View of Postoperatif Ağrı Yönetimi Ve Alternatif Uygulamalar

POSTOPERATùF A÷RI YÖNETùMù VE ALTERNATùF UYGULAMALAR

Arû.Gör.Sevban Arslan* Yrd.Doç.Dr. Ayda Çelebioølu ** *Atatürk Üniversitesi Erzurum Saølık Yüksekokulu

** Atatürk Üniversitesi Hemûirelik Yüksekokulu Çocuk Saølıøı ve Hastalıkları Hemûireliøi Anabilim

Özet

Aørı, ameliyat sonrası yakınmaların baûında gelir. Postoperatif aørı, cerrahi travma ile baûlayan , giderek azalan ve doku iyileûmesi ile sonlanan akut bir aørıdır. Postoperatif aørı yönetiminde, farmakolojik yöntemler, cerrahi yöntemler ve nonfarmakolojik yöntemler kullanılır. Nonfarmakolojik yöntemler son yıllarda kullanımı yaygınlaûan ve alternatif ya da tamamlayıcı yöntemler olarak da adlandırılan uygulamalardır.

bilgi, beceri ve geliûmiû teknolojiden yararlanmaktadır. Aørı, ameliyat sonrası yakınmaların baûında gelir. Postoperatif aørı, cerrahi travma ile baûlayan , giderek azalan ve doku iyileûmesi ile sonlanan akut bir aørıdır. Postoperatif aørıyı etkileyen bir çok faktör vardır. Bunlar:

Hastanın fizyolojik ve psikolojik yapısı Hastanın preoperatif dönem hazırlıøı

Postoperatif dönemde hastanın psikolojik ve farmakolojik hazırlıøı Cerrahinin tipi, yeri, süresi

Postoperatif komplikasyonlar

Preoperatif ve postoperatif dönemde uygulanan anestezik teknikler Postoperatif dönemin niteliøi ve kalitesi1,2,3.

Bütün büyük operasyonlar hastada ölüm korkusuna neden olur. Ölüm korkusu daha sonra yerini genel bir anksiyete ve postoperatif aørı korkusuna bırakır. Postoperatif aørı ve anksiyete ile baû etmede tıbbi tedavi ve yaklaûımların yanında ameliyat öncesi bilgi almanın da önemli bir yeri vardır. Özellikle yapılacak operasyona ait gerekli bilgilerin verilmediøi durumlarda korkulara eklenen belirsizlik duygusu anksiyeteyi artırır. Artan anksiyete ve korku, aørı ûiddetinin de artmasına neden

olur2,3. Postoperatif aørı yönetiminde amaç, hastanın rahatsızlıøını en aza indirme ya da ortadan

kaldırma, yan etkilerden koruma, hastanede kalıû süresini azaltma ve aørıya yönelik yakınmaların tekrarlanmamasını saølamadır. Aørı yönetimi multidisipliner bir yaklaûımdır ve ekip çalıûmasını gerektirir. Hemûirenin, aørının deøerlendirilmesinde ve aørıyı giderme giriûimlerinin uygulanmasında

sorumluluøu vardır2,4,5,6, 7. Postoperatif dönemdeki aørı uygun bir yöntemle tanımlanır,

deøerlendirilir, azaltılması ya da ortadan kaldırılması amacı ile gerekli giriûimler planlanır

Postoperatif dönemdeki aørı yönetiminin doøru ve amacına uygun yapılabilmesi için var olan aørının uygun bir yöntemle deøerlendirilmesi gerekir Aørı deøerlendirmesinde en güvenilir göstergenin hastanın kendi aørı ifadesi olmasına karûın, aørılarını anlatmada, tanımlamada güçlük çeken ya da tanımlayamayan hastaların da olacaøı unutulmamalıdır. Aørının deøerlendirilmesinde çeûitli yöntemler kullanılır.

Aørının öznelliøi ve bireyselliøi nedeni ile son yıllarda aørı deøerlendirilmesinde kullanılacak en güvenilir ölçeøin belirlenmesine iliûkin birçok çalıûma yapılmasına karûın, henüz sorunu çözebilecek bir ölçeøin varlıøından söz etmek olası görülmemektedir. Günümüzde aørı deøerlendirmesinde en sık kullanılan ölçekler aûaøıda verilmiûtir1,2,4,8,9, 10.

