Bina Enformasyonu Modellemesi (BIM) Tabanl Bina Ynetmelik Uygunluk Kontrol Literatrne Genel Bir Bak

(1)

Şekil: 10

İnşa edilen 160 yata ait üst bina malzemesi.

Tablo: 10

1. Giriş

1970’li yıllarda ortaya çıkan BIM kav-ramı akademisyenler tarafından çeşitli yayınlarda ele alınmıştır. 2000’li yıllardan günümüze BIM teknolojisinin önemi gitgide artmış, Autodesk®, Graphisoft®, Bentley® vb. bilgisayar destekli tasarım uygulama sağlayıcıları tarafından çeşitli BIM yazılımları geliştirilmeye başlanmış-tır (İlhan ve Yaman 2015, 440). 1997 yılında

IAI (Industry Alliance for Interoperability)

tarafından IFC (Industry Foundation Classes, Endüstri Temel Sınıfları) adıyla yeni bir veri

standardı oluşturulmuştur (IAI 1997; Eastman 1999, 146-161). IFC, herhangi bir yazılımdan

bağımsız, EXPRESS modelleme dilinde geliştirilmiş, standart nesne tabanlı veri modelidir (ISO10303-11 2004; buildingSMART 2017). Önde gelen BIM tabanlı yazılımlar

tarafından desteklenmektedir. Böylece, BIM ile IFC veri standardının tasarım süreçlerinde önemli gelişmeler sağlaya-cağı ve işbirliğini kolaylaştırasağlaya-cağı yaygın olarak kabul edilmektedir.

IFC standardın en önemli özelliği, bir ele-manın birden fazla özelliği ile tanımlan-masına olanak veren zengin veri yapısıdır. IFC standardında, bina kendisini meydana getiren duvar, kolon, kiriş döşeme, pen-cere vb. yapı elemanlarına ayrılmıştır. Bu elemanlar sahip oldukları boyut, malzeme, fiyat vb. parametrelere sahiptir (Ofluoğlu

2014). Bir binanın inşa edilebilmesi için gerekli verilerin türlerine, özelliklerine ve isimlerine göre doğrulanmış IFC yapı modelleri, bina yönetmelik uygunluk kontrolü gibi birçok otomatik görevin yürütülmesinde önemli bir ön koşul ol-maktadır (Eastman vd. 2009, 1018). Geleneksel

yöntemlerle gerçekleştirilen yönetmelik uygunluk kontrolü; mimarlar veya kamu yetkilileri için tekrar eden, zaman alan ve hata eğilimli bir süreçtir (Ding vd. 2006, 120; Greenwood vd. 2010). Bu yüzden mimarlık,

mühendislik ve inşaat sektöründe BIM’in etkin yönetmelik uygunluk kontrolü umut vadeden bir çalışma yönü olarak ele alınmaktadır.

Bina yönetmelik uygunluk kontrol yön-temi, binayı oluşturan yapı elemanlarının özelliklerini ve ilişkili olduğu yönetmelik-leri ele alan, yapı elemanlarının ve yönet-meliklerin eş zamanlı kontrolünü sağlayan kural tabanlı bir yöntemdir. Söz konusu yöntemde, yapı elemanlarının ve bileşen-lerinin her birinin ilgili yönetmelikte yer alan kural maddelerine ve koşullarına uygunluğu kontrol edilir ve sonuç raporlar üretilir. AEC sektöründe ilk hesaplanabilir kural geliştirme çalışmaları 1960’lı yıllara dayanmaktadır. Bir karar tablosu kullana-rak Amerikan Çelik İnşaat Enstitüsü’nün

(American Institute of Steel Construction, AISC)

şartnameleri, bu yıllarda yapılmış ve

Bina Enformasyonu

Modellemesi (BIM) Tabanlı

Bina Yönetmelik Uygunluk

Kontrolü Literatürüne Genel

Bir Bakış

Murat Aydın İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Hakan Yaman İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Öz

