Ankara Üniv Vet Fak Derg 47,39-49, 2(J()()
ANKARA KEÇİLERİNİN İLEUM'UNDAKİ PEYER
PLAKLARI VE M HÜCRELERİ ÜZERİNDE IŞIK VE
ELEKTRON MİKROSKOBİK ÇALIŞMALARI
Nevin KURTDEDE2Hikmet ALTUNAy2
Reşat N. AŞTl3
Asuman ÖZEN4
Light and electron microscopic studies of ileal Peyer's patches and M cel/s in Angora goats
Summary: The pUlpose ol' this study was to investigate ileal Peyel"s patches and dome epithelium in Angora goats at the light and eleetron mieroscopie level.
In this study, ileal Peyer's patches samples taken from IO healthy 5-6 month-old Anf:ora goats were used as amaterial.
Germinal center, corona, dome area and interfollicular region were seen to form each f(Jllic!e ol' Peyer's patches. ANAE positive T lymphocytes were seen in corona, interl'ollicular and dome area. 19 containing B lymphocytes were found in f:erminal center and dome area. Very few T lymphoeytes were seen in the B eells regirm and veryfew B lymphoeytes were seen in the T cells regions.
In electron microscopy, entero-absorptive cells, M cells and intraepithelial lymphocytes and macrophages were seen in the 'Jollic!e-associated epithelium (FAE)". Ferritin partides were seen on the apical sUlface, in the invaginations, vesides, multivesieular bodies and lateral intercellular spaces.
Key words: Angora goats, ileum, M cells, Peyer's patches
Özet: Bu çalııçmamn amacı Ankara keçilerinin ileum'undaki Peyer plaklan ile dom epitelini ışık ve elektron mikroskobik olarak incelemektir.
Çalışmada LO adet saıflıklı, 5-6 aylık Ankara keçisinin ileum'undaki Peyer plaklanndan alınan doku örnekleri materyalolarak kullamldı.
Peyer plaklannda her bir follikülün germinal merkez, korona, dom bölgesi ve interlolliküler alandan oluştuğu görüldü. A(fa-naftil asetat esteraz (ANAE) pozitil' T lenl'ositler korona, interl'olliküler alan ve dom bölgesinde gözlendi. Im-munglobulin (lg) talÇ/yan B lenlasitlere ise germinal merkez ve dom bölgesinde rastlandı. T lenI'osit bölgelerinde az sayıda B, B lenl'osit bölgelerinde de az sayıda T hücresi görüldü.
Elektron mikroskopta 'lollikülle iliıçkili epitel" ({ollic!e-associated epit-helium=F AE) 'in barsak epitel hücreleri, M hücreleri ile intraepiteliyal lenj(Jsit ve
i. Bu araştırma TÜBITAK tarafından desteklenmiştir (VHAG-) 229 nolu proje) 2. Doç.Dr.. AÜ Veteriner Fakültesi Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı, ANKARA 3. Prof.Dr.. AÜ Veteriner Fakültesi Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı, ANKARA 4. Dr., AÜ Veteriner Fakültesi Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı, ANKARA
4()
N. KURTDEDE. R. N. AŞTı' 1-1.ALTCNAY. A ÖZEN
makrofajlardan oluştuğu gözlendi. Ferritin partikülleri. M hücrelerinin yüzeyinde. invaginasyonlarda, veziküllerde, multiveziküler cisimciklerde ve lateral in-tersellüler aralıklarda görüldü.
Anahtar kelimeler: Ankara keçisi, ileum, M hücreleri, Peyer plakları
Giriş
İnce harsakların distal hölümünde özellikle
ikum'da rastlanan Peyer plakları agregat lenf
faliküllerinden oluşur (43). Peyer plaklarının
hüyük hir kısmı antimezenterik yerleşimlidir
(33) Peyer plaklarının sayı, büyüklük ve
da-ğılımları, türe ve yaşa göre değişir (45).
Ko-yunlarda (18,27,28,), sığırlarda (25,36) ve
do-muzlarda (7) Peyer plaklarının, kanatlıların
bursa Fabricius'una eşdeğer ve B lenfositler için
primer lenfoid organ olduğundan, timustaki
gihi prenatal dönemde olgunlaşma, erken yaşta
involusyon gösterdiğinden bahsedilmektedir. Peyer plaklarının üzeri, lenf foliküllerinin
üstünde yer aldıkları ve onlarla ilişkide
ol-dukları için "follikülle ilişkili epitel (FAE)"
ola-rak anılan özelleşmiş bir epitelle örtülüdür
(8, i9,33); huraya, kubbe şeklinde görülmesi
ne-deniyle "dom epiteli" de denir (23). Follikülün
dam bölgesi lumene doğru piramit (12) ya da
hemisfer (23) şeklinde çıkıntı yapar.
Dom bölgesinde follikülün üzeri, barsak
epitel hücreleri ve bu hücrelerin aralarına
yer-leşmiş membran benzeri hücreler (M hücreleri)
tarafından örtülüdür (12,20,33,44 ). Yeni
doğ-muş buzağılarda ise dom epitelinin sadece M
hücrelerinden oluştuğu bildirilmektedir
(24,25,35,45). Dom epitelinde kadeh
hüc-relerinin ise az sayıda olduğu (12,19,23,38) ya
da hiç bulunmadığından (5,8,10,45)
hah-sedilmektedir.
FAE, yukarıda sözü edilen hücreler dışında
intraepiteliyal lenfositleri de içerir (10,i3,19, 29,45). M hücreleri ile yakın ilişkide olan bu lenfositlerin (40) çoğu T lenfositlerdir (19,37).
Yine M hücrelerine yakın olarak yerleşmiş az
sayıda B lenfosit, immunoblast ve plazma
hüc-rcsine de rastlanır. Ayrıca, FAE'de M hücreleri
ilc ili~kide olan makrafajlar da bulunmaktadır
(11,19).
