B e s le n m e ve D iy e t D e r g is i / J N ııtr a n d D ie t 2 5 (1 ): 3 -6 ,1 9 9 6
T Ü R K İY E ’DE DİYETİSYENLİĞİN 30 YILI
1966-1996
D eğerli M eslektaşlarım
O ndokuzuncu yüzyılın ortalarından beri sürdürülen bilim sel araştırm alarla beslenm e, dünyada bir bilim dalı olarak kabul edilm iş ve yirm inci yüzyılın baş larından itibaren pekçok gelişm iş ülkede Beslenm e ve D iyetetik eğitim ve öğretim i üniversite düzeyine yükselm iştir.
Bu bilim dalında T ü rk iy e’ de eğitim ve öğretim ve ren ilk kurum 1962 yılında, Hacettepe Sağlık Bilim
leri Fakültesi Tem el B ilim ler Y üksekokulu’nda
“D iyetetik” program ı adı ile Prof.Dr. Sayın İhsan D oğram acı tarafından kurulm uştur. “ D iyetisyen” ünvanı ile m eslek m ensubu yetiştiren okulum uz ilk m ezunlarını 1966 yılında verm iştir.
Ü lkem izde diyetisyenlik m esleğinin 30. yılını kutlar ken bu m esleğin T ü rk iy e ’deki ilk sahiplerinden bi ri ve şu anda m ezun olduğum okulum un yöneticisi olm am bana bu konuşm ayı yapm am da onur veriyor. Ş ahsım ve tüm m eslektaşlarım adına engin görüşle ri ile T ü rk iy e ’ye yeni bir m eslek kazandırdıkları için O nursal R ektörüm üz Sayın Prof.D r. İhsan Doğ- ram acı’ya şükranlarım ı sunuyorum .
Bugün sizlere 1962-1966 arası uygulanan eğitim-öğ- retim program ım ız ile 1966 yılından günüm üze de ğin m esleki uğraşılarım ızı özetlem eye gayret edece ğim .
Yıl 1962-1966
Ne tür bir m esleğin m ensupları olacağım ızı bilmeden
başlam ış olduğum uz okuldaki dört yıllık eğitim ve
öğretim program ım ız şöyle idi:
* Tem el Fen ve T ıp B ilim lerinden: M atem atik, Fizik, K im ya, B iyoloji, B iyokim ya, Farm akoloji, Z ooloji, H istoloji, M ikrobiyoloji derslerini
* B eslenm e B ilim lerinden: B eslenm e İlkeleri, Bes
lenm e H astalıkları ve B eslenm e D iyet Tedavileri,
Toplum B eslenm esi derslerinin yanı sıra Sosyal Bi lim lerden: Sosyoloji, Psikoloji, Sosyal Antropoloji, İnsan ve İş İdaresi. İşletm e, Ekonom i derslerini al dık. Y abancı dil dört yıl süre ile devam etti.
--- Prof. Dr. Perihan
A R S L A N * _* Edindiğim iz bilgilerin uygulam alarını ise Toplum Sağlığı Beslenme Stajı olarak sahada, K linik ve K u rum Beslenme Stajı olarak da H acettepe H astanele ri klinikleri ve m utfağında yaptık.
Yıl 1966 (30 HAZİRAN)
On diyetisyen ilk m ezunlar olarak göreve başladık. Bunların bir kısmı bugün öğretim üyesi, araştırm a
cı olarak çalışm aktadır. Bazıları da emekli olm uş
lardır.
Görev Alanlarım ız
1- Tedavici diyetisyen olarak H acettepe Hastaneleri yetişkin ve çocuk hastanesi klinikleri
2- Yönetici diyetisyen olarak Hacettepe Hastanesi m utfağı (hasta ve personel için yiyecek satın alımı, m uayenesi, yem ek hazırlam a-pişirilm e vb.) idaresi ve denetimi
3- Sağlık eğitimcisi olarak Sağlık Bakanlığı Hıfzıs- sıhha Araştırm a Enstitüsü
4- Akadem isyen (asistan) olarak Y üksekokulum uzda göreve başladığım ız ilk yılda yaptığım ız işleri şöy le özetleyebiliriz:
- Çocuk H astanesi’nde “Süt ve M am a M utfağının
Sistemli Çalışm ası”
- Çocuklara verilecek ek besinlerin hazırlanm ası ve
yaş gruplarına göre rejim lerin sınıflandırılm ası ça
lışmalarının başlatılması
- H astalıklara göre hasta diyetlerinin düzenlenm esi - M utfak hijyeni çalışm aları
- M utfak personelinin, diyetesyeni “am ir” olarak ka bulü uğraşları
- 1967 dönem i staj öğrencilerinin danışm anlığı G örüldüğü gibi m ezuniyetle birlikte bir yandan m es
leki etkinlikleri yerine getirirken diğer yandan da
bizden sonraki son sınıf öğrencilerine de danışm an lık yaparak eğitim işini de birlikte götürm eye gay ret ettik.
