FERASHET BAGS AND THEIR PROPERTIES

(1)

SOCIAL MENTALITY AND RESEARCHER THINKERS JOURNAL Doı: http://dx.doi.org/10.31576/smryj.681

SmartJournal 2020; 6(38):2147-2156 Arrival : 23/10/2020 Published : 07/12/2020

FERAŞET ÇANTALARI VE ÖZELLİKLERİ

Ferashet Bags And Their Properties

Reference: Özdemir, M. & Odabaşı, E. (2020). “Feraşet Çantaları Ve Özellikleri”, International Social Mentality and

Researcher Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 6(38): 2147-2156

Prof. Dr. Melda ÖZDEMİR

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, El Sanatları Bölümü, Ankara/Türkiye ORCİD ID: 0000-0002-7087-5561

Arş. Gör. Emine ODABAŞI

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, El Sanatları Bölümü, Ankara/Türkiye ORCİD ID: 0000-0001-9785-0084

ÖZET

El sanatları, tarihin başlangıcından beri ülkenin sanat zevklerini, kültürlerini, değer yargılarını, estetik yönlerini, dünya görüşlerini ve yaşam biçimlerini belgeleyen kültür hazinesidir. El sanatı içinde yer alan dericilik sanatı insanlığın varoluşundan itibaren gelişim göstermiştir. İnsanoğlu ilk zamanda yiyecek ihtiyaçlarını ve korunmayı sağlamak amacıyla avladıkları hayvanın derilerinden yararlanmışlardır. Türkler deriyi işleyip, ürüne dönüştürerek, ihtiyaca cevap verebilecek fonksiyonlar kazandırmış ve tarih içinde sanat değeri taşıyan nitelikli eserler ortaya koymuştur. Ayrıca derinin sağlamlığı, kumaş gibi yumuşak dokuya sahip olması pek çok üründe tercih nedeni olmuştur.

Bu çalışmada, 10 adet Feraşet çantası ele alınmış ve ait olduğu yıl, boyut, süsleme, malzeme, teknik, renk özelliklerini tespit etmek, tanıtmak ve bundan sonraki araştırmalara kaynak sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Deri, işleme, çanta, sanat, el sanatları

ABSTRACT

Handicrafts are a cultural treasure documenting the artistic tastes, cultures, value judgements, aesthetical aspects, world views and life styles of a country since the beginning of history. Art of leather trade that is among handicrafts, has developed since the existence of mankind. In ancient times humans had utilized the leather of the animals they hunted for eating and protecting. The Turks processed leather and turned it into a product. By this way leather acquired functions that could respond to needs and paved the way for producing quality works of art within history. In addition the sustainability and fabric-like soft tissue of leather caused it to be used in many products.

This paper discussed ten Ferashet bags and aimed to determine and introduce their properties such as year, size, adornment, material, technic and color and provide a source for further studies.

Key words: Leather, embroidery, bag, art, handicrafts 1. GİRİŞ

İnsanlık tarihi kadar eski olan dericilik çok çeşitli alanda kullanılmıştır. Derinin kolay şekil alması, kullanımının kolay olması ve her türlü dış etkilere karşı dayanıklı olması derinin el sanatları içerisinde oldukça geniş bir yerinin olmasını sağlamıştır. Günümüzde de ev, ofis ve giyim eşya ve aksesuarları yapımında tercih edilmektedir.

Dericilik tarihinde Türklerin önemli bir yeri olduğu bilinmektedir. Türklerde ham deriyi işleme ve deriden eşya yapma zanaatı, Orta Asya’da yaşadıkları dönemlerde gelişmişti. Hayvancılığa bağlı yaşama biçiminin doğal sonucu olarak, deriden çok yönlü amaçlar için yararlanılıyordu. Sibirya’da ve Altay Dağları’nda yapılan kazılarda elde edilen buluntulardan (İ.Ö. IV- 125 III. yy.lar) Türklerin dericilikte oldukça ileri olduğu anlaşılmaktadır (Ana Britannica, 1986: 7/167).

