Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

BİTMEMİş BİR DESTAN:

KUYUCAKLI YUSUF

. *

Yakup ÇELIK

1907'dedoğan,1948'deö1enSabahattin Ali; 41 yıllık kısacık bir ömre roman. hikaye,şiir,masal ve piyes türlerinde bir çok eser sığdırmıştır. Belki daha bir çok eser kaleme alacak, eserleri ve düşünceleriyle İsmi etrafında -birtakım spekülasyonlardanbaşka- çeşitli tartışmalarmeydana gelecekti. Erken ölümü, yazılmasımuhtemel eserlerden okuyucuıanmahrumettiği gibi, Türk edebiyatınınen güzelromanlarındanbiri olarak. kabul edilenKuyucaklıYusuf'un da, kanaatimizce, tamamlanmamasınanedenolmuştur. Yazımızda, Kuyucaklı Yusufromanının yarım kalmışlığını,romamnsunduğu birtakımözelliklerden hareketle vermeyeçalışacağız Bu arada roman tekniği bakımından Kuyucaklı Yusufromanınıtahliledeceğiz.

Kuyucaklı Yusufromanı,9 Kasım 1936 ile 21 Ocak 1937 tarihleri arasındaTan Gazetesi'nde tefrikaedilmiştir.1 Kitap halinde ise 1937 yılında çıkmıştır. Hem Sabahattin Ali ileyakın dostluğubulunan, hem dearaştırmacı olan Cevdet Kudret, Pertev Naili Boratav veAsımBezirci; KuyucaklıYUSUfUll tamamlanamadığını dile getirirler. Kuyucaklı Yusuf 'un, Sabahattin Ali'nin Aydın hapishanesinde tanıdığıYusuf'un yaşadıklarındanetkilenerek kaleme alındığınısöyleyen Cevdet Kudret; Sabahattin Ali ileyaptığısohbete dayanarak

Kuyucak1ı Yusufromanınınüç cilt olarak tasarlandığını,ikinci cildin Çineli Kübra, üçüncü cildin dedağdan şehireinen Yusul'un dünyasınıkonualacağını

lt

Atatürk Üniv. Kiizım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi

BölümüÖğretimÜyesi

1Ramazan Korkmaz, Sabahattin Ali İnsan ve Eser, Elazığ 1991, s.225

(Basılmamışdoktora tezi); Asım Bezirci, Sabahattin All, Yaşamı Kişiiiği Sanatı, Hikaye ve Romanları,3. Basım, İstanbul 1987, s.191

bildirrnektedir2 Asım J}ezirci de, Cevdet Kudret'leaynı düşüncededirve onun Varlık'ta yazdıklarımkendiaraştırrnasına olduğugibialmıştır.

Boratav ise, Cevdet Kudret'ten bir tek konudaayrılır: "Sabahattin, bir kaç kere bu üçlemetasarısıüzerindedurmuştu,ama bana. üçüncii ciltte,kişilerini

Ankara'ya göçürmek suretiyle, başkentin toplum yaşamıııı anlatmayı düşündülfünüsöylemişti.Öyle santyorum ki üçüncü ci/din konusu üzerinde

romancıya kesin bir karara varmOlmştl yahut da sonunda, ikikoııudanbirini kesin olarakseçmişti."Boratav,düşüncelerininsonunda Sabahattin Ali'nin neler tasarladığınıkimseninbilcıııeyeceğinide belirtmektedir3

Berna Moran da, romanın tamamlımamadığıhususuna katılmakta, Kübra'nınbir daha romımda görü1ınemesiyle ilişkilendirrnektedir.Daha önce

belirttiğimiz araştınnacıların görüşlerine de yer veren BenıaMoran, yazısının ~onunda Ku)ucaklıYusuf'un Türkedebiyatının meşhur destım romanlarındımbiri

olabileceğini söylemektedir: "tkinci ve üçiincü cilıler de yazılmış olsavdı Kuyucaklı Yusuf'aeşkiya romaıııolarak dayaklaşılabilir vebıı açıdan bakıııca

roman/ll, Köroğlu, Yalnız Efe, Çakırcalı Efe ve tnce A4emed gibi eşkiya

romanlarımil

Mrtlü

kalıplarınagöre":urulduğunu

belirtmek yerinde olur." 4

Fethi Naci de, Sabahattin Ali'nin romanm devamedeceğini sezdirdiğini söylemektedir. Bunu da Kübra ilc Yusuf arasındaki ili~ki üzerinde durarak bildirir. "Ama Sabahattin Aliromanıııdevam edece,qini sezdirir bir iki yerde. Mesela. 'Blz.i bir daha göremiveceksin Yusuf' diyen Kübra'ya, Yusuf: 'Belli olmaz ...Görüşürüz' diye cevap verir." Fethi Naci'nin, romanm yanmkalmışlığı ile ilgilibildirdiğitck nokta bukadardırS

2 Cevdet Kudret, "Sabahattin Ali Üzerine Notlar II",Varlık, Sayı: 663, s.6

3 Filiz Ali - Atilla

Özkırımlı, "Perıev

Naili Roratav, Sabahattin Ali'nin Hik ,yelerinin Hik,yesinden Çizgiler", Sahahııttin Ali, İstanbul1986. s.29')

4 Berna Moran, "Soylu

Vahşi

Olarak

Kuyuraklı

Yusuf", Türk

Romanına

Eleştirel Bir Bakış 2, 2.Basım İstanbul 1991, s.3')

Kimi sohbete, kimi araştırmaya, kimi de sezgıye dayanan bu

düşüncelerinhepsinde Kuyucak1ıYusufromanının yarım kaldığı görüşü ağır basmaktadır.Bizimdüşüncemizegöre de, bir destantasarımıile yolaçıkılanbu roman,tarıı kahramanlığınbaşladığınoktadayarım bırakılmıştır.

