---!:A~.fJ~·.,-,T~U~r""ki",ya~t:..::A~r~asl>'t1~rm=al!:!ar~J....E",n""sti...·tli...·s..,ii'-"D'->e""re....is"'-i--'S<=!a"'YJw1""3--'E"'r"'z""ur"'u...mwl""99"-'9<- -:;;.1
23-MuziK-TOPLUM
ETKiLE~iMi·
yavuz~EN··
ik her tiirlu ilim ve bilim dallanndan once dogan, insan duygu ve u~iincelerinin ifade ve geli~imini saglayan, klsaca insanhgm manevi dUnyasml geli~tirerek onu doganm en gii~liicanhsl haline getiren en eski ve etkili sanattlr.I MUzik dedigimiz zaman, mutlaka 0 etkilemek durumunda oldugu
toplumun, i~inden ~lkan ki~inin eseri, dolaylSlyla toplumun birikimini ta~lyan ki~i olmasl a~lsmdan, kar~lhkh dogal bir etkile~im olarak tarih boyu devam eder, giinumiize kadar gelir. Turk milleti binlerce ylldan beri bir kiiltiir aklffili~inde ~e~itli evrelerdenge~erekbugiine kadarula~ml~,hayatiyetinikorumu~tur.Diinyamn bugiln saylh milletlerinden biri olan, ~ahsiyetli, birikimli, ktlltilrlu, dunya insanhgma, diinya insanlarl ve diinya milletleri arasmda miimtaz yerini almaya laytk bir vaslf
ta~lffiaktadlr.2
D~iinecek olursak; Miizigin yapicisl besteddir. Bested, toplumun bir ferdidir. Bested bagh bulundugu toplumun yani milletin kUltUr potansiyelinin bir simgesidir. 0 halde, besteci, toplumu once kendi kUltiiril, kendi birikimi, kendi milli duygulan dogmltusunda etkileyecektir. Toplum a~lsmdan toplum vaslflarlDl ele aldlgnUlz zaman, toplum birikimleri itibariyle, kiiltilr ve sanatanlaYI~1 genel olarak daha ge~ bir surede ~ekillenebilir. Elbetteki toplumu uyarmak, toplumu
gii~lendirmek,hOkiimetlerin ve onde gelen -mUzika~lsmdan- miizik yaratlcllarmm,
eser sahiplerinin gorevidir.
Ama, topluma ragmen, millete ragmen, kiiltilre ragmen, bir yeni yabanci killtilr onun yerine empoze edilemez. Ancak kendi milli kiiltiiriinU ihmal etrneden MUzik Egitimi Bollimleri, Batl Miizigi Konservatuarlan ve GUzel Sanatlar FakUltelerinde batl miizigi ogretiminin yapllmasl yamSlra kendi oz muzigimizin de ogretilmesi gerekmektedir. TUrk mUzigi konservatuarlarrnda ball mUzigi egitimi verilmesine ragmen (Armoni, ball miizigi tarihi v.b.), diger batl miizigi egitimi veren okullarlmlZda Turk mUziginin bilimsel apdan okutulmadlgl kanlSlndaYlm. GilnumUzde bu tiir okullardan mezun olacak bireylerin, sanat~l olabileceklerin yanlsrra, ogretmen olacaklarda vardrr. Bu yiizden ortaogretimdeki egitim-ogretirn kitaplarmm y1l.zde ellisinin Turk muzigiyle alakah oldugu goz onilne ahnmahdrr.
• "Sanat, MUzik, Toplurnili~kileri"Adh Paneldesunulrnu~tur.28.05.1999. Erzururn. •• Atatilrk Universitesi GUzel Sanatlar FakUltesi, MUzik Bilirnleri BolilrnU
I Adnan Gulerrnan, Sanat ve Milzik, Flarrnoni Sanat Dergisi, Sayl 146., Sel Ofset
Matbaaclhk, s.28, Ankara, 1997.
2Nejdet Varol, Muzik Toplurn Etkile~irni,
r,
MUZik Kongresi Bildirileri, KUltiir Bakanhgl,--!y...S""e"",o,,-:"",M."ii~zi""k::2-T,-"o,",p."lu",m,-,E",ti""·kl",es"",,,,im,.,.i
---=-124-Bu gen;:ekten yola C;:lkarak ilk once ozUmUz, ondan soma diinyanm diger degerli kUltiirlerinin, elbette TUrk vatand~larma, TUrk evlatlarma ogretilmesi, gosterilmesi ve onlarm Dtlnya'ya aym zamandadegi~ik a~l1ardanbakabilmesini de saglamak gerekir.
