9
1
...
.
_
_
.
.
. . .
.
(TARİHTEN SAHİFELER j
* T * * * * ^ * * * * ^ ^ * * ı ^ * * * * ı ^ 0 + ii i* 0 * â * * * * * * m '* * * im 0 * * + a *m w (,nm 0*a* ' *ğ 0 + 0 m j& w m a0 *m r* * 0 « ■ « *Ondokuzuntu asırdaki
genç sadrazamlar
Yazan: Halûk Y, Şehsüvaroğîu
OsmanlI tarihinde gene, ihti
yar her yaşta sadrâzam iş ba
şına gelmiş, bunlardan büyük
muvaffakiyetler gösterenler, ya-
hud İmparatorluğu siyasî ve i-
darî müşkülâta uğratanlar gö rülmüştür.
İstanbul halkı zaman zaman (siııııi piri) den atının eğerine ' yapışan sadrâzam ların, yahud o- tuz, kırk yaşının zindeliği ile at oynatan gene veziriazam ların sadaret alaylarını seyretm işti (Akıl yaşta değil, baştadır) di yen eski devirlerde bu "makam için sinnin ehem m iyeti yoktu.
K anunînin m eşhur veziri Mak bul İbrahim Paşa sadarete y ir mi dokuz y aşında getirilmiş, K öprülü Mehmed Paşa hasta d i şeğinde Padişaha (M akam -ı sa darete nasb için ortada oğlum Ahmed kullarına faik bir kim3e yi görem iyorum .) diyerek yirm i altı yaşındaki Fazıl Ahm ed P a şayı tavsiye etmişti.
Yirmi altı yaşındaki gene ve zir, ih tiy ar babasının m akam ını salâhiyetle doldurm uş ve on beş senelik sadaretinde büyük icra atı görülm üştü.
19 uncu asırda devlet idaresin de esaslı ıslahat yapılm ası lüzu mu sadaret m akam ına daha zi yade gene vezirlerin getirtilm e sin! icab ettirdi. II. Mahmud, S ır bistan m eselesinin bir çok iç gailelerin başgösterdiği yıllarda sadarete otuz beş yaşındaki Meh
nasıl anlaştığına ve nazilorle k o m ü n istler arasın d a k u ru la n işb ir liğine d a ir de b ir çok ifşaatta b u lun u y o rd u . /
M adam L itvinov, b ir bom ba gibi patlayacak olan bu bin sayfalık h a tıra la rın ı N evv-Y ork’tak i b ü y ü k k ita b ev lerin d en b irin e teslim etli. F a k a t b u n u n d erh al patlam am ası kendisinin ve kocasının lehineydi. O nun için, bom banın «saatli»„cin sinden olm asını tercih etti ve za m anını da şu şekilde kam ulaştırdı: H a tıra la r ancak ve ancak k e n d i si veya kocası ö ld ü k te n sonra n e ş redilecekti. A nlaşm a im zalandı. M adam L itvinov m u k av elen in bir nüshasını cebine koydu ve k o ca- sile berab er, b ü y ü k b ir em niyet içinde, R usyaya döndü.
İşte, b u h a tıra la r o n ların Mos- kovadoki h a y a tla rım e m n iy et aPı» jıa alan yegâne tılsım dır. Bu şe ra it altın d a Staliri, L itvinov’u o r tad an Ç aldırm ak değil, bilâkis m ü m kün olduğu k a d a r u zu n y a şa t m ak a rzu su n d ad ır. Ç ü n k ü Litvinov öldüğü gün, k arısın ın h a tıra la rı d erh al neşredilecek ve d ü n y a S ta- lin’e d air d aha b ir çok şeyler öğ ren ecek tir.
B u gün L itv in o v ’la r pek ra h a t ve m ü reffeh b ir h a y a t sü rü y o r sayı lam azlar. S ovyet k a n u n la rın a göre te k a ü d le ıe v erilen u fak tefek bazı h a k la rd a n istifade etm ek ted irler. B u h a y a t p ek tah am m ü l ed ilir b ir şey olm am akla b erab er, hiç olfnaz- sa y a rın la r ın d ın em in d irler. N e w - Y o rk ’ta k i «saatli bomba» onların ecellerile ölm esini tem in etm ek te ve S ta lin ’in «temizleme» h a re k e tine, b ir defalık m âni olm aktadır.
(E x tra ’dan)
38 yaşında Sadrazam olan Ali Paşa med Emin R auf Paşayı tayin e t
mişti.
182(5 da Y eniçerilerin ayaklan dığı tarih te de sadaret m akam ın da elli üç yaşındaki Selim M eh- ıııed Paşa b u lu n d u rd u .
Abdülmecid, babasının yerine geçtiği vakit Osmarnı devleti d a hilî ve, haricî büyük tehlikeler içindeydi. Mısır Kuvvetleri Ni- zibde ordularım ızı bozmuş, K ap- tanderya Ahmed Fevzi Paşa do nanm ayı İskenderiyeye götürüp Mehmed Ali Paşaya teslim e t mişti. Böyle bir anda Koca H üs- rev Paşa (hırsı pirisi) ile sada reti âdeta cebirle ele geçirmiş, fakat devleti düştüğü teh lik eler den k urtaracak kabiliyet ve di rayeti gösterememişti.
Gene hüküm dar Abdülmecide devleti gailelerden kurtaracak Reşid Paşa isimli gene bir vezi rinin bulunduğu haber verilm iş ve padişah Londra Elçisi Reşid Paşayı îstanbüla çağırmıştı.