4
ARSLA N P.Y ıl 1967
K endim izi kabul ettirm em iz sonucu 1967’de Hacet
tepe H astanelerinde “Diyet Bölüm ü” nü kurduk.
Görev dağılım ı yaptık. Buna göre aramızdan birini mutfak düzeni, personel idaresi ve yiyecek satın al
ma ve hazırlam a işlem lerinden sorumlu tuttuk. Bu
kişi aynı zam anda kurm uş olduğum uz D iyet Bölü- m ü’nün de yöneticisi oldu.
Tedavi hizmetlerini büyük ve çocuk hasta olarak iki
ye ayırdık. Tedavi hizmetlerinden sorumlu iki şef
diyetisyen aynı zaman da yönetici diyetisyenin yar dımcıları oldu.
1967 yılında H acettepe’nin üniversite olması, okulu muzda beslenme ağırlıklı eğitim-öğretimin sürdü
rülmesi sonucu okulum uz “Diyetetik Program ı”
kimliğinden çıktı ve Beslenme ve Diyetetik Bölümü olarak Ev Ekonomisi Yüksekokulu bünyesinde yer aldı. Eğitim program larım ız yenilendi, besin hazırla ma ve besin analizleri laboratuvarları kuruldu. Okul-hastane işbirliği ile hasta ve çocuk diyetlerinin standardizasyonu çalışm alarına devam edildi. Ço
cuklar için yaş gruplarına uygun özel yiyeceklerin
denemesi yapıldı. Okuldan mezun olan ikinci ve
üçüncü yıl mezunları da çoğunlukla Hacettepe’de
göreve başladılar.
Yıl 1968
Am erika Birleşik D evletleri’nden konuk bir diyetis
yen geldi. D iyetisyenlik mesleğinin ne olduğunu
öğrenirken aynı zam anda gerek eğitim gerekse uy
gulamalarımızda yapılanların, yurtdışından gelen
bir meslektaşımız tarafından onay görmesi bizleri memnun etti.
Çocuk H astanesi’nde yaş gruplarına göre yapmış ol duğum uz diyet düzenlem elerini (R İA , B l, B2, C l, C2, C3 vb) hekim lere de öğrettik. Çocuk m am aları na ilişkin standart çalışm alarına katıldık. Ziraat Fa
k ü lte sin d e Toplum Beslenm esi dersini bizler ver
meye başladık.
Üniversitede ve okulum uzdaki gelişm eler büyük bir hızla devam ediyordu ve 1968’de M ezuniyet Sonra sı Eğitim i’ni başlattık.
Yıl 1969-1971
Diyetesyenlik m esleğini tanım ak ve bu konuda bilgi-
görgü arttırmak için üç diyetisyen A B D ’ne gönde
rildi. Bu süre içinde kendi aram ızda yapmış olduğu
muz çalışm a düzeni yasal kadrolaşm a olmaksızın
devam etti. Eğitim de sağlıklı beslenm e hizmetleri öncelikli yer alm aya başladı.
1969 yılında meslek örgütümüz olan Türkiye D iye tisyenler Derneği (TDD) kuruldu.
Yıl 1971
Mezun sayımız giderek artıyordu. Yurtdışından dö nüşüm üzde m esleğim izle ilgili uygulam aları kendi ülkem izde de yapm alıydık. G elişm iş ülkelerdeki di yetisyenlerin çalışm alarını, yetki ve sorum lulukları nı kendi ülkem izde de uygulam alıydık. Bu düşünce ile H.Ü. H astaneleri’nde D iyet B ölüm ü’nün yasal kadrolaşm asını oluşturduk. A rtık diğer hastanelerde çalışan m eslektaşlarım ıza da bir örnekti.
Bu yasal kadrolaşm a aşağıda gösterilm iştir.
Yetişkin hasta kliniklerinde; diyetlerinin standardi zasyonu, m odifikasyonları yapıldı. H asta eğitim i ve poliklinik hizm etleri geliştirildi. G arsonların yem ek servisi ve hijyen konularında eğitim leri başladı. Çocuk hastanesinde ise yeni bir “Süt ve M am a M ut
fağı” kuruldu. D iyet teknisyenliği kavram ı gelişti
rildi. Hasta ailesine, sağlık personeline (doktor,
hemşire) ve sağlık dışı personel (garson, diyet tek nisyeni) eğitim ine başlandı.
