Köprü Çayı Havzası’nın Nüfus Özellikleri
Mustafa SAĞDIÇ
1, Recep BOZYİĞİT
2Özet
Köprü Çayı Havzası, Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer alır. Havzanın kuzey kesimi, Isparta; güney kesimi ise Antalya il sınırları içerisindedir. Çalışma alanının yüzölçümü, 2498 km2’dir. Köprü Çayı Havzası’nın 2009 adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre toplam 86577 nüfusu bulunmaktadır. Nüfus özellikleri havzanın aşağı ve yukarı kesimlerinde, ova ve dağlık sahalarda farklılıklar göstermektedir. Nüfusun yaklaşık % 60’ı şehir, % 40’ı ise kırsal yerleşmelerde bulunmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, Köprü Çayı Havzası’nın nüfus özelliklerini ortaya koymak ve havza ile ilgili planlama çalışmalarına katkı sağlamaktır. Ayrıca Köprü Çayı Havzası’ndaki nüfusun sosyo-ekonomik problemlerini coğrafi bakış açısıyla ortaya koymak, çözümler üretmek, ileri ki yıllarda sonuçlarını gözlemlemek, karşılaştırmak ve değerlendirmek amacıyla bu çalışma ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Köprü Çayı Havzası, Nüfus, Nüfus Yoğunluğu, Göç
Population characteristics of The Köprü Creek Basin
Abstract
Köprü Creek Basin is placed in the West Taurus Mountains of Mediterranean region. The basin’s northern section is inside the city borders of Isparta and southern section is inside the city borders of Antalya. According to the results of 2009 address based population recording system;
1 Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniv., Eğt. Fak., Coğrafya Eğitimi A.B.D.,
msagdic42@hotmail.com
2 Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniv., Ahmet Keleşoğlu Eğt. Fak., Coğr. Eğt. A.B.D.,
the basin’s total population is 86577. The population qualities vary among upward and downward section together with plain and mountainous sections. Total population is distributed as 60% in the city and 40% in rural areas.
The aim of this study was to investigate the population characteristics of Köprü Creek Basin and to contribute to planning studies related with the basin. It was also intended to present the socio-economic problems considering the geographic perspectives and to resolve the problems as well as to observe, compare and evaluate the results in further years.
KeyWords: Köprü Creek Basin, Population, Population Density, Migration
Giriş
Köprü Çayı Havzası, Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer alır. Havza; kuzeyden, Beyşehir ve Eğridir Gölleri; batıdan, Aksu Çayı Havzası; doğudan, Gembos ve Eynif Polyeleri ile Manavgat Çayı Havzası ve güneyden Akdeniz ile sınırlandırılan yaklaşık 2498 km2’lik bir alanı kapsamaktadır. Havzanın kuzeyinde Isparta İli’nin Aksu, Sütçüler ve Eğirdir ilçelerine bağlı yerleşmeler; güneyinde ise Antalya İli’nin Serik ve Manavgat ilçelerine bağlı yerleşmeler yer alır (Şekil 1).
Ülkemizde beşeri ve ekonomik coğrafya alanındaki çalışmaların önemli bir bölümü idari birim sınırları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ancak idari sınırlar çoğu kez coğrafi sınırlara uyum göstermemektedir. Oysa yapılan planlama ve proje çalışmalarından istenilen sonuca ulaşabilmek için; coğrafi bütünlüğe sahip, bilhassa havza çalışmalarına ihtiyaç vardır. Ülkemizin önemli doğal zenginlik alanlarından biri olan Köprü Çayı Havzası’nın nüfus özelliklerinin belirlenmesi ve elde edilecek sonuçlar
önemli katkılar sağlayacaktır.
Şekil 1. İnceleme Sahasının Lokasyon Haritası
İnceleme sahası, geçmişten günümüze farklı medeniyetlere ait yerleşmelere tanıklık etmiştir. Antik çağda havzanın kuzeyi, Pisidia bölgesine; güneyi ise Pamfilya bölgesine aittir. Havza; Hitit, Pers, Roma, Selçuklu, Hamitoğulları Beyliği ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Bu dönemlere ait tarihi kalıntılar halen mevcuttur. Havza içinde 47 köy, 7 kasaba ve 2 ilçe merkezi bulunmaktadır. Köy altı yerleşmelerinden mahalle ve yayla yerleşmeleri yaygındır. Fonksiyonel açıdan kentleşme Serik ilçe merkezi ve yakın çevresinde görülmektedir. Köprü Çayı Havzası’nın güneyinde tarım ve turizm faaliyetleri ön plana çıkarken, kuzey kesiminde
ise tarım, hayvancılık ve ormancılık önemli ekonomik faaliyetler olarak dikkati çeker.
1. Nüfus Gelişimi
1Araştırma sahasının nüfusuna ait en eski veriler, Osmanlı dönemine aittir. Ancak, bu dönemde genellikle asker sayısını belirleme ve vergilendirmeye yönelik nüfus miktarları
kaydedildiğinden bu bilgiler ile bölgenin nüfusu hakkında sağlıklı değerlendirmeler yapabilmek mümkün değildir. Bununla beraber bazı kaynaklardan elde edilen veriler, bölgenin XIX. yüzyıldaki nüfusu hakkında genel bir fikir vermesi açısından önem arz etmektedir. 1831, ilk nüfus sayımı kayıtlarında Serik Kazası ile Beşkonak Nahiyesi çevresinde 2110 Türk erkeğinin yaşadığı belirtilmektedir (Karal, 1943, s.122). 1869, Konya Vilayet Salnamesine göre Teke Livası’nın Kızılkaya Kazası’na bağlı Serik Nahiyesi’nde, 17 köyü ile beraber 2022 İslam nüfusu vardır (Güçlü, 1997, s.10-11). Ayrıca 1883’te Yunanistan’ın Teselya Eyaleti’nden gelen göçmenlerin bir bölümü, bugünkü Boğazkent Beldesi’nin Ahmediye Mahallesi çevresine yerleştirilmiştir (Antalya İl Yıllığı, 1967, s.67).
Araştırma sahasına ait en sağlıklı bilgiler kuşkusuz Cumhuriyet döneminde başlayan periyodik nüfus sayımlarına dayanmaktadır. 1935’de havzanın toplam nüfusu 23648 kişi iken, 2009 yılında 86577 kişiye çıkmıştır. Dolayısıyla bölgenin nüfusu 1935-2009 yılları arasında 74 yıllık süre içinde, 62929 kişi ve % 266 oranında bir artış göstermiştir. Aynı
1 Havzanın nüfus özellikleri; çoğunlukla TÜ.İ.K.’nun verileri dikkate alınarak
değerlendirilmiştir. Ancak bazı parametrelerde bilgilerin yetersiz olması nedeniyle İl Sağlık Müdürlüklerinin verilerinden de yararlanılmıştır.
nüfus artışı ülkedeki toplam artıştan daha düşüktür. İnceleme sahasında sayım yıllarına göre nüfus artışının seyri incelendiğinde bu artışın düzenli olmadığı ve devreden devreye büyük farklıklar gösterdiği dikkat çekmektedir (Şekil 2). Ortalama yıllık nüfus artış oranı % 1,8’dir. Yıllık nüfus artışı; 1940, 1980, 1985, 1997,2000, 2009 sayım yıllarında % 1,8’in altında gerçekleşmiştir. 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975 ve 1990 sayım yıllarında ise % 1,8’i aşmıştır (Şekil 3). Bu artış hızı ülke geneline göre bir hayli düşüktür. 1935-1940 döneminde araştırma sahasının nüfusu 342 kişi artmış ve yıllık artış oranı % 0,3 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 1). Bu dönemde artış oranının düşük olması ekonomik problemlerin yanı sıra, sağlık hizmetlerinin yeterince gelişmemiş olması ile ilgilidir. 1940-1945 döneminde nüfus 2644 kişi artmış, yıllık artış oranı % 2,2 olarak gerçekleşmiştir. Ortalama yıllık artış oranının üzerinde bir artış görülmüş olsa da bu oran, daha sonraki yıllara göre daha düşük bir orandır. 1945-1950 dönemindeki artış 3458 kişidir ve yıllık artış oranı % 2,6’ya yükselmiştir. İnceleme sahasında nüfus artışı, ülke genelinde olduğu gibi, 1945’ten sonra önemli oranda hız kazanmıştır. Tüm ülkeyi etkileyen genel seferberlik halinin oradan kalkması, asker nüfusun kışlalardan terhis edilmesi ve de ekonomik şartların nispeten düzelmeye başlaması bu artışta etkili olmuştur. 1950-1955 döneminde de artış devam etmiş, 4991 kişi artmış, yıllık artış hızı ise % 3,3’e yükselmiştir. 1955-1960 döneminde ise nüfus 5052 kişi artmış, yıllık artış oranı % 2,9 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde Antalya İli’nde yıllık ortalama nüfus artış hızı % 3,3 olarak gerçekleşmiştir. Sağlık hizmetlerindeki gelişmelerin yanı sıra ekonomik koşullardaki genel iyileşme havzadaki nüfus artışının da fazla olmasına neden olmuştur. 1960-1965 döneminde ise araştırma sahasında 6835 kişi artmış ve yıllık artış oranı %
3.4’e yükselmiştir. 1965-1970 döneminde 7986 kişi artmış ve yine % 3.4’lük bir artış yaşanmıştır. Dolayısıyla 1960- 1970 döneminde en yüksek artış oranı gerçekleşmiştir. Bunun nedenleri arasında; bilhassa havzanın aşağı kesiminde gelişmeye başlayan turizm aktiviteleri ve modern tarım faaliyetleri önem taşır. Havzada nüfus, 1970-1975 arasında 6182 kişi artmış, yıllık artış oranı ise % 2.2 olarak gerçekleşmiştir. 1975-1980 yıllarında ise 886 kişi artmış, yıllık artış oranı ise % 0.3’e düşmüştür. 1970-1980 arasında Antalya’da yıllık ortalama % 3,2 oranında bir artış yaşanmıştır. Havzanın Antalya’ya göre çok daha düşük bir artış göstermesi, Antalya kıyı ovasında, bilhassa Antalya kentinin hızlı gelişim göstermesi ve havzanın göç vermesi ile ilgilidir. 1980-1985 dönemine gelindiğinde havzanın nüfusu 5365 kişi artmış ve yıllık artış oranı ise % 1,7 olarak gerçekleşmiştir. Bu artış hızı 1985-1990 arasında kısmen yükselmiş; 6349 kişi artmış yıllık artış oranı ise % 1.9’a çıkmıştır. Dolayısıyla 1980-1990 arasında tekrar artış oranında bir yükselme dikkati çekmektedir. Bu yükselme, başta turizm olmak üzere ekonomik faaliyetlerdeki gelişmeler ile yakından ilgilidir. 1990’dan sonra nüfus artış hızı, bir azalma eğilimine girmiştir. 1990-1997 arasında havza nüfusu 4507 kişi artmış, yıllık artış oranı % 0,9’a düşmüştür. 1997-2000 arasında ise 3408 kişi artmış, yıllık artış oranı ise % 1,5’e çıkmıştır. 2000-2009 arasında da nüfus artış hızındaki azalma eğilimi devam etmiştir. Bu dönemde araştırma sahasında nüfus 4944 kişi artmış, yıllık artış oranı ise % 0,7’ye düşmüştür. Aynı dönemde ülke genelinde yıllık ortalama artış % 0,6 oranındadır. Son dönemde, bilhassa havzanın orta ve kuzey kesimindeki kırsal nüfusun büyük ölçüde göç etmiş olması ve güney kesiminde hızlı kentleşmeye paralel doğum oranlarındaki düşüş, nüfus artışındaki düşüşte etkili olmuştur.