Roman, "1903 senesisonbaharındaveyağmurlu bir gecedeAydın 'ın

Nazilli kazasına yakın Kuyucak köyünüeşkiyalar bastılarve bir karı kocayı

öldürdüler."ibaresiylebaşlamaktadır. Bu ibare, bir gazete haberi niteliğindedir.

Bir açılımaihtiyaç duymaktadır.Yani, olayınadli yönü, ölenlerin geride

bıraktıklarınadair notlar veya katillerin durumu hakkındabilgi verilecektir. Roman, bu haber niteliğindeki olayın açılımıyla,daha yerinde bir söyleyişle ölerıleringeride bıraktıklarınadair ayrıntılarla kaynağını bulmaktadır.Yazar,

romanının kahramanı Yusuf'u böyle dramatik bir ortamdan alarak karşımıza çıkarır.

Romandaşahıskadrosunuteşkileden fertler içersinde çok önemli yerleri olan ikikahramanınbir arayagelişide haberniteliğindekibuolayınneticesinde

gerçekleşmiştir.Bu kahramanlar Yusuf ve Salahattin Bey'dir. Eşkiyalarca basılanevde jandarma, doktor ve o sıralar Nazilli Kaymakamıolan SaHiliattin Bey tahkikat yaparlar. Burada, jandarma, doktor vekaymakamıhayretler içersinde

bırakan ne katliamın şekli, ne de vahşetinderecesidir. Dörtbeş yaşlarındaki

Yusuf'un annesi vebabasınınölümünerağmen metirıliğidir.Yusuf'un karakteri vemizacı sarıkio andaçizilmiştir:

"İleri doğruuzattığı sağelindenkanlıpaçavralardüştü. Baş parmağının kopuk bir etparçasıhalindeaşağı sallandığınıgörünce hepsi hayret dolu bir ürpermegeçirdiler

Doktor ölülerin üstüneyorganı tekrar çekerekçocuğun yanınageldi, kopukpannağı tamamen kesti ve eli yıkamağa, sarmağa başladı. Çocuk bu

esnada hayret veren bir itidal ve lakayıtlıkgösteriyor. yalnızara sıra dişlerini sıkıyorve sapsarı kesiliyordu. Budayanılmaz acı hamlelerinden sonra, sanki

zaafını göstermişolmaktan ve siyah gözlerini nemleyenyaşlardan utanmışgibi. soluk ve çok incedudaklarınabir tebessüm geliyordu.6

Bu satırlar,bir kahramanın, haksızlıklaradirenecek, açılara kayıtsız

kalacak birkahramanın doğuşunuhaber verir niteliktedir. Tahkikat için gelen herkes bu"farklıçocuk"tan etkilenir. En çokdaSalabattin Beyduygulanır. Eıkek evladı olmadığıiçin de, Yusufuyanına evlatlıkolarak almaya karar verir. İşte, roman okuyucusu da, bu andan itibaren Yusuf'u, ölen anne vebabasındanayn,

SalahattınBey'in ailesi ve çevresi içinde tarumayabaşlayacaktır.

VAK'A

Romandaki ilk vak'aparçasını.Kuyucak'taki katliam dolayısıylabir araya gelmişbulunan ŞalııS kadrosu arasındaki ilişki olarak kabul edersek, bundan sonraki vak'alar ve metinhalkalarının başlangıcı,Salahattin Bey'le Yusuf arasındakibu duygusal ilişki neticesinde gelişir. Artık gelişmeler, SalahattınBey'in ailesi veilişkiiçindebulunduğuçevrededir

Salahattin Bey, kendisinden on beş yaş küçük Şahinde Hanım ile evlidir. Hemyaş farkı,hem de mizaçbakımından uyuşamarnazlık; Şahindeevde oturan, kocasınıbekleyen,kocasıgelince de dırdırla kafa şişirenbirkadını,

Salahattin Bey de, teselliyi bazan içki kadeWerinde, bazan da içinekaparıınakta

arayan mutsuz birkocayı oynamaktadır.Bu mecburen yürüyen evlilik, Yusut'un gelmesiyle biraz daha bozulur. Salahattin Bey, Yusuf'u bir evlat olarakbağnna

basmak niyetindedir. Halbuki Yusuf, Şahindeiçinyalnızcabir "köylü piçi "dir.

6

Sabahatlin Ali, bu noktada devreye girerek, Türk toplumundaki evlilik problemini irdeler. Salfıhattin Bey'in yanlış evliliğini bütün toplumla özdeşleştirir:

"Bizim küçük Anadolu şehirlerimizdebu müzmin evlenme hastalığı

daima hüküm sürmektedir. En kuvvetli/er bile bir iki sene dayanabildikten sonra buamansız mikroptanyakalarınıkurtaramazlar ve kör gibi. önlerine ilkçıkanla

evleniverirler.