"Muzik" bilindigi gibi, insan'm bedii duygularml, d~tlnce gorii~ ve arzularml kelimelerin Otesinde anlatan, ifade eden, kendine ozgU bir teknigi ve bilimselligi, kural ve kavramlan olan derin ve yUce bir sanattrr. Tann'nm yarathgl canhlar arasmda en eftali ... olarak tanlmladlgl "iNSAN" denen varhgl meyedana getirdigi ve tarihi boyunca i~leyip geli~tirdigi bir olgudur. Kalbi, fikri, ruhi, klsaca manevi bir dildir. MUzigi insandan, insam mUzikten aymnak soyutlamak mumkiin degildir. "Milzik" denen bu sanatl yapan, bu yiice sanatl ke~feden iNSAN'drr. "MUzik" dogadan almmJ~, mUzige uygun seslerden sec;:ilmi~, bir uyum, sesler grubuyla uygulama, ifade sanatldrr.
"MUZiGi" uygulayan "iNSAN"dlr. "MUziK" iNSAN ic;:in uygulanrr.
"MUziK" iNSAN'm varoldugu yerde vardrr v.s.
"TOPLUM" bilindigi gibi genel anlamlyla, insan denen unsurun, bireyin meydana getirdigi, iki veya daha c;:ok ki~iden olu~an gruplardrr. Bunlarm tarih boyunca ve bu gUn tipik ornekleri kU¥Ukten bUyiige "AiLE", "KABiLE", "ASiRET", "BEYLiK" ve "MiLLET"dir?
"MUziK" ve "TOPLUM"u klsaca analiz edip ac;:l1dadJ1<tan soma: Esas olan konu "ETKiLESiM"e ge¥meden once birde, yukarldaki fikir ve ger¥eklerin l~lgmda
"MUziK" ve "TOPLUM"un niteliklerine, yapl1arma somut, ger¥ekc;:i biryakl~lmla bakl1mahdlr.
MUziK: Ba~hba~ma, miistakil bir olgu degildir! Buradaki "mUzik" kelimesinin ifade ettigi mana, ya bir "ESER" ya da bir "iCRA"drr ve uygulamadrr. Her ikisi de insan unsuruna baghdrr. Birincisi yani "ESER" insan ruhu, duygusu, akh, zekasl, kUltiir birikimleri UriinUdiir. ikincisi ise, yani "icra-uygulama" yine insan akh, zekasl, ruhu, duygusu, birikimi, kiiltiirii, becerisidir. 0 eseri uygulamasl yorumudur. Klsaca, sistem, teknik, bilimsellik olgusunu biryan~ brraklp, etkile~im bazmdaki, esas-ana olguyu ele alrrsak "MUziK"; insamn meydana getirdigi iiriin olan "ESER" ve yine insanm seslendirdigi "iCRA-UYGULAMA YORUM"dur. Daha da 5zeti "MUziK"= "ESER-iCRA"dlr.
MUzik ve toplum etkile~imi konusunun her safhasmda ~u U¥ onemli, vazge¥ilmez faktorU daima g5zoniinde bulundurmak gerekir.
3Necdet Varol, MUzik Toplum Etkile~imi, TUrk Halk Musikisinde <;e~itli Gllrii~ler, KUltiir
~A=:;.fJ,,",·.,-,T~il"",rki=-·y"",a~t.:.::A.:.::ra=st=lr...m<::a=la"",n""E",,n,,,sti:.:.·tII=-,s:.::.O...D=er",g=is.:..i""Sa::.lv.:...l=.=13;...E""'rz=ur""'u""m'--'I""9(""'99=--
-.-;;-125-I.ESER YARATICISI yani (Bestekar) 2.iCRACI (Sanatkar-Yorumcu)
3.TOPLUM ise (Dinleyiei-AlgllaYlcldrr)
Bunun yanlSlra; bu u9 insan fakt5rilniln arasma 20.yy'da, bilhassa asnmlZln 2.yansmda olagantistii teknolojik geli~meler sonucu yeni ve gU9lii bir faktor daha ortayaClkml~trr.
Etkileyici fonksiyonunu en az ilk iki faktOr kadar (eser yaratIclsl, icracl) olumlu-olumsllZ siirdtirmektedir ki bu da; Teknolojik, elektronik ve gittikce
siiperle~en "iLETi~iMARA<;":LARI"drr. Buna gore;~u ~ekildeslralayabiliriz. 1.ESER YARACITICISI
2.iCRACl
3.iLETi~iMARA<;LARI 4. TOPLUM'dur.