Tablo 1: Araştırma Sahasında Sayım Yıllarına Göre Nüfus Değişimi (1935-2009)
Kaynak: T.Ü.İ.K. Nüfus İstatistikleri, 2009
1935-2009 arasında nüfus artış oranları, havzanın orta ve yukarı kesimi ile aşağı kesimi arasında büyük oranda farklılık gösterir (Tablo 2, Şekil 11). Havzanın yukarı kesiminde 1935’te nüfus 12097 iken, 2009’da 12045’e düşmüştür. Havzanın aşağı kesiminde ise 1935’te nüfus 11551 iken, 2009 yılında 74532’ye çıkmış ve 62981 kişi artmıştır. Yıllık ortalama artış oranı % 7,4’tür. Tamamen kırsal özelliklere sahip yukarı kesimin aksine, modern tarım ve turizm faaliyetlerine bağlı olarak aşağı kesimde yüksek bir nüfus artış oranı gerçekleşmiştir.
Sayım Yılı Nüfus Artış Miktarı (Kişi) %’si Yıllık Ort. Artış %’si 1935 23648 - - - 1940 23990 342 1,4 0,3 1945 26634 2644 11,0 2,2 1950 30092 3458 13,0 2,6 1955 35083 4991 16,6 3,3 1960 40135 5052 14,4 2,9 1965 46970 6835 17,0 3,4 1970 54956 7986 17,0 3,4 1975 61138 6182 11,2 2,2 1980 62004 866 1,4 0,3 1985 67369 5365 8,7 1,7 1990 73718 6349 9,4 1,9 1997 78225 4507 6,1 0,9 2000 81633 3408 4,4 1,5 2009 86577 4944 6,1 0,7
Tablo 2: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Nüfus Değişimleri (1935-2009) Yerleşme Adı 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2009 AKSU 1185 1285 1313 1434 1821 1740 1782 2229 1782 1853 2341 2921 2253 3532 2301 Yılanlı 672 632 684 768 863 1035 973 782 826 932 807 812 2242 559 403 Pazarköy 448 464 539 533 671 736 813 902 952 923 977 2028 2559 1837 903 Baklan 343 272 313 345 396 429 437 461 497 473 456 482 - - 0 Körse 141 158 183 179 216 218 237 223 284 281 258 160 156 152 111 Bağıllı 555 497 575 650 730 833 945 1028 1049 1080 1047 1072 932 908 711 Karağı 177 198 229 238 267 283 283 331 380 393 356 301 300 373 264 Terziler 128 113 178 138 148 145 170 173 174 159 141 123 76 101 58 Yakaafşar 879 634 825 793 867 946 1069 1237 1314 1257 1213 2178 1201 2435 639 Elecik 150 147 163 179 195 217 253 265 312 296 309 216 184 160 105 Yakaköy 357 383 412 491 515 474 580 663 844 710 847 542 385 362 296 Koçular 879 710 857 920 1037 1104 1133 1064 807 917 644 479 513 318 231 Katipköy 270 238 207 246 315 405 365 326 329 310 284 173 159 176 105 Karacahisar 503 528 571 612 674 719 849 939 994 1005 1005 642 477 437 309 Eldere - - - 155 150 139 Y.yaylabel 227 256 280 312 345 363 417 464 507 579 598 515 440 359 281 Ayvalıpınar 1355 1471 964 1020 1464 1584 1675 2319 2382 1809 1901 2597 1776 2241 800 Kuzca 389 431 454 547 662 394 390 381 361 308 277 191 171 177 122 Belence 310 632 663 792 810 895 1083 1144 1021 1062 871 645 684 567 İncedere 405 471 526 564 610 711 745 738 819 783 762 643 482 428 337 Güldallı 219 241 248 279 279 322 351 321 361 337 364 266 226 194 144 Darıbükü 299 334 361 423 484 530 594 641 674 534 529 402 338 260 174 Kasımlar 653 701 746 818 911 1080 1221 1689 1454 1603 1642 2347 1346 1935 824 Bucakdere 185 164 205 180 215 239 281 280 314 381 312 286 222 175 184 İbişler 106 101 244 308 346 379 447 475 446 431 458 416 287 237 184 Aşağıyaylabel 435 481 506 548 579 713 768 894 962 1037 1067 976 759 645 492 Kesme 1076 1154 1085 1182 1355 1584 1712 2144 2212 2026 2131 2263 2605 3001 1311 Çukurca 61 66 91 96 108 115 111 116 130 176 142 125 111 68 50 Yeşilbağ 501 770 1067 640 712 868 944 826 656 682 691 1201 1982 2186 745 Değirmenözü 340 395 466 455 512 596 556 333 226 354 501 518 678 604 384 Beydilli 388 449 476 499 537 563 552 590 636 635 738 693 653 705 539 Çaltepe 821 512 527 616 773 742 729 611 511 616 649 578 552 578 438 Karadut 92 - - - 0 Kırkkavak - - - 582 494 422 Ballıbucak 429 409 494 518 551 619 544 371 385 297 327 375 249 357 252 Gaziler 294 296 325 336 377 498 563 608 453 413 510 462 509 515 240 Düzağaç 635 686 696 741 909 1066 951 1074 701 923 1107 1235 1362 1054 711 Altınkaya 455 472 488 540 704 734 660 484 646 625 624 676 721 628 523 Burmahan 170 164 237 225 268 275 236 273 274 366 448 471 501 508 499 Karabük 190 219 248 251 290 280 173 253 357 499 589 635 762 710 652 Bozyaka 488 587 752 954 788 880 819 922 1111 1243 1693 1572 1757 2408 1760 Yeşilvadi - - - 188 Etler 178 199 205 234 288 334 345 395 543 486 686 685 695 736 640 Akbaş 494 517 691 661 730 819 527 703 1096 1079 1149 1176 1080 1114 729 Karataş 596 312 335 367 388 454 296 518 720 739 787 798 767 715 363 Bucakköy - 317 365 245 327 341 359 448 516 516 542 639 464 454 302 Karabucak 149 179 201 217 255 282 308 234 447 551 612 561 636 587 649 Kızıldağ 462 337 356 414 433 476 560 271 579 554 785 - 915 869 960
Sağırin 637 569 609 775 869 981 987 1271 1542 1771 1868 1951 1925 1877 1852 Çardak 158 134 144 347 274 245 530 535 699 800 941 1061 1048 1071 1002 Sarıabalı - 551 548 876 1038 1230 1464 1533 1650 1694 1767 1645 1361 1326 1129 Belkıs 679 250 210 282 356 395 515 582 1039 1014 895 1156 1237 2563 1999 Köleler 150 158 248 363 422 491 680 703 873 781 809 723 1182 - 0 SERİK 665 1022 1500 2273 3164 4775 7336 12164 14161 15955 19214 23106 27490 30579 51119 Kökez 202 - - - 0 Büklüce 110 119 133 166 237 285 665 795 715 581 433 421 284 262 252 Ahmediye 424 318 311 449 407 389 992 535 1200 820 804 712 823 - 0 Boğazkent 134 156 173 227 288 355 738 642 1043 729 616 985 1966 2191 2797 Denizyaka 628 347 299 551 721 1141 1819 1793 2214 1937 1644 1420 977 594 525 Çakış 590 603 487 523 534 572 868 1219 1729 1553 1801 1912 1759 1872 1886 Deniztepesi 255 206 296 364 454 578 623 855 910 952 924 1026 1018 969 975 Kürüş 237 297 356 517 612 763 1135 1247 1196 1225 1285 1298 1290 1203 0 TOPLAM 23648 23990 26634 30092 35083 40135 46970 54956 61138 62004 67369 73718 78225 81633 86577
Kaynak: TÜ.İ.K. Nüfus Sayım İstatistikleri (2009) 0 20000 40000 60000 80000 100000 1935 1945 1955 1965 1975 1985 1997 2009 Sayım Yılları Nüf u s Şekil 2: Araştırma Sahasında Sayım Yıllarına Göre Nüfus Değişimi (1935-2009)
0 1 2 3 4 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2009 A y l a r
% Nüfus Artış Oranı
Şekil 3: Araştırma Sahasında Sayım Yıllarına Göre Nüfus Artış Oranları (1935-2009)
Köprü Çayı Havzası’nda yıllık nüfus artışı köy ve şehir yerleşmelerine göre de büyük farklılıklar göstermektedir. Havza içinde gerçek anlamıyla kentleşme 1965’den sonra başlamıştır. 1970 yılında şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki payı % 22 iken, bu oran 2009 yılında % 59 yükselmiştir (Tablo 2; Şekil 4).1 Şehir nüfusunun en yüksek artış oranı % 13,2 ile 1965-1970 döneminde; en düşük artış oranı ise % 2,0 ile 1990-1997 döneminde gerçekleşmiştir (Şekil 5). Şehir nüfusu ise 12164’ten 51119’a çıkmış ve % 320 oranında bir artışa sahip olmuştur (Tablo 2; Şekil 4). Yıllık ortalama şehir nüfusu artış oranı % 8,2’dir.
