İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İSTANBUL’DAKİ YAYA YOLU DÜZENLEMELERİNİN BİTKİSEL TASARIM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Peyzaj Mimarı Funda KAVİ
Anabilim Dalı : ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA Programı : PEYZAJ PLANLAMA
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
ĠSTANBUL’DAKĠ YAYA YOLU DÜZENLEMELERĠNĠN BĠTKĠSEL TASARIM AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Peyzaj Mimarı Funda KAVĠ
502991154
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 5 Mayıs 2003 Tezin Savunulduğu Tarih : 26 Mayıs 2003
Tez DanıĢmanı : Prof. Dr. Ahmet Cengiz YILDIZCI Diğer Jüri Üyeleri Yrd.Doç.Dr. Funda YĠRMĠBEġOĞLU Doç.Dr. Hakan ALTINÇEKĠÇ (Ġ.Ü.)
ÖNSÖZ
Beni bu konuya yönelten ve çalıĢmalarım süresince değerli görüĢ ve eleĢtirileriyle bu çalıĢmanın ortaya çıkmasını sağlayan Sayın Prof.Dr. Ahmet Cengiz YILDIZCI’ya teĢekkürü borç bilirim. Ayrıca, baĢta anket formlarının hazırlanması sırasında, değerli yorumları ile katkıda bulunan Sayın Prof.Dr. Gülden ERKUT olmak üzere, yüksek lisans öğrenimim boyunca emeği geçen Ġ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi ġehir ve Bölge Planlama Bölümü’ndeki tüm hocalarıma teĢekkür ederim.
Öncelikle, çalıĢmam sırasında gösterdikleri sonsuz sabır, özveri ve destek için baĢta sevgili annem olmak üzere aileme ve maddi manevi desteğini hiçbir zaman esirgemeyen sevgili Mehtap MEMĠġ’e sonsuz teĢekkürler. Bu çalıĢmanın tamamlanmasında çok büyük katkısı olan sevgili Ebru ERBAġ’a ve en zor Ģartlarda bile yardımını esirgemeyen sevgili AraĢ.Gör. Bahar BAġER’e çok teĢekkür ederim. Ayrıca, gerek kaynak gerekse fikir anlamındaki katkılarından dolayı meslektaĢım AraĢ.Gör. Ayçim TÜRER’e, yardımlarından dolayı Hülya ÇINAR ve OkĢan TANDOĞAN’a ve isimlerini sayamadığım, bu çalıĢmanın ortaya çıkmasında katkısı olan herkese çok teĢekkür ederim.
Bana mesleğimi sevdiren Ġstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi’ndeki ve bugüne kadar emeği geçmiĢ olan tüm hocalarıma bu vesileyle Ģükranlarımı sunarım.
ĠÇĠNDEKĠLER
TABLO LĠSTESĠ ... vii
ġEKĠL LĠSTESĠ ... xi ÖZET ... xix SUMMARY ... xxi 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. AraĢtırmanın Amacı ... 1 1.2. AraĢtırmanın Kapsamı ... 3
2. KENTSEL MEKAN KAVRAMI VE KENTSEL MEKAN ELEMANI OLARAK YOLLAR ... 5
2.1. Kentsel Mekan Kavramı ... 5
2.2. Kentsel Mekan Elemanı Olarak Yollar ... 11
2.2.1. Araç Yolları ...14
2.2.2. Yaya Yolları ... 14
2.2.2.1. Yaya Yollarının Tarihsel GeliĢimi ...17
2.2.2.2. YayalaĢtırılmıĢ Alanlara Gereksinim Nedenleri ve YayalaĢtırmanın Yararları ... 20
2.2.2.3. YayalaĢtırma Uygulamalarının BaĢlangıcı ve GeliĢimi ... 28
3. YAYA YOLU TASARIM ĠLKELERĠ VE TASARIM ELEMANLARI ... 33
3.1. Yaya Yolu Tasarım Ġlkeleri ... 33
3.2. Yaya Yolu Tasarım Elemanları ... 45
3.2.1. Yapay Elemanlar ... 45
3.2.2. Doğal Elemanlar ... 48
3.2.2.1. Bitkiler ... 49
4. YAYA YOLLARINDA BĠTKĠLERĠN KULLANIMI VE BĠTKĠSEL
TASARIM ĠLKELERĠ ... 64
4.1. Yaya Yollarında Bitkilerin Kullanımı ... 64
4.1.1. Yaya Yollarında Bitkilerin Görsel (Estetik) Kullanımı ... 65
4.1.2. Yaya Yollarında Bitkilerin ĠĢlevsel Kullanımı ... 69
4.2. Yaya Yolu Bitkisel Tasarım Ġlkeleri ... 76
4.2.1. Kent Ekosisteminin Özellikleri ve Bitkilerin Maruz Kaldığı KoĢullar ... 78
4.2.2. Kentlerde Yaya Yolu Bitkilendirmesine ĠliĢkin Temel Ġlkeler ... 83
4.2.2.1. Yaya Yolu Bitkilendirmesinde Bitki Türü Seçimi ... 90
4.2.2.2. Yaya Yolu Bitkilendirmesinde Dikim Tekniği ... 96
4.2.2.3. Yaya Yolu Bitkilendirmesinde Bakım Tedbirleri ... 97
5. DÜNYADAKĠ ÖNEMLĠ YAYA YOLU DÜZENLEMELERĠNDEN ÖRNEKLER ... 102
5.1. ġanzelize Bulvarı (Avenue des Champs Elysées) (Paris-Fransa) ... 102
5.2. Rambla Bulvarı (La Rambla) (Barselona-Ġspanya) ... 105
5.3. Üçüncü Cadde Yaya Gezinti Yolu (Third Street Promenade) (Kaliforniya-A.B.D.) ... 109
5.4. Örnek Düzenlemelerin Bitkisel Tasarım Açısından Değerlendirilmesi 113 6. ĠSTANBUL’DAKĠ YAYA YOLU DÜZENLEMELERĠNĠN BĠTKĠSEL TASARIM AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 115
6.1. Bahariye Caddesi ... 115
6.1.1. Bahariye Caddesi’nin Konumu ve Genel Özellikleri ... 115
6.1.2. Bahariye Caddesi’nin Bitkisel Tasarım Ġlkelerine Göre Değerlendirilmesi ... 118
6.2. Ġstiklal Caddesi ... 126
6.2.1. Ġstiklal Caddesi’nin Konumu ve Genel Özellikleri ... 126
6.2.2. Ġstiklal Caddesi’nin Bitkisel Tasarım Ġlkelerine Göre Değerlendirilmesi ... 131
6.3. Nuruosmaniye Caddesi ... 136
6.3.1. Nuruosmaniye Caddesi’nin Konumu ve Genel Özellikleri ... 136
6.3.2. Nuruosmaniye Caddesi’nin Bitkisel Tasarım Ġlkelerine Göre Değerlendirilmesi ... 138
7. ALAN ARAġTIRMASI ... 143
7.1. AraĢtırmanın Yöntemi ... 143
7.2. Bahariye Caddesi’nde Yapılan Alan AraĢtırmasının Bulguları ... 144
7.2.1. Kullanıcıların Sosyoekonomik Yapısına ĠliĢkin Bulgular ... 144
7.2.2. Kullanıcıların Caddeyi Kullanımlarına ĠliĢkin Bulgular ... 147
7.2.3. Kullanıcıların Memnuniyeti ve Değerlendirmelerine ĠliĢkin Bulgular .... 154
7.2.4. Çapraz Tablolardan Elde Edilen Sonuçlar ... 163
7.2.4.1. Gelir ile Kullanma Amacı Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 163
7.2.4.2. Cinsiyet ile ĠĢlevsel ve Görsel Kullanımların Yeterliliği Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ...164
7.2.4.3. Cinsiyet ile Bitkisel Tasarımda Ġstenen DeğiĢiklik Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 166
7.2.4.4. YaĢ ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 167
7.2.4.5. YaĢ ile Tercih Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 169
7.2.4.6. GeliĢ Zamanı ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 170
7.2.4.7. Öğrenim ile Sıfatlara Göre Değerlendirme Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 171
7.3. Ġstiklal Caddesi’nde Yapılan Alan AraĢtırmasının Bulguları ... 174
7.3.1. Kullanıcıların Sosyoekonomik Yapısına ĠliĢkin Bulgular ... 174
7.3.2. Kullanıcıların Caddeyi Kullanımlarına ĠliĢkin Bulgular ... 177
7.3.3. Kullanıcıların Memnuniyeti ve Değerlendirmelerine ĠliĢkin Bulgular .... 183
7.3.4. Çapraz Tablolardan Elde Edilen Sonuçlar ... 193
7.3.4.1. Gelir ile Kullanma Amacı Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 193
7.3.4.2. Cinsiyet ile ĠĢlevsel ve Görsel Kullanımların Yeterliliği Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 194
7.3.4.3. Cinsiyet ile Bitkisel Tasarımda Ġstenen DeğiĢiklik Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 196
7.3.4.4. YaĢ ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 197
7.3.4.5. YaĢ ile Tercih Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 198
7.3.4.6. GeliĢ Zamanı ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 200
7.3.4.7. Öğrenim ile Sıfatlara Göre Değerlendirme Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 201
7.4. Nuruosmaniye Caddesi’nde Yapılan Alan AraĢtırmasının Bulguları .... 204
7.4.1. Kullanıcıların Sosyoekonomik Yapısına ĠliĢkin Bulgular ... 204
7.4.3. Kullanıcıların Memnuniyeti ve Değerlendirmelerine ĠliĢkin Bulgular .... 213
7.4.4. Çapraz Tablolardan Elde Edilen Sonuçlar ... 223
7.4.4.1. Gelir ile Kullanma Amacı Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 223
7.4.4.2. Cinsiyet ile ĠĢlevsel ve Görsel Kullanımların Yeterliliği Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 224
7.4.4.3. Cinsiyet ile Bitkisel Tasarımda Ġstenen DeğiĢiklik Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 226
7.4.4.4. YaĢ ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 227
7.4.4.5. YaĢ ile Tercih Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 228
7.4.4.6. GeliĢ Zamanı ile Rahatsızlık Nedeni Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 229
7.4.4.7. Öğrenim ile Sıfatlara Göre Değerlendirme Arasındaki ĠliĢkinin Saptanması ... 230
8. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME ... 234
KAYNAKLAR ... 242