Yukarlda aytkladlglmlz tier etapta; I.Muzik, 2.Toplum, 3.Miizik ve Toplumul1 geryek yapl1an, nitelikleri, analizi ve incelemelerinden soma bu gorU~ ve geryekler
l~lgmdaaym bilimsellik ve mantIk silsilesi paralelinde bu unsurlarm yani
"MuziK
ve TOPLUM" yada "MGziK ve MiLLET ETKiLE$iMi" konulannm bir b~ka
deyi~le"Miizigin, Toplunlu" ve "Toplumun Mtizigi" ne sebeple, hangi yollarla ve
ne denli etkiledikleri ve bu etkile~imin olumlu ya da olumsuz yanlarml ~~yle srralayabiliriz.
I.DOGALETKiLE~iM
a)Mtizigin, yani eser yaratlcisl ve icrasmm toplumla;degi~ikzaman dilimleri ve aylll zaman dHimi iyinde k5klerden ba~laYlp tarihi tekfunullerle birlikte geleneksel unsurlar vegeli~melerle kendi oz kUltUrU karakterindeetkile~imi.
b)Yinedegi~ikzaman dilimleri ve aym zaman dilimi iyinde toplumun c;e~itli sebepler, iC vedl~gU91er tesiri ile0 topluma (yakm-uzak) yabancl kiiltOrlerin sosyo-ekonomik, sosyo-politik, jeopolitik faktorler ve (fetihler, ziyaretler, geci~ler, sosyal irtibatlar, ekonomik ve ticariah~veri~lerv.s.) temas tesirleri ileetkile~im.
2.iLETi~iM ARA<; VE GEREc;LERi iLEETiKiLE~iM
Diinyada "BUylik <;ag" diye adlandmlan ke~itler 9ag1 XIX. yy sonlarmdan itibaren gIamafon ve ta;; plaktanb~layaraksuaslyla pliiklar ve radyo istasyonlan, sonralan slraslyla ses bantlan 20.yyba~larIndaieat edilen "Televizyonla" g5riintUlii muziklerle etkile~im; Gorilntilsuz-gorUntl1lii mUzik i1et~im araylan He halkm
----"Y-,-,.S""e""o"-.:""M.."II"'zi""k-::2T..."o"'p....lu...m'-'E..,t....ikl",e""s....im...i
~-126-ula~amadlgl buyUk konser gruplan, orkestralar, korolar, showlar, insanlann-toplumun ayagma giderek ya~am merkezlerine, evlere girmesi ve dinlenebilir, izlenebilir hale gelmesiyle, "TransistOr"tlnke~fiile ktlyulen elde ve cepteta~mabilen ileti~im araylan ile klrsal bolgelerde insanlarm mtlzikle etkile~imi ve stiper teknolojininba~lattlgluzay yagl, uydu araclhglyla dtinyanm her ko~esiile baglantlh ses ve gortlnttiileti~imive bu yolla gUylU, hlZh, yaygmetkile~imdir.4
3.HUKUMETLERiN MiLLi
DOGRULTUSUNDAETKiLE~iM
EGiTiM pOLiTiKASI
Her tilkenin, her devletin hiikUmetinin milli kUlttlrilne bagh "Milli Musiki Politikasl" vardlr. Milli birlik ve btittlnliigtln aynlmaz paryasldlr. 0 Ulke hUkUmetleri, kendi OZ ktlltUrlerine bagh, milli musiki politikalarml isabetli-isabetsiz karar ve gorU~lerle, plan ve programlarla nasll yonlendirilirse, millet yocukluktan itibaren geni~ zaman dilimleri iyinde olumlu-olumsuz yonde etkilenir. Bu da htikUmetierin Milli Egitim Musiki politikalan ve plfin ve program dogrultusunda etkile~imdir.