Ɉ

A÷RI ÖLÇEKLERù

ɉ

Tek Boyutlu Ölçekler Çok Boyutlu Ölçekler

x Sözel kategori ölçeøi *Mc Gill Melzack Aørı Soru Formu

x Sayısal ölçekler *Dartmount Aørı Soru Formu

x Görsel Kıyaslama Ölçeøi *West Haven-Yale Çok Boyutlu Aørı Çizelgesi

x Burford Aørı Termometresi *Anımsatıcı Aørı Deøerlendirme Kartı

*Wisconsin Kısa Aørı Çizelgesi *Aørı Algılama Profili

*Davranıû Modelleri

Bu ölçeklerin dıûında aørıyı sözel olarak ifade edemeyen hastalarda ve küçük çocuklarda kullanılan bazı deøerlendirme yöntemleri vardır. Bunlar genellikle davranıûsal ve fizyolojik yanıtların deøerlendirildiøi yöntemlerdir9,11.

Postoperatif Aørı Yönetiminde Kullanılan Yöntemler

Postoperatif aørı yönetiminde, farmakolojik yöntemler, cerrahi yöntemler ve non farmakolojik yöntemler kullanılır. Farmakolojik uygulamalar doktor istemi ile uygulanan ve farklı yöntemlerle verilen ilaçlardır. Nonfarmakolojik yöntemler son yıllarda kullanımı yaygınlaûan ve alternatif ya da tamamlayıcı yöntemler olarak da adlandırılan uygulamalardır.

Farmakolojik Yöntemler

Aørı yönetiminin amacı yan etki görülmeden ya da minimal yan etki ile aørının maksimal düzeyde giderilmesidir. Aørının farmakolojik yöntemlerle kontrolünde endojen algojenik maddelere karûı bunların sentezini inhibe eden ya da aørı duyusunun beyine iletilmesini bloke eden maddelerin

Farmakolojik Yöntemlerle Aørı Yönetiminde Önerilen ùlkeler

¾ ùlaçlar etkili dozda kullanılmalı,

¾ Narkotik korkusundan vazgeçilmeli

¾ Analjezikler “ gerektiøinde” deøil “saatinde” uygulanmalı

¾ ùlaç dozu, hastanın gereksinimine göre bireyselleûtirilmeli

¾ ùlacın etkisi deøerlendirilmeli

¾ Doz, aørının süresine ya da alıûkanlıøa göre deøil, aørının ûiddetine göre

ayarlanmalı

¾ Hasta için en uygun verilme yolu kullanılmalı

¾ Hasta kontrollü analjezi uygulanacaksa; cihaz hastaya tanıtılmalı, alarm ve

butonlar konusunda bilgi verilmelidir1,2, 3,12,13.

Cerrahi Yöntemler

Bu yöntem merkezi sinir sistemine giden aørı yollarının belirli bölgelerde kesilmesine dayanır. Ancak aørı kontrolünde bu yöntem hem cerrahi giriûimlerin sınırlı bir alanda etkili olması, hem de cerrahi giriûim sonrası ortaya çıkan bazı yan etkilerin aørı kadar önemli sorunlar

doøurabileceøi düûünülerek en sona bırakılmaktadır13.

Nonfarmakolojik-Alternatif-Tamamlayıcı Yöntemler

Bu uygulamalar analjezikler kullanılmadıøında ve/veya etkileri yetersiz kaldıøında, ilaçların etkisini artırmak için farmakolojik yöntemler ile birlikte ya da tek baûlarına kullanılırlar. Postoperatif aørı yönetiminde kullanılan nonfarmakolojik giriûimler aørıyı azaltır, yan etkileri azdır ve hastanın özbakımını güçlendirmesinde önemli rol oynar2,3, 14,15,16.

Biliûsel Teknikler :

Aørının algısal, duygusal, davranıûsal boyutu olduøu ve aørılı kiûinin sadece algısal deøil bireyin aørıya verdiøi anlamlarla ilgili olduøu varsayımından hareketle oluûmuûtur. Gevûeme, dikkati baûka yöne çekme ve hipnoz biliûsel teknikler içinde yer alır.