Köprü Çayı Havzası’nın yukarı kesiminde bir şehirleşmeden söz etmek mümkün değildir. Havzanın güneyinde ise şehirleşme süreci hızla devam etmektedir. Bunda kıyı kesiminde artan seracılık faaliyetleri ve gelişen modern tarım yöntemleri ile tarımsal üretimdeki artış öncelikle etkili olmuştur. 1970-2009 arasında turizm faaliyetlerinin gelişmesi de nüfus
1 Kır-şehir ayrımında, 10000’in üstündeki nüfuslu yerleşim alanı şehir olarak değerlendirilmiştir.
artışında büyük bir etkendir. Antalya ile Manavgat arasında yer alan Serik, ekonomik açıdan bir geçiş bölgesi niteliğine sahip olmuş ve bu nedenle turizmden daha geç etkilenmiştir. Esasen 1970’den önce Serik, kırsal özellikleri öne çıkan bir yerleşim alanıdır. Araştırma sahasında 1935-2009 arasında kırsal nüfus ise 23648’den 35458’e yükselmiş olup, % 50 oranında bir artış göstermiştir (Tablo 3; Şekil 4). Türkiye genelinde ise bu oran % 130’dur. Türkiye’nin toplam nüfusu içerisinde, kırsal nüfusun payı 1935 yılında % 76,47 iken, bu oran 2009 yılında % 25’e düşmüştür. Köprü Çayı Havzası’nda ise 1935’de tamamen kırsal karakterdeki nüfus, 2009 yılında ise % 41’e düşmüştür. Araştırma sahasında kırsal nüfus oranında çok önemli bir düşüş yaşanmaktadır. Ancak 2009 yılı itibariyle halen ülke geneline göre daha yüksek oranda bir nüfus kırsal kesimde yaşamaktadır. Bu durum araştırma sahasının kırsal karakterini önemli bir oranda koruduğunu göstermektedir.
Tablo 3: Kentsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Göre Durumu (1935-2009)
Sayım yılı Şehirsel Nüfus Yıllık Ort.Artış Hızı %’si Kırsal Nüfus Yıllık Ort.Artış Hızı %’si Toplam Nüfus Yıllık Ort. Artış Hızı %’si 1935 - - 23648 - 23648 - 1940 - - 23990 0,3 23990 0,3 1945 - - 26634 2,2 26634 2,2 1950 - - 30092 2,6 30092 2,6 1955 - - 35083 3,3 35083 3,3 1960 - - 40135 2,9 40135 2,9 1965 - - 46970 3,4 46970 3,4 1970 12164 13,2 42792 -1,8 54956 3,4 1975 14161 3,3 46977 2,0 61138 2,2 1980 15955 2,5 46049 -0,4 62004 0,3 1985 19214 4,1 48155 0,9 67369 1,7 1990 23106 4,1 50612 1,0 73718 1,9 1997 27490 2 50735 0,0 78225 0,9 2000 30579 4,9 51054 0,2 81633 1,5 2009 51119 7 35458 -3,4 86577 0,7
Kaynak: TÜ.İ.K. Nüfus Sayım İstatistikleri (2009)
Araştırma sahasında kırsal nüfustaki değişim sayım yılları itibariyle önemli farklılıklara sahiptir. En yüksek artış oranları 1950-1965 arasındadır (Şekil 5). Bu artış genel olarak refah seviyesindeki yükselme ile ilgilidir. 2000-2009 döneminde ise yıllık ortalama % 3,4 oranında azalma olmuştur. 1935-1970 arasında % 81 oranında artış gösteren kırsal nüfus, 1970-2009 arasında ise % 17,1 oranında azalış göstermiştir. Bu durum özellikle son dönemde kırsal kesimden kentlere önemli oranda bir göç yaşandığını göstermektedir.
Araştırma sahasında; 1935-2000 yılları arasında nüfusun % 50’den fazlası kır nüfusudur. 2000-2009 döneminde ise nüfusun % 50’den fazlası şehir nüfusu haline gelmiştir. 2009 yılında nüfusun yaklaşık % 60’ı şehir nüfusudur. Türkiye genelinde ise ilk olarak 1985 sayımında nüfusun % 50’den fazlası şehirde yaşar duruma gelmiştir. Bu durum Köprü Çayı Havzası’nda kentleşme sürecinin geç başladığını ve sonradan hız kazandığını göstermesi açısından önemlidir.
0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 Sayım Yılları Nü fu s Şehirsel Kırsal
Şekil 4: Şehirsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Göre Dağılımı (1935-2009) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2009 A y l a r %
Kent nüfusu artış oranı Kır nüfusu artış oranı
Şekil 5: Kır ve Şehir Nüfus Artış Oranları (1970-2009)
Araştırma sahasında toplam nüfus içinde kır ve şehir nüfus oranları sayım dönemlerine göre incelendiğinde; kır nüfusu oranında sürekli bir azalma, şehir nüfusu oranında ise genel olarak sürekli bir artma eğilimi söz konusudur. Ancak şehir nüfusu 1965-1970 arasında normal seyrinin üzerinde bir artış ve daha sonra normal seyrine dönüş şeklinde bir eğilim göstermiştir. 2000-2009 döneminde ise kır nüfus oranı normal seyrinden daha fazla bir düşüş, şehir nüfus oranı ise en yüksek artış oranına sahip olmuştur. Kentleşme hızı önemli değişimler göstermiş ve 2000-2009 döneminde en yüksek hıza ulaşmıştır.
2. Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Özellikleri
2. 1. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Dağılımı
Araştırma sahasında toplam nüfus içindeki erkek-kadın nüfus oranları, sayım dönemlerine göre incelendiğinde; genel olarak kadın nüfusunun daha fazla olduğu görülür. Bu durum Köprü Çayı Havzası’nın
kırsal karakterini yansıtması açısından önemlidir. Nitekim Köprü Çayı Havzası uzun yıllar boyunca havza dışına önemli oranda göç vermektedir. Göçe katılanların daha çok erkek nüfus olması nedeniyle kadın nüfusun oransal üstünlüğü devam ede gelmiştir. Ancak 2000 yılından itibaren erkek nüfus oranının öne geçtiği görülür (Tablo 3; Şekil 6). Bu durum özellikle havzanın güneyinde, Serik çevresinde kentleşme hızının artması ve havza dışından daha fazla göç alması ile ilgilidir.
Tablo 4: Köprü Çayı Havzası’nda Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (1935-2009)
Sayım
Yılı Erkek Nüfusu %’si Kadın Nüfusu %’si Toplam Nüfus Cins Oranı
1935 11182 47,3 12446 52,7 23648 89,8 1940 11325 47,2 12665 52,8 23990 89,4 1945 13104 49,2 13530 50,8 26634 96,9 1955 17308 49,3 17775 50,7 35083 97,4 1960 19738 49,2 20397 50,8 40135 96,8 1965 23269 49,5 23701 50,5 46970 98,2 1970 27040 49,2 27916 50,8 54956 96,9 1975 30553 50,0 30585 50,0 61138 99,9 1980 30282 48,8 31722 51,2 62004 95,5 1985 33372 49,5 33997 50,5 67369 98,2 1990 36545 49,1 37873 50,9 74418 96,5 2000 40847 50,0 40786 50,0 81633 100,1 2009 43601 50,4 42976 49,6 86577 101,5
Kaynak: TÜ.İ.K. Nüfus Sayım İstatistikler, 2009
0 10000 20000 30000 40000 50000 1935 1940 1945 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2009 Sayım Yılları
Kişi Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu
Şekil 6: Sayım Yıllarına Göre Kadın- Erkek Nüfusları Grafiği (1935-2009) Nüfusun cinsiyet yapısı şehir ve kır nüfusuna göre incelendiğinde, bir takım farklılıklar göze çarpmaktadır (Tablo 5). Esasen 1970’den önce nüfusun tamamı kırsal nüfus özelliğindedir. Serik’in şehir niteliği kazanması 1970’ten sonradır.
Kır nüfusunun cinsiyet durumu incelendiğinde, genel olarak kadın nüfus oranının daha fazla olduğu görülür. Kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe; toprak ve su kaynakları yetersiz, tarımsal faaliyet imkânları sınırlı ve orman arazisi içinde kurulmuş köylerin çoğunda belirgin bir şekilde kadın nüfus oranının fazlalığı dikkat çekmektedir. Bu köyler en fazla göç veren yerleşim alanlarıdır. 1990’dan sonraki sayım yıllarında erkek nüfusunun daha fazla olduğu görülmektedir. Özellikle havzanın güneyindeki Boğazkent, Belkıs, Büklüce, Çakış ve Sağırin gibi daha fazla gelişmiş bazı kırsal yerleşmelerde erkek nüfusunun belirgin şekilde fazla olduğu dikkat çeker.
Tablo 5: Köprü Çayı Havzası’nda Şehir ve Köy Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı (1935-2009) Sayı m yılı Şehir Nüfus u Erke k Nüfu s %’s i Kadın Nüfus u %’s i Kır Nüfus u Erke k Nüfu s %’s i Kadın Nüfu s %’s i 1935 - - - - - 23648 1118 2 47,3 1246 6 55,6 1940 - - - - - 23990 1132 5 47,2 12665 53,4 1945 - - - - - 26634 1310 4 49,2 1353 0 52,0 1955 - - - - - 35083 1730 8 49,3 17775 50,8 1960 - - - - - 40135 1973 8 49,2 2039 7 51,0 1965 - - - - - 46970 2326 9 49,5 23701 51,1 1970 12164 6246 51,3 5918 48,7 42792 2079 4 48,6 2199 8 51,4 1975 14161 7301 51,6 6860 48,4 46977 23232 49,5 23745 50,5 1980 15955 8042 50,4 7913 49,6 46049 22240 48,3 23809 51,7 1985 19214 9789 50,9 9425 49,1 48155 2358 3 49,0 2457 2 51,0 1990 23106 1165 3 50,4 11453 49,6 50612 24892 49,2 25720 50,8 2000 30579 1521 9 49,8 15360 50,2 51054 2562 8 50,2 2542 6 49,8 2009 51.119 25.82 0 50,5 25.299 49,5 35458 17781 50,1 17677 49,9 Kaynak: TÜ.İ.K Nüfus Sayım İstatistikleri,2009
Köprü Çayı Havzası’nda kadın-erkek nüfusunun dağılımı incelenirken cinsiyet oranını da belirlemek gerekir. Araştırma sahasında her 100 kadına düşen erkek sayısının, özellikle 1935-1955 arasında Türkiye genelinin altındadır. Nitekim Türkiye genelinde bu oranlar 1935-1940 döneminde 97, 1940-1945 döneminde 100, 1945-1955 döneminde 101’dir. İnceleme alanında bilhassa 1935-1940 döneminde erkek nüfusun az olmasında, ülkenin daha önceden yaşadığı savaşların etkisi görülür. Bu
durum diğer sayım dönemlerini de etkilemiştir. Nitekim tüm sayım dönemlerinde 100 kadın başına düşen erkek oranları ülke genelinin altındadır. Bununla beraber son sayım dönemlerinde cinsiyet oranının dengelendiği ve ülke geneline yaklaştığı söylenebilir. 2009 nüfus sayım sonuçları incelendiğinde, kadın-erkek nüfusu açısından Köprü Çayı Havzası’nın yukarı kesimi ile aşağı kesimi arasında önemli farklar söz konusudur. Havzanın yukarı kesiminde yer alan köy ve kasabaların çoğunda belirgin bir kadın nüfus fazlalığı söz konusu iken (örneğin; Yılanlı’da 100 kadına 87 erkek, Ayvalıpınar’da 100 kadına 97 erkek, Aşağıyaylabel’de 100 kadına 88 erkek); havzanın aşağı kesimindeki köy ve kasabalarda erkek nüfus fazlalığı dikkat çekmektedir (örneğin; Sağırin’de 100 kadına 103 erkek, Büklüce’de 100 kadına 115 erkek, Boğazkent’te 100 kadına 111 erkek).