EKLER ... 250
EK A – Anket Formu Örneği ... 250
EK B – 1/ 1000 Ölçekli Halihazır Haritalar ... 253
TABLO LĠSTESĠ
Sayfa No
Tablo 4.1. : Kentlerde ağaç ölümlerinin sebepleri ... 83
Tablo 7.1. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 144
Tablo 7.2. : Kullanıcıların yaĢı ... 145
Tablo 7.3. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 145
Tablo 7.4. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 146
Tablo 7.5. : Kullanıcıların gelir durumu ... 147
Tablo 7.6. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 147
Tablo 7.7. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 148
Tablo 7.8. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 149
Tablo 7.9. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 150
Tablo 7.10. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 150
Tablo 7.11. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 151
Tablo 7.12. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 152
Tablo 7.13. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 152
Tablo 7.14. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 153
Tablo 7.15. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi iĢlevsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 154
Tablo 7.16. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi görsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 156
Tablo 7.17. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 1. tercihi .. 159
Tablo 7.18. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2. tercihi .. 159
Tablo 7.19. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 160
Tablo 7.20. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 161
Tablo 7.21. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi sıfatlara göre değerlendirmeleri 162 Tablo 7.22. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amacı arasındaki iliĢki 164 Tablo 7.23. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilerin iĢlevsel ve görsel kullanımlarının yeterliliği görüĢleri arasındaki iliĢki ... 165
Tablo 7.24. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri
arasındaki iliĢki ... 166
Tablo 7.25. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktör arasındaki iliĢki ... 168
Tablo 7.26. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki .. 169
Tablo 7.27. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 170
Tablo 7.28. : Kullanıcıların öğrenimi ile değerlendirmeleri arasındaki iliĢki 172 Tablo 7.29. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 174
Tablo 7.30. : Kullanıcıların yaĢı ... 174
Tablo 7.31. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 175
Tablo 7.32. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 176
Tablo 7.33. : Kullanıcıların gelir durumu ... 176
Tablo 7.34. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 177
Tablo 7.35. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 178
Tablo 7.36. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 179
Tablo 7.37. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 179
Tablo 7.38. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 180
Tablo 7.39. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 181
Tablo 7.40. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 181
Tablo 7.41. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 182
Tablo 7.42. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 183
Tablo 7.43. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi iĢlevsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 184
Tablo 7.44. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi görsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 186
Tablo 7.45. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 1. tercihleri ... 189
Tablo 7.46. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2. tercihleri ... 189
Tablo 7.47. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 190
Tablo 7.48. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 191
Tablo 7.49. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi sıfatlara göre değerlendirmeleri ... 192 Tablo 7.50. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amacı arasındaki iliĢki 193
Tablo 7.51. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilerin iĢlevsel ve görsel
kullanımlarının yeterliliği görüĢleri arasındaki iliĢki ... 195
Tablo 7.52. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri arasındaki iliĢki ... 196
Tablo 7.53. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktör arasındaki iliĢki ... 198
Tablo 7.54. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki .. 199
Tablo 7.55. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 200
Tablo 7.56. : Kullanıcıların öğrenimi ile değerlendirmeleri arasındaki iliĢki 202 Tablo 7.57. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 204
Tablo 7.58. : Kullanıcıların yaĢı ... 205
Tablo 7.59. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 205
Tablo 7.60. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 206
Tablo 7.61. : Kullanıcıların gelir durumu ... 207
Tablo 7.62. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 207
Tablo 7.63. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 208
Tablo 7.64. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 209
Tablo 7.65. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 209
Tablo 7.66. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 210
Tablo 7.67. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 211
Tablo 7.68. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 211
Tablo 7.69. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 212
Tablo 7.70. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 213
Tablo 7.71. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi iĢlevsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 214
Tablo 7.72. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi görsel kullanımlara göre değerlendirmeleri ... 216
Tablo 7.73. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 1. tercihleri ... 219
Tablo 7.74. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2. tercihleri ... 219
Tablo 7.75. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 220
Tablo 7.76. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 221
Tablo 7.78. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amacı arasındaki iliĢki 223 Tablo 7.79. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilerin iĢlevsel ve görsel
kullanımlarının yeterliliği görüĢleri arasındaki iliĢki ... 225 Tablo 7.80. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri
arasındaki iliĢki ... 226 Tablo 7.81. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktör
arasındaki iliĢki ... 227 Tablo 7.82. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki 228 Tablo 7.83. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları
faktörler arasındaki iliĢki ... 229 Tablo 7.84. : Kullanıcıların öğrenimi ile değerlendirmeleri arasındaki iliĢki ... 231
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa No
ġekil 2.1. : Mekanı oluĢturan öğeler ... 5
ġekil 2.2. : Mekansal kapalılığın dereceleri ... 7
ġekil 2.3. : Akarsuyun akıĢı ile yaya trafiği arasındaki benzerlik ... 15
ġekil 2.4. : Victorialılar zamanından bir yaya geçidi örneği ... 19
ġekil 2.5. : YükseltilmiĢ plazalar etrafındaki yaya alanları ... 23
ġekil 2.6. : GeniĢ bir caddenin yaya kullanımına açılması ... 25
ġekil 3.1. : Göz seviyesinden algılanan mekan etkisi ... 39
ġekil 3.2. : Yaya yolu planlamasında baĢlangıç noktası ... 41
ġekil 3.3. : Yaya yolu ölçütleri ... 42
ġekil 3.4. : Sütun ve piramit formlu bitkilerin vurgu oluĢturması ... 50
ġekil 3.5. : Bitkilerin yaprak renklerine göre farklı etkileri ... 51
ġekil 3.6. : Boylarına uygun yerlere dikilmiĢ ağaçlar ... 53
ġekil 3.7. : Ağaçların oluĢturduğu koridor etkisi ... 54