FAE'de bulunan M hücreleri antijen
alın-ması ve taşınması için özelleşmiş epitel
hüc-releridir (8,20,33,44). Bu hücreler
mak-romolekül düzeyindeki intraluminal antijen
örneklerini luminal yüzlerinden alıp veziküller
halinde dar olan sitoplazmalarından geçirirler
(8,26,34). M hücreleri, sentral bölgesindeki
derin invaginasyonun içine yerleşmiş ve sıkıca
paketlenmiş lenfosit ve makrofajlara (32) bu
antijen örneklerini iletirler.
M hücrelerinin ışık mikroskobu ilc kesin
ayırımları yapılamaz. Ancak, bu hücrelerin
bu-lunduğu yerlerde fırçamsı kenarın zayıf olması
ile ayırt edilebilirler (26). Kesin ayırımları
elektron mikroskobu ile yapılahilmektedir (48).
Elektron mikroskobik incelemelerde M
hücrelerinin apikal yüzeyi, mikrofold da
de-nilen komşu barsak epitel hücrelerinin
mik-rovilluslarından daha kısa, kalın ve seyrek
mik-rovillus'lara sahiptir (12,23,26,29,32). M
hücrelerinin apikal sitoplazması çok sayıda
ve-zikül içerir (26,29). Ayrıca, sitoplazmalarında
bol mitokondriyon, gelişmiş granüllü ER,
be-lirgin Golgi kompleksi ve az sayıda Iizozom
bu-lunur (11,12,19). Hücrenin oval ve çentikli
olan çekirdeğinin daha çok bazalde yerleştiği
gözlenir (11,12). M hücreleri ilc komşu barsak
epitel hücreleri arasında bağlayıcı kompleksicr
ve lateral uzantılar bulunmaktadır (I 2).
Hüc-reler bazal kısımlarında devamlı olmayan bazal
membran üzerine otururlar (19,23).
Hücre tipleri ve dağılımları temel
alın-dığında Peyer plaklarının her bir lenf
fol-likülünde germinal merkez, korona, dom
böl-gesi ve interfolliküler alan olmak üzere dört
bölge ayırt edilehilir (1,23).
Germinal merkeze, B lenfosit bölgesi de
denir (47). Germinal merkez dendritik
re-tikulum hücreleri ile büyük, orta ve küçük tip
lenfasitleri içerir (41). Yapılan çalışmalarda bu
41
teraz (ANAE) boyama yöntemi (pH 6,4)
uy-gulandı (30).
Alınan doku parçalarının diğer bir kısmı
ise plazma hücrelerinin belirlenmesi için,
alkol-formol solüsyonunda 48 saat tespit edildikten
sonra dereceli alkollerden, metilbenzoat ve
ben-zollerden geçirilerek paraplastta bloklandılar.
Bu bloklardan alınan 7 mikronluk kesitlere
plazma hücresi boyaması olan
methylgreen-pyronin uygulandı (9).
Alınan doku parçalarının diğer kısmına ise,
IgG içeren hücrelerin belirlenmesi için direkt
immunperoksidaz yöntemi uygulandı (14).
Par-çalar sıvı azotta donduruldu ve bunlardan 8
mikronluk kesitler alındı. Bu kesitler iyice
ku-ruduktan sonra, önceden soğutulmuş asetonda
10 dakika tespit edildiler. Kesitlere endojen
pe-roksidaz aktivitesinin giderilmesi için
me-tanolde hazırlanmış % 0,5 H202 20 dakika
uy-gulandı. Daha sonra kesitler fosfat bujler salin
(PBS, pH 7,4) ile yıkandılar ve uygun oranda
sulandırılmış anti go at IgG peroksidaz
kon-jugatı (Sigma, A 5420) ile 1 saat inkübe
edil-diler. Süre sonunda PBS ile bolca yıkanan
ke-sitlere peroksidaz aktivasyonu için, subsLrat
olarak tris buffer salin (pH 7,6)' de hazırlanan
3,3' diaminobenzidin (DAB) tetrahidroklorİd
(Sigma, D 5905) 20 dakika uygulandı. PBS ile
bolca yıkanan kesitlerin bazılarına 10 saniye
Mayer's hematoksilen (14) ile çekirdek boyası
yapılırken, diğer kesitlere çekirdek hoyası
uy-gulanmadı.
ANKARA KEÇILERININ ILEUM'DAKl PEY ER PLAKLARI VE M HÜCRELERI ÜZERINDE IŞIK VE ELEKTRON MIKROSKOBIK ÇALIŞMALAR
pozitif (4,39) hücrelerin bulunduğundan
bah-sedilmektedir. Ayrıca, germinal merkezde,
mi-Lotik figürler (39) ve iri pironinofılik hücreler (16) gözlenmektedir.
Bu araştırma, Ankara keçilerinin
ileum'undaki Peyer p1aklarıyla bu plakların
üze-rini örten dom epitelini, özellikle de içerdiği M
hücrelerini ışık ve elektron mikroskobik olarak
incelemek amacıyla yapıldı.
Germinal merkez özellikle küçük
len-fosİtlerin oluşturduğu bir örtü ile dom
böl-gesinden ayrılmaktadır (13,41,42). Bu bölgeye
korona adı verilmektedir (13). İmmunohisto
kimyasal boyamada korona bölgesinde, ANAE
pozitif lcnfosİtler ile birlikte az sayıda IgG
ta-şıyan hücre gözlenir (4). Bu bölgede az sayıda
retikulum hücresine de rastlanır (41).
İnLerfolliküler bölgeye T hücre hölgesi de
denir (47). Bu bölge, Peyer plaklarındaki
fol-liküllerin tepe kısımları arasında kalan küçük
üçgen şeklindeki alandır (18,25,28).
İn-Lerfolliküler bölgede bol miktarda küçük tip
lenfositler, makrofajlar ve plazma hücreleri
bu-lunmaktadır (41).
Subepiteliyal bölgeye, dom bölgesi (13) ya
da immunokompetan B !enfosit alanı (47)
de-nilmektedir. Bu bölgede makrofaj ve plazma
hücrelerinin toplanması göze çarpar (6,41,42).
