KANADA DOMINYONU VE
EKONOMISI
ÖZET: Kanada kuzey yarım kürede yer alan bir ada-lar ülkesidir. Ülke dünyanın en büyük tatlı su rezervini ba-rındırmaktadır. Ülke topraklarının yarısı ormanlarla kaplıdır. Dış ticaretinde petrol ve orman ürünleri ihracatı belirleyici rol oynamaktadır. Kanada’nın en önemli dış ticaret politi-kaları arasında; ABD ve Meksika ile yapılan “Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması” (NAFTA) yer almaktadır. 2018 yılı verilerine göre dünyanın 10. büyük ekonomisidir. Yine aynı yıl dünyanın 9. büyük tüketim pazarını oluşturmaktadır. Ka-nada gelir seviyesi bakımından oldukça yüksek olup, geliş-miş pazara sahiptir. Halkın zevk ve tercihleri gelir düzeyi ile doğru orantı göstermektedir.
Bu çalışmada Kanada hakkında genel bilgilere yer verilmiş olup, ekonomisi incelenmiştir. Çalışma neticesin-de Kanada’nın sosyal ve ekonomik refaha ulaştığı bulgusu elde edilmiştir.
ANAHTAR KELİMELER: Kanada Dominyonu, Kuzey Amerika, Orman Ürünleri
ABSTRACT: Canada is a country of islands located in the northern hemisphere. The country holds the world’s lar-gest freshwater reserve. Half of the country’s territory is covered with forests. Exports of oil and forest products play a decisive role in foreign trade. Canada’s most im-portant foreign trade policies include the “North Ameri-can Free Trade Agreement” (NAFTA) with the United Sta-tes and Mexico. 10 in the world, according to 2018 data. great economy. Again in the same year, he finished 9th in the world. it constitutes the major consumption mar-ket. Canada is quite high in terms of income level and has a developed market. The tastes and preferences of the public are accurately proportional to the level of income.
In this study, general information about Ca-nada was included and its economy was exami-ned. As a result of the study, it was found that Ca-nada has achieved social and economic prosperity.
KEYWORDS: Canadian Dominion, North America, Forest Products
1. Kanada Hakkında Genel Bilgiler
Kanada veya resmi adıyla Ka-nada Dominyonu olarak bilinen ülke-nin yüzölçümü 9 milyon 985 bin km² ile dünyanın ikinci büyük ülkesidir. Bu alan ile dünyanın % 7’sini Amerika kıtasının ise yaklaşık olarak % 41’ini oluşturmaktadır. Coğrafi olarak Ku-zey Amerika kıtasının en kuKu-zeyinde yer almakta olup, büyük kısmını kap-lamaktadır. Tek kara sınırı olan ABD güneyden ve kuzeybatıdan (Alaska) kara sınırlarını belirlemektedir. Kana-da – ABD sınırı 8,892 km ile dünyanın en uzun ülke sınırını oluşturmaktadır. Doğusunda Atlas Okyanusu, batısında Pasifik Okyanus ve kuzeyinde ise Ark-tik Okyanusu (deniz olarak da kabul edilmektedir) yer almaktadır. Toplam kara ve kıyı uzunluğu 202 bin km’yi bulmaktadır. Ülkenin toplam alanının sadece % 7’lik kısmında tarım yapıl-maktadır. Ormanlık alanların kapladığı alan ise % 46’yı bulmaktadır. Ülkenin en yüksek noktasını ise 5959 metre ile Logan dağı oluşturmaktadır.
Kanada kuzey yarım kürede yer alan bir adalar ülkesidir. Tam ola-rak sayısı bilinmese de ülkede yakla-şık 30 binden fazla irili ufaklı adaların
bulunduğundan söz edilmektedir. Ülke dünyanın en büyük tatlı su rezervini barındıran takımadalara sa-hiptir. 250 adada yerleşim yerleri var iken, 1016 adanın kayıtları bulunmak-tadır. Ülkenin doğudan batıya uzaklığı ise 7000 km’yi aşmaktadır.
Kanada’nın yönetim biçimi anayasal monarşi tipidir. Başkenti Ot-tava (1,4 milyon nüfuslu) olup, ülke 10 eyalet ve 5 bölgeden yönetilmekte-dir. Bölgeler; Atlas Okyanusu, Kanada Bozkırları, Merkez Kanada, Kuzey ve Batı sahilleridir. Her bölge farklı kültür ve nüfusa sahiptir.