Mimarlık, Mühendislik ve İnşaat (AEC) sek-töründe en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilen Bina Enformasyonu Modellemesi (BIM), farklı araçları ve süreçleri tasarıma dâhil ederek proje verile-rinin sayısal ortamda yönetilmesine olanak sağlayan bir teknoloji olarak karşımıza çık-maktadır. BIM, binayı oluşturan elemanları temel almakta ve elemanların birbirleriyle olan ilişkilerini modellemektedir. Bir BIM modelinde yapı elemanlarına ait nesneler bir araya getirilerek binanın sanal bir modeli oluşturulmaktadır. Sanal model, tüm yapı elemanlarını ve onların farklı niteliklerini içerdiği için model, enerji, aydınlatma vb. fiziksel çevre kontrolü hesaplamalarında, yapısal analizlerde, yapım sürecinde çakışma tespiti uygulamalarında, çok boyutlu simü-lasyonlarda, yönetmelik uygunluk kontrolle-rinde kullanılabilmektedir. Söz konusu kul-lanım amaçlarına ulaşılabilmesi için gerekli veri türleri, özellikleri ve isimlerinin doğru olarak temsil edilmesi gerekmektedir. Bu şekilde doğrulanmış bina modelleri, yönet-melik uygunluk kontrolü gibi birçok oto-matik görevin yürütülmesinde önemli rol oynamaktadır.

İnşaat sektöründe, BIM ile üretilmiş bir sanal bina modeli üzerinden etkin Yönetmelik Uygunluk Kontrolü (Automated Code Compliance Checking, ACCC) umut vaat eden bir çalışma alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. ACCC ile tasarım sürecinin desteklenmesi, tasarım değerlendirme süre-cinde verimlilik ve doğruluk artışı ile zaman tasarrufu sağlanması beklenmektedir. Bu çalışmada, BIM aracılığıyla ACCC konu ala-nında yapılmış çalışmalar bakımından araş-tırma eğiliminin ne yönde geliştiği ve hangi alanlarda yoğunlaşılıp, hangi alanlarda boşluk olduğunun belirlenmesi amacıyla ger-çekleştirilmiş olan literatür taramasının sonuçları “Meta Analiz” yöntemi ile değerlendirilmektedir.

Abstract

Building Information Modeling (BIM), which is considered as one of the most important developments in Architecture, Engineering and Construction (AEC) sector, presents a technology that allows project data to be managed in a digital environment by including different tools and processes. BIM is based on building elements and it models the relationships of these elements with each other. In a BIM model, objects belonging to building elements are brought together to form a virtual model of the building. The virtual model contains all building elements and their different qualities, it can be used in physical environmental control calculations such as model, energy, lighting, structural analysis, clash detection in construction process, multidimensional simulations, code compliance checking. In order to achieve these intended purposes, the types of data, characteristics and names need to be correctly represented. Building models, which are verified in this way, play an important role in the execution of many automated tasks such as code compliance checking of building elements regulations. In construction sector, an effective Automated Code Compliance Checking (ACCC) through a virtual building model produced with BIM is considered as a promising work area. It is expected that ACCC supports design process by increasing efficiency and accuracy in design evaluation process. This study evaluates

(2)

resmileştirilmiştir. 1966 yılında Fenves tarafından yönetmeliklerin karar tabloları kullanılarak yapılan araştırma literatürde bu alandaki ilk bilimsel çalışma olarak gösterilmektedir (Fenves 1966, 473-490)

Fenves bu araştırmasında karar tabloları ile yönetmelik kurallarının ve bu kuralla-rın geçerli olabileceği koşullakuralla-rın değişik kombinasyonlarını oluşturmuştur (Fenves vd. 1969). 1973 yılında, AISC şartnamesinin yeniden yapılandırılmasına yönelik bir proje gerçekleştirilmiştir (Nyman vd. 1973).

Bu projede, yönetmelik bilgisinin dört katmanlı bir yapı ile açıklanabileceği teorik bir model ortaya konmuştur. Bu yönetmelik modeli, 1987 yılında Fenves ve ekibi tarafından geliştirilen SASE (Standard Analysis Synthesis and Expression) yazılımının

modelleme metodolojisi olarak kulla-nılmıştır (Fenves vd. 1987). Bu yazılım,

yönetmelik kurallarının organizasyonu-nun, karar tablolarının, bilgi ağlarının ve sınıflandırma sistemlerinin oluşturulma-sını ve kontrolünü sağlamak için bir araç olarak geliştirilmiştir. 1980’lerin sonlarına doğru bina yönetmelik uygunluk kontrol sistemlerinin geliştirilmesi yönündeki çalışmalar başlamıştır. 1990 yılı sonrası IFC ile birlikte yönetmelik uygunluk kont-rolü sistemlerine yönelik ilk çalışma 1995 yılında Singapur’da başlayan CORENET olmuştur. 2000 yılı itibariyle binaların BIM tabanlı tasarım değerlendirmesi üzerine yapılan araştırmalar ve çalışmalar artmaktadır (Yalcinkaya ve Singh 2016, 75).