Yine bu bölgede, ANA E boyamasına karşı
po-zitif reaksiyon veren lcnfositler ile IgG taşıyan hücrelere de rastlanır (4).
Materyal ve Metot B)Elektron mikroskobik incelemeler için
Çalışmada, Ankara Lalahan Zootekni
Araştırma Enstitüsü'nden sağlanan LO adet
sağ-lıklı 5-6 aylık Ankara keçisinin ileal Peyer
plak-lannın bulunduğu bölgeden alınan doku
ör-nekleri materyalolarak kullanıldı. A) Işık mikroskobik incelemeler için
Alınan doku parçalarının bir kısmı T
len-fosİtlerin belirlenmesi için, önceden soğutulmuş
formol-sukroz solüsyonunda (pH 6,8) +4°C'de
22 saat tespit edildikten sonra, +4°C'deki Holt
solüsyonunda 22 saat tutuldu ve kriyostatta
alı-nan 8 mikronluk kesitlere alfa-naftil asetat
es-Alınan parçalar,
glutaraldehid-paraformal-dehid'de ön tespitleri yapıldıkLan sonra ozmİk
asitte ikinci kez tespit edildiler; daha sonra de-receli alkoller ve propilen oksitten geçirilerek
araldit M'de bloklandılar. Bu bloklardan alınan
1 mikronluk yarı ince kesitlere toluidin
blue-pyronin boyama yöntemi uygulandı. İncelenen
yarı ince kesitlerde istenilen bölgenin
işa-retlenmesi yapıldıktan sonra, hu bloklardan
300-400 angstrom kalınlığında ince kesitler
alındı. Bu kesitler uranil asetat ve kurşun sİtraL
ile boyanarak (46) Carl Zeis EM 9S2 model
42
Elektron mikroskopta M hücrelerindeki
makromoleküler düzeyde maddelerin
pi-nositozunu göstermek amacıyla 5 hayvana fer-ritin verildi. Bu amaçla hayvanlara genel anes-tezi uygulandıktan sonra laparatomi yapılarak,
ilcumdaki Peyer plaklarının bulunduğu bölge
alt ve üst tarafından ligatüre edildi. Ligalüre
edilen ıo-20 cm uzunluğundaki barsağın
lu-meni içine 37°C'de 0,15M NaClı so1üsyonunda hazırlanan 25 mg/ml ferritin (Sigma, F 4503)
solüsyanu barsak hareketlerine engel
ol-mayacak miktarda (ıo-20 ml) enjekte edildi.
Ferritin uygulamasından 2 saat sonra barsak lu-menine glutaraldehid-paraformaldehid tespit so-Wsyonu verildikten sonra ligatüre edilen kısım
açılarak steryomikroskop altında Peyer
plak-larının bulunduğu bölgelerden küçük parçalar alınarak glutaraldehid-parafolmaldehid tespit solüsyonunda 24 saat tespit edildi. Ozmik asitte 2 saat süreyle ikinci tespitleri yapılan bu par-çalar dereceli alkoller ve propilen oksitten ge-çirilerek araldil M'de bloklandılar. Bu blok-lardan alınan yan ince kesitlere, toluidin
blue-pyronin boyaması uygulanarak istenilen
böl-gelerden 300-400 angstrom kalınlığında ince
kesitler alıi1dı. Bu kesitlere, ferritin par-tiküllerinin kolayca ayırt edilebilmesi için kont-rast boya uygulanmadı. Ancak, fotoğraflan çe-kileceklere hafif kontrast boya uygulandı (29).
Bulgular
A) Işık mikroskobik bulgular
Işık mikroskobik incelemeler ıçın
ha-zırlanan preparatlarda Peyer plaklannın agregat lenf failiküllerinden oluştuğu dikkati çekti. Her bir lenf follikülünde (Şekil I) belirgin bir ger-minal merkez (G), bunu dam bölgesinden ayı-ran korona (K), subepiteliyal dom bölgesi (D) ve komşu iki lenf follikülünün tepe kısımları arasında üçgen şekilli interfollikülcr alan (F) olmak üzere dört bölge saptandı. Dam bölgesi, lıımene yaptığı piramit ya da kubbe şeklindeki çıkıntı ile kolaylıkla ayırt edildi. Dam böl-gesinin üzerini örten FAE, villus intestinalis'leri örten epitelden daha düzensiz oluşu, kadeh hüc-resi içermemesi ve çok sayıda intraepiteliyal
lenfosit ve makrofajın bulunması ile dikkati
çekti.
N. KURTDEDE, R. N. AŞTı' H. ALTUNAY. A. ÖZEN
ANAE boyama yöntemi uygulanan kesitler
incelendiğinde germinal merkezin ANAE
ne-gatif lenfasitlerden meydana geldiği gözlendi
(Şekil 2 G). Germinal merkezin perifer
kı-sımlannda çok az sayıda ANAE pozitif hücreye (ok başı) de rastlandı. Korona bölgesi (K) ve interfolliki.i1er alanda çok sayıda ANAE pozitif hücrenin (aklar) yanında seyrek olarak ANAE negatif lenfositler de görüldü. Dom bölgesinin, ANAE pozitif (Şekil 3 oklar) ve negatif hüc-relerden oluştuğu dikkati çekti. Ayrıca, İnt-raepiteliyal olarak ANAE pozitif lenfasitler
ya-nında az sayıda ANAE negatif lenfosite de
rastlandı. ANAE boyamasında pozitif
len-fositlerin çoğunda bir iki kırmızı granül
göz-lenirken (Şekil 2, 3 aklar), retikulum
hüc-relerinde diffuz boyanma dikkati çekti (Şekil 2 R).
.Şekil I. Peyer plaklarında bir lenf folliklilLi. G • germinal merkez. K • korona, D • dom bölgesi. F. inıerfollikliler
alan. ANAE. x 140.
Figııre i. A Iymphoid follide in Peyer's paıches. G • germinal cenler, K • corona. D • doıııe area, F. interfollicıı!ar region. ANAE sıainiııg. x 140.