2019 yılı verilerine göre Kana-da’nın nüfusu 38 milyona yaklaşmıştır. Nüfusun büyük kısmı (% 80) ABD sınırı yakınındaki yerleşim merkezlerinde yaşamaktadır. Kanada’nın en önemli şehirleri arasında; Toronto – Ontario (4,4 milyon nüfus); Motreal – Quebec (3,4 milyon nüfus), ve Vancouver – Bri-tish Columbia (1,9 milyon nüfus) yer almaktadır.
Kanada’nın coğrafi yapısın-dan kaynaklı nüfus oldukça dağınıktır. Nüfus yoğunluğu açısından dünyada kilometre kareye en az düşen kişi sa-yısı olan ülkelerden biridir. Yine aksine ülke dünyada kentleşme oranının en yüksek olduğu ülkelerden biridir.
Ülke-nin orta ve kuzey kısımlarında yerleşim yerleri oldukça seyrek durumdadır.
Kanada’da Fransızca konuşan nüfusa oldukça fazla rastlanmaktadır. Yaklaşık 6,6 milyon Kanadalının ana dili Fransızcadır. Fransızların büyük çoğunluğu Quebec eyaletinde yaşa-maktadır. Fransızcanın etkin kullanıl-masıyla birlikte ülkede, Fransızca ve İngilizce resmi dil olarak kullanılmak-tadır. Kullanılan resmi dil eyalet ve bölgeye göre değişmektedir. Mesela; Quebec eyaletinde resmi dil Fransızca iken başka bir bölgede İngilizce kulla-nılmaktadır1.
Kanada’da sosyal yapı daha çok resmiyetten uzak, millet, ırk ve sı-nıf ayrımı yapılmamaktadır. Yetkili ve yöneticiler daha saygılı, insanlar kendi arasında kibar ve mütevazidir. Altlar ve üstler birbirlerine isim olarak bile hi-tap etmektedirler. Günlük yaşantıdaki insani ilişkiler güvenilir ve ciddi olarak devam etmektedir. Bundan dolayı da Kanada demokrasinin ve özgürlükle-rin yaşandığı ülke olarak kabul edil-mektedir.
Kanada’nın iklimi genel olarak soğuk olduğu kabul edilse de, soğuk günler kadar sıcak günlerde
maktadır. Atlas ve Pasifik okyanusla-rının sıcak etkisi iç bölgelere kadar sıcak havanın girmesine olanak sağ-lamaktadır. Kanada’da, ADB sınırına yakın bölgelerde yılın 4 mevsimi ya-şanmaktadır. Kuzey bölgelerdeki ada ve adacıklarda soğuk iklim etkisini göstermektedir. Kış günlerinde eksi 25 dereceye kadar inen sıcaklık, yaz aylarında artı 35 dereceye kadar yük-selmektedir. Yaz ayları genellikle sıcak ve güneşli geçerken, kış ayları karlı ve soğuk geçmektedir. Yıl içindeki iklimin değişim göstermesi bitki örtüsü üze-rinde büyük etki yaparken, farklı
tabi-at manzaraları oluşmaktadır2.
Kanada’nın tarihi 10 bin yıl ön-cesine dayanmaktadır. İlk sakinlerinin yerli halklar olduğu bilinmektedir. Av-rupalı Vikingler tarafından ilk ziyaret M. S. 1000 yıllarında gerçekleşmiş ve kısa sürede Newfoundland bölgesine yerleşmişlerdir. 16. ve 17. yüzyıllarda kalıcı ziyaretler Fransızların Kanada’ya yerleşmesine neden olmuştur.
1763 yılında “Yedi Yıl Savaşla-rı’ndan” sonra Fransızlar, Kuzey Ameri-ka kolonisi olan Yeni Fransa’yı İngilizle-re bırakmıştır. Amerika’nın bağımsızlık deklaresinden sonra İngilizlere sadık olanlar bu günkü Kanada topraklarına yerleşmişlerdir. Zaman ilerledikçe bir takım anayasa ve tüzüklerin
kabulüy-le günümüz Kanada’sı kurulmuştur3. 1
Temmuz 1867 tarihinde Birleşik kral-lıktan Federal yapı olarak bağımsızlı-ğını kazanmıştır. İngiltere Kraliçesine bağlı olmak kaydıyla anayasal monarşi yönetim sistemini kabul etmiştir.