Tabii bu evlenmede herhangi birmüşterekhayattan ziyade, erkek için evde bir kadın bulunması; kız için de 'münasipçe bir kısmet' varken

kaçırılmaması, düşünülmüştür.Bu izdivaç, kendini göstermek. eser vermek isteyenadamlarabir bir kalenderiik, birltikayıtlıkgelir. Evde meram anlatmaya asla imkan olmayan, seviyesi, ahilik telakkisi, dünyayı görüşü ve itiyalları

büsbütün ayrı birmalılukladaimi bir beraberlikinsanı dışhayatta da bedbin yapar ve bütün insanlardanşüpheye düşürür."

İşteSalmatlin Bey böyle birevliliğinmahkumudur. Onun iyi kalpli, mütevazıve dürüst bir insanolmasına karşılık; Şahinde hırslı,gözü yükseklerde, gösterişe meraklıbirkadındır. Bu ailenin Yusuf konusundaki değişik tavırları, evlilik münasebeliyle bir hayatıve mekanı paylaşan iki insanın; hem acıma duygularındaki farklılığı,hem de insanayaklaşım tarzlarındaki farklılığı gözıer önÜlle sermektedir. Yusuf, evliliğinbir araya getirdiğibu iki insan arasında "fizik" olarakgelişmeye başlar. "Fizik olarak" diyoruz, çünkü Yusuf, hayata ait bütün dersleri sanki doğarken almıştır. O'nunhiçkimseyeihtiyacıyok gibidir. Bu evdeki birdiğer şahısda,herşeydenhabersizküçükMuazzez'dir.

İyi

MUtevazl Sessiz

Eve PekUğramaz

Yusuf Muazzez

(İlgisiz) _Kötü

Gösteriş Meraklısı

Aşırı Dırdırcı

Devamlı KocasınıBekler

ݧte Yusuf ile Muazzez, Saliihattin Bey ile Şahinde arasındakibu çatışmaların ortasında büyürler. Yusuf sokakta, kendi halinde; Muazzez ise annesininbabasınıkötüleyen sözleriyle gençlikyıllarına adımınıatar.

Bu arada Sabahattin Ali, Salilhattin Beylin Nazilli'den somaki görev yeri olanEdrenıİt'teki sosyalhayatı, insanların hayatlarını nasıl geçirdiğini,çocuklar arasındaki gruplaşmalarıveçocukların eğlencedünyalarım okuyucUıaranakleder. Yazar Edremit'teki çocukları çeşitli gruplar altındainceler. Birinci grupta kabadayılaryeralmaktadır. Küçük vezayıf çocukları koruyan bu gruptakiler oldukçaağırbaşlıdırlar.Kolay kolay kavgaetmezıer,kavgadan dayılmazlar.Ya esnafın yanında çıraktırlar,ya dababalarına yardımetmektedirler. İkincigrupta okula giden terbiyeli çocuklar yer almaktadır. Bu gruptakiler kavgalara hiç karışmaz.Kendilerinebulaşaııları babalarına şikayetederler.Ağırbaşlı kabadayılar bu gruptakileri korur. Üçüncü grubu haylaz vekavgacılar oluşturmaktadır. Durup dWllIken kavgaçıkaranbu grup üyelerininbaşlıca işleriboncuk oynamak, ördek dövüştürmekveya duttaşlamaktır. Mahallenin yakasilktiği gruptur. Dördüncü grupta korkak veyılı§ıklar vardır. Bunlarınbüyük birkısmımemurçocuğudur. Bu gruptakiler çocuklartarafındansevilmezler. Beşincive son grupta ise,boğaz tokluğuna çalışankimsesiz çocuklarbulunmaktadır.

Yusuf,çocuklarınbudünyasındafazla birvukuiitı olmamasına rağmen ağırbaşlı kabadayılar arasında anılmaktadır.Sabahattin Ali, çocuklararasındaki

bu gruplaşmaları,ailelerin çocuklara davranışlarmdan ,,-kaynaklananfarklılıklarısosyal birproblcm olarak oku)'Ucuya seL

Fakat, küçük gruplaşmalariçersinde bile olsa çocuklug~ güzeldir veyaşama sevinci aksettirir. Yusuf'un ve Muazzez'in çocukluk ') bazan, Salahattin Bey'le Şahinde Hanım arasındaki kavgalarm getirdi!;. huzursuzluklarla birlikte, bu

yaşama

sevinci içersinde geçer. Takibir

Ramaz.aıi~·ı:.

Bayramı'nakadar. --~.

Bayram günü, Yusuf vc Muazzez,yanlarınamahalledenarkadaşları

K3.zim ve Ali'yi de alarak kasabadaki bayrameğlencelerinin düzenlendiğiyere giderler. Muazzezsalıncağabinmek ister. Yusuf,ağırbaşlılığından dolayı, eşlik

etme işini Ali'nin yapmasınıister. Ali ile Muazzez. kendilerini salıncağın

büyüsüne kaptırmışken, bayram yerinde sarhoş dolaşan kasabanm zengini Fabrikatör Hilmi Bey'inoğlu Şakir; Muazzez'insalıncağınıntamyanındaki salıncağabinerek sımaşmaya başlar. Başındaki oyalı yemeniyi çıkararak

Muazzez'insalıncağınaatar. Olaya tepki gösteren Yusuf. Şakir'i bir yınnrukta

yere yıkar. İşte Kaymakam Salahattin Bey'in mütevazıailesiyle. Edremit

kasabasımnen zengini Fabrikatör Hilmi Bey gücününkarşı karşıyagelmesi bu vak'a neticesindeortayaçıkmıştır.