43
B)Elektron mikroskobik bulgular
Şekil 3. Dom bölgesi. oklar: ANAE pozitif lenfositler ANAE. x 260.
Figııre 3. Dome area. arrows : ANAE positiye Iymphoeytes. ANAE. x 260.
İncelenen elektron mikroskobik
pre-paratlarda M hücreleri (Şekil 5 M) apikal
yüz-lerinde mikrofold (oklar) adı verilen, komşu
barsak epitel hücrelerinin mikrovilluslarından
(ok başı) daha kısa, kalın ve seyrek
mik-rovillusların bulunmasıyla kolaylıkla ayırt edil-di. Bu hücrelerin apikal sitoplazmalarında çok sayıda vezikül (v) bulunması dikkati çekti. M
hücrelerinin sitoplazmalarında bol
mi-tokondriyon, granüllü ER ile gelişmiş Golgi
kompleksi ve az sayıda ribozom gözlendi. M
hücrelerinin (Şekil 6 M), ince olan
sİ-toplazmalarının apikalde barsak lumenini
sı-nırlandırdığı, sentral bölgesinde intraepiteliyal lenfosit (L) ve makrofajları sitoplazmik uzan-tıları ile sardığı, bazalde ise tam olmayan bir
bazal membran üzerine oturduğu gözlendi.
Hücrelerin oval ve çentikli olan çekirdeğinin (N) genellikle bazalde yerleştiği dikkati çekti.
ANKARA KEÇILERININ ILEUM'DAKI PEYER PLAKLARI VE M HÜCRELERI ÜZERINDE IŞIK VE ELEKTRON MIKROSKOBIK ÇALIŞMALAR
İmmunperoksidaz boyama yöntemi
uy-gulanan preparatlarda (Şekil 4) IgG taşıyan
hücreler (oklar), germinal merkez (G) ve dom bölgesinde (D) gözlendi. Korona, interfolliküler alan ve epitel içinde ise IgG pozitif hücrelere az sayıda rastlandı.
Methylgreen-pyronin ile boyanan
pre-paratlarda germinal merkezde çok sayıda ve de-ğişik gelişme aşamalarında' olan pironinofilik hücre ile mitoz figürlerine rastlandı. Korona bölgesinde az sayıda pironinofilik hücre göz-lendi. Tipik plazma hücrelerinin ise follikülün dom bölgesi ve interfolliküler alanlarında bu-lunduğu dikkati çekti. Ayrıca, FAE'de de az miktarda pironİnofilik hücreye rastlandı.
Şekil 2. Peyer plaklarında bir lenf follikülü. G : germinal merkez, K : korona, R : retikulum hücresi, oklar: korona bölgesinde ANAE pozitif lenfasitler, ok başı: germinal
merkezin periferinde ANAE pozitif lenfosit . ANAE. x 700.
Figııre 2. A Iymphoid follide in Peyer's patches. G : genninal center, K : eorona, R : retieulum cell, arrows :
ANAE positiye Iymphoeytes in eorona, arrow head : ANAE pasitiye Iymphoeyte in the peripheral part of the
44
Şekıl 4. Peyer plaklarında bir lenf follikülü. G : germinal merkez. D : dom bölgesi. K: korona. aklar: immıınglohulin pozitif hücreler. Immıınperoksidaz boyaması. x 160. Figure 4. A lyınphoid folliele İn Peyer's patehes. G : germinal center. D: dome region. K : earona,
arrows : iınmunglobıılin positive eells. lıııııııınperoxidase staining. x 160.
N. KURTDEDE. R N. AŞTı' H. ALTUNAY. A. ÖZEN
Şekil 6. Fallikülle ili~kili epiteL. M : M hücresi. L : lenfosit . N : çekirdek. x 5900. Figure 6. Folliele-assoeiated epilheliuın. M . :VI eell.
L : Iymphoeyte. N : nııeleııs. x 590().
Şekil 5. M hücrcsi (M). B : harsak epitel hücresi. v: vezikUller, oklar: ınikroroldlar. ok ha~ı : mikrovillııslar . xnO(). Figıırc 5. M eell ( M ). B . intestinal epithelial eell, v : vesicles, arrows : ınierorolds. arrow head : ıııierovilli. xnoo.
i\\!KARA KEÇlLERI\!IN ILElJM'DAKI PEYER PLAKLARI YE M HÜCRELERI (;ZERINDE IŞIK YE ELEKTRON MIKROSKOBIK ÇALlŞM;\LAR
Şckıl 7. M hiıcresımk (M) Icrrılin panıkiillerıııın (oklar) hücrenın apıbl Ylll.eyınde ve invaginasyonlardaki görünümü. x 70000.
Figııre 7. Thc appcarance of ferritııı particles (arrows) on the apical surface and invaginalions of M eclis (M). x 700()O. 45
Şekıl 8. M hücresinde (\tl) ferritin paniküllerinin (oklar) vakııollerdeki (v) ve mııltiveziküler cisimcikteki (a)
görünümü. x 54200.
Figıırc 8. The appearance of ferritin panicles (arrows) in v,KlIoles (v) and mııltivcsicıılar body (a) of M cell (M).
x 54200.
Komşu M hücrelerinin hirbirleri ve barsak
epi-tel hücreleri arasında bağlayıcı kompleksier vc
lateral uzantılar göri.ildü. Ancak, M hücreleriyle intraepiteliyal lenfosit ve makrafajlar arasında hücre bağlantılarına rastlanmadı.
Ferritin uygulanan hayvanlardan
ha-zırlanan ince kesitlerdeki M hücrelerinde,
fer-ritin partiküllerine (Şekil 7, 8 oklar) hücrelerin
apikal yüzeyinde, invaginasyonlarda,
ve-ziküller, vakuoller (Şekil X v) ve multiveziküler
cisimciklerde (a) rastlandı. Ayrıca, lateral
in-terseliiler aralıkta da ferıitin partikülleri göz-lendi.