Farklı yaş grubundaki bireylerin farklı sosyal ve ekonomik talepleri vardır. Bu talepler planlama çalışmaları açısından oldukça önemlidir. Eğitim, sağlık ve diğer hizmet alanları ile konut ihtiyacı gibi konularda nüfusun yaş gruplarına göre dağılımının bilinmesi planlama çalışmaları için büyük önem taşır. Serik ilçe merkezinde 2007 yılı nüfus piramidine baktığımızda toplam nüfus içindeki en büyük payı 25-29 yaş grubu (% 9,68) almaktadır (Tablo 6, Şekil 7). Bu yaş grubunun daha fazla olması, Serik’in göç alması ile ilgilidir. Nitekim bu yaş grubu, göçe en çok katılan yaş gruplarındandır. 25-29 yaş grubu Aksu İlçesi’nde ise % 6,3’lük bir paya sahiptir (Tablo 7, Şekil 8).
Tablo 6: Serik’te Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı
Yaş Gr. Erkek %’si Kadın %’si Toplam %’si 0-4 2369 52,9 2111 47,1 4480 9,09 5-9 2421 50,8 2348 49,2 4769 9,67 10-14 2076 50,3 2052 49,7 4128 8,37 15-19 1867 50,6 1824 49,4 3691 7,49 20-24 1768 45,2 2141 54,8 3909 7,93 25-29 2321 48,7 2448 51,3 4769 9,68 30-34 2375 52,2 2175 47,8 4550 9,23 35-39 2238 53,8 1918 46,2 4156 8,43 40-44 2017 52,2 1849 47,8 3866 7,84 45-49 1576 51,7 1472 48,3 3048 6,18 50-54 1283 50,2 1274 49,8 2557 5,19 55-59 901 51,0 866 49,0 1767 3,58 60-64 551 47,2 616 50,3 1167 2,37 65-69 470 49,8 473 50,2 943 1,91 70-74 342 49,7 346 50,3 688 1,39 75-79 195 42,5 263 57,5 458 0,92 80-84 77 33,5 153 66,5 230 0,46 85+ 27 28,7 67 71,3 94 0,19 TOPLAM 24874 50,5 24396 49,5 49270 100 Kaynak: Antalya Sağlık Müdürlüğü (2007)
KADIN 4,3 4,8 4,2 3,7 4,3 5,0 4,4 3,9 3,8 3,0 2,6 1,8 1,3 1,0 0,7 0,5 0,30,1 0 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ERKEK 4,8 4,9 4,2 3,8 3,6 4,7 4,8 4,5 4,1 3,2 2,6 1,8 1,1 1,0 0,7 0,4 0,2 0,1 0 1 2 3 4 5 6 0- 4 10 - 14 20 - 24 30 - 34 40 - 44 50 - 54 60 - 64 70 - 74 80 -84
Şekil 7: Serik İlçe Merkezinin Nüfus Piramidi (2007)
Nüfus piramidinin tabanında bulunan 0-4 ve 5-9 yaş grubunun 10-14 ve 15-19 yaş gruplarına göre daha fazla olması doğurganlık oranının henüz bir azalma eğilimine girmediğini göstermesi açısından önemlidir. 0-4 ve 5-9 yaş grubunda erkek oranının daha yüksek olması genel demografik bir özellik olarak erkek doğumlarının daha fazla olduğunu gösterir. 0-19 yaş grubunda erkek nüfusun kadın nüfusundan daha fazla olduğu dikkat çeker. 20-24 yaş arasındaki ise erkek nüfus azalmakta olup, bu yaşlardaki genç erkek nüfusun askerlik, eğitim ve bir işte çalışmak gibi amaçlarla başka şehirlere gitmesi, bu azalışın ana nedenidir. 25- 29 yaş grubunda da erkek nüfus azlığı devam etmektedir. 30-60 yaş arasında erkek nüfusun daha fazla olması, Serik ilçe merkezinin dışarıdan göç aldığını göstermektedir. 65 yaş üzerinde erkek nüfusun oranı, kadın nüfusunun oranından daha az olup, yaş
yükseldikçe bu oran daha da düşmektedir. Bu da kadın nüfusun ortalama yaşam süresinin daha uzun olması ile ilgilidir.
Aksu İlçesi’nde nüfusun dar aralıklı yaş gruplandırması incelendiğinde, 0-4 yaş grubunun oranı (% 4,8), Serik ilçe merkezine göre daha azdır. Esasen bu durum nüfus artışını sağlayan genç ve evli nüfus oranının, dışarıya verilen göçler nedeniyle azalmış olmasından kaynaklanmıştır. Nitekim 30-34 yaş grubu % 5,5 ve 35-39 yaş grubu ise % 6,4’tür. (Tablo 7; Şekil 8). Bu yaş gruplarının oranları Serik’te ise % 9,23 ve % 8,43’tür. Ayrıca bu yaş gruplarında erkek nüfus oranı Aksu ilçesinde daha azdır. Bu durum erkek nüfusun göçe daha fazla katılması ile ilgilidir. 65 ve daha yukarı yaş gruplarının Aksu’da daha yüksek oranlara sahip olduğu dikkat çeker. Bu da, belirli bir süre yöre dışında çalışıp daha sonra geri dönüş yapanlardan ve orta yaş grubunun çalışmak için dışarıya göç etmesi sonucu yaşlı nüfus oranının artmasından kaynaklanmaktadır. İnceleme sahasındaki diğer yerleşim alanlarında nüfusun yaş yapısı incelendiğinde; kıyı kesimindeki köy ve beldelerde nüfusun daha çok 15-45 yaş grubunda toplandığı ve erkek nüfusun daha fazla olduğu görülür. İç kesimlerde yer alan ve de nüfusu oldukça az olan köylerde nüfusun yaş gruplarına dağılımı oldukça düzensizdir. Bu özellikteki köylerde aktif nüfus oranı oldukça düşük olup, kadın nüfus miktarının fazlalığı dikkat çeker.
Tablo 7: Aksu İlçesi’nde Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı
Yaş Gr. Erkek %’si Kadın %’si Toplam %’si
00-04 131 49,4 134 50,6 265 4,8 05-09 143 50,4 141 49,6 284 5,1 10-14 161 45,7 191 54,3 352 6,4 15-19 239 56,6 183 43,4 422 7,6 20-24 235 52,0 217 48,0 452 8,2 25-29 185 53,3 162 46,7 347 6,3 30-34 167 55,5 134 44,5 301 5,5 35-39 178 50,7 173 49,3 351 6,4 40-44 150 51,0 144 49,0 294 5,3 45-49 157 50,0 157 50,0 314 5,7 50-54 144 47,7 158 52,3 302 5,5 55-59 135 42,2 185 57,8 320 5,8 60-64 174 44,7 215 55,3 389 7,0 65-69 150 45,3 181 54,7 331 6,0 70-74 129 48,3 138 51,7 267 4,8 75-79 148 49,3 152 50,7 300 5,4 80-84 78 47,0 88 53,0 166 3,0 85-89 16 34,0 31 66,0 47 0,9 90+ 5 31,3 11 68,8 16 0,3 TOPLAM 2725 49,4 2795 50,6 5520 100,0 Kaynak: TÜ.İ.K Nüfus Sayım İstatistikleri,2009
Şekil 8: Aksu İlçesi’nin Nüfus Piramidi (2009)
2. 2. Aile Büyüklükleri
Nüfusun sosyal ve ekonomik niteliğinin belirlenmesinde en önemli ölçütlerden biri de aile büyüklüğüdür. İl Sağlık Müdürlüğü kayıtlarına göre; Köprü Çayı Havzası’nda 2009 yılında toplam 86577 nüfusa karşılık olarak, toplam aile sayısı 24605’tir. Buna göre etüt sahasında ortalama aile büyüklüğü 3,5 olup, Türkiye ortalamasının altındadır. Bu durum genel olarak bölgede çekirdek aile yapısının hâkim olduğunu göstermektedir. Bununla beraber kırsal kesimde bazı köylerde ataerkil aile yapısının daha etkili olduğu görülür. Ancak kırsal kesimde çoğu ailelerde, aile bireylerinin
131 143 161 239 235 185 167 178 150 157 144 135 174 150 129 148 78 16 0 50 100 150 200 250 300 00-04 05..09 10..14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 Erkek Nüfus 134 141 191 183 217 162 134 173 144 157 158 185 215 181 138 152 88 31 0 50 100 150 200 250 Kadın Nüfus
önemli bir kısmının küçük yaşta kentlere göç etmeleri, fert sayısının azalmasına neden olmuştur. Ortalama aile büyüklüğü açısından havza genelinde kırsal alan ile şehir merkezi arasında önemli bir fark yoktur. Hatta sahil kesiminde bazı yerleşim alanlarında ortalama aile büyüklüğünün Serik merkezinden daha küçük olduğu görülür (Boğazkent 2,8; Çakış 3,2; Büklüce 3,2). Bu durum sahil kesimindeki kırsal yerleşmelerin ekonomik ve sosyal açıdan Serik merkezinden daha geri olmadığını göstermesi açısından önemlidir. Ancak iç kesimlerde yer alan bazı orman içi köylerinde, hane halkı sayısının nispeten daha yüksek olduğu gözlenir (Karabucak 4.4, Kızıldağ 4.2, Etler 4.0, Ballıbucak 4.8). Havzanın yukarı kesimine doğru gidildikçe ortalama hane halkı sayısının artmasını, havza dışına verilen yoğun göçler önemli ölçüde azaltmıştır. Esasen kalabalık olan ailenin bireylerinin çoğu özellikle büyük kentlere göç etmiştir.