**Birçok gevûeme tekniøi vardır.Öørenilmesi ve uygulanması kolaydır. Ameliyat sonrası hasta

tarafından gevûeme tekniklerinin kullanılması hastanın rahatlamasına ve anksiyetesinin azalmasına yardımcı olur. Gevûeme tekniøi ameliyat sonrası aørıyı azaltmada kullanılan yaygın bir teknik olarak saptanmıûtır12,14, 15, 17, 18,19.

**Dikkati baûka yöne çekme tekniøi, dikkati aørıdan uzaklaûtırarak aørının algılanmasındaki ûiddeti

azaltır. Bu tekniøin kullanılmasındaki amaç, aørıya toleransı artırmak ve aørıya duyarlılıøı azaltmaktır. Müzik dinleme, televizyon izleme, kitap okuma ve düûleme bu yöntemde yer alır. Dikkati baûka yöne çekmenin aørıyı azaltmada kullanılan bir yöntem olduøunu destekleyen kaynaklar bulunmaktadır1,2,7,12,13.,15, 18.

**Bunlardan baûka hipnoz yönteminin de aørıyı azaltmada kullanılabileceøini belirten çalıûmalar

vardır2,3, 15.

Fiziksel Teknikler:

Transkutan sinir stimülasyonu (TENS), sıcak ve soøuk uygulama, egzersiz, pozisyon verme, hareket kısıtlama / dinlendirme ve masaj postoperatif aørıyı gidermek için kullanılan fiziksel teknikler içinde yer alır.

**Transkutan sinir stimülasyonu, bir elektro-analjezi yöntemidir. Postoperatif aørı kontrolü için insizyonun her iki yanına yerleûtirilen elektrotlarla uygulanır. Narkotik alımını ve aørı ûiddetini azaltma etkisi vardır2,3,16.

**Soøuk uygulama / kriyoterapi, terapötik etki saølamak amacı ile yapılan uygulamadır. Bu uygulama,

soøuk kompresler, soøuk spreyler, soøuk banyolar ve buz masajını içerir. Sinir lifleri ve reseptörlerinin ısısını düûürerek deri duyarlılıøını azaltır. Venöz konstruksiyon yolu ile kanamayı ve ödemi azaltarak aørıyı hafifletir2,3,13, 16.

**Sıcak uygulama, genellikle operasyondan kırk sekiz saat sonra ve diøer tedavilerle kombine olarak kullanılır. Yüzeyel ya da derin uygulama yapılabilir. Yüzeyel uygulamalar sıcak kompresler, ılık banyo ve parafin uygulamasını içerir. Ultrason gibi derin uygulamalar, üç beû santimetre derinlikteki dokuların sıcaklıøını artırabilir. Sıcak uygulama, ısı reseptörleri aracılıøı ile aørıyı inhibe eden refleksleri harekete geçirir ve vazodilatasyon etkisi ile aørıyı azaltır2,16. Yapılan bir çalıûmada cerrahi

giriûim sonrası aørıyı gidermek amacı ile hastaların % 44’ünün sıcak uygulama yöntemini kullandıkları belirlenmiûtir13.

**Egzersiz, aktif pasif hareketleri, yatak hareketlerini ve ambulasyonu içerir. Egzersiz hareketi artırır ve sürekliliøini saølar, kan akımını artırır, kasların spazm ve kontraktürlerini önleyerek aørıyı

**Pozisyon verme, hastaya yardımcı olmak ya da onu desteklemek amacı ile uygulanır. Bu uygulama, yastıklar, özel yataklar ve aøırlık kaldırma ile desteklenir. Sonradan aørı geliûimini önleyen ve akut aørıları azaltan pozisyon deøiûikliøi, kan dolaûımını artırır, kasların kasılmasını ve spazmını önler16.

Yapılan bir çalıûmada17 pozisyon verme ameliyat sonrası en yaygın kullanılan nonfarmakolojik

yöntem olarak saptanmıûtır.