Tartışma ve Sonuç
Barsak mukozası içinde yerleşmiş harsakla
ilişkili lcnfoid dokunun (GAL T) soliter ve
ag-regat lenf follikülleri ile intraepiteliyal
len-fositlerden oluştuğu (34) ve bu dokunun önemli
bölümlerinden hiri olan ileal Peyer plaklarının,
lamina propriya ve submukozada yerleşmiş
ag-regat lenf folliküllerinden meydana geldiği
(41,43) hildirilmektedir. Follikü1i.in lumene
doğru çıkıntı yapan dom bölgesinin, piramit
(l2) ya da hemisferik (23) olduğundan söz
edil-mektedir. Çalışmada incelenen ışık ve elektron
mikroskobik preparatlarda iIcal Peyer
yer-46
leşmiş agregat lenf folliküllerinden oluştuğu gö-rüldli Lenf folliküllerinin lumene çıkıntı yapan düm bölgesi, hem piramit şeklinde hem de he-misrerik olarak gözlendi.
Hlicre tipleri ve dağılımları dikkate
alın-dığında Peyer plaklarının her bir lenf
fol-likiillinde germinal merkez, korona, dom böl-gesi ve interfolliküler alan olmak üzere dört bölgeden oluştuğu belirtilmektedir (1,23).
B lenfasit bölgesi de denilen germinal
merkezin, ANAE negatif (22), buna karşılık 19 pozitif (4,39) hücreler içerdiği bildirilmektedir. Ayrıca, germinal merkezde mitoz figürleri (39)
ve büylik pironinofilik hücrelerin (16)
bu-lunduğundan söz edilmektedir.
Çoğunlukla küçlik tip lenfositlerden oluşan
(4i) korana bölgesinde, ANA E pozitif
len-fositlerle birlikte az sayıda IgG taşıyan hüc-renin (4) de hulunduğu hildirilmektedir. Bu böl-gede retikulum hücrelerine de rastlandığından söz edilmektedir (4 I).
İmmunokompetan B lenfosit sahası olarak da anılan (47), subepiteliyal yerleşimli dom böl-gesinde makrafaj (41) ve plazma hücrelerinin (6,4i,42) toplandığından bahsedilmektedir.
tm-munohistokimyasal boyamalarda bu bölgede,
ANAE pozitif lenfasitler ile IgG taşıyan hüc-reler gözlenmiştir (4).
T hücre bölgesi de denilen (47)
in-terfollikliler hölgenin, Peyer plaklarındaki 1'01-liküllerin tepe kısımları arasında kalan üçgen
şeklindeki alan olduğu bildirilmektedir
(I 8,25,28). tnterfolliküler bölgede küçük tip
lenfasitler ile makrofajlar ve plazma
hüc-relerinin (6,4i) varlığına dikkat çekilmiştir. Ay-rıca, hu bölgede IgG pozitif hücrelere de rast-lanmaktadır (I 6).
B lenfosit bölgelerinde T, T lenfosit
böl-gelerinde ise B lenfasitlerin az sayıda
bu-lundukları helirtilmektedir (4,6). Çalışmada her
bir lenf follikülünün hücre tipleri ve
da-ğılımlarına ait bulgular yukarıdaki
araş-tırıcıların hulguları ile uyum içerisindedir. Son yıllarda, nonspesifik esterazlardan olan alfa-naftil asetat esterazın (ANAE) T
len-N. KURTDEDE. R. len-N. AŞTı' H. ALTUNAY. A ÖZEN
fositlerinde bulunduğu, B lenfositlerde ise bu-lunmadığı çeşitli araştırıcılar (3,2 1,31)
ta-rafından belirtilmiştir. ANAE pozitif
re-aksiyonun T hücrelerinde 1-2 adet lokalize
granüller şeklinde olduğundan, B lenfositlerin ise ANAE boyanmasına karşı negatif reaksiyon verdiğinden söz edilmektedir (2,3,16,31).
Çalışmada ANAE boyamasıyla T
höl-gesindeki lenfositlerin çoğunda bir iki adet kır-mızı granül şeklinde, retikulum hücrelerinde ise diffuz reaksiyon gözlendi. 19 boyama yöntemi
uygulanan preparatların incelenmesinde ise
ANA E negatif alanların 19 pozitif bölgeler ol-duğu dikkati çekti. ANA E pozitif, 19 negatif
hücrelerin çoğunlukta olduğu korana ve
in-terfolliküler alanlar T lenfasit bölgesi, ANAE negatif, 19 pozitif germinal merkez B lenfosit
bölgesi olarak isimlendirilebilir. Dom
höl-gesinde her iki tip hücre de bulundu. Ayrıca, çalışmada T lenfasit bölgesinde B, B lenfasit bölgesinde T hücreleri az sayıda gözlendi. Ger-minal merkezde T lenfasitlere rastlanılması,
sentrum germinativum reaksiyonunun
şe-killenmesi için T lenfositlerin işhirliğine ge-reksinim olmasından dolayıdır (17). Timusu
Çı-karılan veya T hücreleri baskılanan
hayvanlarda, sentrum germinativum
re-aksiyonu şekillenmemektedir(17). Bu
re-aksiyonun şekillenmesi için germinal
mer-kezde T lenfasitlerin, özellikle de yardımcı T lenfasitlerin bulunması gereklidir. Ayrıca, T lenfasit bölgelerinde az sayıda B lenfasite rast-lanılması T ve B hücrelerinin karşılıklı ilişki kurarak, B hücrelerinin plazma hücrelerine
dö-nüşümünün bu bölgede olmasından ileri gelir
(15).
FAE'de, barsak epitel hücreleri, M
hüc-releri (11,12,20,23,44), az sayıda kadeh hücresi
(12,19,23,38), intraepiteliyal lenfasitler
(10,12,19), plazma hücresi ve makrafajlar
(11,19) bulunduğu bildirilmektedir.
tnt-raepiteliyal lenfasitlerin çoğunun T lenfasit (19,37) olduğu ve epitel içinde B lenfasitlerin
de bulunduğundan (11,19) bahsedilmektedir.