2. 3. Nüfusun Eğitim Durumu
Nüfusun eğitim düzeyini belirlemede; okur-yazarlık oranı yanında, okullaşma oranı, okul çağındaki nüfusun eğitim kademelerine göre dağılımı; derslik, öğretmen ve öğrenci sayıları arasındaki denge; ilk, orta, yüksek öğrenim mezunlarının oranları büyük önem taşımaktadır. 2009 yılı itibariyle Köprü Çayı Havzası’nda 6 yaş üzeri toplam 78140 kadar nüfusun % 86,6’sı okuryazardır. Bu oran Türkiye genelinde ise % 88,15’tir. Buna göre araştırma sahasında okuryazar oranı ülke ortalamasının altındadır.
Tablo 8: Köprü Çayı Havzası’nda Cinsiyete Göre Nüfusun Okuma Yazma Durumu (6 +yaş) (2009)
Kaynak: TÜ.İ.K Ulusal Eğitim İstatistikleri,2009
Serik ilçe merkezinde 1985 yılında nüfusun % 87,25’i okuma-yazma bilirken, 2009 yılında bu değer % 91,2’ye kadar yükselmiştir. 2009 yılında Serik ilçe merkezinde 6 yaşın üzerindeki toplam 45336 kadar nüfusun 2412’si okuryazar değildir. Buna göre araştırma sahasında kent nüfusu içinde okur-yazarlık oranı ülke genelinin üzerindedir. Türkiye’de kent nüfusunun okuryazar oranı, 2009’da 89,98’dir. Kıyı kesiminde yer alan diğer yerleşim alanlarında okuryazarlık oranı kent merkezine göre nispeten daha düşüktür. Nitekim bu oran; Boğazkent’te % 87 iken, Belkıs’ta % 87,6’dır. Ancak denizden uzak orman içi köylerinde ise okur-yazarlık oranının belirgin bir şekilde düştüğü gözlenir. Beşkonak Bucağı’na bağlı köylerde ortalama okur-yazarlık oranı % 69,8’dir. Havzanın yukarı kesiminde de okur-yazar oranı önemli ölçüde düşmüştür. Ancak, yerleşim birimleri arasında okur-yazar oranı önemli farklılıklar göstermektedir. Bu oran; Kesme’de % 83,2, Kasımlar’da % 73,8, Ayvalıpınar’da % 84, Pazarköy’de % 85,6 ve Yakaafşar’da % 78,3’tür. Aksu ilçe merkezinde ise 2132 kadar nüfusun 111’i okur-yazar değildir. Okuryazarlık oranı % 91,7’dir. Yerleşim birimlerinin ulaşım açısından konumları eğitim düzeylerini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Nitekim Eğridir ve Isparta’ya ulaşımı daha kolay olan Pazarköy’de okuryazar oranı daha fazladır. Bu durum köy yerleşmeleri için de geçerlidir. Yine ulaşım şartları
TOPLAM ERKEK KADIN
Okuma Yazma Bilen 67521 35833 31588
Okuma Yazma Bilmeyen 7398 1423 5975
Bilinmeyen 3321 1955 1366
oldukça uygun olan Yılanlı’da okuryazar oranı % 93,4’tür. Dedegöl Dağları’nın eteklerinde yer alan ve de ulaşım şartlarının gelişmediği Yukarı Yaylabel’de okuryazar oranı % 60’tır. Bu oran Elecik’te % 65, Eldere’de % 76,5, Aşağı Yaylabel’de % 66 ve Karacahisar’da 70.43’tür.
Nüfustaki okur-yazarlık oranı cinsiyete göre de değişiklik göstermektedir. Köprü Çayı Havzası’nda 2009 yılı itibariyle okuma yazma bilmeyen 7398 kişinin % 80,8’ini kadınlar oluşturmaktadır (Tablo 8). Okuma yazma bilmeyenlerin büyük bir çoğunluğunu havza genelinde kadınlar oluşturmaktadır. Bu durum havzanın kuzeyi ile güneyi arasında önemli bir fark göstermez (Serik’te bu oran % 85, Belkıs’ta 88,4, Boğazkent’te 82,6, Aksu’da 92,8, Kesme’de 88,6, Bağıllı’da % 75, Koçular’da % 100).
Araştırma sahasında ilkokul mezunlarının % 50,6’sı, ilköğretim mezunlarının % 51,8’i, lise mezunlarının % 58,9’u ve üniversite mezunlarının % 60,2’si erkek nüfustur (Tablo 9). Ayrıca okuma-yazma bilmeyenler içinde 25 ve yukarı yaş grubunun oranı fazladır. Bu artış hem şehir nüfusu, hem de kırsal nüfus için geçerlidir. 25 ve yukarı yaş grubunda okuma-yazma bilmeyenlerin çoğunluğunu kadınlar oluşturur.
Tablo 9: Köprü Çayı Havzası’nda Cinsiyete Göre Nüfusun Öğrenim Durumu (15 +yaş) (2009)
Erkek Kadın Toplam
Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde
Okuma Yazma Bilmeyen 1401 4,3 5973 18,3 7394 11,4 Okuma yazma bilen fakat bir
okul bitirmeyen 1340 4,1 1695 5,2 3035 4,7
İlkokul mezunu 14390 44,4 14023 43,0 28413 43,7 İlköğretim mezunu 3753 11,6 3488 10,7 7240 11,1 Ortaokul veya dengi okul
mezunu
1915 5,9 774 2,4 2682 4,1
Lise veya dengi okul mezunu 5741 17,7 4007 12,3 9755 15,0 Yüksekokul ve üzeri 2064 6,4 1364 4,2 3428 5,3
Bilinmeyen 1800 5,6 1251 3,8 3051 4,7
Toplam 32423 49,9 32575 50,1 64.998 100,0 Kaynak: TÜ.İ.K Ulusal Eğitim İstatistikleri,2009
İnceleme sahasında ilköğretim okullarından 10 tanesi Serik Kenti’nde, 7 tanesi de kırsal yerleşmelerde yer almaktadır. Genel olarak binaların yapımı eğitim öğretime elverişlidir. Okulların tamamı betonarme yapıdır. Köylerde toplam 53 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bunlardan 42’si faal durumdadır. 11’i kapatılmıştır. Bu okullardan ilçe merkezi ve kasabalardakilerde 291 derslikte, 9164 öğrenci ve 407 öğretmen ile eğitim-öğretim sürdürülmektedir(2009). Köylerde ise 145 derslikte 2602 öğrenci ve 140 öğretmen ile eğitim-öğretime devam edilmektedir. Köy okullarının büyük bir kısmında öğrenci sayısı oldukça azalmıştır ve birleştirilmiş sınıflarda eğitim-öğretim yapılmaktadır. Köy ve kasaba okullarının genel olarak lojman sorunu yoktur. Ancak lojmanı bulunmayan köylerde evlerin standardının oldukça düşük olması nedeniyle buralarda görev yapan öğretmenlerin ciddi ikamet sıkıntısı yaşadıkları bilinmektedir. Köylerde öğrenci sayısının öğretmen istihdamı için yeterli olmaması taşımalı eğitimi zorunlu hale getirmiştir. Ancak yerleşim birimlerinin birbirinden oldukça
uzak olduğu havza içinde taşımalı eğitimde önemli sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu nedenle Beşkonak, Kesme ve Ayvalıpınar gibi yerleşim alanlarında kurulmuş yatılı ilköğretim bölge okulları bu sorunun çözümünde büyük önem taşımaktadır. Havza genelinde 11 adet orta öğretim kurumu bulunmaktadır. Bunların 7 tanesi Serik ilçe merkezinde, 1 tanesi Aksu’da ve 3 tanesi de kasabalardadır. Bu okullardan 5 tanesi meslek lisesi, 1 tanesi çok programlı lise, 1 tanesi Anadolu lisesi ve diğerleri lisedir. Ortaöğretim kurumları toplam 126 derslik, 3874 öğrenci ve 249 öğretmene sahiptir. Ayvalıpınar, Kesme ve Yakaafşar’daki liseler Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2006 yılı itibariyle kademeli olarak kapatılmasına, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında tamamen kapatılması karar verilmiştir.
Serik’te, Akdeniz Üniversitesi’ne bağlı bir Meslek Yüksek Okulu mevcut olup, söz konusu okulda Teknik ve İktisadi-İdari Bilimler programlarında 141 kız, 720 erkek öğrenci olmak üzere toplam 861 öğrenci eğitimini sürdürmektedir.
2. 4. Nüfusun İşgücü Durumu
Köprü Çayı Havzası’nda genel olarak iş imkânlarının yetersizliği dikkat çekmektedir. Bu durum, özellikle güneyden kuzeye ve dağlık alanlara doğru oldukça belirgindir. Faal olması gereken 12-64+ yaş arası nüfus, 61913 kişi ile toplam nüfusun % 75,84’ünü oluşturur. Ama bunun hepsi faal durumda değildir. Faal olan nüfus, 42729 kişi ile bunun % 69’unu oluşturur. Faal olmayan nüfusun miktarı ve oranı ise 19180 kişi ile % 31’dir (Tablo 10).Bu değer Serik ilçe merkezinde ise daha fazladır (% 50,2).