**Hareketi kısıtlama/dinlendirme, kesin yatak istirahati gereken ve traksiyonda olan hastalar için uygulanır. Ancak aørıyı kontrol etmek için tek baûına kullanılmamalıdır. Kırıklarda ve sırt

ameliyatlarında kullanılır. Hareketi kısıtlama aynı zamanda ödem oluûumunu azaltabilir16.

**Masaj,friksiyon, tapotman, petrisaj, efloraj gibi tekniklerin kullanımıdır. Losyon, yaø, pudra ya da buz kullanılarak uygulanır. Masaj genellikle diøer tedavilerle kombine bir ûekilde kullanılır12,16,17.

Nixon ve arkadaûları20 masajın aørıyı azaltmada rolü olduøunu belirtmiûlerdir.

Birçok alanda kullanımı giderek yaygınlaûan nonfarmakolojik-alternatif-tamamlayıcı yöntemlerin ameliyat sonrası aørı yönetiminde de kullanımı çok sayıda araûtırma ile desteklenmektedir. Bu yöntemlerin kullanımının hemûireler tarafından bilinmesi ve hastalara öøretilmesi ameliyat sonrası aørı ile baû etmede hastalar için oldukça önem taûır.

Kaynaklar

1- Kocaman G. Aørı, hemûirelik yaklaûımları. Saray medikal yayınları ùzmir 1994

2- Özbayır T. Aørı yönetimi ve hemûirelik bakımı. Ulusal Cerrahi Kongresi Cerrahi Hemûireliøi Seksiyonu Panel ve Bildirileri Kongre Kitabı. 15-19 Mayıs Antalya,2002

3- Uyar M. Ulusal Cerrahi Kongresi Cerrahi Hemûireliøi Seksiyonu Panel ve Bildirileri Kongre Kitabı. 15-19 Mayıs Antalya 2002

4- Coll MA.,Jemel R M.,Mead D. Postoperative pain assesment tools in day surgery: literature

review. J Adv Nurs 46;2, 2004

5- Mac Lellan K. Postoperative pain: Strategy for improving patient experiences. J Adv Nurs

46;2, 2004

6- Musclow SL.,Sawhney M., Watt-Watson J. The emerging role of advanced nursing practice

in acute pain management throughout Canada. Clinical Nurse Specialist 16 ,2002

7- Seers K., Carroll D. Relaxation techniques for acute pain management : a sistematic review.

JAdv Nurs 27;3,1998

8- Chung I et al. Nurses’ assesment of postoperative pain. J.Korean Med Sc, 16, 2001

9- Eti Aslan F. Aørı deøerlendirme yöntemleri. Cumhuriyet Üni.Hemûirelik Yüksekokulu Derg.6;1, 2002

10- Twycross A. Educating nurses about pain management. Journal of Clinical Nursing 11;6,

2002

11- Çelebioølu A., Polat S. Yenidoøanda aørı deøerlendirmesi Sendrom 16;4, 2004

12- Sileen A.,Heston RN. Clock Watchers.Healthcare Professional Version. http//adult

pain.nursing.uiowa.edu

13- Uøurlu AG. Cerrahi Giriûim deneyimi Olan ve Olmayan Eriûkin Bireylerin Geleneksel Aørı geçirme Yaklaûımlarının Karûılaûtırılması. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıkları Hemûireliøi Anabilim Dalı.ùstanbul ,2002

14- Doody SB.,Smith C.,Webb J. Nonpharmacologic interventions for pain management Crit

Care Nurs Clin North Am 3;1, 1991

15- Petry JJ. Surgery and complementary therapies; a review. Alternative Therapies. 11 ;6, 2002 16- Va / DoD Clinical practice guideline for the management of post-operative

pain.www.moving-lines.com

17- Carroll C.et al. Pain Management . American Journal of Critical Care 8 ;2,1999

18- Good M et al. Relaxation and music to reduce postsurgical pain.J Adv Nurs 33;2, 2001 19- Good M., Moore SM. Clinical practice guidelines as a new search of middle-range theory:

focus on acute pain . Nursing Outlook 44, 1996

20- Nixon M et al. Expanding the nursing repertoire: The effect of massage on post-operative