Fabrikatör Hilmi Bey.paranın gücüyle büyük bir nüffiza sahiptir. Karşısına çıkacak olanlarıezmck ve istediklerini almadabaşvuramayacağıyol yoktur. Belki de ilk defa bir gençkıza gösterdiği iltifat ters yüz edilenŞakir, Muazzez'le evlenmekistediğini ailesine bildirir. Bu e~lilik isteği, Fabrikatör Hilmi Beytarafındanda benimsenince, Muazzez'i istemeye gidilir. Salahattin Bey'in peksıcak bakmadığıbu izdivaç tcklifine,Şahinde Hanım göbek atar. Yusuf daŞakir'e karşıdır. Şakir'iniyi bir insanolmadığını. serseriliğinibilen ailekızlarınıharcamak niyetindedeğildir. Yalnızca gösteriş meraklısı Şahinde Hanımiçin, böyle bir izdivaç,müthişmutluluk demektir.

"

.

...Ş..,

Tam bu sıradaiki değişik vak'a gelişir. Birincisinde Salap,minBey, ." Hilmi Beytarafındankumarda,ödeyemeyeceğikadar çokbqrçlandınlır.Hilmi Bey'in gayesi, Salahattin Bey'i borçlandırarak, Muazzez'i Şakir'e verdirmek mecburiyetindebırakın,aktır. İkincisindeise Hilmi Bey'inoğlu Şakir'inBağ evinde tecavüz

ettiği

Kübra

vardır.

KUlnar

olayı,

Muazzez'j

şakir'e ~ru

taşırken;Kübra olayı Muazzez'in ailesine kızlarını ateşeatnl;§Jpa telkinimr. Bumda Salahattin Bey'inzeytinliğinde çalışmaya başlayanKübra vearınesinin

Yusuf tarafındankorumaya alındığını, Kübra'nın Yusuf'a gizli ilgisini okuyucummsezdiğinide belirtmeliyiz.

Şiikie'iilKübra'ya ettiklerini duyan aile, Salahattin Bey'inimzaladığı senetteki kumarborçlarınıödeycbilmek için çeşitlipreler.arar. Zeytinli-ği.!l satılmasından, yapılmış olan bütün tasarrutlara kadar. .. Hilmi Bey'm,hile.yle kumardaSalahattin Bey'e kaybettirdiklerinin ödenmesine imkfu!. yoktur. Bu parayıMuazzez'eaşıkolan esnaftan Ali, evlenmekkarşılığındaödemeyi kabul eder. Yusuf, en yakm arkadaşınınbu isteğinikahul eder, fakat, insanların karşılıksıziyilikyapamadıklarını taıoolarakanladığıiçin dekırgmdır.Bu haberi Muazzez'e ve aileye iletmek içingittiğindeoldukça zor durumdakalır. Salaııattİıı Bey 'in olumlu tavırlarına karşılık, Muazzez'in durumu farklıdır. Muazzez Yusuf'u sevmektedir. Fakat Yusuf'un bu aşka şu anda karşıl~\vermesi imkansızdır.Hem borç içinparasıyoktur; hem dearkadaşıııııı aşkına;kalbine hançer de gömse, ihanet edemeyecektir. SalfıhaıtinBey'in kumar borcu ödonir. Kasahada hayat, İhsan'ın düğününekadar, Yusuf Ali'ye Mua,zzez'inaslında kendisini sevdiğinisöyleyememesi vezeytinliğe gidipkapanması,Hilmi B.:y, Şakir ve HacıEtem'inparayı kiınin ödediğinedairşaşkınlıklarıylasürüpgideı.. Şakir, İhsan'ındüğününde,bütünkasabanıngözü önünde Ali'yi öldürür. FAlreınit kasabasında mütevazı yaşaına tarzıiçersindeki bir grupla; zengiJ}herşeyi paranın gücü vesilahla eldeeden bir

diğer g~p karşı !&'şıyadır:

Maz1mnlar Aradakiler Zulüm Grubu

(İyiler) (Kötüler)

Yusuf (A ile)<--->Şahinde<--->(Arzular) Hilmi Bey Salabattin Bey (Arkadaş)<---->İhsan<--->( Arkadaş) Şakir Muaızez KasabaHalkı<-->(Korku) HacıEtem

Ali Jan. Kom. CemalÇavuş

Kiibra KaymakamİzzetBey

Kazımvs.

Bu iki grubukarşı karşıyagetiren unsurlardan birincisi ortak mekan ise, ikincisi de düğünsebebiyle karşılaşmalan sağlayan İhsanile, devamlı Hilmi Bey'lerdekieğlenceleregiden, içindeki arzu ve istekleri bir türlü yenerneyen, para vegösterişe meraklı Şahinde'dir.Ali'yi öldürenŞakir'igörmedigini söyleyen kasabahalkıda, güçlü olandan yana tavnmalrmştır.

Romanın başlangıcındaki bu şahıslara daha sonraları yenileri eklenecektir. YukarıdakitabloyaeklediğimizJandannakomutanıCemalÇavuş ve Salahattin Bey'in ölümünden sonra gelen kaymakamİzzet Beybunlardandır. Jandarma komutanıCemal ÇavuşAli'yi Şakir'in öldürdüğünübile bile olayı

r

örtbasetmiş,yeni kaymakamİzzetBey de Hilmi Beyailesininoyuncağı. onların paralarınınesiri olmuştı ır.