Tablo 10: Köprü Çayı Havzası'nda Faal Olan ve Olmayan Nüfus Miktarı (12-64+Yaş arası)
Nüfus Erkek %’si Kadın %’si Toplam %’si
Faal Olan Nüfus 24333 79,03 18396 59,11 42729 69,01 Faal Olmayan Nüfus 6455 20,96 12725 40,88 19180 30,97
Bilinmeyen 4 - - - 4 -
12-64+ Yaş Arası Toplam Nüfus 30792 49,7 31121 50,3 61913 100
Kaynak: D.İ.E. Genel Nüfus Sayım Sonuçları (2000)
Faal olan nüfusun % 56,9’u (24333) erkek nüfus, % 43,1’i ise(18396) kadın nüfustur. Faal olmayan nüfusun ise % 33,6’sını (6455) erkek nüfus, % 66,4’ünü (12725) kadın nüfusu oluşturur. Araştırma sahasında faal olan nüfusun (42729 kişi) % 95,7’si (40923 kişi) çalışan nüfus, % 4,3’ü (1806 kişi) işsiz nüfustur. Toplam nüfus içerisinde çalışan nüfusun oranı % 47, işsiz nüfusun oranı ise % 2’dir. Faal olmayan nüfusun; % 4,6’sını iş arayanlar, % 32,3’ünü öğrenciler, % 48,3’ünü ev kadınları, % 9,5’ini emekliler, % 4,1’ini irad sahipleri, % 1,2’sini diğerleri oluşturur. Bu dağılım yapılırken faal olması gereken 12-64 yaş arası nüfus dikkate alınmıştır.
Havza genelinde çalışan nüfusun sektörel dağılımına bakacak olursak; tarım sektörü % 58’lik oranla (23387 kişi) ilk sırada yer alır. Bunu % 35,4’lük oranla (14504 kişi) hizmet ve % 7,4’lük oranla (3032 kişi) sanayi izler (Tablo 8, Şekil 9). Serik ilçe merkezinde ise bu oranlar, kentleşme koşullarının gelişmesine paralel olarak önemli ölçüde değişmiştir. Tarım sektörünün payı düşerken, hizmet ve sanayi sektörünün payı artmıştır. Hizmet sektörü % 77,7’lik oranla (5944 kişi) ilk sırada yer alır. Bunu % 11,7’lik oranla (891 kişi) tarım ve % 10,6’lık oranla (806 kişi) sanayi izler. Havzanın güneyinde hizmet sektöründe, bilhassa turizmde çalışanların önemli bir bölümü tarımda da çalışmaktadır. Kışın seracılıkla çalışanların bir kısmı, yaz mevsiminde turizm sektöründe çalışmaktadır. Havzanın orta ve
kuzey kesiminde ise; tarım, hayvancılık ve kısmen ormancılık insanların geçim kaynaklarıdır.
Tablo 11: Köprü Çayı Havzası’nda Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı
Sektörler Çalışan Nüfus Sayısı %’si
Hizmet 14504 35,4
Sanayi 3032 7,4
Tarım 23387 57,1
TOPLAM 40923 100,0
Kaynak: TÜİK Nüfus Sayım Sonuçları Sektörler 7% 58% 35% Hizmet Sanayi Tarım
Şekil 9: Köprü Çayı Havzası’nda Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000)
Köprü Çayı Havzası’nda faal olması gereken nüfusun büyük bir kısmı faal durumda değildir. Faal olmayan nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı da büyüktür. Buradan, çalışan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısının fazla olduğu sonucuna ulaşıyoruz. Çalışan nüfus içinde erkek nüfusun kadın nüfusa oranla daha fazla olduğunu görüyoruz. Yörede kadınların çalışma hayatındaki oranının düşük olduğu dikkat çekmektedir.
2. 5. Nüfusun Sağlık Durumu
Araştırma sahasında sağlık kuruluşu olarak bir devlet hastanesi, 11 sağlık ocağı bulunmaktadır. Serik ilçe merkezindeki 3 adet sağlık ocağı dışında; Belkıs, Boğazkent, Beşkonak, Ayvalıpınar, Kasımlar, Kesme, Pazarköy ve Aksu’da sağlık ocağı vardır. Serik ilçe merkezinde 1 özel hastane, 1 semt polikliniği, 2 özel poliklinik ve 1 özel diyaliz merkezi bulunmaktadır. Köprü Çayı Havzası’nın güney kesimi, havza dışında Antalya ve Manavgat’taki hastanelerden sağlık hizmeti alırken, havzanın kuzeyindeki halk özellikle Isparta ve Eğirdir hastanelerden sağlık hizmeti almaktadır.
3. Nüfus Hareketleri
3.1. Doğum ve Ölüm Oranları
İl Sağlık Müdürlüğü verilerine göre; 2007 yılı içerisinde Serik ilçe merkezi’nde, 919 doğum gerçekleşmiştir. 2007 yılında 15-49 yaşları arasındaki kadın nüfusu ise 13827’dir. Buna göre, Serik’te genel doğum oranı %0 66,5’tir. Köprü Çayı Havzası’nın kuzeyinde Aksu ilçe merkezinde ise 26 doğum gerçekleşmiştir. 15-49 yaşları arasındaki kadın nüfusu ise 590’dır. Buna göre, Aksu’da genel doğum oranı %0 44,1’dir. Köprü Çayı Havzası’nın orta kesiminde kırsal yerleşmelerden oluşan Beşkonak Bucağı’nın ise 93 doğum gerçekleşmiştir. 15-49 yaşları arasındaki kadın nüfusu ise 1877’dir. Buna göre, Beşkonak’ta genel doğum oranı %0 49,5’dir. Esasen kırsal yerleşmelerde doğum oranları daha yüksektir. Ancak Köprü Çayı Havzası’nın orta ve kuzey kesimlerinin büyük bir kısmında, genç ve orta yaş grubundaki nüfusun Antalya ve Isparta başta olmak üzere büyük kentlere göç etmiş olması nedeniyle doğum oranlarında önemli bir
düşüş görülmektedir. Aynı zamanda bu oranlar daha önceki yıllar ile karşılaştırıldığında doğum miktarlarının yıldan yıla önemli oranlarda düştüğü görülür.
3.2.Göçler
Köprü Çayı Havzası’nın kıyı kesimi dışında büyük bir bölümünde oldukça engebeli bir topografya, buna bağlı olarak kısa mesafelerde önemli yükselti farklılıkları ve yüksek eğim değerleri ile yoğun orman alanları nüfus ve yerleşmeyi olumsuz yönde etkilemiştir. Az nüfuslu, birbirinde oldukça uzak kırsal yerleşmelerde geçim kaynakları sınırlıdır. Ekilebilir arazinin yetersiz olması, orman koruması nedeniyle hayvancılığın yeterince gelişememesi, turizm ve sanayinin az gelişmiş olması, ulaşımın oldukça zor olması, eğitim ve sağlık hizmetlerinin sınırlı olması göçün ana nedenleridir. Göçler nedeniyle genç nüfus azalmakta, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini orta yaşın üzerindeki nüfus yürütmektedir. Ancak doğurganlık yaşı geçmiş olan bu nüfusun, yörede tutunma çabası ömrüyle sınırlı olacağından, yakın gelecekte havzanın önemli bir kısmında kırsal alanların büyük ölçüde boşalacağı söylenebilir.
Araştırma sahasında meydana gelen göçleri iç göçler ve dış göçler olmak üzere iki grupta toplayabiliriz. İnceleme sahasındaki dış göçlere ilginç bir örnek de, Girit göçmenlerinin havza içindeki iskânıdır. Bilhassa, 1897’de Girit’in özerkliğinin ilan edilmesi ile şiddetlenen baskılardan dolayı Anadolu’ya gelen göçmenlerin bir kısmı Antalya’nın muhtelif mevkilerine yerleştirilmiştir. Bu mevkilerden biri de bugünkü Boğazkent Beldesi’ne bağlı Ahmediye mahallesidir. Bu mevkide 1900’de inşası tamamlanan 50
haneye 211 kişi yerleştirilmiştir.1 Bu sayının daha sonra 84 haneyi bulduğu tahmin edilmektedir. Ahmediye’deki eski meskenler muhacirlerin kültürel farklılığını yansıtmaktadır.
İç göçlerin büyük bir bölümü ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Köprü Çayı Havzası’nın orta ve güney kesimi en fazla Antalya’ya göç vermektedir. Antalya’yı Serik ve Manavgat takip eder. Havzanın kuzey kesimi ise daha çok Isparta ve Eğridir’e göç vermektedir. Ancak kuzey kesimden de Antalya il merkezine, Serik’e ve Manavgat’a önemli oranda göç yaşanmaktadır. Nitekim Serik ilçe merkezinde 2009’da ikamet eden nüfusun % 2,7’sini (2805) Isparta nüfusuna kayıtlı olanlar oluşturmaktadır. Bu nüfusun önemli bir bölümünü havzanın kuzey kesiminden gelenler oluşturur. İnceleme sahası dâhilindeki Serik ilçe merkezi bölge dışından da göç almaktadır. Serik’te Antalya il nüfus müdürlüğü dışındaki il nüfus müdürlüklerine kayıtlı olanların oranı % 26,4’tür (27819 kişi). Bu oran içinde % 3,4 ile Konya (3.598 kişi) ve % 1 ile Şanlıurfa (1089 kişi) başta gelir. Havzanın kuzeyinde Aksu ilçesinde Isparta il nüfus müdürlüğü dışındaki il nüfus müdürlüklerine kayıtlı olanların oranı sadece % 9’dur (493 kişi).
Köprü Çayı Havzası’ndan bölge dışına yapılan göçler de büyük önem taşımaktadır. Antalya, İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere büyük kentlere yapılan göçler günümüzde de devam etmektedir. Havza dışına yapılan göçler, öncü göçmenlerin etkisiyle gerçekleşen zincirleme göç niteliğindedir. Bu duruma bir örnek olarak havzanın yukarı kesiminde Elecik Köyü’nden yaklaşık 60 hane Aydın’ın Sultanhisar ilçesine bağlı Atça
1 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezâreti Belgeleri, Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi, nr.2420/6.
beldesine göç etmiştir. Ayrıca Kasımlar ve komşu köylerden Antalya Kumluca’ya yapılan göçlerde de aynı durum söz konusudur.