ġekil 3.8. : Ağaçların belirgin öğe olma özelliği ... 54
ġekil 3.9. : Yol ağaçlarının yaya güvenliğini sağlama özelliği ... 57
ġekil 3.10. : Mekanın mevsimlere göre değiĢimi ... 57
ġekil 3.11. : Ağaçların manzarayı çerçevelemesi ... 57
ġekil 3.12. : Ağaçların görsel karmaĢayı giderme etkisi ... 58
ġekil 3.13. : Ağaçların mikroiklimi iyileĢtirme etkisi ... 58
ġekil 3.14. : Ağaçların kurduğu kırsal-kentsel peyzaj bağlantısı ... 59
ġekil 3.15. : Ağaç formları ... 60
ġekil 3.16. : Çalıların boylarına uygun yerlerde kullanımı ... 61
ġekil 3.17. : Çalıların geçiĢ elemanı olarak kullanımı ... 62
ġekil 3.18. : Çalılarla fiziksel sınırlamanın sağlanması ... 62
ġekil 3.19. : Taban elemanı olan bitkilerin geçiĢ sağlaması ... 62
ġekil 3.20. : Taban elemanı olarak bitkiler ... 63
ġekil 4.1. : Bitkilerin tamamlama iĢlevi ... 66
ġekil 4.2 : Bitkilerin görsel bütünlük sağlaması ... 67
ġekil 4.3. : Bitkilerin vurgulayıcı olarak kullanımı ... 67
ġekil 4.4. : Bitkilerin odak noktası oluĢturması ... 67
ġekil 4.5. : Bitkilerin bir heykele fon oluĢturması ... 68
ġekil 4.6 : Bitkilerle keskin çizgilerin yumuĢatılması ... 68
ġekil 4.7. : Bitkilerle manzaranın çerçevelenmesi ... 68
ġekil 4.8. : Bitkilerin dikkati bina giriĢine çekmesi ... 69
ġekil 4.9. : Bitkilerin mekan oluĢturması ... 71
ġekil 4.10. : Kapalılığın derecesine göre mekan tipleri ... 71
ġekil 4.11. : Bitkilerle mekanın alt mekanlara ayrılması ... 72
ġekil 4.12. : Mekanın mevsimlere göre değiĢmesi ... 72
ġekil 4.13. : Bitkilerle istenmeyen görünümlerin gizlenmesi ... 72
ġekil 4.14. : Bitkilerle kötü görüntülerin perdelenmesi ... 73
ġekil 4.15. : Bitkilerle mahremiyetin sağlanması ... 73
ġekil 4.16. : Bitkilerle yönlendirmenin sağlanması ... 73
ġekil 4.17. : Yol mekanında yönlendirmenin sağlanması ... 74
ġekil 4.18. : Bitkilerin rüzgar perdesi olarak kullanılması ... 74
ġekil 4.19. : Bitkilerin rüzgarın hızını kesmesi ... 74
ġekil 4.20. : GüneĢ ıĢınlarının yansımasının engellenmesi ... 75
ġekil 4.21. : Bitkilerin gürültüyü azaltması ... 75
ġekil 4.22. : Bitkilerin erozyonu önlemesi ... 75
ġekil 4.23. : Bitkilerin yaya mekanına uygun olarak yerleĢtirilmesi ... 78
ġekil 4.24. : Kentsel ortamdaki toprak nitelikleri ... 79
ġekil 4.25. : Ağacın yapısı ... 80
ġekil 4.26. : Ağacın kök ve dal sistemi ... 81
ġekil 4.27. : Kentlerde ağaçların maruz kaldığı mekanik zararlar ... 82
ġekil 4.28. : Yol ağaçlarının araç trafiği ile iliĢkisi ... 85
ġekil 4.29. : Havalandırma, sulama ve gübreleme bacaları ... 86
ġekil 4.30. : Ağacın kök bölgesinin korunması ve su-hava dolaĢımının sağlanması ... 86
ġekil 4.31. : Ağaç ızgarası örneği ... 86
ġekil 4.32. : Ağaç gövdelerinin korunması ... 87
ġekil 4.33. : Ağaç gövdesi için koruyucu örneği ... 87
ġekil 4.35. : Ġdeal kök koruma alanı ... 88
ġekil 4.36. : Ağaç taçları ... 89
ġekil 4.37. : Uygun ve uygun olmayan fidanın özellikleri ... 89
ġekil 4.38. : Kent ağaçlarında uygun dal yüksekliği ... 94
ġekil 4.39. : Büyük ve küçük boylu ağaçların mekan etkinliği bakımından karĢılaĢtırılması ... 94
ġekil 4.40. : Dikim çukurlarının bordürle yükseltilmesi ... 98
ġekil 4.41. : Gövdenin herekle desteklenmediği ve desteklendiği durum ... 99
ġekil 4.42. : Budamada doğru kesim yerinin belirlenmesi ... 100
ġekil 4.43. : Budamanın etapları ... 100
ġekil 5.1. : ġanzelize Bulvarı planı ve kesiti ... 102
ġekil 5.2. : Arc de Triomphe (Zafer Takı) ... 103
ġekil 5.3. : Ağaçların yayalarla araç yolu arasında tampon oluĢturması ... 103
ġekil 5.4. : Bulvar boyunca alle oluĢturan ağaçlar ... 104
ġekil 5.5. : ġanzelize Bulvarı’nda oturan insanlar ... 105
ġekil 5.6. : Rambla Bulvarı’nın planı ve kesitleri ... 106
ġekil 5.7. : Çınarların oluĢturduğu mekan ... 107
ġekil 5.8. : KıĢın caddenin güneĢ almasını sağlayan çınar ağaçları ... 108
ġekil 5.9. : Rambla Bulvarı’ndaki kullanım yoğunluğu ... 108
ġekil 5.10. : Üçüncü Cadde’nin planı ve kesiti ... 109
ġekil 5.11. : Caddenin yeni düzenleme sonrasındaki görünümü ... 110
ġekil 5.12. : Caddenin giriĢindeki zemin kaplaması ... 111
ġekil 5.13. : Yaya mekanı ve yayalar ... 111
ġekil 5.14. : Plastik obje ve topiari sanatıyla yapılmıĢ dinozor ... 112
ġekil 5.15. : Caddedeki su öğesi ... 112
ġekil 5.16. : Caddenin merkezindeki yaya yolundan görünümler ... 112
ġekil 6.1. : Caddenin baĢlangıcı olan Altıyol’un eski görünümü ... 115
ġekil 6.2. : Bahariye Caddesi’nin konumu ... 116
ġekil 6.3. : Bahariye Caddesi’nin yayalaĢtırılmıĢ bölümü ... 117
ġekil 6.4. : Görsel bütünlük sağlayamayan bitkilendirme ... 118
ġekil 6.5. : Gölge sağlama açısından yeterli görülen bitkilendirme ... 119
ġekil 6.6. : Havuzun çevresindeki yanlıĢ bitkilendirme ... 119
ġekil 6.7. : GiriĢteki süs havuzunun görünmesini engelleyen bitkiler ... 120
ġekil 6.8. : Mavi ladinin hatalı dikim yeri ... 121
ġekil 6.10. : Caddede çok sayıda bulunan hurma ağaçları ... 122
ġekil 6.11. : Mağazanın önünü kapayan hurmalar ... 122
ġekil 6.12. : Caddede karmaĢık bir görünüm sergileyen bitkilendirme ... 122
ġekil 6.13. : Oturma elemanlarının çevredeki bitkisel elemanlara uygun olmayan rengi ... 123
ġekil 6.14. : Aydınlatma elemanı ile bitkiler arasındaki mesafenin yakınlığı 123
ġekil 6.15. : Kent mobilyalarının yaya dolaĢımını engellemeyen konumu .... 124
ġekil 6.16. : Ġkinci süs havuzunun çevresindeki zayıf bitkilendirme ... 124
ġekil 6.17. : YeĢil alanları çevreleyen demir parmaklıklar ... 125
ġekil 6.18. : Caddenin giriĢindeki döĢeme elemanlarının deseni ... 125
ġekil 6.19. : 1960’lara doğru Ġstiklal Caddesi ... 127
ġekil 6.20. : Ġstiklal Caddesi’nin trafiğe kapatılmadan önceki görünümü ... 128
ġekil 6.21. : Ġstiklal Caddesi’nin ulaĢım Ģeması ... 129
ġekil 6.22. : Ġstiklal Caddesi’nin konumu ... 130
ġekil 6.23. : Ağaçların caddedeki koridor etkisine katkısı ... 130
ġekil 6.24. : Caddedeki yaya mekanlarından biri olan Tünel meydanı ... 131
ġekil 6.25. : Ġstiklal Caddesi giriĢindeki görsel karmaĢa ... 131
ġekil 6.26. : Bina giriĢinde vurgulama amaçlı kullanılan bitkilerin zayıflığı 132
ġekil 6.27. : Objelere fon oluĢturmak amacıyla bitkilerin kullanılmaması .... 132
ġekil 6.28. : Yönlendirme açısından yetersiz kalan bitkilendirme ... 133
ġekil 6.29. : GüneĢin etkisini azaltmada yetersiz kalan ağaçlar ... 133
ġekil 6.30. : Caddeyi ikiye bölen tramvay yolu ... 134
ġekil 6.31. : Ağaçların etrafındaki demir koruyucular ve çitler ... 135
ġekil 6.32. : Gövdesi eğrilmiĢ bir yalancı servi ... 135
ġekil 6.33. : Aydınlatma elemanı ve çöp kutusu ... 136
ġekil 6.34. : Nuruosmaniye Caddesi’nin konumu ... 137
ġekil 6.35. : Nuruosmaniye Caddesi’nin ilk yayalaĢtırıldığı zamanki görünümü ... 137
ġekil 6.36. : Çınarların oluĢturduğu manzara çerçeveleme etkisi ... 139
ġekil 6.37. : Çınarların oluĢturduğu mekan etkisi ... 139
ġekil 6.38. : Yeni düzenlemeyle ilave edilen bitkiler ... 139
ġekil 6.39. : Çınarların gövdelerinin sağladığı yönlendirme ... 140
ġekil 6.40. : Oturma alanlarına yakın dikilen palmiyeler ... 140
ġekil 6.41. : Caddedeki döĢeme malzemesi ve aydınlatma elemanının mekana uyumu ... 141
ġekil 6.42. : GiriĢteki süs havuzunun çevresindeki zayıf bitkilendirme ... 141
ġekil 6.43. : Araç yolunu sınırlayan babaların ve kent mobilyalarının tarihi mekana uyumu ... 142
ġekil 7.1. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 144
ġekil 7.2. : Kullanıcıların yaĢı ... 145
ġekil 7.3. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 146
ġekil 7.4. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 146
ġekil 7.5. : Kullanıcıların gelir durumu ... 147
ġekil 7.6. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 148
ġekil 7.7. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 149
ġekil 7.8. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 149
ġekil 7.9. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 150
ġekil 7.10. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 151