2. Kanada’nın Ekonomik Yapısı
Kanada G – 7 ve G – 20 gibi önemli ekonomik kuruluşlara üyeliği bulunan ülkedir. 2018 yılı verilerine göre dünyanın 10. büyük ekonomi-sidir. Yine aynı yıl dünyanın 9. büyük tüketim pazarını oluşturmaktadır. IMF 2018 yılı verilerine göre GSYH’si 1,85 trilyon ABD Dolarını aşmıştır. Kişi
2 tr.wikipedia.org › wiki › Kanada_coğrafyası 3 Vikipedi, özgür ansiklopedi
başına düşen 49.775 ABD Doları ile dünyanın refah düzeyi en yüksek ülkelerinden biridir. Yine 2018 yılı veri-lerine göre enflasyon oranı % 2,1 iken, işsizlik oranı ise % 6,3 olarak gerçek-leşmiştir. Kanada’nın makroekonomik göstergeleri incelendiğinde dünyanın en zengin ülkelerinden biri olduğu karşımıza çıkmaktadır. Kanada ekono-misi sanayileşmiş diğer ekonomiler-den farklı olarak, ihracatındaki petrol ve orman ürünlerinin ön plana çıktığı görülmektedir.
Dış ticaretinde doğal zengin-lik kaynaklarından olan petrol ve ke-reste ihracatı belirleyici kalemler ara-sında yer almaktadır. En önemli dış ticaret partnerlerini ABD, Çin ve Mek-sika oluşturmaktadır. Son zamanlarda madencilik, imalat sanayii ve hizmet sektörlerindeki hızlı büyüme Kanada ekonomisinin lokomotifi görevini üst-lenmektedir. Yer altı kaynakları bakı-mından oldukça zengin olan Kanada çinko ve uranyum üretiminde
dünya-da lider durumdünya-dadır4.
4 www.mfa.gov.tr › kanada-ekonomisi.tr.mfa
Kanada’da tarım – hayvancılık, orman ürünleri, balıkçılık ve madenci-lik sektörleri oldukça gelişmiş durum-dadır. Son zamanlarda petrol ve or-man ürünleri ön plana çıkmıştır. Yine ülke enerji ve kaynakları ihracatçısı konumuna gelmiştir. Keşfedilmiş ve tahmini verilere dayanan doğalgaz ve petrol rezervleri bakımından dünya-da üst sıralardünya-da yer almaktadır. Tarım ürünleri ihracatı açısından, dünyanın belli başlı kanola ve buğday tedarikçisi durumundadır.
Kanada’da doğal yer altı ve üstü kaynaklar ekonominin ilerlemesinde kilit rol oynamaktadır. Ülkede hizmet sektörü de oldukça gelişmiştir. Top-lam ekonomik faaliyetlerin yaklaşık % 70’i ve toplam işgücü istihdamının ise % 75’i hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. Hizmet sektörünün ge-lişmesi ülke ekonomisinin çeşitlenme-sinde büyük rol oynamıştır. Alberta ve British Columbia eyaletlerindeki doğal yer altı ve üstü kaynaklar ülke ekono-misine ve ticaretine büyük katkılar sağlamaktadır (Kanada Ülke Raporu, 2018: 4).
Kanada’nın en önemli dış tica-ret politikaları arasında; ABD ve Mek-sika ile yapılan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşmasıdır (NAFTA). 1988 yı-lında ABD ile Kanada arsında imzalan ikili ticaret anlaşmasıyla; ticarette tari-felerin kaldırılması, tarife dışı engelle-rin azaltılması ve hizmet ticaretinin öz-gürleşmesini kapsamaktadır. ABD’nin Meksika ile de aynı anlaşmalara imza atması, dolaylı olarak 3 ülkenin ticari birlik oluşturmasının önünü açmış ve
NAFTA’nın kurulmasını gerçekleştir-miştir5.
1998 yılında serbest ticaret an-laşması kapsamında ABD ile Kanada arasında tarifeler tamamen kaldırıl-mıştır. 2008 yılında ise Kanada ile Mek-sika arasında tarifeler kaldırılmıştır. Kanada’ya has bazı nebati ve hayvani canlılar ve mallar istisna tutularak bu kapsam dışında tutulmuştur. İstisna
5 www.turkishtimedergi.com › sponsorlu › qnb-finansbank
tutulanlar arasında Kanada menşeli süt ürünleri, bazı kümes hayvanları, yumurta, şeker ve bazı tarım ürünleri bulunmaktadır (Kanada Ülke Raporu, 2018: 12).