Araştırma sahasında mevsimlik göçlerin tarihi oldukça eskidir. Köprü Çayı Havzası “yörük” aşiretlerinin ve yarı göçebe hayatın en yaygın olduğu alanlardandı. Günümüzde yöredeki yörükler; köylerde ya da kentlerde yerleşik hayata geçmiş durumdadırlar. Bununla beraber yaz aylarında sahil kesiminde etkili olan yüksek sıcaklık nedeniyle birçok insanın havzanın kuzeyine, başta Anamas Dağları çevresi ile Sultan Dağları ve Beyşehir-Seydişehir çevresine göç ettikleri görülür. Günümüzde mevsimlik göçler içinde; havzanın kuzeyindeki köylerde ikamet eden bir kısım nüfusun; yaz mevsiminde tarım işçisi olarak kıyı ovasına inmesi ve sezon sonrası tekrar köylerine dönmesi de önemli yere sahiptir. Ayrıca sulu tarım olanaklarının gelişmiş olduğu kıyı ovasında arazi sahibi olan önemli oranda bir nüfus, arazisini kendisi işlememekte ortağa ya da kiraya vermek suretiyle başkasına işletmektedir. Bu nüfus çoğunlukla Antalya il merkezinde ya da Serik’te başka iş alanlarında çalışmaktadır. Arazisini kiraya verenler, yörede çokça görüldüğü gibi faal bir nüfus değildir. Bu durum kıyı ovasında arazi kiralarının çok yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. İç göçler üzerinde etkili olan faktörlerden birisi de doğal
afetlerdir. Koçular Köyü’nün bir mahallesi olan Barak Mahallesi 1967
yılında sel felaketine maruz kalınca mahalle sakinlerinin büyük çoğunluğu göç etmiştir. Ancak havzada doğal afetler içinde orman yangınları da büyük önem taşımaktadır. Özellikle son olarak 31 Temmuz 2008 tarihinde başlayıp, 5 gün süren ve 16925 hektar orman alanının zarar gördüğü (Antalya Orm. B. Müd.,2008) yangın, havzanın güney kesiminde kırsal yerleşmelerde meskenlerin tahrip olmasına ve geçici de olsa göçlere neden olmuştur.
4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları
Köprü Çayı Havzası’nda nüfusun dağılışında havzanın yukarı kesimi ile aşağı kesimi arasında büyük fark vardır (Şekil 10). Bu farklılık üzerinde etkili olan faktörler arasında iklim ve rölyef özellikleri ile buna bağlı ekonomik faaliyet alanlarının çeşitlenmesi etkili olmuştur. Serik ilçe merkezinde havzadaki toplam nüfusun % 57,6’sı toplanmıştır. Bunda en önemli etken tarım ve turizm başta olmak üzere iş olanaklarının gelişmiş olmasıdır. Serik ilçe merkezi kıyı kentleri içinde kentleşme özelliklerinin sonradan geliştiği bir şehirdir. Bu gelişme son yıllarda büyük bir ivme kazanmıştır. Aksu ilçe merkezinde ise toplam nüfusun sadece % 2.2’si yaşamaktadır. Havza içindeki kasaba yerleşmelerinin toplam nüfus içindeki payı ise % 11.3’tür. Köy ve köy altı yerleşmelerinin payı ise % 28.7’dir. Bu değerler havza içinde nüfusun dağılımının oldukça dengesiz olduğunu göstermektedir. Havzada 47 köy, 7 kasaba, 2 ilçe merkezi olmak üzere toplam 56 yerleşim birimi vardır. Köy yerleşmelerinin dağılışında yükselti, Köprü Çayı Vadisi’ne ve kıyıya yakınlık önemli rol oynar. Havzanın aşağı bölümünde köy sayısı ve köy nüfusunun daha fazla olduğu dikkat çekmektedir. Havza içinde kısa mesafelerde önemli farklılıklar gösteren rakım değerleri de nüfusun dağılışını önemli oranda etkilemektedir. 1630 m.de yer alan Beydilli Köyü hariç; köy, kasaba ve ilçe merkezleri 1500 m.nin altındadır.1500 m.nin üzerinde daha çok yayla yerleşmelerine rastlanmaktadır.
4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu
Köprü Çayı Havzası’nın 2498 km²’lik alanında 2009 itibariyle 86577 kişi yaşamakta olup, aritmetik nüfus yoğunluğu km²’ye 35 kişidir. Bu değer ülke ortalamasının oldukça altındadır. 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre ülkede nüfus yoğunluğu km²’de 94,6 kişidir. Buna göre Köprü Çayı Havzası ülkemizin en tenha alanlarından biridir. Ancak Köprü Çayı Havzası’nın aritmetik nüfus yoğunluğunun sayım yılları dikkate alındığında önemli oranda arttığı görülür. 1927’de 9,6 kişi/ km² olan yoğunluk, 2009’de 34 kişi/ km² olmuş ve 3,7 katına yakın bir artış göstermiştir. Bu artış ülke genelinde ise 5 katın üzerinde bir artış olduğuna göre, havzadaki yoğunluk artışı da ülke genelinden daha azdır. Havza içinde aritmetik yoğunlukta büyük farklılıklar görülür. Aritmetik yoğunluğun en fazla olduğu yerleşim alanı Serik ilçe merkezidir (1681,5 kişi/ km²’). Verimli tarım arazileri üzerinde yer alan Belkıs (201 kişi/km²), Deniztepesi (124 kişi/km²), Karataş (111,7 kişi/km²) ve Sarıabalı (96,3 kişi/km²) köylerinde de aritmetik nüfus yoğunluğu fazladır. Yerleşmeler içerisinde aritmetik nüfus yoğunluğunun en az olduğu yer Ballıbucak’tır (2,8 kişi/km²). Ballıbucak’ta aritmetik nüfus yoğunluğunun bu derece düşük olmasının nedeni, hem yükseltinin fazla olması (1120 m.), hem de yüzölçümü geniş olmasına rağmen tarım alanlarının yetersiz olması ve buna bağlı olarak az nüfuslanmasıdır. Aritmetik nüfus yoğunluğunun az olduğu diğer yerler arasında; Yakaköy (3,8 kişi/km²), Beydilli (4,1 kişi/km²), Gaziler (3,8 kişi/km²), Terziler (5,8 kişi/km²), Kuzca (5,1 kişi/km²), Koçular (5,5 kişi/km²), Kırkkavak (5,8 kişi/km²), Çaltepe (5,5 kişi/km²), Karacahisar (6,1 kişi/km²) ve Yukarıyaylabel (6,2 kişi/km²) köylerini sayabiliriz.
Şekil 10: Köprü Çayı Havzası’nın Nüfus Dağılış Haritası Yerleşmelerin aritmetik nüfus yoğunluklarına göre dağılımlarına baktığımız zaman nüfus yoğunluğu 25 kişi/km² den az olan köyler, % 67,3’lük bir oranla çok büyük paya sahiptir (Tablo 11). En düşük pay ise nüfus yoğunluğu 76-100 kişi/km² arasında değişen köylerdir (% 1,8).
Tablo 11: Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı
Yoğunluklar Kişi/km² 25’ten az 26-50 51-75 76-100 100’den fazla Toplam
Yerleşme sayısı 37 7 5 1 5 55
%’si 67,3 12,7 9,1 1,8 9,1 100
Kaynak: TÜ.İ.K. Genel Nüfus Sayım Sonuçları (2009)
4.2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu
İnceleme sahasında 2009 yılı verilerine göre fizyolojik nüfus yoğunluğu, 586 kişidir. Bu değer, Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Türkiye’nin fizyolojik nüfus yoğunluğu 2009 yılında, 298 kişidir. Bu durum havzanın büyük ölçüde dağlık ve engebeli olması sonucu tarım arazisinin yetersizliği ile ilgilidir. Havzadaki yerleşmelerin fizyolojik nüfus yoğunluklarına baktığımızda yerleşim alanları arasında büyük farklar göze çarpar. Serik ilçe merkezinde fizyolojik nüfus yoğunluğu 4909 kişi iken, Serik gibi kıyı ovasındaki yerleşim alanlarından Büklüce’de 76 kişi ve Denizyaka’da 95 kişidir. Yine kıyı yerleşmelerinden olup, Serik kentine göre daha fazla tarım arazisine sahip olan Boğazkent’te ise 168 kişidir. Bu yerleşim alanları arasındaki fizyolojik nüfus yoğunluğundaki farklılık arazi büyüklüğü ile ilgili olmayıp, Serik Şehri’ndeki kalabalık nüfustan kaynaklanmaktadır. Havzanın kuzeyinde Yılanlı Ovası kenarındaki yerleşmelerden Yılanlı'da 65 kişi, Bağıllı’da 99 kişi olan fizyolojik yoğunluk oldukça dağlık bir alanda yer alan Yukarıyaylabel’de 314 kişiye çıkmaktadır. Nüfusu çok az olmasına rağmen fizyolojik nüfus yoğunluğu
oldukça yüksek olan İncedere (2808 kişi) ve Belence (1871 kişi) gibi yerleşmelerin yoğunluklarının çok yüksek olması tarım arazilerinin yetersiz olması ile ilgilidir. Nitekim İncedere’nin nüfusu 337 ve Belence’nin nüfusu ise 567’dir.
Köprü Çayı Havzası’nda yerleşmelerin fizyolojik nüfus yoğunluklarına göre dağılımında; nüfus yoğunluğu 150 kişi/km²’nin üzerinde olan köylerin % 63,6’lık bir orana sahip olduğunu görüyoruz (Tablo 12). Bu da Köprü Çayı Havzası’ndaki yerleşmelerin büyük bir kısmında fizyolojik nüfus yoğunluğu, Türkiye ortalamasının üzerindedir. Havzanın nüfusu nispeten az olsa da arazinin çok yetersiz olması bu yoğunluğun nedenini oluşturmaktadır.
Tablo 12: Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı Yoğunluklar Kişi/km² 0-150 151-300 301-500 501+ Toplam
Yerleşme sayısı 20 21 7 7 55
%’si 36,4 38,2 12,7 12,7 100
Kaynak: TÜ.İ.K. 2009 Yılı Genel Nüfus Sayım Sonuçları, Manavgat, Serik, Sütçüler, Aksu ve Eğirdir İlçe Tarım Müd.,2008
4.3. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu
Köprü Çayı Havzası’nda 2009 yılı verilerine göre, tarımsal nüfus yoğunluğu 263,5 kişi/km²’dir. Bu değer, Türkiye ortalamasından çok daha fazladır. Türkiye genelinde tarımsal nüfus yoğunluğu 84’tür. İnceleme sahasında çok yoğun bir kır nüfusu olmamasına rağmen, tarım arazilerinin çok sınırlı olması, tarımsal nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştur. Tarımsal nüfus yoğunluğu 150 kişi/km²’nin üzerinde olan köylerin % 62’lik bir orana sahip olduğunu görüyoruz (Tablo 13).