ġekil 7.11. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 151
ġekil 7.12. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 152
ġekil 7.13. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 153
ġekil 7.14. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 153
ġekil 7.15. : Bitkilendirmenin mekan oluĢturma açısından yeterliliği ... 154
ġekil 7.16. : Bitkilendirmenin yönlendirme açısından yeterliliği ... 155
ġekil 7.17. : Bitkilendirmenin perdeleme açısından yeterliliği ... 155
ġekil 7.18. : Bitkilendirmenin fiziksel sınırlama açısından yeterliliği ... 155
ġekil 7.19. : Bitkilendirmenin iklimsel ve çevresel konfor sağlama açısından yeterliliği ... 156
ġekil 7.20. : Bitkilendirmenin görsel bütünlük sağlama açısından yeterliliği 157 ġekil 7.21. : Bitkilendirmenin vurgulama açısından yeterliliği ... 157
ġekil 7.22. : Bitkilendirmenin fon oluĢturma açısından yeterliliği ... 157
ġekil 7.23. : Bitkilendirmenin yumuĢatma açısından yeterliliği ... 158
ġekil 7.24. : Bitkilendirmenin görüĢ çerçeveleme açısından yeterliliği ... 158
ġekil 7.25. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 1. tercihi .. 159
ġekil 7.26. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2. tercihleri ... 160
ġekil 7.27. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 161
ġekil 7.28. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 161
ġekil 7.29. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi sıfat çiftlerine göre değerlendirmeleri ... 162
ġekil 7.30. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amaçları arasındaki
iliĢki ... 164
ġekil 7.31. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri arasındaki iliĢki ... 167
ġekil 7.32. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 168
ġekil 7.33. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki 169 ġekil 7.34. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 170
ġekil 7.35. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 174
ġekil 7.36. : Kullanıcıların yaĢı ... 175
ġekil 7.37. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 175
ġekil 7.38. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 176
ġekil 7.39. : Kullanıcıların gelir durumu ... 177
ġekil 7.40. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 177
ġekil 7.41. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 178
ġekil 7.42. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 179
ġekil 7.43. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 180
ġekil 7.44. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 180
ġekil 7.45. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 181
ġekil 7.46. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 182
ġekil 7.47. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 182
ġekil 7.48. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 183
ġekil 7.49. : Bitkilendirmenin mekan oluĢturma açısından yeterliliği ... 184
ġekil 7.50. : Bitkilendirmenin yönlendirme açısından yeterliliği ... 184
ġekil 7.51. : Bitkilendirmenin perdeleme açısından yeterliliği ... 185
ġekil 7.52. : Bitkilendirmenin fiziksel sınırlama açısından yeterliliği ... 185
ġekil 7.53. : Bitkilendirmenin iklimsel ve çevresel konfor sağlama açısından yeterliliği ... 186
ġekil 7.54. : Bitkilendirmenin görsel bütünlük sağlama açısından yeterliliği 187 ġekil 7.55. : Bitkilendirmenin vurgulama açısından yeterliliği ... 187
ġekil 7.56. : Bitkilendirmenin fon oluĢturma açısından yeterliliği ... 187
ġekil 7.57. : Bitkilendirmenin yumuĢatma açısından yeterliliği ... 188
ġekil 7.58. : Bitkilendirmenin görüĢ çerçeveleme açısından yeterliliği ... 188
ġekil 7.60. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2.
tercihleri ... 190
ġekil 7.61. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 191
ġekil 7.62. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 191
ġekil 7.63. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi sıfat çiftlerine göre değerlendirmeleri ... 192
ġekil 7.64. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amaçları arasındaki iliĢki ... 194
ġekil 7.65. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri arasındaki iliĢki ... 197
ġekil 7.66. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 198
ġekil 7.67. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki 199 ġekil 7.68. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 200
ġekil 7.69. : Kullanıcıların cinsiyeti ... 204
ġekil 7.70. : Kullanıcıların yaĢı ... 205
ġekil 7.71. : Kullanıcıların öğrenim durumu ... 206
ġekil 7.72. : Kullanıcıların çalıĢma durumu ... 206
ġekil 7.73. : Kullanıcıların gelir durumu ... 207
ġekil 7.74. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 1. tercihleri ... 208
ġekil 7.75. : Kullanıcıların caddeyi kullanma amaçlarında 2. tercihleri ... 208
ġekil 7.76. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 1. nedeni ... 209
ġekil 7.77. : Kullanıcıların caddeyi tercih etmelerinin 2. nedeni ... 210
ġekil 7.78. : Kullanıcıların caddeyi kullanma sıklıkları ... 210
ġekil 7.79. : Kullanıcıların alanda kalıĢ süreleri ... 211
ġekil 7.80. : Kullanıcıların caddeye kimle geldikleri ... 212
ġekil 7.81. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ... 212
ġekil 7.82. : Kullanıcıların caddeye geliĢ saatleri ... 213
ġekil 7.83. : Bitkilendirmenin mekan oluĢturma açısından yeterliliği ... 214
ġekil 7.84. : Bitkilendirmenin yönlendirme açısından yeterliliği ... 214
ġekil 7.85. : Bitkilendirmenin perdeleme açısından yeterliliği ... 215
ġekil 7.86. : Bitkilendirmenin fiziksel sınırlama açısından yeterliliği ... 215
ġekil 7.87. : Bitkilendirmenin iklimsel ve çevresel konfor sağlama açısından yeterliliği ... 215
ġekil 7.88. : Bitkilendirmenin görsel bütünlük sağlama açısından yeterliliği 216
ġekil 7.89. : Bitkilendirmenin vurgulama açısından yeterliliği ... 217
ġekil 7.90. : Bitkilendirmenin fon oluĢturma açısından yeterliliği ... 217
ġekil 7.91. : Bitkilendirmenin yumuĢatma açısından yeterliliği ... 218
ġekil 7.92. : Bitkilendirmenin görüĢ çerçeveleme açısından yeterliliği ... 218
ġekil 7.93. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 1. tercihleri ... 219
ġekil 7.94. : Kullanıcıların bitkilendirmede yapılacak değiĢiklikte 2. tercihleri ... 220
ġekil 7.95. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 1. faktör ... 221
ġekil 7.96. : Kullanıcıların caddede rahatsızlık duydukları 2. faktör ... 221
ġekil 7.97. : Kullanıcıların bitkilendirmeyi sıfat çiftlerine göre değerlendirmeleri ... 222
ġekil 7.98. : Kullanıcıların geliri ile caddeyi kullanma amaçları arasındaki iliĢki ... 224
ġekil 7.99. : Kullanıcıların cinsiyeti ile bitkilendirmede değiĢiklik tercihleri arasındaki iliĢki ... 227
ġekil 7.100. : Kullanıcıların yaĢı ile caddede rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 228
ġekil 7.101. : Kullanıcıların yaĢı ile caddeyi tercih nedenleri arasındaki iliĢki 229 ġekil 7.102. : Kullanıcıların caddeye geliĢ zamanları ile rahatsızlık duydukları faktörler arasındaki iliĢki ... 230
ġekil B.1. : Bahariye Caddesi 1/1000 ölçekli halihazır harita örneği ... 254
ġekil B.2. : Ġstiklal Caddesi 1/1000 ölçekli halihazır harita örneği ... 255
ĠSTANBUL’DAKĠ YAYA YOLU DÜZENLEMELERĠNĠN BĠTKĠSEL TASARIM AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
ÖZET
Günümüz kentlerinde yaĢayan insanlar, kentin getirdiği ruhsal ve fiziksel problemlerle karĢı karĢıya kalmaktadır. Bu problemleri gidermek için, insanların rekreasyonel aktivitelerde bulunmaya yönelik yeĢil alan varlığı, kent insanı için ihtiyacın da ötesinde bir zorunluluktur. Ancak, kentleĢme ve hızlı nüfus artıĢının bir sonucu olarak, büyük kentlerde görülen aĢırı betonlaĢma, kent insanının günlük sıkıntılarından kurtulup nefes alabileceği açık ve yeĢil alanları neredeyse yok olma noktasına getirmektedir.