Bazı araştırmalarda da FAE'de kadeh
hüc-relerinin bulunmadığından (5,8,10,45) söz edil-mektedir. Bu çalışmada FAE'de, barsak epitel hücreleri, M hücreleri, intraepiteliyal ANAE pozitif hücreler ile az sayıda IgG taşıyan hücre
47
olu~tuğu gözlendi. ANAE pozitif T lenfasitlerin korona bölgesi ilc interfolliküler alanda, 19
ta-şıyan B hücrelerinin germinal merkezde
yer-leştiği, dam bölgesinde her iki hücre tipinin de
bulunduğu saptandı. Ayrıca, B lenfasit
böl-gesinde T, T lenfasit bölgelerinde de B
len-fositlerin az sayıda bulunmaları dikkati çekti.
Elektron mikroskobik olarak FAE'de M
hüc-releri, barsak epitel hücreleri, intraepiteliyal lenfositlerin bulunduğu, kadeh hücrelerinin ise bulunmadığı gözlendi. Ferritin partiküllerine ise
M hücrelerinin apikal yüzeyi ile
in-yaginasyonlar, Yeziküller, yakuoller,
mul-tiyeziküler cisimcikler ye lateral intersellüler
aralıkta rastlandı. Bu bulgular ile M
hi.ic-relerinin, makromolekülleri apikal
yü-zeylerinden alıp, sitoplazmalarından geçirerek lateral intersellüler aralığa ilettikleri sonucuna yarıldı.
Kaynaklar
I. Abe K, ıto 'i' (1977) A qualitaıiv/" and qu(llılil(//iı'/"
morph%Ric sıudy or P/"ya's p(//ch/"s ot ılı/" mou.w
Arch Histol Jpn (Niigata, Jpn), 40. 440-451.
2. Aleksandcrscn M, Hein WR, Landsverk '1', Mclurc S (ı 990) Dislrihuıion or /ymphocvı/" suhs/"Is in ıh/"
large inıesıina/ /ymphoid .f{Jl/icles or lam/H.
Im-munology, 70, 39ı-397.
3. Aştı RN, Kurtdede N, Ergün L (I 993) K/ınKa/
kii-pek/erinin paiter kan T /1!I!t(Jsil/eri üzerindf' I,ı'ık ve
elf'kımn mikroskopik ~'altşma/ar. AÜ Vet Fak Derg,
40, 563-576.
4. Aştı RN, Tanyolaç A, Kurtdcde N, Özcn A (I 997) T
Vf' B lenj(Jsillain Aııki/ra keçiiniliin /enjoid
do-ku/artndaki daKtliını. Türk Vet Hay Derg. 21.'N- 105.
5. Bcfus AD, Johnston N, Leslie GA, Bicnenstock J
(1980) Cul-associalf'd lymphoid ıissıl(-' in chick/"Il. J
ImIntınol, 125,2626-2632 ..
6: Bianchi ATJ, Zwart RJ, Jcurissen SHM, Moonen-Lcuscn HWM (1992) Developmf'nı or ı!ıf' B- and
T-cel/ comparımenıs iıı poreiııe /ymphoid or);(lIlS Imm
hirıh lo adulı liti: : an immuııo!ıisw/o);iwl IıpproW;/ı.
Vet Immunol Immunopathol, 33, 20i-22ı.
7. Binns RM, Licence ST (I 985) Pallems or miKralion
or lahelled hlood lymphocyıf' suhpopulaıioJlS
/"vl-dence for ıwo types ol Peyer's parchf'S IIIıh/" youn);
piR. Adv Exp Med Biol, 186.66 i-668.
8. Boockman DE, Cooper MD (1973) PynocYlo.lis hy
epiıhelium associaıed wiıh /ymp!ıoid j(J/licif's in ıh"
hursa ol Fahricius, appendix, aııd Pf')'f'r's pllIches. An
electron microscopic study. Am JAnat, 136,455-478. 9. Böck P (I 989) Romds Mikroskopischl:' Tf'Chnik. 17.
Autl. Urban und Schwarzenhf'rg München, s:56 I.
10. Burns RB (I 982) HiSlolON)' and immw/!I/oKY oj
Peyf'r's palc!ıf'S iıı ıhf' domf'sıic /ow/ (Cal/us
do-mesıic'us). Res Vet Sci. 32, 359-367.
ANKARA KEÇILERININ ILEUM'DAKI PEYER PLAKLARI VE M HÜCRELERI ÜZERINDE IŞIK VE ELEKTRON MIKROSKOBIK ÇALIŞMALAR
ve pironinofilik hücreye rastlanmasına kar~ın kadeh hücrelerinin bulunmaması dikkati çekti.
Çalı~mada elektron mikroskobik
pre-paratların incelenmesiyle elde edilen bulgular, yukarıdaki araştıncıların yerileriyle paralellik göstermektedir.
Elektron mikroskobik incelemelerde M
hücrelerinin apikal yüzeyinde kısa, kalın Ye
seyrek mikroyilluslara sahip olduğundan
(12,23,26,29,32), ayrıca apikal sitoplazmasında
çok sayıda Yezikül bulunduğundan (19,26,29)
söz edilmektedir. Bu hücrelerin
si-toplazmasında bol mitokondriyon, gelişmiş gra-nüllü ER, belirgin Golgi kompleksi Ye az sa-yıda \izozom bulunduğundan bahsedilmektedir
(11,12,19). Hücrelerin oyal Ye çentikli
nuk-Icuslarının bazalde yerleşti ği bildirilmektedir
(i i, i2). M hücrelerinin komşu barsak epitel
hücreleri ile aralarında bağlayıcı kompleksler
ve lateral uzantılar bulunduğundan söz
edil-mektedir (I 2). Bu hücrelerin, sentral
kı-sımlarındaki derin invaginasyonlar içine
yer-leşmiş ve sıkıca paketlenmiş lenfasit Ye
makrafajlarla yakın ilişkide olduklarından bah-sedilmektedir (32).
