TU 313
29
AĞUSTOS 1970
—
17
—«Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey, uzun ve
müdellele beyanatta bulundu. Beynelmilel mahi
yeti olan muahedelerde, mazi vekayiini hal ve fas
leden ve mücadelelere zemin ve mevzu olan hadi-
satrn taraflarca tespit edilecek esaslar dahilinde
kapandığını, bu mahiyetteki muahedelerin bünye
sinde ekseriyetle af protokollannm bulunduğunu
böylelikle, milletler beynindeki ihtilâfa son veril
diği gibi fertler arasındaki münasebetlerin de tan
zim edildiğini izah etti. Fakat, istisnaların daima
mevzuubahis olduğuna dair birçok misaller vere
rek dedi k i:
«— Bizim için de aynı kaziyye mevzuubahistir. Bu elim devrenin elbet bir de muhasebesi olacaktır. Ben
denizin hatırladığım a göre. Mücadele-i Millîvenin bida yetinden beri. Dahiliye Vekâleti’nin. adli ve idari ma- kamlarda ef'alinin hesabını vermemiş olanlar hakkın da hazırlıkları vardır. Bunların kimler olduğu, cürüm leri dosyalar halinde tesbit edilmiştir. Erkânı Harbiye’- de de mümasil istihzaıat oldu(tu malûmdur. Milletin hak ve hayatına münafi hareket etmiş ve edecek olan lar. a f’allerinin hesabının sorulacağından asla süühe e t memelidirler.
«Meclis, bu beyanatı tasvib etmişti. Hükümet de böylelikle, af protokolünde «istisnalar olduğunu» resmen ifade etmiş bulunuyordu.
«Yusuf Kemal Bey, Lozan’a gidecek murahhas he yetimizin başında İsmet Paşa’mn bulunabilmesi için, Ga- zi'den aldığı talim ata aröre, Hariciye Vekâleti’nden İstifa edinceye kadar, bu mevzu üzerine bir daha avdet e t medi »
Baştan beri şöyle bir değinilip geçilen olaylardan da kolaylıkla anlaşılabileceği gibi, bir ulusal kurtuluş direnişi bo yunca ortaya çıkmış olan başlar ve başlara uymuş, türlü çe şitli hıyanetlere katılmış olanlar elbette ki, ne yüzelli ve ne de binelli idiler. Belgelerden yoksunluk yüzünden bu tanım lama ve de suçlama ancak yüzelli kişiyi ortaya koyabiliyordu
Ankara rakam bildiriyor
Doktor Rıza Nur, hatıralarının Lozanla ilgili bölümünde şöyle söyler:
«— Bu mesele, birinci safhada, Tâli Komite’de kalmıştı Biz, sadece harp hali dolayısiyle ve harp suçlusu olarak işe karışmış olanları karşılıklı affedelim, diyorduk. Ve.ıiıelos. Türkiye’deki Rumları düşünerek, umumi bir af İstiyordu. Bu mevzuda Fransızlarla, İngilizler arasında da prensip farkları vardı. Bizim İçin ise, ehemmiyetli olan, milli cidal sırasında (Kurtuluş Savaşı sırasında) başımıza dert olmuş bazı İnsan larla, siyaset icabı, zaferden sonra mevcudiyetleri istenmiyen adamlardan kurtulmak için bir çare bulmaktı.
«Fakat, kim kimi istemiyor, bilinmiyordu. Devletin şöyle muntazam bir arşivi de yoktu. Meslekdaşım Doktor Adnan. Dahiliye Vekili iken bu işi yapmaya kalkıştı, olmadı. Olamazdı da.. Ne ise, olsa idi, sanki netice ne olacaktı? Bu da ayrı ba his. tstcııseydi, dosyalara bir kaç fiş eklenirdi, olur biterdi. Ama, Lozan’da elimizde bir şey yoktu. İsmet Paşa’yı yokla dmı. o da muhakkak bazılarının memlekete gelmesini yerleş meşini, olup bitenlere karışmasını hiç de istemiyordu. Ama. o’nun gibi, istemediklerini istemiyenler de pek çoktu. Hepsini ayrı ayrı tespit etmek de kimsenin hakkından gelebileceği bir iş değildi. Nihayet bir gün, Ankara’dan bir iş’ar alındı. Umumî af protokolünde mutabakatımızı bildirecektik. Fakat, istisnalar şarttı.
«Bu istisnaların sayısını tam ve kati olarak bilmiyorduk. Bir çokları, zaten kendiliklerinden memleketi bırakıp gitmiş lerdi. Kollarından, gei diye çekseydik, gelemezlerdi. Bunlar kaç kişiydi? Tam olarak bilinmiyordu. Avnı ceza ölçüleri için de kimlere vatan toprakları yasak edilecekti? O da bilinmi yordu.
«Bütün bu meçhuller içinde meseleye bulunmuş olan ça re, ve hal tarzı, çok şayanı dikkatti. Umumî af beyanname ve protokolüne isimlerini tespit hakkı hükümete ait olarak bir rakam kabul ettirecektik.