Bu nedenle, insanların açık ve yeĢil alanlara olan ihtiyacını karĢılayan alanlardan biri olan yayalaĢtırılmıĢ caddeler, günümüz koĢullarında insanlara kısa süreli de olsa nefes aldırabilecek alanlardır. Yani, bu caddeler, sınırlı sayıdaki açık ve yeĢil alanlarla birlikte, kent içinde solunum boĢluklarıdır.
Bu araĢtırmada, bahsedilen sorunlar ve ihtiyaçlardan yola çıkılarak, Ġstanbul metropolünün üç önemli yayalaĢtırılmıĢ caddesi olan Bahariye, Ġstiklal ve Nuruosmaniye Caddeleri örnek alanlar olarak seçilmiĢtir.
Bu tezin amacı; örnek olarak seçilen caddelerin, kente ne derece katkı sağladığını ve kent insanının ihtiyaçlarını ne ölçüde karĢılayabildiğini ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla, öncelikle kentsel mekanın tanımı yapılmıĢ ve yaya yollarının kentsel ulaĢım sınıflamasındaki yeri açıklanmıĢtır. Ardından, kentlerimizde yayalaĢtırılmıĢ caddelere gereksinim nedenleri ve yayalaĢtırmanın yararları anlatılmıĢtır. Bu tanım ve açıklamalardan sonra, yaya yollarının tasarım ilkeleri anlatılmıĢ ve yaya yollarında kullanılan yapay ve doğal tasarım elemanları tanıtılmıĢtır. Doğal tasarım elemanlarından bitkilerin özellikleri üzerinde durulmuĢtur.
Dördüncü bölümde, araĢtırmanın asıl odak noktasını oluĢturan bitkisel tasarım ilkeleri kapsamında, öncelikle bitkilerin görsel ve iĢlevsel kullanımları anlatılmıĢ, bunu takiben bitkilerin kent ekosisteminde maruz kaldıkları koĢullardan bahsedilmiĢtir. Daha sonra ise, kentlerde yaya yolu bitkilendirmesinin temel ilkeleri kapsamında, bitki türü seçimi, dikim ve bakım tedbirlerine yer verilmiĢtir.
AraĢtırmanın beĢinci bölümünde, dünyadaki üç önemli yaya yolu düzenlemesi olan ġanzelize Bulvarı, Rambla Bulvarı ve Üçüncü Cadde Yaya Gezinti Yolu tanıtılmıĢ ve yaya yolu bitkisel tasarım kriterlerine göre incelenmiĢtir. Sonuçta, her üç caddenin de son derece baĢarılı bitkisel tasarıma sahip olduğu anlaĢılmıĢtır.
Bundan sonra, Ġstanbul’daki örnek caddelerin, yani Bahariye, Ġstiklal ve Nuruosmaniye Caddeleri’nin konumu ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiĢ ve caddeler bitkisel tasarım kriterlerine göre değerlendirilmiĢtir.
Yedinci bölümde, bu üç caddede yapılan anket çalıĢması ile elde edilen bulgular açıklanmıĢtır. Bu kapsamda, kullanıcıların sosyoekonomik yapısı, yaya yollarını kullanımları hakkındaki bilgiler ve örnek caddelerin bitkisel tasarımları hakkındaki değerlendirmeleri, istatiksel olarak tablo ve grafikler yardımıyla ortaya konmuĢtur. Kullanıcıların Ġstanbul’un yayalaĢtırılmıĢ en önemli üç caddesindeki bitkisel tasarımlardan memnuniyetlerini ve bu tasarımların baĢarı durumunu belirlemek amacıyla yapılan bu araĢtırmanın sonucunda; Nuruosmaniye Caddesi’ndeki bitkisel tasarımın, Bahariye ve Ġstiklal Caddeleri’nin bitkisel tasarımlara göre daha baĢarılı olduğu ortaya çıkmıĢtır.
EVALUATION OF THE PEDESTRIAN STREET ARRANGEMENTS IN ISTANBUL FROM THE POINT OF PLANTING DESIGN
SUMMARY
People face both physical and psychological problems caused by the cities in which they live today. To help struggle those problems by recreational activities, the presence of public open and green spaces is a must, rather than a necessity. Unfortunately, excessive concriting in big cities due to urbanization and rapid increase of population results in decreasing open and green areas in which people can relax and feel better.
Pedestrianized streets, one of the areas to give people open and green spaces, help people breathe in a crowded city. In other words, these streets together with a limited number of open and green areas are a kind of a respiratory support.
Istanbul’s three important pedestrianized streets, Bahariye, Istiklal and Nuruosmaniye Streets were chosen for this research, keeping the previously subjected problem in mind.
The goal of this thesis is to find out how much these chosen streets add to the city and how well they serve the needs of the people in the city. This being the goal, the urban space is especially described first, and the place of pedestrian streets in the classification of urban transportation is pointed out. Then, the reason for the need in pedestrianized streets in cities and advantages of pedestrianization are explained. Following this description and explanation, design criterias for pedestrian streets are explained and artificial and natural design elements used in these streets are introduced. Specifications of plants, one of natural design elements, are mentioned as well.
In the fourth chapter, the focus of the research, visual and functional uses of plants as natural design elements are explained, and conditions in the city ecosystem that the plants are subjected to are mentioned. Then, plant selection, seedling and care precautions in planting design of pedestrian streets in cities are stated.
In the fifth chapter of the research, three examples of world's important pedestrian street arrangements, Champs-Elysées Boulevard, Rambla Boulevard and Third Street Promenade are presented and examined in terms of pedestrian street planting design criterias. Concludingly, all three are found to be perfectly successful in terms of planting design.
Following this, positioning and general specifications of Istanbul's sample streets, Bahariye, Istiklal and Nuruosmaniye Streets, are explained and examined in the planting design criterias.
In the seventh chapter, the data supplied with questionnaires which were carried out on these three streets is pointed out. In this manner, users' socioeconomical structure, information on how they use the streets and their comments on the sample streets' planting designs are presented with the help of statistic tables and graphs.
This research, made to figure out the people's point of view on the planting designs of Istanbul's three most important streets, shows us that the planting design of Nuruosmaniye Street is more successful than Bahariye and Istiklal Streets.
BÖLÜM 1. GİRİŞ
Hızlı kentleşme ve köyden kente göç hareketi, kent merkezlerinin taşıyabileceği yükün üzerinde insan ve araçla dolmasına neden olmuştur. Artan yapı ve nüfus yoğunlukları sonucunda, yeşili az betonu bol kentler ortaya çıkmış, insanların ruhsal yönden karşılaştıkları baskıların da artmasıyla kentler yaşanılacak yerler olmaktan yavaş yavaş uzaklaşmaya başlamıştır. Kentler, günümüze doğru gelindikçe çevresel değerlerin tüketildiği, kültürel değerlerin ihmal edildiği, mekan kimliğinin kaybolmaya başladığı yerler haline gelmiştir. Kent merkezindeki büyük ve çok katlı yapıların arasında insanlar kendilerini ölçeğini kavrayamadıkları, dokusunu, rengini, kokusunu algılayamadıkları bir mekan içinde yalnız ve yabancı hissetmektedir. Kentsel mekan üzerinde yeşil alanların biyolojik, meteorolojik, fiziksel, sosyal, psikolojik, ekonomik ve estetik yönden olumlu etkileri vardır. Bu açıdan, kent planlama çerçevesinde yeşil-açık alanların geliştirilmesi, boş zamanları değerlendirme olanakları yönünden olduğu kadar, çevresel kirlenmenin önlenmesi ve iklimsel konforun iyileştirilmesi için de gereklidir. Gün geçtikçe yaşam koşulları ağırlaşmakta olan günümüz kentlerinde sağlıklı nesiller yetiştirebilmek, kent içi ve yakın çevresindeki yeşil dokunun korunup geliştirilmesiyle mümkün olacaktır.
1.1. Araştırmanın Amacı
Endüstrileşmenin beraberinde getirdiği hızlı nüfus artışı ve bu artışa cevap verecek yeni yerleşme alanlarının temini, büyük kentlerimizde çözülmesi güç problemler ortaya çıkarmıştır. Artan nüfusla kent içindeki arazilerin değeri artmış, tek katlı bahçeli evler yerlerini daha çok yerleşme olanağı sağlayan apartmanlara bırakmıştır. Bu da kent içinde bina ve nüfus yoğunluğunun yükselerek açık alanlardan yoksun yerleşmelerin meydana gelmesine neden olmuş ve kentin getirdiği gerek ruhsal gerekse fiziksel problemleri gidermek için rekreasyonel aktivitelerde bulunmaya yönelik yeşil alan varlığı kent insanı için zorunlu olmuştur.