Çalışmada da ferritin uygulanan
hay-yanlardan hazırlanan elektran mikroskobik pre-paratların incelenmesinde, ferritin partiküllerine
M hücrelerinin apikal yüzeyi ile
in-vaginasyonlarda, Yeziküller, yakuoller,
mul-tiveziküler cisimcikler ye lateral intersellüler aralıkta gözlediğimizden dolayı, araştıncıların bulgularına katılmaktayız.
Sonuç olarak: Ankara keçilerinin ileum'un-daki Peyer plaklarında her bir lenf faIlikülünün
germinal merkez, korana, dam ve
in-terfollikülcr alan olmak üzere dört bölgeden M hücrelerinin çeşitli makromolekülleri barsak lumeninden alıp lamina propriyaya ilet-tikleri bildirilmektedir (11,29,33,34,48).
Elekt-ran mikroskobik incelemelerde ferritin
uy-gıılanan hayvanlarda ferritin partiküllerinin
apikal yüzey ile inyaginasyonlarda,
ve-ziküllerde, yakuollerde, multiYeziküler
ci-simciklerde ve lateral intersellüler aralıkta bu-lunduğundan söz edilmektedir (29,34).
48
i i.Bye W A, Aııan CA, Trier .lS (1984) Structure,
dist-rihutiıın. and IıriKin LLLM cells in Pever's patches IJI mııuse ilf'UlI1.Gastroentcrology. 86. 789-80 i.
12. Chu RM, Glock RD, Ross RF (I 979a) Cut-ııs.ıocialed I"mphııid tis.lUf'S lll yııullK swiııe with emp-hilsis (JIL dome f'1)ithellLlm olaKKreKaıed Iymph Ilodules
(Pel'er's paTches) 01the smail in testine. Am J Vet Res,
40, Ino-ın8.
13 Chu RM, Glock RD, Ross RF, Cox DF (1979h)
L)mphoid ıissues oL the smail intestine lll swiııe ./Tıım hirıh Iııline month lll aKl'. Am J Vet Res. 40. 17ı
3-1719.
ı4. Culling CFA, Allison RT, Bar WT (ı(85) Cellula,.
Paıholog\' Technique. Butterworth. London, 4.
Edi-tıon, ch. 5, Pp: 347-365.
15. Dobashi M, Terashima K, Imai Y (I 982) Electron
micmscopic study oL differentilltion of
antihody-pmducing cell iıı mııuse Iymph nodes a/ier
im-mwıiwıiıın with horseradish peroxidase. J Histoehem
Cytoehem. 30, 67 -74.
16 Eikelenboom P, Levenhach MG E, Van den Brink HR, Slreefkerk .lG (1979) Development of T wıd R cel/s ııreas iıı periphf'ml Iymphııid orKallS oL the rat.
Anal Rec. 194. 523-538.
17. Gaslkemper NA, Wuhhena AS, Bimbrere F.lH, De Graff A. Nieuwenhuis P (1981) Cermiııal centers (/Iıd ıhe B cel/ system. V. Presence of germiııal center precursıır cells amonK Iymphocytes of the thoracil.' duu in the raı Cell Tissue Res, 219, 281-289.
18. Hein WR, Dudler L, Mackay CR (1989) Sur/uce
f'Xpression of di//i'rentwtiıııı (/IıliKens 011 Iymphocyles
LLL the r/eal and je,jUlwI Pever's patches of lamhs. Im-muno!ogy, 6l!, 365-370.
19. Jarry A, Robaszkiewicz M, Brousse N, Potet (I 989)
ImmUlı cells associated with M alls in the fol/ic!e-ııssocialed epithelium oL Pever's patches iııthe rat. An eleumıı and immwlIJ-electron-microscopic study. Cell
Tissue Res, 255, 293-298.
2(). Junqueira LC, Camciro .l, Kelley RO (1989) Basic
llistologr Prenıiec-Hal! International Ine. Connetieut, LSA. Pp 300.
21 Knowles DM, Hoffman '1', Ferrarini M, Kunkel HG ( 1(78) Tlıt' dt'moııslmllıın oL acid alpha naphıhyl ace-1<l1t'estemst' <ıuivity iıı humlin lymphocytes use/ullıt'Ss llS il T cf'11marker. Ccll Immun. 35, iı2- 123.
22. Knowles DM, Holck S (1978) Tissut' localiwtiOlI o/
T-/rmphocyles hy ıhe hisıocht'mical demımsıration of acid ıılpha-Il<ıphthyl w:elllte 'estl'1'lıse. Lab Invest, 39.
7(l.76.
23. Kuhn EM, Kaup FJ (I 996) MorpholoKical cha-r(/(:lerısıics LLLthe ilmi Peyer's plltches in the Rht'Sus maCllque: a hisıoloKiclı1 aııd ullrastrucıural study.
Anat Hi,lOl Embryol. 25. 65-69.
24. Lalilha PS (I 9(1) Cul assııciated lymphoid tissue in Indiwı hul.lir/oes (/3uhalus huhlis). Indian Vct J, 68.
1057-1059.
25 Landsverk 'i' (1984) ls ıhe ileo-caecal Pever's patch
in I'umil\wıı~ a mwnma{iwı" hursa -equivaleııt " ~.
Acta Path \1ierobiol Immunol Seand, 92.77-79.
N. KURTDEDE. R. N. AŞTı, H. ALTUNAY, A ÖZEl': 26. Landsverk T (1987) The jiJllic!e-lıssocilllt'd f'pil-helium ot the ilmi Peyer's paTch iıı rwninwııs is dıs. tinKuished hy its sheddinK 0150 Ilmpllrtic!l:'s. Immunol ccıı Biol. 65, 25ı-261.
27. Landsverk '1', Haııeraker M, Aleksandersen M, McClure S, Hein W, Nicander L (1991) Thf'
in-tl:'stinııl hııhitat .lo,. IırK(/Iıizn1 lymphoid ILISUt'Sın
nı-minan ts .- cıımpartllivl:' ııspl:'cts oL slructurl:'. fuııelimı and develııpment. Vet Immunol ImlTIlınopath,)\. 2l!.