Reşid Paşa, II. M ahmud d ev rindeki siyasî m eselelerin içinde yetişmiş, sulh anlaşm alarının, M ısır1 görüşm elerinin m üzakere lerine iştirak etmiş, nihayet garb devletleri nezdinde Osmanlı İm paratorluğunu m uvaffakiyetle temsil eylemişti.
Reşid Paşa otuz beş yaşınday ken Paris Sefiri tayin edildi. Otuz yedi yaşındayken vezir rütbesıle H ariciye N azırlığına ge tirildi. İstanbula dönüşü «skiye bağlı olanları hoşnud etmemiş ve onların tahm in ettikleri gibi Reşid Paşa, Padişahı ikna ede rek Tanzim at ferm anını ilâna m uvaffak olmuştu.
Reşid Paşa, 1845 yılında ilk defa sadaret m akam ına geçer ken henüz k ırk dört yaşında bu
lunuyordu. Tanzim at ferm anının gerektirdiği büyük işleri geniş ihatası, zekâsı ve enerjisile m u vaffakiyetle başardı. A ynı za m anda da eserinin devam ını te m in edecek gene u n su rlar ye tiştirm eyi de ihm al etmedi.
B unların başında gelen  li Paşa, Reşid P aşanın yerine ve henüz gene yaşta sadaret m aka m ına getirildi. Âli Paşaya 1852 de kendisini yetiştiren Reşid P a şanın yerine sadaret m akam ı tek lif olunduğu vakit kendisi he nüz otuz sekiz yaşında b u lu n u - yördu. Reşid Paşa gibi k u d retli ve nüfuzlu bir zatın yerine geç menin güçlüğünü düşünerek P a dişaha yaşının henüz k ırka gel m ediğinden bahisle itizarda bu lundu. F ak at Abdülm ecid (İn şallah bu m akam da sakal ağar tınız) diyerek Paşanın itizarını kabul etmedi.
Âli Paşa, Babıâlide yapılan sa d aret m erasim inden sonra doğ ruca Reşid Paşanın yalısına gitti. Paşa, talebesini yalının kapısın dan karşıladı. Âli Paşa da o dev rin m uaşeret usulü iktizasınca Reşid Paşanın eteğini öpmeğe davrandı.
F ak at ne de olsa a rtık Reşid Paşa ile Âli Paşa arasında bir iğbirar başgöstermiş, bilhassa a - radaki bazı ta raftarlar, m ünafık la r böyle bir havanın y aratılm a sında pek gayret sarfetm işlerdi. Yirmi iki seneye yakın salta n a tta kalan Abdülmecid zam a nında sadaret m evkiinde yirm i iki defa değişiklik yapılm ış ve b u m akam a on bir zat getiril mişti.
Âli Paşa kısa b ir m üddet son ra yerini Padişahın' gene dam a dı M ehmed Ali Paşaya te rk e t- miş ve bu m akam da uzun m üd det kalrrîasına im kân olm ıyan f M ehmed Ali Paşa da yerini aynı yıl içinde 60 yaşındaki M ustafa Nailî Paşaya bırakm ıştı.
A bdülm ecidin en yaşlı sad râ zamı bulunan M ustafa Nailî P a şadan sonra K ıbrıslı M ehmed E - m in Paşa kırk, M ütercim R üştü Paşa k ırk sekiz yaşlarında sa dareti ihraz ettiler.
1861 de tahta çıkan Abdülâziz devrinin m ühim sim alarından Keçecizade Fuad Paşa k ırk altı, M ithat Paş£ elli yaşlarında sa d arete getirilm işlerdi. Bıı devir de sadarete gelenler arasında Yusuf K âm il Paşa elli dört, Mah m ud Nedim Paşa elli üç, A hm ed Esad P aşa ve Şirvanîzade R üştü P aşa da k ırk beşer yaşlarında bulunuyorlardı.
II. A bdülham id saltanatının ilk y ıllarında sadarete getirilen vezirlerden Etem Paşa elli do kuz, Ahmed Hamdi P aşa elli iki, . Ahmed Vefik Paşa elli beş, Meh med Sadık Paşa elli dört, Saf fet P aşa altm ış dört, A rifi Paşa elli dokuz yaşlarında idi.
II. Abdülham id, kendisine pek itim ad ettiği eski B aşkâtibi S a'd Paşayı sadarete getirdiği vakit, Paşa henüz k ırk bir. yaşında bu lunuyordu. II. A bdülham idin Said Paşadan sonra sadarete g e tirdiği vezirlerden K âm il Paşa bu m akam ı elli iki, Halil R ifat Paşa da altm ış üç yaşlarında ih raz ettiler. Altı sene sadarette kalan ve m akam da iken ölen Halil Rifat Paşanın h âtıraların ı H ünkâr daima iyi bir şekilde yâd etm iştir.
H ürriyet inkılâbından sonra sadaret m evkiinde Said ve K â mil P aşalar m üstesna olarak, gene sim alar görülmeğe başladı, Hüseyin Hilmi Paşa elli dört, İt- t hatçılarm ilk sadrâzam ı M ah mud Şevket Paşa elli altı yaşın- daydılar. Hakkı Paşa k ırk sekiz, Said Halim Paşa elli, Talât Paşa ise k ırk iki yaşında sadrâzam oldular.
İttihad ve T erakkinin gene v t idealist sadrâzam ı Talât Paşa b* m akam a geldiği vakit mahcüll ve m erd edasile dostlarına, li yakati hakkında tevazu gösteren cüm leler sarfetm işti.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