Bu zorunluluğun yanı sıra, gelişen teknoloji ile, ulaşım olgusunun değişmesine paralel olarak kent yapısında meydana gelen fiziksel değişiklikler, modern toplumun ayrılmaz bir parçası olan motorlu taşıtlar ve yaya arasında güvenli ve düzenli bir sistemin geliştirilmesini kaçınılmaz kılmıştır. Günümüzde taşıtların yollara hakim olması ve yayaların yürüyecek alanlar bulamaması, kent merkezlerinde ulaşım sorunlarının çözümü için yeni yaklaşımlar benimsenmesine neden olmuştur. Bu yaklaşımların odak noktasını; trafiğin yoğun olduğu kentsel alanlarda yayalaştırma çalışmaları yaparak yaya bölgelerinin düzenlenmesi oluşturmaktadır.
Yayalaştırma sonucu oluşturulacak yaya bölgeleri, çeşitli yaş gruplarındaki insanlara güvenli, rahat hareket olanağı sunan, çok yönlü işlevlerle donatılmış kentsel açık-yeşil alanlardır. Yaya bölgelerinin, kentin hava kalitesinin iyileşmesinde, taşıt trafiğinin yarattığı gürültü kirliliğinin ve görsel kirliliğin azaltılmasında önemli katkısı vardır.
Özellikle büyük kentlerde, farklı kültür ve yaşantıya sahip kitlenin kentin olanaklarından yararlandığı, tüm kent halkının birbirleriyle ilişkide oldukları ve paylaşımda bulundukları alanlar öncelikle yaya alanlarıdır. Kent içi ulaşımın önemli bir parçası olan yaya alanlarının, aynı zamanda „kentli‟ olma sürecini yaşayan bireyler için de eğitici yönü vardır.
Kentlerimizdeki doluluk oranı gittikçe artmaktadır. Özellikle kent merkezlerinin yoğun dokusu, kentiçi açık alan sisteminin giderek azalmasına hatta yok olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, kamusal alanlarda ve özellikle de yaya bölgelerinde bitkisel materyalin kullanımı gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bitki kullanımıyla bu mekanlar kentli için yaşanabilir, canlı mekanlar durumuna gelir. Kentlinin hem fizyolojik hem de sosyolojik ihtiyaçlarına cevap verecek bu tip kullanımlar aynı zamanda kentin açık alan sisteminde tamamlayıcı ve bağlayıcı rol oynarlar. Bu bakımdan, kentli için genelde yaya olarak ulaşımını gerçekleştirebileceği, bunun yanında rekreasyonel kullanımlar içeren yaya alanlarının oluşturulması, giderek monotonlaşan kent dokusunda oldukça gereklidir.
Bu araştırmanın amacı; tarihi kent merkezlerinde tarihi dokunun korunması, insani ölçeğin kaybedilmemesi, yayanın tam güvenliğinin sağlanması ve daha iyi çevresel koşulların yaratılması açısından önemli olan ve kent halkının, modern yaşamın getirdiği günlük sıkıntılardan uzaklaşıp rahat nefes almak, dinlenmek, diğer
insanlarla beraber olmak, bir bakıma kendini yenilemek amacıyla kullandığı yeşil alanlardan olan yayalaştırılmış yollardaki bitkisel tasarımların ne ölçüde başarılı olduğunu, bu amaçlara ne derece hizmet ettiğini ve kullanıcıların ne derece memnun olduğunu ortaya çıkarmaktır.
1.2. Araştırmanın Kapsamı
Sekiz ana bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde, araştırmanın amacı ve kapsamı belirtilmiştir.
İkinci bölümde; kentsel mekan kavramı açıklanmış, kentsel mekan elemanı olarak yaya yollarının kentsel ulaşım sınıflamasındaki yeri ve tarihsel gelişiminden bahsedilmiştir. Yine bu bölümde yayalaştırılmış alanlara gereksinim nedenleri ve yayalaştırmanın yararları üzerinde durulmuş, yayalaştırma uygulamalarının dünyadaki ve ülkemizdeki gelişimi anlatılmıştır.
Üçüncü bölümde; yaya yolu tasarım ilkeleri açıklanmış ve yaya yolu tasarım elemanları incelenerek, çalışmanın amacı doğrultusunda doğal elemanlardan bitkilerin özelliklerine değinilmiştir.
Dördüncü bölümde; bitkilerin görsel (estetik) ve işlevsel kullanımları anlatılmış, yaya yolu bitkisel tasarım ilkeleri çerçevesinde öncelikle kent ekosisteminin özellikleri ve bitkilerin kentlerde maruz kaldığı koşullar açıklanmaya çalışılmış, daha sonra ise yaya yolu bitkilendirmesinde tür seçimi, dikim tekniği ve bakım tedbirleri anlatılmıştır.
Araştırmanın beşinci bölümünde; dünyadaki bazı önemli yaya yolu düzenlemelerinden örnekler verilerek, ülkemizdeki düzenlemelerle kıyaslama olanağı elde edilmeye çalışılmıştır. Bu bölüm kapsamında, örnek caddeler olarak Fransa‟dan Şanzelize Bulvarı, İspanya‟dan Rambla Bulvarı ve Amerika‟dan Üçüncü Cadde Yaya Gezinti Yolu tanıtılarak, bu caddelerin bitkisel tasarımları değerlendirilmiştir.
Altıncı bölümün kapsamını; İstanbul‟daki yaya yolu düzenlemelerinden seçilen örnek caddelerin bitkisel tasarım açısından değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Bu bağlamda, sırasıyla Bahariye, İstiklal ve Nuruosmaniye Caddeleri‟nin konumu ve genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Bunları takiben, bitkisel tasarım kriterlerine göre bir tasarımcı gözüyle kişisel değerlendirmeler yapılmıştır.
Yedinci bölümde; araştırmada izlenen yöntem açıklanmış ve alan araştırması kapsamında yapılan anket çalışmalarının istatiksel değerlendirmeler sonucu ortaya çıkan bulguları, tablo ve şekiller yardımıyla anlatılmıştır.
Sekizinci ve son bölümde; örnek caddelerde yapılan inceleme ve anket çalışmalarından elde edilen bulgular doğrultusunda değerlendirmeler yapılarak sonuçlar açıklanmış, son olarak yaya yolu bitkisel tasarımında dikkate alınması gereken ilkeler öneri olarak ortaya konmuştur.
BÖLÜM 2. KENTSEL MEKAN KAVRAMI VE KENTSEL MEKAN ELEMANI OLARAK YOLLAR
2.1. Kentsel Mekan Kavramı
Mekan, insanı çevreden belli bir ölçüde ayıran ve içinde eylemlerini sürdürmesine elverişli olan boşluk, boşundur (Hasol, 1995). Mekanın ilk tanımını yapan Aristotle‟a göre ise mekan; tüm yön ve özellikleri içeren yerlerden oluşan dinamik bir alandır (Pardorokes, 1992).
Toplumsal yaşamın süregeldiği ve aynı zamanda toplumu etkileyen, toplumsal yaşamı belirleyen etmenler bütünü ve yaşamın oluştuğu ilişkiler ortamının tümü olan çevrenin, insan ve toplum kültürü tarafından algılanan, yaşama dönüştürülen görünümü mekan olarak nitelendirilebilir (Karabey, 1980).
Mekanı oluşturan öğeler, sınırlayıcı yüzeyler adı altında tavan, taban, düşey yüzeyler olarak üçe ayrılmaktadır (Çınar, 1994) (Şekil 2.1).
Şekil 2.1. Mekanı oluşturan öğeler (Ashihara, 1983).
Mekan algısı, salt fiziksel duvarlarla değil, aynı zamanda çevreden gelen sosyal ve kültürel değerlerle, insanın kendi algılamasının etkileşiminden oluşmaktadır. Bu olgu „varoluşsal mekan‟ olarak adlandırılır (Piaget, 1953). Varoluşsal mekan; insanın her an içinde yaşadığı, etkinliklerde bulunduğu, çevresiyle iletişim sağladığı, bu iletişimin etkisiyle de her an yenilenen, biçimlenen mekandır (Relph, 1987).
Mekanın birkaç farklı açıdan ele alınması, mekanın özelliklerinin kavranmasına yardımcı olacaktır:
- Mekan, tüm eylemlerin yer aldığı bir sahne gibidir.
- Mekan, varlıkların birbirlerine göre olan konumlarının kurduğu ilişkiler bütünüdür. - Mekan, çevrenin yaşanan, algılanan çok boyutlu bir görünümüdür.
- Mekan, davranışların kuvvetli bir biçimde işaretlenmesidir.
- Mekan, yaşamı kapsar ve yaşamdan ayrı düşünülemez (Çubuk ve diğ., 1978a). Mekanı mekansızlıktan ayıran en önemli özellik, mekanın ölçülebilir, algılanabilir, sınırlarla çevrili, kapalı, statik ve kesin oluşudur (Peterson, 1979).
Mekanın tanımlanan doğal özellikleri dışında ona insanların kazandırdığı karakteristikler de (mimari mekan, kentsel mekan özellikleri gibi) vardır.