Kurum m utfağında ise; m utfak restore edildi. Diyet
mutfağı kavram ı geliştirildi. D iyetisyen ihale ko
misyonunun asıl üyesi ve başkanı oldu. Personel ve hasta için yıllık yiyecek ve içecek m iktarları sapta narak ihale şartnam eleri hazırlandı. M enü planlam a ilkeleri, tarife standartlaştırm a, pişirm e usulleri, de polam a teknikleri, uygulam aları düzenlendi ve gar sonların yasal yöneticisi oldu.
Diyetisyenin idari ve tedavi görevlerine ilişkin yö netmelik çalışm aları Sağlık B ak an lığ ı’nda yapılm a ya başlandı. A na Çocuk Sağlığı M erk ez leri’nde d i yetisyen istihdam ı başladı.
Yıl 1972
Am acım ız bilim de hareketliliği yakalam ak, ilkem iz ise birim iz hepim iz için olduğundan T D D yayın fa aliyetlerini başlattık. B eslenm e ve D iyet D erg isi’nin ilk basımı bu yılda gerçekleşti. Y apılan her iş yuka
rıdaki am aca ve ilkeye hizm et için yeni m ezunlara
iletilm eye çalışıldı.
Öğrenci sayısı her yıl giderek arttı. A ncak okul ve
hastane diyetisyenleri gelişm elerini birlikte izledi
ler.
Yıl 1973-1975
so-T Ü R K İY E 'D E Dİ Y E so-T İŞ Y E N L İĞ İN 30 Y IL I
5
B eslenm e Diyetetik Bölümü İdari Teşkilatı Şem ası Bölüm Başkanı
(Yönetici Diyetisyen)
Kurum M utfağı Diyetisyeni^
Y etişkin H asta Klinikleri Ş ef Diyetisyeni
• G arsonlar • M utfak Personeli
• Ayniyat Levazım • Depo M emurları Çocuk Hastahanesi Klinikleri Ş ef Diyetisyeni • Garsonlar • Diyet Teknisyenleri
nucu diyetisyenler B eslenm e ve D iyetetik Bilim D alında “Bilim D oktoru” unvanını alm aya başladı lar. Personel ve hasta beslenm esi eğitim inin yanısı- ra H alkın B eslenm ede B ilinçlendirilm esi çalışm ala rı öncelik kazandığından halk konferanslarına bü yük önem verildi. K onferanslarda ve ilk kez radyo ve televizyonda ilkokul çocuklarına, ailelere, gebe ve em zikli kadınlara, işçilere; sağlıklı beslenm e, ço cuk beslenm esi, besin sağlığı, pişirm e, hazırlam a, saklam a ilkeleri anlatıldı.
W H O , U N İC E F, C A R E , T arım , M illi Eğitim ve Sağ lık B akanlığı, D İE , D PT işbirliği ile 1974 yılında ül kem izde ilk kez G ıda T üketim i ve Sağlık araştırm a sı yapıldı. D ünyada olduğu gibi ülkem izde de çocuk beslenm esi yeni bir ivm e kazandı ve 1979 Dünya Ç ocuk Yılı nedeniyle biz de çeşitli üniversite ve fa kültelerdeki çocuk hekim leri ile birlikte toplantılar
d üzenleyerek “ anne sü tü ” nün önem i konularına
ağırlık verdik.
H alk sağlığı ve beslenm esi hizm etlerinin yanısıra
beslenm e ve m etabolik araştırm alar da gelişmeye
başladı.
13 O cak 1983, R esm i G a zete’de Y önetici, Tedavi
E dici, Poliklinik ve H alk Sağlığı D iyetisyeni’nin
görev ve yetkilerinin yasallaştırıldığı ilan edildi.
U lusal düzeyde ikinci kez G ıda Tüketim i araştırm a sı 1984 y ılında F A O , U N İC E F, Tarım Bakanlığı, D PT ve D İE işbirliği ile gerçekleştirildi.
Yıl 1985-1996
A rtık T ürkiye “ D iyetisyeni” tanıyordu. D iğer yük
sek öğretim kurum larıyla ortaklaşa kongreler dü
zenlendi. Bunlar:
- D iyabet G ü n leri, G ençlik ve B eslenm e Kongresi (1985)
- 1. Ulusal Beslenm e ve D iyetetik Kongresi (1992) - Uluslararası Katılımlı II. B eslenm e ve Diyetetik Kongresi (1995)
Bilimde birlikteliği sağlam ak am acıyla meslek m en
suplarına 1989 yılından itibaren başlayan Hizmet
İçi E ğitim ’i sem inerleri halen devam etmektedir.