Ali'nin öldürülmesinden sonra, Şahinde'nin sık sık Hilmi Bey'lere gidişininde etkisiyle.Şakir'inMuazzez arzusu yeniden gündeme gelir. Yusuf, Şahinde tarafındangizli yürütülen bugirişimiöğrendiğindebeynindenvurulmuşa döner. Muazzez'in kendisinde gönlü olduğunu bildiğinden, kızı kaçırır. Muazzez'le Yusuf evlenirler. Salahattin Bey buişememnunolmuş, Şahindeise

çıldırmıştır. Yusuf, kaymakamhkta memurluğa başlar.Böylece kasabadaki olaylarınÜ7.erine sanki bir süngerçekilmiştiL

Salahattin Bey'in kalp krizinden ölmesi, onun yerine yenikaymakamın tayin edilmesi, Yusuf'un masabaşıgörevdenalınarakat üzerinde köylerden vergi

toplayıcısıolarak vazifdendirilmesi, yeni kaymakamİızetBey'in Hilmi Bey'in

oyuncağı oluşu, Şahinde'nin kızıylabirlikte Hilmi Beyailesinintuzağına düşüşü

ve Yusurunbaşta Hilmi Bey ve Şakirolmak üzereŞahinde,Kaymakam inet Bey öldürmesi ve Muazzez'i ağır yaralaması.Bunlar romanın sonlarına doğru karşılaşılanvak'aparçalandır.

Romanınsonu, bize, yenimaceraların başlayacağınıbildirir niteliktedir:

"Yusuf bir oraya, bir de önündeki toprakyığınına baktı. Dişlerinive

yumruklarınısıktı, dudaklarını ısırdı;bunarağmengözlerindenyanaklamıado,ifru

iri damlalar yuvarlanmayabaşladı.Buyaşlarbütünmanzarayı örtüvermişlerdi. Kollarımnyeni ile gözlerini sildi. Hayvalllnaatladı. Bir kere daha dönüp geriye

baktıktan ve ömrünün en korkunç seneleriningeçtiğibu kasabaya yumru,ifunu

uzatıpteMit eder gibisalladıktansonra.atınıileriye,dağlara doğrusürdü.

İçindekibütün yıkıntılara, bütün kederlererağmen başınıyere e,ifmek istemiyordu. Matemini ortaya vurmadan tekbaşrnayüklenecek ve yeni birhayata

doğruyürüyecekli."

7

İlkdefa, belki de yalnız olduğuiçin,ağlayanYusuf'u, yeni bir hayat. yeniaşk1arve farklı mücadeleler beklemektcdir. KuyucaklıYusufromanının. bizim ve daha öncebelirttiğimiz araştırıcılarınkanaatine görc ilk cildi sayılanbu kitapta, Yusuf, yalnızca ıavırlarıylabirkahramanı hatırlatmaktadır. Köroğlu, İnceMemed misaliyaptığıtek davranış, romanınsonundayaptığı katliamdır. Dağlara doğru atını süren Yusuf, asıl kahramanlıklarınabundan sonra b~layacaktır.

7

Romanın, yukarıdaki satırlarla bitmeyeceğini, Yusuf ile Kübra'nın

birbirindenayrılışı anındada sezmek mümkündür:

"Kübratekrar Yusufadöndü: ,Hadi ana,hazırlangidelim!'

Yusuf çok iyi bildiğibirşeyi söylüyormuşkadar katiyetle vekaranlık birtakımhislerin sevkiyle cevap verdi:

, Belli olmaz...

Görüşürüz

...' " 8

Yukarıdakicümleler, özellikle de "çok iyibildiği birşeyi söyıÜyormuş kadar katiyetle vekaranlık birtakımhisler" ibaresi, Kübra ile olanbağlantının kopmayacağınısezdirmektedir. Zaten Yusufunatını dağlara doğrusürmesinden sonrakikadın kahramanıKübraolacaktır.

GörüldüğügibiKuyucaklıYusufromanı,oldukça çok ve birbiri içersine girmişvak'aparçalarından oluşmaktadır. Romanınyeni vak'aparçalarına,zaman ve mekan boyutuna

doğru genişlediğini

de söyleyebiliriz. 9

MEKAN

KuyucaklıYusufromanında, vak'alarınmeydanageldiği mekfuılarile, çatışmalarıtemsil edenmekfuılariç içegirmiş durumdadır. Vak'alarınmeydana geldiğibüyükmekfuılarKuyucak ile Edremit'tir.

Nazilli'nin Kuyucak Köyü, Yusufun memleketidir. Roman okuyucusu,

"

bumekfuıla, Yusufun anne ve babasuun öldürüldüğü zaman karşılaşır. Bir de

Yusufun üzüntülüanlarında,kendi hayaldünyasıyla başbaşa kalışında...

8

A.g.e., s.133

9 Ramazan Korkmaz, vak'a örgüsünde simetrik bir kurgu tekniğinin kullanıldığını söylemektedir. Geniş bilgi için bakınız: Ramazan Korkmaz, Sabahattin Ali

Salahattin Bey, Nazilli'd Edremit olur. Edremit, şirinbir tasvire başlarken, sanki birşehri uzman gibidir:

"Edremit, üçtarafıtilsara! üç yamaca yaslanan büyükçe,şirin İki küçük dere, kasabam gelerekAşağıçarşıdedikleri yerde geçen Büyükçay'akavuşuyordu.

Tepelerden birine çıkıp şeydi:

Damlarınyosun tutan ve1« yapraklı incir ağaçlarıörtmeye ç yapraklarıylauzun kavaklar.bazıye mahallelerde, takip ediyor.