«Şimdi, mesele daha basitleşmişti. Az geldiği zaman yeni dertler çıkarabilecek olan bu rakkamı da, Ankara bildirili: (Yüzelli) dediler.»
Ve yÜ7eUilikler listesi
23 Nisan 1340 (1924) tarihinde 13304/1791 sayılı İçişleri Bakanlığı yazısı üzerine 1 Haziran 1340 (1924.) tarMLBakanlar Kurulu kararında, şu yüzelli kişinTn adlan bulunuyordu:
1 — Padişah Vahdettin’in Yaveri Kiraz Hamdi Paşa. 2 — Hademei Hassa Kumandanı Zeki Paşa. 3 — Hazine-i Hassa Müfettişi Kayserili Şaban Ağa. 4 — Tütüncübaşı Şükrü.
5 — Başmâbeyinci.
6 — Padişah Yaverlerinden Miralay (Albay) Tahir. 7 — Başyaver Avni.
8 — Sabık Hazine-i Hassa Müdürü Emin Refik. 9 — Sabık Şeyhülislâm Mustafa Sabri.
10 — Sabık Adliye Nazın Ali Rüştü. 11 — Sabık Ziraat ve Ticaret Nazırı Cemal. 12 — Sabık Bahriye Nazın Hamdi.
13 — Sabık Maarif Nazın Rumbeyoğlu Fahrettin.
14 _ Sabık Ziraat ve Ticaret Nazın Kızılhançerti Remzi. 15 — Sabık Maarii Nazın Hadi
16 — Şurây-i Devlet Reisi Rıza Tevfik (Filozof Rıza Tevfik). 17 — Sabık Bern Elçisi Reşat Halis. ,
18 — Kuvay-i İnzibatiye Başkumandanı Süleyman Şefik Paşa. 19 — Yaveri Bulgar Tahsin.
¡20 — Kuvay-i İnzibatiye Kurmay Başkanı Albay Ahmet Refik 21 — Damat Ferit’in Yaveri Tarık Mümtaz (Göztepe). 22 — Kuvay-i înzibatiye’nin İzmir Kolordu Kumandam Ali
Nadir Paşa.
23 — Nemrut Mustafa Divân ı Harbinden Kaymakam (Yarbay) Fettah.
24 — Kuvay-i İnzlbatiye’den Çopur Hakkı. 25 — Sabık Bursa Valisi Gümülcineli İsmail. 26 — Ayan’dan Konyalı Zeynelâbidin.
27 — Sabık Cebelibereket Mutasarntı Mesut (Fânizade). 28 - Hürriyet ve İtilâf Fırkası (Partisi) Başkam Albay Sadık. 29 - Sabık Malatya Mutasarrıfı Halil Rami (BedirhânO. 30 — Sabık Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü.
31 — Sabık Divân-ı Harp Reisi Nemrut Mustafa Paşa. 32 — Uşak Belediye Reisi Hulusi.
33 — Sabık Adapazan Kaymakamı Mustafa. 34 - Sabık Tekirdâğ Müftüsü Hafız Ahmet.
35 — Sabık Afyonkarahisar Mutasarrıfı Celal Kadri, afi — Sabık Gaziantep Mutasarrıfı Sâbit.
37 — Hürriyet ve İtilâf Fırkası Umumi Kâtibi Adanalı Zey nelâbidin.
38 - Sabık Evkaf Nazırı Vasfi Hoca. 39 — Sabık Harput Valisi Ali Galip. 40 — Sabık Bursa Vali Vekili Aziz Nuri.
* üklerin başı Padişah Vahdettin Maltava’ya çıkarken.
41 - Sabık İzmir Kadılığı Müşaviri Ahmet Asım. 42 — Sabık Bursa Müftüsü Ömer Fevzi.
43 — Sabık İstanbul Muhafızı Nâtık. 44 — Sabık Dahiliye Nazın Adli. 45 — Sabık Dahiliye Nazın Mehmet Ali.
46 — Sabık Edirne Valisi ve Şehremini Vekili Salim. 47 — Hoca Rasih Zade İbrahim.
48 — Sabık Adana Valisi Abdurrahman.
49 — Sabık Şarki Karahisar Mebusu Ömer Fevzi. 50 - Mülâzım Adi] (İşkenceci Teğmen). 51 — Mülâzım Refik.
52 — Sabık Kırkağaç Kaymakamı Şerit.
53 - Sabık Çanakkale Mutasarrıfı Mahmut Mahir. 54 - Sabık İstanbul Merkez Kumandanı Emin. 55 — Sabık Kilis Kaymakamı Sadullab Sami. 56 — Sabık Dahiliye Nâzın Osman Nuri. 57 — Çerkez Ethem.
58 — Reşit (Ethem’in kardeşi) 59 - Tevfik ( » » ) 60 — Eşref (Kuşçubaşı)
61 — Hacı Sami (Eşref’in kardeşi) 62 — Küçük Ethem (İzmirli yüzbaşı) 63 — Dilzceli Sami.
64 — Halil İbrahim (Burhaniyeli) 65 — Demirkapılı Hacı Ahmet.