Türklere ait en eski deri buluntulardan biri “keçe üzerine renkli deriden aplikelerdir (Büyük Larousse, 6/3064). Bunun dışında ilk dönemlerden itibaren giysi, kemer, başlık, çadır, koşum takımları, savaş araçları, birçok gündelik eşya ve ayakkabı türleri olarak çizme, edik(etik, ötük, edük) tokmak (oğuk, uguk, uyuk) kırmızı ve sarı çizme, başmak, çarık, çedik, sakman, kefis, kelik, kerpiç gibi eşya da hep deriden yapılmıştır (Ögel, 2000: 162; Esin, 2003: 235; Usmanova, 2011: 16).

Osmanlı imparatorluğu zamanında deri sanatının en parlak devrini yaşamıştır. Sarayda derinin çok geniş bir kullanım alanı bulduğu ve deriden yapılan her eşyanın ince işçilik ve süslemesi ile sanatsal boyuta ulaştığı yazılı kaynak ve yurt içi yurt dışında bulunan eserlerden anlaşılmaktadır. Bugün pek çok müze ve farklı kaynaklarda karşımıza çıkan giyim aksesuarlarının vazgeçilmezi çantalar da bu eşyalar arasında yer almaktadır.

(2)

Türker’de çantanın tarihi, anayurtları olan Orta Asya’ya kadar uzandığı ve M.Ö. devirlere kadar oldukça ilerleme kaydettiği belirtilmektedir (Gökçesu, 2002: 134).

Faklı kullanım alanı olan çantalar taşıdıkları eşyaların cinsine göre adları ve biçimler değişmektedir (Meydan Larousse, 1992: 353). Çantaların işlevi, çeşitli evrakları saklamak olan mektuplar, evrak çantalarının yanı sıra feraşet çantaları sık kullanılan deri ürünler arasındadır.

Çalışmada; çeşitli kaynaklardan elde edilen 10 adet feraşet çantası incelenmiş, bu kapsamda çantaların; ait olduğu yıl, boyut, süsleme, malzeme, teknik, renk özellikleri açısından ayrıntılı olarak tanıtılmıştır. Bu çantaların 5 adeti Milli Saraylar Koleksiyonu kataloğundan, 3 adeti müzayede şirketinin internet sitesinden, 2 adeti ise online siteden elde edilmiştir. Müzayede şirketlerinden birisi Eker Galeridir. Bu galerinin sahibi Yusuf Şimşekçaktı ile telefon görüşmesi yapılarak veriler elde edilmiştir.

2. FERAŞET ÇANTALARI

Ferâşet, İslam tarihinde ve kültüründe genel adıyla “Haremeyn” adı verilen Mekke ile Medine’de yapılan manevi değeri yüksek olan mukaddes hizmetlerden birine verilen addır (Mert, 2017: 31). Ferâşet, Arapça bir kelime olup sermek, döşemek, süpürmek manalarına gelir (Pakalın, 1971: 606). Osmanlı terimlerinde ferrâş; vakıf eserlerini temizleyip süpürenlere denmektedir. En özel hâliyle bu tabir; Haremeyn-i Şerifeyn’i yani Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere’deki mukaddes yerleri temizleyen hizmetliler olarak kullanılmıştır (https://yedikita.com.tr/degeri-kiratla-olculen-temizlik-feraset-i-serife/).

Bu hizmete sahip olanların belki de hiçbirisi Mekke ve Medine’de oturmadığı bildirilmektedir. Ama bunların kendi adlarına Mekke ve Medine’de birer “ferâşet vekilleri” bulunduğu Beratlı ferraşlar Mekke ve Medine’de oturan bir kişiyi kendilerine vekil olarak atadığı ve bu vekillere her sene Sürre Alayı ile belli bir miktar nakit para veya eşya gibi çeşitli hediyeler gönderildiği bildirilmektedir (Mert, 2017: 34, Çağlar, 2008: 84). Osmanlılar zamanında saray olsun, halk olsun bu hususa fevkalâde çok önem verdikleri bilinmektedir. Armağan veya para göndermek isteyen herkesin gönderecekleri armağan ve paralar, o günkü deyimiyle Evkaf Nezareti yâni Vakıflar Bakanlığı vasıtasıyla alındığı (Ateş, 1981: 113), bu hediye ve paralar “Ferâşet Çantası” denilen çantaya konulduğu anlaşılmıştır (https://www.istanbulunsirlari.net/bu-cantanin-onemini-biliyor-musunuz/). Deriden imal edilen bu çantalar uzun ve çetin yol şartlarına dayanıklı olarak üretilmiştir. Bir yüzüne gönderenin, diğer yüzüne ise alıcının ismi yazıldığı görülmektedir (Önal, 2015: 414).