1-16.
28. Larsen HJ (ı986) Distrihuıiıın ii/T ıınd l3 '-''lnphııev-tes iıı jejunal and ilelıC(ll:'calPever's pıııd1l:'s ıı/lıımhs.
Res Vct Sci. 40, ı05-! i I.
29. Liebler EM, Lemke C, Pohlenz JF (1995) Ulı-rustructurul study o(the uptake ıılff-rritin hı' /'vfcells in the follic!l:'-assoctiated epithetiwn in ıhe smail IIlld
larKe iııtestinl:'s IıfpiKS. Am J Vet Res, 56. n.'i-730
30. Mueller .l, Brundel Re G, Buerki H, Keller HU, Goltier H (I 975) Nonspesiiii.' acid esterase ııclivily .'ii
erileriıın jiır diftf-rentiation ii/T ıınd l3 lymplwcytes in mouse lymph nlides. Elir J Immunol. 5, 270-274.
3i.Müller .l, Keller HU, Hagmann JD, Corniole)' RJ,
Ruchti C, Goltier H (1981) Nıınspesilic eSlemse III human Iymphııcyın. Int Areh Allergy App\. M. 4i (l-421.
32. Neulra MR, Phillips TR, Mayer EL, Fishkind DJ (ı987) Transpıırt lı/mnnlmll1e-howıd mııcrnmlıll:'cull:'s hy M alls in jiJltic!e-assııcillll:'d epiıheltwn lll rahhiı Pever's patch. Ccll Tissue Res. 247, 537-546.
33.0wen RL, Jones AL (ı(74) Epiıhdial cell SPf'-ciatisutiıın within human Peyn's pıııchl:'s.' (/ii
u/r-rastruetural study lll intestinal lymphııid Fıilides.
Gastroenterology, 66, ı89-203.
34. Paar M, Liebler EM, Pohlenz .lF (I 992) Uptetkl:'ii/
ferriliıı hyjiJ/lic!e-associated epithl:'liwl1 iıı thl:'Wlllll ııl calves. Vet Path ol. 29. 120-128.
35. Parsons KR, Hland AP, Hall GA (ı99ı)Fııl/icil:' as-sociated epitheliwn lll the Kut associllll:'d Imıphoid tis. sue ıı/cal/le. Vet Path ol. 28, 22-29.
36. Parsons KR, Howard c'l, Jones BV, Sopp P (1989)
InvestiKıııiolı oL hovinl:' Kut asSııcillll:'d Irmphmd ıissıw (CALT) using monııc!oıwl (/IZlihııdit's Ilgıınısı l"lı'ilıl:'
lymphocyın. Vet Path ol. 26. 396-408.
37. Press C, McClure S, Landsverk 'i' (1991)
Cıım-puıer-assisted morphıımeıric (/Iutlysis LLLaIJ.l'Orplil'e and jiıllic!e-assııciated epithetiıı (Jr Pe"er's pıııchn in sheepjiJl:'tuses and lamhs indiC(lın ıhe presence ıı/dis-tinet T- and B-cell cıımponenıs. Immunology. 72. 3H6-392.
38. Ramos .lA, Ramis AJ, Marco A, Domingo "ı, Ra-banal R, Fener L (ı992) Hisıoclıf'miwl 11l1dim.
mwwhistochemical study I!I ıhe muwsa{ l"mphııid
system in swine. Am J Vet Res. 53. i4ı8- 1426. 39. Sminia T, .lanse EM, Plesch BEC (1983) OlltllKeIlY
1!t'Peya's patches o/the mt. Anat Rec. 207. 309-3 16.
40. Smith MW, Peacock MA (ı9S0) "M" Cl:'l/disırihuıirm
in jiı/lic!e-ııssociated epiıhetium o/ mııusl:' Pevn's
A\lKARA KEÇILERININ ILEUM'DAKI PEYER PLAKLARI VE M HÜCRELERI ÜZERINDE IŞIK VE ELEKTRON MIKROSKOBIK ÇALIŞMALAR
49
41.Sobhon P (1971) Tfw Ii;:ht and th" elntrOll mic-mscopıc studi"s of Pe)'a's patches in non ııam/ree adul/ mıc". J Morph, 135,457-482.
42.Spencer ,l, Finn T, Isaacson PG (1986) Human Pe\'er's 1}(lIch"s :(//1 immwıohistochnnical study. Gut, 27. 405-4 ıO.
43.TanyoIaç A (1999) Üzd Histoloji. Yorum Basım
Sa-nayi Ltd.Şti .. Ankara, s:87-89.
44.Tizard IR (1984) Immwıoloııy : An introductıon.
Halt-Sounders International Editions, Saıınders College Publishing. Japon. Pp: 163-269.
45. Torrcs-Medina A (I 981) Morpholoıııcal chu-mC/aistics of the epith"lial surfCıcI' of ugKreguted Irmphoid Fıllieles (Peyer's patches) ın the smal/ in-testine or newhom KllOtohio/ıc calves und Plf{s.Am J Vet Res. 42.232-236.
46.Vencable ,1H, CoggcshaIl R (1965) A simpli/ied lead cltrate stain .for use in elec/mn microswp.\'. J Cell Biol, 25, 407-408.
47. Waksman BH (I973) The homing paıı"nı o/
thm1us-derived Iymphocy/es in culf and neoi1(lwl ııwuse
Peva's pa/ches. J (mıntınal, 11ı.878-884.
48.Wolf .lL, Bye WA (1984) Th" memlmıııous epııh"I/ll1
(M) cel/ and ıhe mucosul ımmllil snt"m. Ann Rev
Med, 35, 95-ı12. Yazışma adresi:
Doç. Dr. Nevın KURTDEDE; AÜ Veteriner Fakültesi
Histolojı-Emhriyoloji Anahilim Dalı ANKARA