4.VABANCI KULTUR VE VAVILMA POLITIKALARININ
HERHANGi BiR ULKEDEKi FAALivETLERi SONUCUETKiLE~iM
C;ogunlukla politik ve ideolojik olan yok iyi planlanml~ uzun vadeli bol imkfinh, gorkemli mtizik uygulamalarl ileetkile~im... Bilhassa yocuklan ve genyleri hedef alan, kavramayayal~anbiiytlkleri de ye~itli ayl1ardan zevklendiren daha yok, az geli~mi~ ve geli~mekte olan tilkelerde uzun vadeli sinsice yerle~me ve yayllma
b~arlslgosteren bu tilr yabancl kUltiir miizik faaliyetleriyleetkile~im.~
s.TicARi MuziK FAALivETLERi SEBEBi iLEETKiLE~iM
Devletin ve bazl ciddi
oze1
kesimin ciiz'i ve azmhkta kalan olumlu faaliyetleri ve yaylmlan (konser/er, plak, kaset, CD, video-kaset, TV.) yaymda bir ktlltiir ilkesi olan sadece para kazanmak, maddi menfaatler saglama amaci ile bir yok ticari ~irketin ve organizatOrlerin yogunluga hitap eden, dti~iik zevkleri yizgisinde, konserler, pliik, kaset, video kayltlarl araclhgl ile yaygmetkile~im...Boylece: C;ogunluga hitap etmesi nedeniyle satl~m, siirUmtln kar paylarmm btiyiimesi, cazibesi ile bested ve icracl1arm giderek daha da dU~iikseviyelerde eser
4$enel OnaIdl, Muzik-Toplum Etkile~imi, I. Muzik Kongresi Bildirileri, Ktiltfir Bakanhgl,
Evren Ofset, s.23, Ankara, 1988.
5Necdet Varol, Muzik ToplumEtkile~imi, Turk Halk Musikisinde Ce~itli Goru~ler. Kiiltiir Bakanhgl, Kultur Eserleri 179, Turk Tarih Kurumu Baslmevi, s.358, Ankara, 1992.
---LA.!o.U~··.,-,T,-,a!!.r~ki~ya!!..!t,-"A",-r-",asetl!!.r::!m~al...a..,n....E"-"n...,sti",,·ta....s..,,ac.:D"",e""rg"",is",-i-,S""a"",Yl,-,1""3-,E""rL=ur,,,,u...m,-,1,-,,9~99~
...;;-127-vermesi ve uygulamalan silrdi1rmesi sebebiyle olumsuz hatta kUltiira~lsmdan zararh etkile~im...
6.ETNiK BOLGELER VE GRUPLAR DOLAYISIYLA ETKiLE$iM Asrrlar boyu bir arada ya~aml~ insanlarm, rrklarm ve bunlardan meydana gelmi~ toplumlarm aym gelenek ve g<1reneklere bagh gruplarm, gerek kendi aralarmda gerek hudut boylarmda gereksesava~lar, go~lerv.s. gibi~e~itlinedenlerle ba~ka Ulkeler i~inde kalml~ etnik gruplarm ~e~itli miinasebetleri, sosyo-ekonomik ili~kilerive ananelerinigeli~tiripsilrdUrmeleri tesiri Heetkile~im_..
Yukarlda ~ok klsa bir ozetle objektif bir bakl~ ve analitik bir yakla~lmla konuyu inceledikten sorna~usonuca varabiliriz.
MUzik: insan yaplSI olduguna, insan duygu ve dU~ilncelerini, ifade eden bir sanat olduguna gore, insan da; ait oldugu toplumun kiiltiirilnii, gelenekleriniya~atan bir bireyi olduguna ve bu bireylerin toplumlarl, milletleri olu~turduguna gore otomatik olan(degi~ikperiyotlarladegi~ikzaman dilimlerii~indevarI1an merhaleler vege~irilenevrelerle) dogaletkile~imzatenka~mI1maz birsonu~tur.
-Gorilntiilii, sesli ve yaZlh basmda (Video, TV ve Gazete, Magazin) ilgi ~ekicilik ve ticari ama~larsebepleri ile sanatta ve kiiltiirde kalitesizligi adeta, <1vme, reklamml yapma ah~kanhklarmdan, dolaylslyla kiiltiire sanata ve bu dogrultuda topluma millete verdikleri zaran onlemek amaCI ile devlet~e, hllkiimet~e, kU[tiir ve sanat miiesseselerince gerekli tedbirlerin almmasml saglamak. Bir ba~ka bakl~ apsma g<1re;
Maddi kazan~ ve biiyiik ~ohrete ul~mak i~in toplumlarm ~ogunlugunun zevklerine gore (ki bu zevkler genellikle ~agl ~izgilerdedir.) Kalitesiz eser iiretiminin ~ogalmasl ve yaygml~masl, eser sahipleri, organizatOr ve yaym ~irketlerini zengin ederken toplumlan-milletleri, kiiltiir sanat ve zevk yonilnden olumsuz yonde etkilemektedir.