Ferâşet çantaları ile Sürre çantaları aynı şekilde, aynı yere gitseler de farklı maksatla gönderilen iki ayrı çantadır. Bu ikisi birçok araştırmacı tarafından karıştırılmış ve yanlış anlaşılmaya sebebiyet vermiştir. Ferâşet sahiplerinin, vekillerine gönderdikleri hediye ve maaşlar ferâşet çantasına konulduğu (https://yedikita.com.tr), postacı çantalarına benzediği ve omza asıldığı anlaşılmıştır (https://www.ekergallery.com).

Sürre ise kelime olarak kese, akçe kesesi, para kesesi demektir. Genel olarak içine değerli eşya ve para konan şeylere de sürre denmektedir. Terim olarak ise; Osmanlı Devleti tarafından her yıl Hac mevsiminde Haremeyn-i Şerifeyn (Mekke ve Medine şehirleri) de bulunan ihtiyaç sahiplerine gönderilen aynî ve nakdî yardımlara denmektedir. Gönderilen paralar, keselere koyulduğu için bu adı almıştır. Diğer bir adı ise malûmiyyedir (Mert, 2017: 41).

Feraşet çantaları bugün çeşitli yerlerde karşımıza çıkmaktadır. Saraylara dağıtılmış olduğu gibi Başbakanlık Osmanlı Arşivi, PTT Müzesi, Ayosofya Müzesi gibi değişik müzelere dağıtılmıştır (https://www.ekergallery.com).

2.1. Çantanın İçine Konulan Malzemeler

Paralar ve hususî hediyelerin (kaftanlar, pırlanta yüzükler, elmaslar, inci tesbihler, avizeler, kandiller, kılıçlar, paha biçilmez Mushaflar, yünlü dokumalar, halılar, gülsuyu vb.) yanında Kâbe örtüsünü (Kisve-i Şerif) konulurdu (https://www.istanbulunsirlari.net).

(3)

Resim 1’de “Dersaadette Kabataş Setüstünde Hicaz Vali Esbakı Merhum Hacı Osman Paşa’nın Haremi Fatma Hanım Efendiye” diye yazmakta olduğu gibi, çantalar özel bir şekilde hazırlanmış bir yüzünde gönderenin, diğer yüzünde ise alıcının adı ve adresi kırmızı meşin üzerine sarı ibrişim ile işlenmiştir. Çantanın içine mektupla beraber konulan paralar önce zarfa konulmuş, zarfların üzerine nereye gidecekse ona göre ya “Allah kıyamet gününe kadar Mekke Şehri‘ni mükerrem kılsın” veya Allah Medine Şehri‘ni kıyamet gününe kadar nurlandırsın” diye dualar yazılmıştır. Ferâşet çantası olmayanlar olanların çantalarına zarflarını verdikleri, sonra bütün bu zarflar Ferâşet Çantasına konularak Evkâf Nezâreti Vakıflar Genel Müdürlüğü)’ ne makbuz karşılığı teslim edildiği anlaşılmıştır (https://www.istanbulunsirlari.net).

Resim 1: Feraşet Çantasının yazılı kısmı (https://www.istanbulmuzayede.com)

Ferâşet çantaları Hac dönüşü adresleri üzerinde yazılı olan sahiplerine içinde hediyelerle geri getirilirdi. Çünkü Hac‘dan bu paraları alan o kişiler, gönderenlere teşekkür mukabilinde; zemzem, gümüş yüzük, misvak, kına, sürme, kürdan, öd ağacı, kurs (güzel kokulu bir takım maddelerden yapılmış, bir nevi mum gibi tütsü), hurma ve benzeri ufak tefek hediyeler yollarlardı (Resim 2) (Çağlar, 2008: 84). Bütün bunlar, o yılın sürre ve ferâşet defterlerine kaydedilirdi. Kaybolan veya henüz bulunamayan defterler hâriç, 16. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ilk on yılına kadar beş bin civarında sürre defteri bulunmaktadır (https://www.istanbulunsirlari.net ).