Bunların arasındabelki yirmidenj

bakan bir göze, tıpkıkavakağaçlari Sabahattin Ali 'nin bu t; insanlarınkavga etmesinin, ölümür de söylemek mümkündür. Fethi Edremit nazarmda "töresel, ekon

söyler.

ıı

Diğer mekanlar ise, yuk vazifesi görmüş mekiinlardır. Bı Mürüvvet'in evi, Salahattin Bey'i Bey'in Tavşanbayın'ndakievi,

10Kuyucakb Yusuf, Ankara 197( 11 Fethi Naci. "Modern Bir Tragedya"

düzenlendiğipazar yeri. Hilmi Bey'inkonağıve Cennetayağı'ndaki bağevi ile Salahattin Bey'inzeytinliğidir.

Salahattin Bey'in evi,aileiıri kavgalarınmeydanageldiği,Muazzez ile Yusuf'un yaşamasevinci iırinde büyüdüğü mekandır.Romandakiıratışmaların sebebi Muazzez'i bu mekandan, Hilmi Beykonağına taşımaarzusuırevresinde gelişmektedir:

Asıl Mekan AracıMekanlar Asıl Mekan

Salahattin Bey'in Evi Bayram Yeri---> Hilmi Bey'in Konağı

(Yusuf) <---Ali'nin Dükkanı

Terzi Mürüvvet'in Evi---> (Cennetyatağı'ndaki Bağ <---Zeytinlik. Evi)

Hulusi Bey'in Evi--->

Yukarıda, aracı mekfuı1arın yanında bulunan okişaretleri,Muazzez'in hangi yönetaşınmak istendiğinigöstennektedirler.

Bayram yeri, Hilmi Beyailesinin, yani Şakir'in Muazzez'i tanıdığı mekandır.Muazzez'i Hilmi Bey'inkonağına taşıma macerasıbu noktadabaşlar. Avukat Hulusi Bey'inTavşanbayırı'ndakievi. kasabadakimemmların eğlence merkezi dummundadır. Fakat Hilmi Bey'in, Muazzel.'i konağına taşıması yolunda, biraracımekan fonksiyonu yüklenir. Salahattin Bey,ödeyemeyeceği kadar bmada borçlandırılır.Yani bu mekan, roman içersinde birşantaj yeri görevindedir. Hulusi Bey'in evinin görevini, Ah'nindükkanıSalahattin Bey'in evi aleyhine çevirir. Terzi Mürüvvet'in evi, erkekler arası konuşmalarda, kasabadaki kötüilişkilerin kaynaklandığı mekan olarak bilinir. Şahinde'nin Muazzez'i de alarak bmaya gitmesi. kanaatimizce Hilmi Beyailesi yönünde gelişenbirvak'adır. Dolayısıylada Terzi Mürüvyet'in evi, Hilmi Beykonağına

hizmet eden bir mekandır. Zeytinlik ise, Yusut'un hayalleriyle, idealleriyle başbaşa kaldığı,Yusuf'un Muazzez'i kaçırdığıbir mekan olması bakımından Salahattin Beyevineyakındır.

Sonuç olarakKuyucaklıYusufromanındaikideğişikmekanarasındaki çatışmasöz konusudur. Mekankavgasında,buruk da olsa, Salahattin Bey'in evi galip gelmiştir. Romanda, mekan çatışmasıyla,vak'a çatışmalarının aynı istikamette geliştiklerinitam olarak söyleyemeyiz. Bunun sebehi de, öyle zannedi yoruz ki, yineromanın yarım kalmışlığından kaynaklanmak1:adır.

ŞA.HIS KADROSU

Romandakivak'anııı, şahıskadrosunu meydana getiren fertlerin en az ikisininkarşılıklı ilişkilerinintezahürüolduğunubiliyoruz. Bu sebeple şahıs kadrosunu, büyük ölçüde, vak'anın işlenmesi esnasındaele almıştık. Burada

ilişkilerüzerindedeğiL, şahıslarıferdi özellikleri ve romandakifonksiyonları açısındandeğerlendinneyeçalışacağız.

Romanın baş kahramanı Yusuİ'tur.Hemen hemen bütünşahıskadrosu,

dolaylı da olsa, Yusuf'la ilişkilendirildiğiiçin romanda yer almaktadır.

Denilebilir ki, şahıskadrosunu meydana getiren ferdeıinhemen hepsi, Avukat Hulusi Bey hariç, Yusuf'un değişik yönlerinin ortaya çıkmasına hizmet etmektedirler.

Mesela Muazzez, Yusuf'unaşk kavramına ve ailekavramına bakışını, Şahinde,aile içi kavgalar vekarıkocailişkileri hakkındaki düşüncelerininortaya

çıkmasınazeminhazırlamaktadırlar.Salahattin Bey merhamet duygusunun, Ali arkadaş ilişkilerindeki davranışlarınınderecesini ortaya koyar. Kübra ve anneside,

Yusuİ'takimerhamet, adalet, hakkavramlarına bakış açısınıtecessüm ettirirler. Şimdiromandaki diğer kahramanların Yusuİ'laolanilişkilerinive Yusuf'taki hangiduygularıvedavraruşlarıortayaçıkardıklarınıgörelim:

Muazzez

Şahinde

Salabaltin Bey

AileİçiKavgalar

Kadın Şefkat

""~

(Aşk- KardeşlikDuygusu)

YUSUF (insanca Bir Hayat)

lIıık Adalet Acuna Duygusu Terzi Mürüvvet

/

AileKavramı

(Muazzze'eoynananOyunlara Tepki)

