başlıca iller Aksaray Düzce Isparta Karaman Kütahya İçel Edirne Gerek ihracat gerekse istihdam açısından hareketlilik gözlenen diğer iller Giresun Kastamonu Bartın Elazığ Çanakkale Kırıkkale Çorum. Kamu Yatırımları Payı (%) 19,61 3,63 4,22 2,65 1,15 7,80 0,64 0,95 1,26 2,19. GSYİH Payı (%) 21,30 3,60 7,50 5,10 1,10 7,60 1,20 1,40 1,30 2,60. 2,30 1,99 1,94 0,55. 2,40 1,40 1,20 1,10. 0,39 1,11 0,42 2,72 0,61 1,67 0,33. 0,30 0,20 0,50 0,30 0,80 2,80 0,70. 0,31 0,96 0,24 0,43 0,79 0,61 0,79. 0,50 0,40 0,10 0,70 0,70 0,70 0,70. Kaynak:http://www.tuik.gov.tr, http://www.dpt.gov.tr, http://www.tcmb.gov.tr, http://www.dtm.gov.tr verileri ile tarafımızdan hazırlanmıştır.(Erişim Tarihi: 25.12.2010). Tablo-9’a göre, Türkiye’nin ihracatının yarıdan fazlasını (%54,4) gerçekleştiren İstanbul, toplam kamu yatırımlarının %19,61’ine sahipken, gayri safi yurtiçi hasıla’dan aldığı pay %21,3’tür. Gayri safi yurtiçi hasıladan aldıkları paylar sıralamasında %21,3 payı ile İstanbul’un ardından, %7,6 pay ile Ankara, %7,5 pay ile İzmir, %5,1 ile Kocaeli gelmektedir. 5084 sayılı Teşvik Kanunu’ndan yararlanan iller arasında olan İçel, GSYİH’dan %2,8 pay almaktadır.. 1.4. Ekonometrik Model Çalışmada, kullanılan değişkenler; kamu yatırımlarının illere göre payları (KY), gayri safi yurtiçi hasılanın illere göre payı (G), illerin ihracattaki payları (XP) 135.

(20) C. Erdem HEPAKTAN * Serkan ÇINAR. ve illerin ithalattaki payları (MP)’dir. Ekonometrik çalışma, E-views 5.0 kullanılarak yapılmıştır. 2001-2009 dönemine ait aylık verilerle çalışılmıştır. Mp = - 1,984008 + 1,213130 KY + 1,380374 G (-6,804) (3,441) (4,350) t∗ e. (0,291). (0,352). (0,317). p. (0,000). (0,0009). (0,000). R2 = 0,88. F = 308,25. DW =2,34. (Model-1). P = 0,0000. Model-1’e ilişkin sonuçlar, Ek Tablo-1’de verilmiştir. Model-1’e göre, modeldeki bağımsız değişkenler; kamu yatırımlarının illere göre payları (KY) ile gayri safi milli hasılanın illere göre paylarına (G)’dır. Model-1’de, illerin ithalattaki payları (MP) ise, modelin bağımlı değişkenidir. Kurulan denklem ile çalışmada, illerin kamu yatırımları ve gayri safi yurtiçi hasıla paylarının, ithalat payları üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Model-1’e göre, illerin ithalattaki payları, kamu yatırımları ve gayri safi yurtiçi hasıla paylarından aynı yönden etkilenmektedir. Diğer bir ifade ile illerin, kamu yatırımları ve gayri safi yurt içi hasılalarında meydana gelen artışlar, ithalat payları üzerinde aynı yönde etkilidir. Kurulan denkleme göre belirlilik katsayısı %88 ile yüksek bir değer alarak, modele esas alınan değişkenlerin bağımlı değişkeni açıklamada yeterli olduklarını göstermektedir. F testi katsayısı da, modelin güvenilirliğini desteklemektedir. DW testi sonucu da, modelde otokorelasyon bulunmadığını belirtmektedir. Xp = -1.723900+ 1.089220KY + 1.305021G (-5.762) (3.011) (4.008) t∗ e. (0.299). (0.361). (0.325). p. (0,000). (0.0035). (0.0001). R2 = 0.86. F = 250.25. DW = 2.15. (Model-2). P = 0,0000. Model-2’ye ilişkin sonuçlar, Ek Tablo-2’de verilmiştir. Model-2’ye göre, modeldeki bağımsız değişkenler; kamu yatırımlarının illere göre payları (KY) ile gayri safi milli hasılanın illere göre payları (G)’dır. Model-2’de, illerin ihracattaki payları (XP) ise, modelin bağımlı değişkenidir. Kurulan denklem ile çalışmada, illerin kamu yatırımları ve gayri safi yurtiçi hasıla paylarının, ihracat payları üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Model-2’ye göre, illerin ihracattaki payları, kamu yatırımları ve gayri safi yurtiçi hasıla paylarından aynı yönden etkilenmektedir. Diğer bir ifade ile illerin, kamu yatırımları ve gayri safi yurt içi hasılalarında meydana gelen artışlar, ihracat payları üzerinde aynı yönde etkilidir. Kurulan denkleme göre belirlilik katsayısı %86 ile yüksek bir değer alarak, modele esas alınan değişkenlerin bağımlı değişkeni açıklamada yeterli olduklarını * Katsayıların t testi, hata terimini belirten e katsayısı ve olabilirliklerini belirten p değerleri sonuçlarıdır.. 136.