İnsan-mekan ilişkilerinden doğan çeşitli tip ve boyutlardaki mekansal gereksinmeler, beşeri yerleşmelerin fiziksel büyüklüğü içinde somut mekanı biçimlendirmektedir. Mekanı tanımlarken, fizik ve sosyal mekan bütününe, iç içe girmiş, birlikte çalışan bir sistem olarak bakılmalıdır. Fiziksel mekan, bir bütün olarak maddenin yayılımıdır. Buna göre de bu boşluğa ve içinde bulunulmasına bağlıdır. Sosyal mekan, kendisini çevreleyen fizik mekan içinde, kişinin bu mekan ve kullanıcıları ile girdiği ilişkilerin tümüdür. Mekan, temel olarak bir cisim ve onu hisseden bir kişi arasındaki ilişki sonucu oluşur. Yani mekan kavramından söz edebilmek için bir algılayıcının da varolması gerekmektedir.
Mekanı ortaya koyan, belirginleştiren mekan sınırlayıcılarıdır. Kimi zaman yeryüzü, gökyüzü, çalılar, ağaçlar, yerörtücüler, çiçekler, kimi zaman duvarlar, tavanlar, kirişler, kolonlar, banketler, kimi zaman da bunların kombinasyonları, alanı sınırlandırarak mekanın tanımlanmasına katkıda bulunurlar.
Bir mekanın boyutları ve kapalılığının derecesi, insanların duyguları ve davranışları üzerinde güçlü psikolojik etkiler oluşturur. Örneğin, her tarafı açık bir mekanda insan kendisini yalnız ve korunmasız hisseder ama aynı zamanda özgürdür. Ancak insan kendisine sığınacak bir yer arar. Düşey yüzeyler veya duvarlar bu korunma ve barınma duygusunu verir. Bunlara eklenen diğer düşey ve yatay elemanlar ise mekanın kapalılığını artırır (Şekil 2.2) (Simonds, 1961).
Şekil 2.2. Mekansal kapalılığın dereceleri (Simonds, 1961).
Kentsel mekanı sağlamada en önemli faktör „kapalılık‟ olgusudur. Belli sınırlarla tanımlanmış, kapalı mekanda insanın kendini rahat ve güvenli hissetmesinin temelleri insanın içgüdüsüne dayanmaktadır. İnsan, kapalı ana rahmindeki rahatlık ve güvenliğini, hayatının her döneminde (örneğin, çocukken masanın altına saklanma) arar ve yaratır (Pardorokes, 1992).
Kentsel mekan kavramını daha iyi anlayabilmek için önce kentin tanımını yapmak gerekir. Kent; sürekli toplumsal gelişme içinde bulunan ve toplumun yerleşme, barınma, gidiş-geliş, dinlenme ve eğlenme gereksinimlerinin karşılandığı, pek az kimsenin tarımla uğraştığı, köylere bakarak nüfus yönünden daha yoğun olan ve küçük komşuluk birimlerinden oluşan yerleşme birimidir (Keleş, 1980).
Lewis Mumford‟a göre kent, önemli konuşmalara en geniş imkanları sunmak için tasarlanan bir yerdir ve bir kentin başarısızlığının en bilinen sebebi, içinde diyalogun olmayışıdır (Lennard, 1997).
Kentin asıl görevi, içinde yaşayan insanların günlük çalışmalarını, asgari zaman ve kuvvet harcayarak yerine getirmelerini ve onlara dinlenmek, eğlenmek, kültürlerini geliştirmek için maksimum zamanı sağlamaktır (Arû, 1965).
Simonds (1961) der ki; “Bir kentin temel karakterini, yapılardan çok açık alanların organizasyonu ve karakteri belirler.” Aristotle‟a göre bir kent, kentte yaşayan insanlara güvenlik ve mutluluk verecek şekilde planlanmalıdır (Simonds, 1961). „Kentsel mekan‟, sokaklarda, alanlarda, parklarda, bahçelerde, özetle insan yapıtlarının arasında kalan ve bunlarla sınırlanan mekandır (Hasol, 1995). Krier (1988)‟e göre ise kentsel mekan, çeşitli cephelerle geometrik olarak sınırlandırılmış alandır.
Trancik, „Finding Lost Space‟ adlı kitabında, mekanı „sert‟ ve „yumuşak‟ mekanlar olmak üzere iki ayrı gruba ayırmıştır. Buna göre sert mekanlar, duvarlarla sınırlandırılmış ve sosyal etkinliklerin ana toplanma alanlarıdır. Yumuşak mekanlar ise, kentin içinde veya dışında yer alan, sınırları daha belirsiz, doğal çevrenin egemen olduğu alanlardan oluşur ki bunlar parklar, bahçeler, yeşil alanlardır (Trancik, 1986). Trancik, kentsel mekanların özelliklerini de üç ana grupta toplamıştır:
a) Üç boyutlu iskelet: Kentsel mekanın sınırlarını, kapalılık derecesini ve mekansal duvarın karakterini belirler. Geçirgenlik, açıklıklar veya yüzeysel süsler, kentsel mekanın karakterinin belirlenmesinde etkili olur.
b) İki boyutlu doku: Yer düzleminin kompozisyonu, malzeme ve dokusu, kentsel mekana çok değişik etkiler vermede yardımcı olur.
c) Mekan içindeki objeler: Heykel, su, ağaç gibi objeler mekanda daha akılda kalıcı, mekanı organize edici bir rol oynarlar.
Tarih boyunca başarılı sayılan kentsel mekanlar, bu üç organizasyonel kavramın kombinasyonlarından meydana gelmiştir. Ancak tüm bunların yanında, kentsel mekana karakterini veren „insan‟ faktörüdür (Pardorokes, 1992).
Kentsel mekan, insanın yaşamıyla ilgili dört ana işlevin, barınma-çalışma-eğlenme-dinlenme ve ulaşım eylemlerinin geçtiği mekanlar bütünüdür (Çubuk, 1991).
Başka bir tanımlamayla, kentlerde toplu yaşam sonucu ortak ya da kişisel gereksinimlerin karşılandığı, toplumun sosyoekonomik ve kültürel yapısına bağlı olarak, zaman içinde farklılaşan mekanlara „kentsel mekan‟ denir (Özaydın ve diğ., 1991).
Sosyal etkileşimin en önemli aracı mekandır. Kentsel ortak mekan, etkileşim için bir pencere, bir kapı sunar. Kentlinin ortak yaşamı paylaştığı bu mekanlarda, toplum, gelişmişlik düzeyine, ekonomik ve kültürel yapısına, yönetimin etkinliğine paralel olarak gereksinimlerini karşılayan dolu ve boş alanlar meydana getirir.
İnsanların iletişim ve etkinliklerine zemin oluşturma bağlamında, bu işlevlerin gerçekleşmesini sağlayan kent mekanları, toplumsal yaşama katkı açısından büyük önem taşımaktadır. Peter Calthorpe‟a göre kentselliğin belirleyicileri; çeşitlilik, yaya ölçeği, belirli bir yoğunluğa ve sınıra sahip konut bölgesi ile ortak mekandır (Oktay, 1999).
Kentsel mekan, yapıların sağladığı üç boyutluluk özelliğinin yanı sıra, aynı bütün içinde yer alan ekonomik, sosyal, politik, kültürel, dinsel, v.b. beşeri eylemlerle çok boyutluluk özelliği ve yapıların cepheleri, meydanlar, sokaklar, yollar, parklar, tekil ya da grup olarak tarihsel yapılar ile de ayrıntı kazanmaktadır (Çınar, 1994).
Kentsel mekan, hem fiziksel ihtiyaçları hem de sosyal ve psikolojik ihtiyaçları karşılama işlevlerini üstlenir. İnsanın iletişim, ulaşım, bilgi ve mal alışverişi, ortak paylaşım, tanıdıklarla karşılaşma, kendini -mekansal, zamansal ve sosyal olarak- bir yere ait hissetme, yeni kişilerle tanışma, rahatlama, kendini „bulma‟ ve kendini „unutma‟ gibi birçok ihtiyacına cevap veren mekandır. Ayrıca kentsel mekan, yaşanan tüm ekonomik, politik, sosyal ve kültürel değişimleri birebir yansıtan bir ayna gibidir (Kahraman, 1998).
Bir kent, kentsel mekanlarının niteliği ile kolaylıkla ölçülebilir. Bu mekanlar adeta kent halkının aynası olup, yerel kültürü ve yaşanan zamanı yansıtır, kentlilerin sosyal ve ekonomik durumlarıyla ilgili ipucu verirler. Kentsel ortak mekanlar, aynı zamanda yerel kimliğin ve toplumsal gururun önemli bir bileşenidir. Bu mekanlar eğitici bir rol ve ekolojik bir anlam da yüklenirler (Oktay, 1999).