Tablo 13: Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı Yoğunluklar Kişi/km² 0-150 151-300 301-500 501+ Toplam
Yerleşme sayısı 21 20 8 6 55
%’si 38,2 36,4 14,5 10,9 100
Kaynak: Manavgat, Serik, Sütçüler, Aksu ve Eğirdir İlçe Tarım Müdürlükleri (2008)
İnceleme sahasında tarımla uğraşan nüfus, tarım dışı sektörlerde de periyodik olarak çalışmaktadır. Tarımsal nüfusun bir kısmının özellikle yaz aylarında turizm faaliyetlerinde mevsimlik olarak çalıştığı gözlenir. Havza içinde yerleşim alanları arasında tarımsal nüfus yoğunluğu açısından büyük farklar göze çarpar. Bununla beraber kırsal yerleşmelerdeki nüfusun tamamına yakınını tarımsal nüfus oluşturduğundan, bu yerleşmelerde fizyolojik nüfus yoğunluğu ile tarımsal nüfus yoğunluğu arasında belirgin bir fark gözlenmez. Ancak Serik İlçe Merkezi’nde toplam nüfusun % 11,7’si tarımsal nüfus olduğundan tarımsal nüfus yoğunluğu, fizyolojik nüfus yoğunluğundan daha azdır. Bununla beraber tarımsal nüfus yoğunluğu, havza ve ülke ortalamasının oldukça üzerindedir.
Sonuç ve Öneriler
Köprü Çayı Havzası’nın 2009 adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre toplam 86577 nüfusu bulunmaktadır. Nüfusun büyük bir bölümü kıyı ovası üzerinde ve bilhassa toplam nüfusun % 59,unu barındıran Serik ilçe merkezinde yaşamaktadır (51119). Son yıllarda özellikle havzanın kuzey kesiminde nüfus tamamen bir azalma eğilimi içindedir. Kırsal özellikleri öne çıkan havza içinde; 47 köy, 7 belde ve 2 ilçe merkezi bulunmaktadır. Havzada fonksiyonel açıdan kentleşme Serik ilçe merkezi ve yakın çevresinde görülmektedir.
Havzanın nüfusu 1935’de 23648’den, 2009 yılında 86577’ye çıkmıştır. Dolayısıyla 72 yıllık süre içinde % 266 oranında bir artış göstermiştir. Aynı devrede Türkiye nüfusunun % 352 oranında arttığı düşünülürse, yörede nüfus artışı ülkedeki toplam artıştan daha düşüktür. Ayrıca nüfus artış oranları, havzanın yukarı kesimi ile aşağı kesimi arasında büyük oranda farklılık göstermiştir. Havza içinde tek şehir yerleşmesi Serik’tir. Kentleşme 1970’li yıllardan itibaren gelişme göstermiştir. 2009 yılında toplam nüfusun yaklaşık % 60’ı şehirde yaşarken, % 40’ı kırsal kesimde yaşamaktadır. Havzada kırsal nüfus ülke ortalamasının üzerindedir. 2000-2009 döneminde nüfusun % 50’den fazlası şehir nüfusu haline gelmiştir. Türkiye genelinde ise ilk olarak 1985 sayımında nüfusun % 50’den fazlası şehirde yaşar duruma geldiğine göre havza kentleşmeden daha geç etkilenmiştir. 2009 yılında toplam nüfusun % 50,4’ü erkek, % 49,6’sını kadın nüfus oluşturmaktadır. Ancak 2000 yılından önceki tüm sayım yıllarında havzada kadın nüfusun daha fazla olduğu görülmektedir. Ayrıca Serik ilçe merkezinde erkek nüfusun, kırsal yerleşmelerde de kadın nüfusun fazla olduğu görülmektedir. Bununla beraber Serik Ovası üzerindeki kırsal yerleşmelerde de erkek nüfusunun fazla olduğu görülür. Bu durum Serik Ovası üzerindeki yerleşmelerin havza içinden veya havza dışından göç alıyor olması ile ilgilidir. Araştırma sahasında ortalama aile büyüklüğü 3,4 olup, Türkiye ortalamasının altındadır. Bazı kırsal yerleşmelerde ortalama aile büyüklüğü daha yüksek olmakla birlikte, aile bireylerinin büyük bir çoğunluğunun dışarıya göç etmesi nedeniyle genel olarak kırsal yerleşmelerde de aile büyüklüğü ülke ortalamasının altındadır.
Nüfusun büyük bölümü tarım ve turizm faaliyetlerinde istihdam edilmiştir. Ancak bu faaliyetlerin çoğunlukla mevsimlik olması önemli bir problemdir.
Havza içindeki kırsal yerleşmeler arasındaki mesafenin fazla olması ve bu kırsal yerleşmelerindeki ulaşım zorlukları, eğitim ve sağlık hizmetlerinde büyük aksamalara neden olmaktadır. Özellikle nüfusu tamamen azalmış, dağınık kırsal yerleşmelerde eğitim ve sağlık personeli istihdam edilememektedir. Taşımalı hizmetlerde de önemli problemler yaşanmaktadır. Eğitim ve sağlık gibi hizmetlerin çevresine göre merkez olabilecek kırsal yerleşmelerde toplanması, zaman içinde bu kırsal yerleşmelerin daha toplu yerleşmeler haline gelmesine katkı sağlayacaktır.
Köprü Çayı Havzası’nın güney kesimi dışında büyük bir bölümünde oldukça engebeli bir topografya, buna bağlı olarak kısa mesafelerde önemli yükselti farklılıkları ve yüksek eğim değerleri ile yoğun orman alanları nüfus ve yerleşmeyi olumsuz yönde etkilemiştir. Az nüfuslu, birbirinde oldukça uzak kırsal yerleşmelerde geçim kaynakları sınırlıdır. Ekilebilir arazinin yetersiz olması, orman koruması nedeniyle hayvancılığın yeterince gelişememesi, turizm ve sanayinin az gelişmiş olması, ulaşımın oldukça zor olması, eğitim ve sağlık hizmetlerinin sınırlı olması göçlere neden olmaktadır. Göçler nedeniyle genç nüfus azalmakta, tarım ve hayvancılık faaliyetlerini orta yaşın üzerindeki nüfus yürütmektedir. Ancak doğurganlık yaşı geçmiş olan bu nüfusun, yörede tutunma çabası ömrüyle sınırlı olacağından, yakın gelecekte havzanın önemli bir kısmında kırsal alanların büyük ölçüde boşalacağı söylenebilir. Havzadaki kırsal nüfusun havza dışına göçünü engellemek için uygulanan kırsal kalkınma projeleri
büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede havzanın doğal yapısına uygun arıcılık, tatlı su balıkçılığı, orman işletmeciliği ve ekoturizm gibi alternatif ekonomik faaliyetler bu göçü azaltıcı tedbirler olarak dikkat çekmektedir. Köprü Çayı Havzası’nın oldukça engebeli olması ulaşımın gelişmesine engel olmuştur. Devlet ve il yolları uzunlukları dikkate alındığında ülkemizde km2’ye düşen yol yoğunluğu ortalama 82 m. iken, havzada 41 m.dir (2007). Havza Batı Toroslar’da ulaşım ağının en yetersiz olduğu yörelerden biridir. Havza içinde ve havzanın komşu havzalar ile bağlantısını sağlayacak ulaşım projeleri yörenin sosyal ve ekonomik hayatında büyük önem taşımaktadır.
Kaynakça
Antalya İl Sağlık Müdürlüğü, İstatistik Yıllığı, Antalya 2007. Antalya İl Yıllığı, Antalya 1967.
Arıkan, Zeki. (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, İzmir: Ege Ünv. Ed. Fak.Yay.,
No:52.
D.İ.E. (2009). 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1990, 1997, 2000;
Genel Nüfus Sayımları, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (Antalya, Isparta). Ankara:
T.C.Başbakanlık D.İ.E. Yayınları.
Eğirdir, Manavgat İlçe Kadastro Müd. (2008). Yerleşmelere Ait Yözülçümü Değerleri.
Emiroğlu, Mecdi. (1972). Türkiye’de Orman İçi Kırsal Yerleşmeleri ve Bolu Örneği. Ank.
Üniv. D.T.C.F. Coğrafya Araştırmaları Enst., Coğr. Derg., Sayı:1-2, Ankara.
Erten, Süleyman Fikri. (1940). Antalya Tarihi. İstanbul.
Göney, Süha. (1995). Şehir Coğrafyası. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fak. Yay., No:2274.
Gönüllü, Ali Rıza. Antalya’da İskân Edilen Muhacirler (1878-1923). Türkiyat Araştırmaları
Dergisi, s.293-234, Konya.
Güner, İbrahim. (1997). Bodrum ve Milas Yörelerinin Coğrafi Etüdü. Erzurum: Atatürk Üniv.
Yay., No: 838.
Güçlü, Muhammet. (1997). XX. Yüzyılın İkinci Yarısında Antalya. Antalya. Harita Genel Komutanlığı. (1966). 1/100 000 Ölçekli Türkiye Topografya
Haritası’nın M 25, M 26, N 26, L 10 Paftaları. Ankara.
Isparta İl Sağlık Müdürlüğü, (2006). İstatistik Yıllığı, Isparta.
Karaboran, H.Hilmi. (1984). Yerleşme Coğrafyası. Fırat Ü. Fen Ed. Fak. Coğr. Ders Notları.
Elazığ.
Karaboran, H.Hilmi. (1989). Şehir Coğrafyası Ve Şehirsel Fonksiyonlar. Fırat Üniv. Dergisi,
Sos. Bil. Cilt III, Sayı:1, Elazığ.
Karal, Enver Ziya. (1943). Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara.
Katip Çelebi. (1732). Cihannüma. İstanbul.
Kunduracı, Osman. (1995). Batı Toroslarda Bulunan Geleneksel Konutlar. S.Ü. Sos. Bil. Enst.
Doktora Tezi, Konya.
Orhonlu, Cengiz. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, İstanbul: Eren Yay.
Sargın, Sevil. (2006). Sütçüler’de Kır Yerleşmeleri ve Yerleşme Düzenine Etki Eden Faktörler.
Fırat Üniv. Sos. Bil. Derg., Cilt:16, Sayı:1, Elazığ.
Temurçin, Kadir. (2004). Isparta İli Ekonomik Coğrafyası. Ank. Ünv. Sos. Bil. Enst. Doktora
Tezi, Ankara.
TÜ.İ.K. (2009). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. Ankara. Umar, Bilge. (1993). Türkiye’de Tarihsel Adlar. İstanbul.
Uzunçarşılı ,İsmail Hakkı. (1956). Osmanlı Tarihi. Ankara: T.T.K. Basımevi, Cilt: IV.
www.aksu.gov.tr.,2008. www.serik.gov.tr.,2008. www.tuik.gov.tr.,2008.