(4)

2.2. Sürre Defterlerinden Kayıtlı Olan Feraşet Çantaları

Ürün 1: Feraşet Çantasının Ön Yüzü (http://2.bp.blogspot.com)

Ürün 1’de bulunan 20. yüzyıla ait olan çantanın ön yüzünde ''BimennihiTeala Medine-i münevvere ahalisinden ve şurefa-yıkiramından Şerif Muhammed Sakkaf Efendi’ye sene 1333” yazmaktadır. Bu yazılar sarı siyah ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte bir deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

Ürün 2: Feraşet Çantasının Ön ve Arka Yüzü (https://www.nevmuzayedecilik.com)

Ürün 2’de bulunan 19. yüzyıl sonuna ait olan çantanın ölçüleri 28x 30cm.’dir. Çantanın ön yüzünde ''BimennihiTeala Medine-i münevveredeferaşat-i şerife vekilim İmam-ı Harem Nebuyyeddinibbiraderefazıletlü Şeyh Abbas Efendi'nin savb-ı şeriflerine vusul bula”, arka yüzünde ''BimennihiTeala Beşiktaş Valide Çeşmesinde Ada Sokağında 15 numaralı hane sakini 4. daire-i belediye müffettişlerinden Çerkez Hacı Ahmet Beye vusul bula” yazmaktadır. Bu yazılar sarı ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

(5)

Ürün 3: Feraşet Çantasının Ön ve Arka Yüzü (https://www.ekergallery.com)

Ürün 3’de bulunan 20. yüzyıl başına (1906) ait olan çantanın ölçüleri 25x 29 cm.’dir. Çantanın ön yüzünde Allah’ın izniyle” üzerinde “Mabeyni Hümayun Eczahanesi’nde Eczacı Kaymakam El-Hac Mehmed Ali Bey”e H. 1324 (M.1906)”, arka yüzünde Allah’ın izniyle Medine-i Münevvere Nebevi’de Muallim Mektebi Sıbyan-ı Faziletlü Eş Şeyh Abid Senari Efendi’ye H.1324 (M.1906)” yazmaktadır. Bu yazılar siyah ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte bir deriye işlenmiş, mor deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır. İç kısmı tek gözlü olup, sarı bez ile astarlanmıştır.

Ürün 4: Feraşet Çantasının Ön ve Arka Yüzü (https://www.ekergallery.com)

Ürün 4’de bulunan 20. yüzyıl başına (1906) ait olan çantanın ölçüleri 26x 27cm.’dir. Çantanın ön yüzünde Medine-i münevverede Merhum Büyük Aşkı Efendinin damadından intıkal mektebi rüşdiye nazırı Mehmed Salih Efendi Hazretlerine vusül” yazmaktadır. Bu yazılar sarı ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte bir deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir.

(6)

Ürün 5: Feraşet Çantasının Ön Yüzü (https://gramho.com)

Ürün 5’de 20. yüzyıl başına (1906) ait olan çantanın yazılar siyah ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte bir deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

Ürün 6: Feraşet Çantasının Ön ve Arka Yüzü (Sandıklarda Saklı Saray Yaşamı, 2006:224-227)

(7)

Ürün 6’daMilli Saraylar Tekstil Koleksiyonunda bulunan 19. yüzyıla(1853) ait olan çantanın ölçüleri 26 x 27 cm.’dir. Çantanın ön yüzünde ''BimennihiTealaSaray-ı Hümayunda necabetlü Sultan Abdülaziz efendimiz Hazretlerinin huzur-ı alilerine Reside-i bad-ı bedüh sene 1270”, arka yüzünde ''BimennihiTealaMedine-i Münevvere neverehallahu Teala ila yevmi’l-kıyamda Erzurumi Mühtedi el-Hac Mehmed Efendi’ye Reside-i bad-ı bedüh” yazmaktadır. Bu yazılar sarı kılaptanla sarma tekniğinde yeşil renkte deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Yeşil deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