HacıEtem Şakic İnsanca YaşamanınTeyidi HilmiBey (Yigitlik) TS=~~k Görev

/

Kübra ve Annesi Ali Kizım

HacıRifat KaymakamİzzetBey

Görüldüğü gibi, şahıs kadrosuna Yusuf açısından baktığımızda, kahramanlarınhemen hepsinin Yusuf'u birbaşkayöndentanımladığıvedeğişik yönlerinin ortaya çıkmasınahizmet ettiği ortaya çıkar. Elbetteki yukarıdaki kahramanlarınbirbirleriyle olan çatışmalarını,bir başka şahsın ilgi çekici yönlerinin belirmesineyardımcı olduklarınıgörmekteyiz. Fakat biz,romanıbiraz da Yusuf'untamamlanamamış destanıolarakdeğerlendirdiğimizden,romandaki şahıskadrosunudaYusufla olanilişkiler açısındanelealdık.

ZAMAN

KuyucaklıYusuf romanında, zamanı Yusuna birlikte takip ederiz.

yakın Kuyucak köyünü eşkiyalar bastılar ve bir karı kocayı öldürdüler."

Romanın başındakibu metinde görülen 1903 senesi sonbahan asıl vak'anın başlangıç zamanıdır. Vaktanın başlangıcı saydığımız bu tarih, Osmanlı İmparatorluğu'nunçöküşdöneminerastlamaktadır.

Romandaolayların oluşumtarihleri 1903-1915 tarihleriarasındadır.7-8 yaşlarındaannesi vebabasınıncesedinin yanından alınanYusuf, 20-21 yaşlarma kadar getirilir. Yusuf, anne ve babasınınölciürülmeleri sırasında, katillerle boğuşmuşve birparmağını kaybetmiştir.Bu olay, romankahramanınınaskere gitmeyip, Anadolukasabalarına yerleşmişolan kötülüklerle mücadele etmesine sebep olmuştur. Yani yazar, böyle bir zaman diliminde Yusuf'u askere göndermemeyi, sözü edilen bahaneyle hazırlamıştır.Trablusgarp, Balkan ve Birinci DünyaSavaşıhep söz konusu dönemde meydanagelmiştir.Sabahattin Ali, böylece,aynıdönem içinde memleket yönetimini elinde bulunduranİttihat ve Terakki'nin de memlekette bir otorite boşluğumeydana getirdiğinide sezdirmekterlir.12

Sabahattin Ali, romanıkronolojik bir zamandiliıniiçersinde yazmak istemiş, fakat ara sıra geriye dönüşleremüracaat etmek zorunda kalmıştır. SaUıhattin Bey'le Şahinde ilişkisini anlatırken, ikisinin geçmiş hayatlarını gözden geçirmekgereğini duymuştur.Kübra'ya tecavüzolayınıilk anda anlatmak yerine, Şakir'inMuazzez'i istemesi üzerine,olayı Kübra ve annesitarafından Salahattin Bey'e anlatmak suretiyle okuyucuya sunmayı tercih etmektedir. Elbette bu, tekrara kaçmamakendişesininsonucudur. Bu kadar uzun vekarmaşık vak'a örgüsünü, geriyedönüşlere başvurmadansunmak oldukça zordur.

12 Bu konuda Ramazan Korkmaz ve

Asım Bezİrci'nin düşünceleri

de hemen hemen

aynıdır. Genİş bilgi için bakınız: Ramazan Korkmaz, Sabahattin Ali İnsan ve Eser, Elazığ1991, s.259 (Basılmamışdoktora tezi); Asım Bezircİ, Sabahattin Ali, Yaşamı Kişiliği Sanatı, Hikaye ve Romanları, 3.Basım 1987, s.200-201

Kuyucaklı Yusuf romanında,ferdi zaman önemli yer tutmaktadır.

Yusuf'un anne ve babasıınn öldürüldüğü gece, Yusuf'un Muazzez'e Ali'nin kendisiniistediğinive Muazzez'den kendisinisevdiğini duyduğugece, Yusuf'un Muazzez'i Hilmi Bey'lerin Cennetayağı'ndaki bağ evinden kaçırdığıgece, Yusuf'un ailesini ve namusunu kurtarmak için katliam yapıp yaralıMuazzez'i

gömdüğügece;romanınbirinci derecedekikahramanıYusufunhayatınınönemli dönüm noktalarıdır. Bunlar, Yusuf'un çevresiyle ve kendisiyle olan çatışmalarınınoluştuğuzaman dilimleridir.

Yusufa ait bu ferdi zamanlardanbaşka,SaHihattin Bey'in kumar gecesi ve Kübra'ya Şakir tarafındantecavüz edilmesi, roman içersinde önemli ferdi zaman dilimleridir.

ANLATMA PROBLEMi VE BAKıŞ AÇısı

Kuyucaklı Yusuf romanı hakim anlatıcı bakış açısıyla kaleme alınmıştır.Yazaranlatıcı, herşeyibilen,aynntılarıyakalayan, bir anda birden çok yereulaşanve birden çok yerden haber alan bir özelliklekarşımıza çıkar.

Anlatıcı roman içersinde tamamen gizleruniş değildir. Bazan ökuyucusuyla Sohbet eder bir tarzdakarşımıza çıkar: ırKaymakam Salilhattin Bey, evvelce de söylediğimiz gibi, gündüzleri birazağırca olan işiyle, geceleri de içicisiyle

meşguldü.