66 — Osman (Hendekli ■ Sümbül köylü) 67 — Sabık İzmit Mutasarrıfı İbrahim Hakkı. 68 — Sait
69 — Tahir (Berzek) 70 — Adapazarlı Şirin.
71 — Söke Tekeli köyünden Koca Omeroğlu Hüseyin. 72 — Adapazan Doğu Sinan köyünden Kâmil.
73 — Ali (Maan) 74 — Kâmil Ahmet
75 — Kirmastı Karaorman köyünden Harun Reşit 76 — Eskişehirli Sefer Hoca
77 — BigalI İsa 78 — Adapazarlı Kâzım 79 — Gönenli Yâkup (Lampat) 80 — Hafız Sait.
81 — Binbaşı Ahmet 82 - Dava Vekili Sait 83 — Şamlı Ahmet Nuri
84 — Sabık İstanbul Polis Müdürü Gâvur Tahsin. 85 — » » » Vekili Kemai
86 — » » » 1 . Şube Md. Şerit 87 — » » Başmemur Hafız Sait 88 — Emniyet Umun) Müdür Vekili Kemal 89 — Arnavutköy Merkez Memuru Hacı Kemal 90 — Başmemur Nâmık
91 — Şişli Komiseri Nedim. 92 — Edirne Polis Müdürü Fuat.
93 — Adana Polis Müdürü Yusuf (Poliçenli) 94 — Unkapam Merkez Memuru Cemil 95 — Büyükdere Merkez Memuru Mazlum 96 — Beyoğlu İkinci Komseri Fuat 97 — Sait Molla (İstanbul Gazetesi sahibi) 98 — Mevlânazade Rıfat (Serbest gazetesi sahibi) 99 — Hafız İsmail (İzmir, Müsavat gazetesi sahibi)
100 — Refik Halit (Aydede gzt. sahibi ve Posta Telgraf U. Md.) 101 — Bahriyeli Ali Sami (Bandırma Adalet gazetesi sanibi) 102 — Mustafa (Edirne • Tanin ve Selânik ■ Hakikat gazeteleri
sahibi)
103 — Ferit (Köylü gazetesi Başyazarı)
104 — Cevat Rifat (Ulunay Alemdar gazetesi sahibi) 105 — Pehlivan Kadri (Alemdar gazetesinden)
106 — Fânizade Ali İlmi (Adana Ferda gazetesi sahibi) 107 — Ömer Fevzi (Balıkesir ■ İrşat gazetesi sahibi) 108 — Sadık (Halepte Doğruyol gazetesi sahibi) 109 — İzmirli Rifat (Köylü gazetesi sahibi) 110 — Tarsuslu Kâmilpaşazade Selâmi 111 — » » Kemal 112 — Kürt Hakkı (Süleymaniyeli)
113 — İbrahim Sabri (Mustafa Sabri Hocanın oğlu) 114 — Bursah Cemil
115 — Çerkez Ragıp (Ingiliz Casusu) 116 — Haçinli Kazak Haşan (Fransız subayı) 115 — Çerkez Davut (Eşkiya)
118 — Binbaşı Çerkez Bekir 119 — BursalI Necip
120 — Umuru İslâmiye Müfettişi İzmirli Ahmet Hulusi 121 — Madan oğlu Mustafa (Uşaklı)
122 — Yusuf Oğlu Remzi 123 — Hacı Kasım oğlu Ziihtü 124 — Osman oğlu Şakir 125 — Koç Ali.
126 — Gönenli Mehmet oğlu Aziz 127 — Gönenli Ahmet oğlu Osman 128 — Gönenli Hüseyin oğlu Kara Kâzım 129 — Gönenli Arap Mahmut
130 — Gönenli Gardiyan Yusuf 131 — Gönenli Ömer oğlu Eyüp 132 — Gönenli Şerif oğlu İbrahim 133 — Gönenli İbrahim Çavuş
134 — Gönenli Topal Ömer oğlu İsmail 135 — Susurluklıı Molla Süleyman oğlu izzet. 136 — ManyaslI Kurt oğlu İsmail
137 — Kütahya'nın Keçeler köyünden Hacıbey oğlu Canpolat 138 — Yusuf oğlu Ishak
139 - Ali Bey oğlu Sabit
140 - Gönen’in Balcı köyünden Dell Haşan oğlu Salim 141 - Gönen’in Çerkez mahallesinden Mehmet oğlu Osman. 142 - Manyas'tan Kadir oğlu Kâmil
143 - Gönen’den Hüseyin oğlu Galip
144 - Keçeler köyünden Abdullah oğlu Deli Kasım
145 — Gönen’in Çerkez mahallesinden Haşan Onbaşı oğlu Kemal
146 _ Kızıklar köyünden Pallaço oğlu Kemai 147 - Keçeler köyünden Tuğ oğlu Mehmet ağa.
148 - Manvns ın Hsıcı Vakiin köyünden Çerkez Sait oğlu Salih 149 — Yakup köyünden İsmail
150 — Manyasın Dcğımıenboğazı köyünden Kadir oğlu Kâ zım Efe,
- S O N —
T ah a Toros Arşivi