Ürün 7’de Milli Saraylar Tekstil Koleksiyonunda bulunan 20. yüzyıla(1903) ait olan çantanın ölçüleri35 x 33 cm.’dir. Çantanın ön yüzünde ''BimennihiTealaMedine-i Münevvere neverehallahuTeala ila yevmi’l-ahire feraşet-i şerife vekilim ve Harem-i Şeif-i Hazret-i Nebevi imamı faziletlüBerrade-ZZade eş-Şeyh Abdullah Efendi hazretlerine sene 1321”, arka yüzünde ''Bimennihi Teala Hazine-i Hassa-i Şahane Hey’et-i İdare zabıt katibi Refiki MehmedHalid Efendiye sene 1321” yazmaktadır. Bu yazılar sarı ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

(8)

Ürün 8’de Milli Saraylar Tekstil Koleksiyonunda bulunan 19. yüzyıla(1855) ait olan çantanın ölçüleri 36 x 46 cm.’dir. Çantanın ön yüzünde ''BimennihiTealaHala birader-i hzret-i şehriyariDevletlüinayetlümerhametlüefendşmş Sultanım Sultan Abdülaziz efendşmşz Hak-pay-ı devletlerine reşide-i bad sene 1272”, arka yüzünde ''BimennihiTealaMekke-i Mükerreme’de Zemzem-i şerif Sakalarından zevrak vekilimi se’adetlü Yasin-zade eş-Şeyh Ali Efendi Huzurlarına vusul bula 7642” yazmaktadır. Bu yazılar siyah ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte deriye işlenmiş, siyah deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

Ürün 9: Feraşet Çantasının Ön Yüzü (Harameyn, 2017: 78)

(9)

Ürün 9’da bulunan 19. yüzyıla ait olan çantanın ölçüleri26 x 28 cm.’dir. Üzerinde bulunan yazılar sarı ipek iplikle sarma tekniğinde siyah renkte deriye işlenmiş, aynı renkte deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

Ürün 10: Feraşet Çantasının Ön Yüzü (Haremeyn, 2017: 79)

Ürün 10’da bulunan20. Yüzyıla (1911) ait, ölçüleri 32.5 x 27cm.’dir. Üzerinde bulunan yazılar sarı ipek iplikle sarma tekniğinde kırmızı renkte deriye işlenmiş, siyah renkte deri üzerine aplike edilmiştir. Kırmızı deriden çantanın kenarlarına biye geçirilerek kenar temizliği yapılmıştır.

3. SONUÇ ve ÖNERİLER

İlk çağ uygarlıklarında insanlar, avlanarak gereksinimlerini karşılamışlarıdır. Beslenme için avladıkları hayvanların derisini düşmanlarından kamufle olma, korunma, ısınma ve daha sonrasında bu deriyi işleyerek savunma araçları ve taşıma araçları olan ürünler yapmışlardır. Deri sağlam yapısı sayesinde yıllarca pek çok ürünün vazgeçilmez ana malzemesi olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminde zirveye ulaşan deri eserler günümüzde yurt içi ve yurt dışı müzelerde, koleksiyonlarda görülmektedir.

Araştırmaya konu olan Feraşet çantaları ise dostluğun, yardımlaşmanın ve hediyeleşmenin bir örneği olarak günümüze kadar gelmiştir. Saraydaki kadın ve sultan efendilerin Mekke-i Mükerreme'de bulunan dostlarına bu çantaların içinde Hac zamanında tertip edilen Sürre Alayı ile para ve hediye gönderildiği bilinmektedir.

Araştırmada elde edilen veriler değerlendirildiğinde, Feraşet çantalarının 6 adeti 20. yüzyıla ait iken 4 adeti 19. Yüzyıla ait olduğu saptanmıştır. Çantalar dikdörtgen olup, iki adetinin boyutlarının ölçüne ait bilgi bulunmamakta, iki adetinin en ölçüsü 26 cm., boy ölçüsünün ise 27 cm. olduğu anlaşılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda 8 adet çantanın en ölçüleri 32,5 cm. ile 25 cm. arasından, boy ölçülerinin ise 46 cm. ile 27 cm. arasında değiştiği tespit edilmiştir.

İncelenen Feraşet çantalarının 9 adetinin işlemesinde ipek iplik, 1 adetinde ise kalptan kullanıldığı anlaşılmıştır. Ayrıca eserlerin tamamının işlemesinde deri kullanıldığı ve bu derinin üzerine işleme yapıldığı saptanmıştır.