ırl3 Bu cümlede de

görüldüğü

gibi, okuyucuyu evvelce anlatılanlardanhaberdar etme söz konusudur.

Sabahattin Ali, Kuyucakh Yusuf romanının anlatımında,olaylar gelişimi üzerine anlatıcıya yorumlar yaptırtmakta ve gelecekler ip uçları vermektedir:"Bu vakaların en mühimi ve Yusufun ilerdekihayatıüzerinde de

s.33 8.37 s.48-49

tesiri olan bir zeytin

işçisi

meselesiydi."14 "Bu

akşamki gelişinde

herhalde bir sebepolacaktı.Avukat Hulusi Bey'in peksıkıfıkı ahbabı olmadığınagöre. onun bu tesadüfi gibi görünen ziyareti pek de

manasız sayılamazdı.

,,15 Bu tür ifadelere roman içersinde rastlamak mümkündür.

Yusuf'un ailesihakkındabize bilgi venneyen yazar - anlatıcı; Hilmi Bey,Şakirve SaHihattin Bey'ingeçıni§lerinedairayrıntıyı sunmaktadır.Hilmi Bey, Şakirve SaHihattin Bey'in birinci cilttefonksiyonlarınıbitirmeleri, bu bilgininsunulmasınascbep olabilir. Böyle birvarsayım, yazılamayanikinci ve üçüncü ciltlerde Yusuf 'a ait ailevi bilgilerinverilebileceğinide gösterir.

Yazar - anlatıcının, romanm bir çok yerinde çatışmalarda açıkça

Yusuf'tan yana tavır koyduğunugörmekteyiz. Yani yazar, iyi ve kötüyü okuyucuyla bütünleşerek ayırd etmesini bilmiştir. Şakir'i ve Hilmi Bey'i

anlatırkenüslübu bubakımdandikkat çekicidir:

"Bu Şakir, yaşının on sekizden fazla olmamasına rağmen. kasabada herkese yaka silktirmiş bir çocuktu. Ayyaş, hovarda, ahlaksız bir ş8Y:.!.L

__

Babasının kazandığı parayıRum orospular veya lzmidioğlanlarlayiyor. etmediği

rezaletbırakmıyordu.

Bugün çapraz yelekli lacivert bir elbisegiymiş, yeleğinüzerineyarım okkalık gümüş bir köstektakmıştı.Fesin etrafındaçokfı'yakalı sarılmış ayalı bir yemeni

vardı."

16

Görüldüğü gibi. Sabahattin Ali, Şakir'inhiç bir davranışından,hatta

giyinişindenbile memnundeğildir. Anlatıcının aynı bakış tarzı Hilmi Bey ve

HacıEtem için de geçerlidir. Fakat, roman boyunca Yusuf mert ve kahraman, Muazzez saf ve masum, Sal3hattin Bey merhametli ve dürüsttür. Adı geçen kahramanlar, biraz daanlatıcı desteğiyle.hu özelliklerinindışınahiççıkmazlar.

14

A.g.e.,

15 A_.g.e.,

16

Berna Moran, Sabahattin Ali'nin bu üslubunu, okuyucuylaaynileşme olarak yorumlar:

"... romanın bildirisineilişkinbir sonmatakılacağım.

Sorun. halk karşısındaki tutumlarında anlatıcı ile Yusufarasında gözlemlenenfarklılıktandoğuyor. Anlatıcı,bu düzende eşrafın zorbalığı altında ezilen halktan yana.olduğunu saklamıyor ve kullandığı anlatıcı stratejisiyle o/...urdaacıma,sevgi, nefret ve isyanduyguları uyandırarakonun daaynı görüşleri

ve tutumupaylaşmasını amaçlıyor. Başkabirdeyişle anlatıcıile okurarasında

bir özdeşleşme söz konusu. Beri yandan anlatıcı, romanın bildirisini

somutlaştıranbir de olumlu kahraman sunuyor okura:haksızlığa ve zülme isyan eden, yoksul, dürüst bir genç. ,,17

Denilebilirki.Sabahattin Ali, romanınıkaleme alırken,okuyucunun nabzını tutmayıda ihmaletmemiştir.

Sonuç olarak Türkedebiyatınınen güzelromanlarındanbiri olarak kabul edilen Kuyucak11 Yusuf; oldukçayaygınve genişbir vak'a örgüsünü,değişik özelliklere sahip zenginşahıskadrosuyla,akıcı ve okuyucuyusıkınayangüzel anlatımıylabuünvanı haketmiştir.Bu kanatimizi,romanın yarım kalmışlığına rağmen rahatlıklasöyleyebiliyoruz.

Fethi Naci'ninKuyucaklıYusufhakkında aşağıda vereceğiınizkanaaıIeri bubakımdandikkatedeğer:

"Kuyucaklı Yusuf, kişilerinin canlılığıyla, ayrıntıları kullanmaktaki

ustalığıyla.olay örgüsündeki mükemmellikle, mahalli renkleri vermekteki üstün

başarısıylasosyal gerçeklikle insanı gerçekliğitam bir uyum içinde, dengeli olarak

yansıtmasıyla

eskimeyecek,

tazeliğini

sürdürecek bir roman." 18

17 Berna Moran, "Soylu

Vahşi

Olarak

Kuyucaklı

Yusuf, Tür k

Romanına

Eleştirel Bir Bakış 2, ı.Basım Istanbul 1991, s.33