1 Ocak 1994 tarihinde NAFTA’nın kanun ve anlaşma-larının yürürlüğe girmesiyle dış ticarette Meksika ve ABD’nin itibarı yükselmiştir. 2010 yılı verilerine göre Kanada yaklaşık olarak ihracatının % 75’ini, ithalatının ise % 50’sini ADB ile gerçekleştirmiştir. Dolaysıyla ABD ekonomisine doğrudan bağımlı hale gelmiştir. En önemli dış ticaret partnerlerinden 2 tanesi NAFTA üyesi ülkelerdir. Çin ise toplam dış ticarette 2. sırada yer almaktadır.
2008 yılında ABD’de mali sek-törde başlayıp etkisi tüm dünyada ya-şanan küresel kriz Kanada ekonomisi-ni belirli ölçüde etkilemiştir. İç piyasayı canlandırma eğilimine giren hükümet ekonomik paket üzerinde yoğunlaşa-rak küresel ekonomik krizi kısa sürede atlatmayı başarmıştır.
Kanada’nın ana hatlarıyla ihra-cat kalemlerini steyşın vagonlar, yarış arabaları, otomobil, petrol ve türevleri, işlenmemiş ham altın, kara taşıtları için aksam ve parçalar, petrol yağları ve mi-nerallerden elde edilen yağlar oluştur-maktadır. Ülkenin genel olarak ithalat kalemlerini ise, makine ve ekipmanlar, motorlu kara taşıtları ve yedek parça-ları, kimyasallar, ham petrol ve daya-nıklı tüketim malları oluşturmaktadır.
3. Kanada – Türkiye Ticari İlişkiler
İki ülke arasındaki ticaret hac-mi sürekli olarak artış göstermektedir. 2018 yılı T. C. Ticaret Bakanlığının açık-ladığı verilere göre iki ülke arasındaki toplam ticaret hacmi 3 milyar 253 mil-yon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Kanada’ya toplam ihracatı 1.272 milyar dolar iken, Kanada’dan yapılan toplam ithalat ise 1.981 milyar doları bulmaktadır. Dış ticaret dengesi ise eksi 709 milyon dolar ile Türkiye’nin aleyhine gerçekleşmiştir.
Türkiye’nin Kanada’ya ihraç kalemleri arasında; Demir, alaşımsız çelikten yapılmış çubuklar, binek oto-mobilleri, gıda maddeleri ve diğer sert kabuklu meyveler (fındık, Antep fıs-tığı) yer almaktadır. Türkiye’nin Kana-da’dan ithal ettiği ürünler arasında ise, işlenmemiş altın, kuru gıdalar, demir cevheri ve tıbbi ilaçlar yer almaktadır6.
4. Sonuç ve Değerlendirme
Kanada, dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer almaktadır. Ekonomik huzurun, refahın ve istikra-rın olduğu bir ülkedir.
Kanada gelir seviyesi bakımın-dan oldukça yüksek, Pazar olarak da gelişmiş bir pazara sahiptir. Halkın zevk ve tercihleri gelir düzeyi ile doğru orantı göstermektedir. Fakat uzak Pa-zar olması gelişmiş ülkeler ve Türkiye için dezavantaj oluşturmaktadır.
Kanada T. C. Ticaret Bakanlığı tarafından öncelikli 32 ülkeden biri
6 T. C. Ticaret Bakanlığı
olarak kabul edilmektedir. Türkiye için potansiyel bir Pazar oluşturmaktadır. Özellikle yaş meyve ve sebzeler (incir, turunçgiller, üzüm, kayısı ve kiraz), kuru yemiş, helal gıdalar, zeytin ve zeytinyağı ön plana çıkmaktadır. Türkiye, Kanada pazarını en iyi şekilde değerlendirebilir.
Kaynakça
1. atlasedu.com › blog › kanada-hak-kinda 2. www.mfa.gov.tr › kanada-ekono-misi.tr.mfa 3. www.turkishtimedergi.com › sponsorlu › qnb-finansbank 4. T. C. Ticaret Bakanlığı 5. T.C. Dış İşleri Bakanlığı 6. Trademap – www.trademap.org 7. CIA World Factbook- https://www.
cia.gov/
8. tr.wikipedia.org › wiki › Kanada_ coğrafyası
9. Vikipedi, özgür ansiklopedi
10. UİB, Kanada Ülke Raporu, Kasım, 2017
11. KFA Fuarcılık, Kanada Ülke Raporu, Ocak, 2018