Çantaların işlemesi farklı bir deri parçası üzerine sarma tekniğinde yapılmış olduğu ve çanta yapılacak deri üzerine aplike edildiği görülmüştür. Çantaların kenar temizliği biye tekniği ile yapıldığı tespit edilmiştir.

İncelenen Feraşet çantalarının zemininde renk olarak 9 adetinde siyah, 1 adetinde ise mor kullanıldığı anlaşılmıştır. Çantaların işlemesinin 6 adetinde sarı, 4 adetinde siyah renk iplik kullanılırken, 8 adetinde kırmızı, 1’er adetinde ise yeşil ve siyah renk deri kullanıldığı tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında incelenen çantaların üzerinde amacına uygun olarak yazılı bezeme kullanıldığı anlaşılmıştır.

(10)

Feraşet çantalarının içine, sahibi maddi gücüne göre bir miktar para, hediye koyar göndermiş, dönüşte de yine aynı çanta ile zemzem, kına, kokular, tespihler, hurma, yüzük gibi ufak tefek hediye konulmuştur. Derinin hem yumuşak hem de dayanıklı olması ile bu çantaların yapımında tercih edildiği anlaşılmıştır. Çalışmanın; bu konuda yapılacak araştırmalara kaynak oluşturması, Türk kültür mirasının önemli örneklerinden deri sanatı ve işleme sanatını gelecek kuşaklara aktarılması açısından yarar sağlayacağı düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Ana Britannica. (1986). Dericilik, 7/166-167, İstanbul.

Ateş, İbrahim. (1981). “Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine’ye Gönderilen Para ve Hediyeler”, Vakıflar Dergisi, (13):113-171.

Büyük Larousse. (t.y.). Dericilik, 6/3064, İstanbul.

Çağlar, Yusuf. (2008). Dolmabahçe Sarayı'ndan Haremeyn' e Sürre Gönderilmesi, Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul.

Esin, Emel. (2003). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Emel Esin Toplu Eserleri, İstanbul. Gökçesu, Zeynep. (2002). Deri Teknikleri, Yapa Yayınları, İstanbul.

Harameyn Hac-Mukaddes Yolculuk. (2017). Sergi Kataloğu-15, Ordu Büyükşehir Belediyesi, İleri Haber Ajansı, İstanbul.

Mehmet, Zeki Pakalın. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I. Cilt, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, , İstanbul.

Meydan Larousse. (1992). Cilt 4, Meydan Yayınevi, İstanbul.

Mert, Talip (2017). “Ferâşet Ve Ferâşet Beratları”, Harameyn Hac-Mukaddes Yolculuk Sergi Kataloğu-15,Ordu Büyükşehir Belediyesi, İleri Haber Ajansı, 31-38, İstanbul.

Ögel, Bahaettin.(2000). Türk Kültür Tarihine Giriş, T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara. Önal, Ahmet. (2015). “Payitaht İstanbul'da Osmanlı Merasimleri”, (Ed. Coşkun Yılmaz), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, ss.404-449, III. Cilt, İstanbul.

Usmanova, Shoira. (2011). “Altay Dillerinde Üst Giysi Adları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11(1): 15-23.

150 Yılın Sessiz Tanıkları (2006). Sandıklarda Saklı Saray Yaşamı, TBMM Milli Saraylar Yayınevi, İstanbul. https://yedikita.com.tr/degeri-kiratla-olculen-temizlik-feraset-i-serife/ https://www.istanbulunsirlari.net/bu-cantanin-onemini-biliyor-musunuz/ https://www.ekergallery.com/urun/2333709/surre-alayi-feraset-cantasi-feras%CC%A7et-c%CC%A7antalari-postacilarin-tas%CC%A7idig%CC%86i https://www.ekergallery.com/urun/2663852/osmanli-feraset-cantasi-feraset-cantalari-postacilarin-tasidigi-turden-omuza https://www.istanbulmuzayede.com/urun/19658/surre-alayi-emanet-ca https://www.istanbulmuzayede.com/urun/19658/surre-alayi-emanet-ca http://2.bp.blogspot.com/-A7RflYwcidk/VLJUMsmRIcI/AAAAAAAADew/_fYk32S5yk8/s1600/ surre%2B%C3%A7antas%C4%B11.jpg https://gramho.com/media/1874189519593349426