Bu sem inerleri TD D ile birlikte yürütm ekteyiz. Se miner bildirileri kitap olarak basılm aktadır.
Besinlerin üretim inden tüketim ine değin her aşam a da insanla besin arasındaki ilişkiyi inceleyen Bes lenme ve Diyetetik Bilim Dalı m ezunlarının iş alan ları da gelişm eler gösterm ektedir. Günüm üzde diye tisyenler aşağıdaki alanlarda çalışm aktadırlar. - Yataklı tedavi kuram larında ve A Ç S ’de, okul, kreş, yuva, yaşlı bakım evlerinde
- Banka, otel ve özel işletm elerde - Yemek fabrikalarında
- Besin üretimi ile ilgili kuruluşlarda - Sporcu beslenm esi ile ilgili kurum larda - İşçi beslenm esi ile ilgili kurum larda - Enteral ve parenteral beslenm e ünitelerinde - Özel dializ ünitelerinde
- B eslenm e danışm a ve zayıflam a m erkezlerinde - D PT, Türkiye Büyük M illet M eclisi, Sağlık, Tarım ve M illi Eğitim B akanlıklarında görev yapm aktadır lar.
G ıda Analizleri ve Teknolojisi B ölüm ü’nün m ühen dislik fakültesinde bağlanm ası ile bölüm üm üz Sağ lık T eknolojisi Y üksekokulu’nun tek bölüm ü olarak doğrudan Ü niversite R ektörlüğü’ne bağlıdır.
6
A RSLA N P.Bugün Y üksekokulum uzda; Beslenm e B ilim leri, D i yetetik ve Toplu Beslenm e Sistem leri olm ak üzere
üç Anabilim Dalı bulunm aktadır. Lisans eğitim in
yanısıra 1968’den bu yana Y üksek Lisans ve Bes lenm e ve D iyetetikte D oktora ders program larını ba şarı ile sürdürm ekte olup bu program larda farklı bi lim dallarından da eğitim görenler bulunm aktadır. Günüm üzde B eslenm e ve D iyetetik Eğitim Ö ğretim Programı
I- Tem el Fen ve M atem atik B ilim leri
* Fizik * Anatomi
* Kimya * Fizyoloji
* M atem atik * Tıbbi Biyoloji ve G enetik
* Biyoistatistik * Genel M ikrobiyoloji
* Ekonom i * Besin M ikrobiyolojisi * İşletme
II. Sosyal Bilim leri
* Sosyoloji * Psikoloji
* Demografik Yapı ve Sağlık * Sosyal Antropoloji
III. Beslenme Bilim leri
* Beslenme İlkeleri ve Besinler * Beslenme Biyokimyası * Besin Kimyası ve Analizleri * Besin Kontrolü ve M evzuatı
* A na-Ç ocuk B eslenm esi
* H astalıklarda B eslenm e (Ç ocuk, Y etişkin) * Toplum B eslenm esi ve E pidem iyolojisi
* T oplum da B eslenm e D urum unu Saptam a Y öntem leri
* K urum B eslenm esi * B eslenm e E kolojisi * B eslenm e Eğitim i Değerli M eslektaşlarım
Ç alışm a alanım ız ne olursa olsun verilen uğraş do
ğum dan önce başlayıp ölene değin insan sağlığını
korum aya yöneliktir. Bu nedenle “diyetisyenlik
m esleği” iyi bir beslenm e bilgisi ve iletişim beceri si gerektirm ektedir. Bunun için beslenm e ve diyete tik eğitim i; Fen ve M atem atik B ilim leri ve Sosyal Bilim leri esas alm aktadır. B unların üzerine temel beslenm e ile klinik beslenm eye yönelik olm ak üze re hastalıklarda beslenm e, beslenm e durum unu sap tam a yöntem leri ve beslenm e eğitim ine ağırlık ve rilm ektedir. E dinilen bilgiler, stajlar, beslenm e ve diyetetik araştırm aları ile uygulanabilir durum a ge tirilm ektedir.
Bugüne değin T ü rk iy e’de ilk ve tek olan Y üksekoku
lum uzdan 1329 kişi m ezun olm uştur. H alihazırda
33 kişilik bir akadem ik kadro ile Y üksekokulum uz
araştırıcı, eğitici, uygulayıcı niteliklere sahip yeni
m ezunlar yetiştirm e gayreti ile eğitim ve öğretim program larını geliştirm ektedir. D ileğim iz en kısa sü rede B eslenm e ve D iyetetik F akültesi olarak eğiti mim izi sürdürm ektir.