Kentsel mekan kavramından söz edilirken tanımlanması gereken diğer kavram da „kentsel dış mekan‟dır. Kentsel dış mekan, kentsel mekan bütünü içinde yapıların dışında kalan alandır. Kentlilerin iletişim aracı olan dinlenme-eğlenme, spor alanları,
alışveriş alanları (çarşı, pazar yeri gibi), sokaklar, caddeler ve meydanlar kentsel dış mekanı oluşturmaktadır. Bu mekanlar, insan-çevre etkileşiminde ve insanın yaratıcı yeteneği üzerinde etkin bir rol oynamaktadır. Kentsel dış mekanların bir bölümü fonksiyonel alanlardan (parklar, spor alanları gibi), bir bölümü de sokaklar, yollar ve meydanlar gibi tamamlayıcı mekanlardan oluşur.
Kentsel dış mekanlar, özel yaşamın aksine toplu yaşamın tüm etkinliklerinin süregeldiği, her yaş, cins ve meslek grubunun yararlanmasına açık mekanlardır ve dört ayrı grupta incelenebilir (Bakan ve Konuk, 1987):
- Düzenlenmiş yaya alanları (parklar, dinlenme-eğlenme ve spor alanları) - Alışveriş alanları (çarşı, alışveriş sokağı, pazar yerleri gibi)
- Geçiş alanları (sokaklar, yollar, ulaşım alanları, kaldırımlar) - Bölgeler (meydanlar, kentteki açık prestij mekanları)
Kentsel mekanlar, mekanın kime hitap ettiğine ve kimler tarafından kullanıldığına göre „özel mekanlar‟ ve „kamusal mekanlar‟ olarak iki gruba ayrılır. Bu iki mekan türü de yapılanmış ya da yapılanmamış olabilirler. Ayrıca kent içinde sert ve kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılmazlar. Bunları birbiriyle ilişkilendiren ve tamamlayan yarı-özel ve yarı-kamusal geçiş mekanları vardır.
„Özel mekanlar‟, şahsa ait, yalnızca belirli kişilerin kullanabileceği ve o kişilerin denetimi altında bulunan, özel yaşamın süregeldiği mekanlardır. Yapılanmış özel mekanlar; konut, işyeri, tarım, hizmet, sanayi yapıları olabilirler. Yapılanmamış özel mekanlar ise; içinde yapı bulunmayan arsa, arazi, bahçe ve kişiye özel diğer mekanlardır.
„Yarı-özel mekanlar‟, konuta ait olan, dışarıdan görülebilen, kişi mülkiyetinde ancak kişinin istediği gibi kullanamayacağı, toplumsal bir denetimin söz konusu olduğu (bahçeli konutlarda ön bahçe ya da apartman düzeninde balkon v.b.) mekanlardır. „Yarı-kamusal mekanlar‟, mülkiyeti bazen bir grup kentliye bazen de kamusal yönetimlere ait olan (avlu, ortak bahçe, otopark, merdiven, koridor v.b.) mekanlardır. „Kamusal mekanlar‟ ise, toplum için planlanan, düzenlenen veya kendiliğinden oluşmuş, toplumun yararlandığı, herkesin girebildiği, serbestçe hareket ettiği, kamuya ait (sokak, meydan, yol gibi) mekanlardır. Yapılanmış kamusal mekanlar kent yapılarını oluşturan hizmet, sanayi, dinlenme-eğlenme amaçlı yapılardır.
Yapılanmamış kamusal mekanlar ise kamu mülkiyetindeki tüm kamusal mekanlardır (Bakan ve Konuk, 1987). Özel ya da kamu mülkiyetinde olmasına karşın herhangi bir alanın eğitim, sağlık, kültür, ticaret, ulaşım, yönetim v.b. konularda özelleşmiş olarak toplum yararına, toplumun maddi ve manevi yaşamını kolaylaştırıcı, gereksinimleri karşılayıcı işlevler yüklenmesi bu mekanları kamusal mekan olarak nitelemeye yeter (Çubuk ve diğ., 1978b).
2.2. Kentsel Mekan Elemanı Olarak Yollar
Öncelikle kentsel mekan elemanlarından söz etmek gerekirse; kentsel mekanın algılanmasında rol oynayan kentsel mekan elemanları şunlardır:
- Etkin kentsel doku öğeleri (ana ulaşım aksları, meydanlar, yeşil alanlar v.b.) - Kentsel bölgeler (ticaret-konut bölgeleri, büyük parklar v.b.)
- Sınırlar (akarsular, su kanalları, çitler, duvarlar, otoyollar v.b.) - Anıtsal öğeler (Topkapı Sarayı, Galata Kulesi v.b.)
- Düğüm noktaları (Eminönü, Kadıköy v.b.)
- İşaretler (reklam panoları, heykeller, çeşmeler v.b.) - Yollar
(Giritlioğlu, 1991).
Lynch‟in kentsel imge öğeleri olarak adlandırdığı elemanlar; sınırlar (edge), bölgeler (district), odaklar (node), nirengiler (landmark) arasında yer alan bağlantılar (path), gözleyicinin üzerinde hareket ettiği ya da gezebildiği cadde, sokak, yaya yolu, transit hattı, demiryolu ya da kanallar gibi elemanlardır. Her kentlinin serbestçe girebildiği ve hareket edebildiği, mülkiyeti kamuya ait olan ve kentsel açık ve yeşil mekan tipleri arasında sayılan yollar, refüjler, meydanlar, yaya zonları, otoparklar ve bağlantı yerleri kent bünyesinde yapılaşmaya izin verilmeyen alanlar arasındadır (Fanuscu, 1998).
Kentsel mekanın iki temel elemanı sokak ve meydandır. Kentsel mekanda, sokaklar iletişim ağları (networks), meydanlarsa düğüm noktalarıdır (nodes). Krier (1988)‟e göre, sokak ve meydanın biçimsel özellikleri birbirinin aynıdır, sadece mekan sınırlarının boyutları ile işlev ve dolaşım örüntülerinin farklılığı ile birbirlerinden
ayrılırlar. Sokaklar ve meydanlar, devirler boyunca kentlerin sosyal hayatında en önemli faktör olmuşlardır (Arû, 1965).
Sokakların savunucularından olan Jane Jacobs‟a göre, sokaklar ve kaldırımlar, bir kentin ana kamusal mekanlarıdır ve kentin yaşamsal organlarıdır. Jacobs, bir kenti düşününce ilk akla gelenin kentin sokakları olduğunu ve bir kentin sokakları ne kadar ilginçse kentin de o kadar ilginç görüneceğini söyler. Sokaklar, kent içinde fiziksel birer eleman olmakla birlikte, sosyal birer mekan olarak da kabul edilirler. Sokak, bir rekreasyon alanı, sohbet ve eğlence alanıdır (Moughtin, 1992). Toplumun en küçük aktivite mekanı sokaktır (Bakan ve Konuk, 1987).
Bir kent, sokakları ve meydanlarının kalitesiyle ve bunların şekli, bunları çevreleyen cepheler, üzerlerinde yer alan heykeller, çeşmelerle ölçülür, değerlendirilir. Kentin esas takıları, onun sokakları ve meydanlarıdır (Moughtin, 1996). Sokaklar, kentlerin kamusal peyzajının önemli bir parçasıdır (Francis, 1989). Kentsel çevreyi yönlendirir ve biçimlendirir, şehir yaşamı için çok önemli olan hareket özgürlüğünü sağlar (Trancik, 1986).
Sokaklar, ortak yaşamın, paylaşım, ulaşım ve hareketliliğin ortaya çıktığı kamusal mekanlardır. Özel mülkiyet ve özel dünyanın bittiği noktada sokak ve sokak yaşamı başlar. Sokak, insanın sosyalleşme sürecinin önemli mekanıdır. İnsanlar sokaklarda toplumu oluşturur. Demokrasi sokakta başlar. Çocuklar sokaklarda hayatı öğrenir, deneyim kazanırlar.
Sokaklarda yer alan aktiviteler şöylece sıralanabilir: Zorunlu aktiviteler: Okula, işe, alışverişe gitmek gibi.
Tercihli aktiviteler: İstenirse katılınan aktivitelerdir; temiz hava almak, yürüyüş yapmak, oturmak, güneşlenmek gibi. Bu aktiviteler özellikle dış fiziksel ortamın uygunluğuna bağlıdır.
Sosyal aktiviteler: Mekanda başkalarının varlığına göre oluşan aktivitelerdir. Oynayan çocuklar, konuşan komşular, gibi (www.kent.fisek.com.tr).
Kentlere işlerlik kazandıran en önemli öğe kamu mekanıdır ve kentsel yaşamın odak noktaları olan sokaklar, meydanlar ve yaya alanları yani kamu mekanları bir kentin ruh ve özelliğini tanımlar (Newman, 1990).