Mevcut çalışmalar çeşitli kural üretme yaklaşımlarının olasılığını ve bunların yönetmelik uygunluk kontrolüne uygula-nabilir olduğunu göstermiştir.

Yönetmelik kurallarında kaçınılmaz olan belirsizlik ve sınırlamalar insan dilinde (doğal dil) yazıldığından, doğal dil kuralları açık ifadelerle biçimlen-dirilmekte ve otomatik akıl yürütmeyi sağlamak üzere hesaplama kurallarına dönüştürülmektedir (Malsane vd. 2015, 54).

Bu yaklaşımlar, hesaplanabilir kurallar üretmek için kapsamlı programlama bilgisi veya uzmanlığı gerektirmektedir. Ayrıca, birçok ülkede inşaat ile ilgili kanunlarının yerelliği ve belirgin özel-likleri nedeniyle, doğrudan uygulamaya

ilişkin sınırlamalar da bulunmaktadır. Bina yönetmelik uygunluk kontrolünde BIM’i temel alan Kore Cumhuriyeti, ABD, Avustralya, Singapur Cumhuriyeti vb. gibi ülkeler, bina tasarımlarının kalitesini artırmaya yönelik çalışmalara önem vermişlerdir (Nawari 2012). Bu çalışmaların

çoğu özel veya kamu kurumları tarafından finanse edilerek gerçekleştirilmiştir ve çalışmalar güncellenerek gelişmeye devam etmektedir. Bazı çalışmalar bina yönetme-liklerinin büyük bir kısmını ele alırken, bazıları sadece yangın, asansör, tesisat, otopark vb. gibi spesifik yönetmelikleri ele almaktadır. Çalışma kapsamında ulaşılan yazılımlar ve içerikleri hakkında aşağıda bilgi verilmektedir (Nawari 2013, 928-937):

a. CORENET, Singapur Cumhuriyeti:

BIM aracılığıyla yönetmelik kontrol sistemini etkin bir şekilde kullanan; ulusal ve uluslararası bina/yapım yönetmeliklerinin BIM ve IFC modelleri aracılığıyla kontrol edi-lebileceği sistemin ilk uygulayıcısı olan Singapur’daki CORENET yazılımı olmuştur. 2000’de İnşaat ve Emlak Ağı projesinin bir parçası olan CORENET, bina yönetmelik uygunluk kontrolü için geliştirilen ilk İnternet tabanlı girişimlerden biridir. Ulusal Kalkınma Bakanlığı tarafın-dan finanse edilmektedir ve konu alanındaki çalışmalarını geliştirerek devam etmektedir.

b. SMC (Solibri Model Checker),

Finlandiya: Günümüzdeki tercih edilen yazılımlardan biri olan SMC, BIM modellerini bütünlük, kalite ve fiziksel güvenlik açısından analiz eden bir yazılımdır. Modelin kontrol edilmesi, kural-tabanlı analizin yapılması, sonuçların analiz edilmesi ve raporların iletilmesi SMC’nin temel özellikleridir. Kullanıcılara tasarımlarının yönetmeliklere göre olası kusurları ve zayıflıkları ortaya çıkarmak, projelerdeki bileşenler ve sistemleri arasındaki olası sorunları otomatik olarak tespit etmek, ra-porlamak ve çözmek gibi avantajlar sağlamaktadır.

findings of the”Meta-Analysis” study that is carried out to determine trends of research in the code compliance-checking domain through BIM, and to determine areas on which they are concentrated and in which they are vacant.. Anahtar Kelimeler:

BIM, Bina Enformasyonu Modellemesi, Yönetmelik Uygunluk Kontrolü, Meta Analiz, IFC.

Keywords:

BIM, Building Information Modeling, Automated Code Compliance Checking, Meta Analysis, IFC.

(3)

Bina Enformasyonu Modellemesi (BIM) Tabanlı Bina Yönetmelik Uygunluk Kontrolü Literatürüne Genel Bir Bakış

c. Statsbygg, Norveç: Norveç’deki

ByggSok sistemi ile geliştirilmiş olan ve CORENET sistemini örnek alan Statsbygg, üç modülden oluşan bir e-devlet sistemidir. Norveç İnşaat Endüstrisi ve Norveç merkezli BuildingSMART yazılımı tarafından desteklenmektedir. Ağırlıklı olarak IFC standartlarına dayanmaktadır. Sınıflandırma, terminoloji ve uluslararası düzeyde yönetmelik kontrolünün standartlaştırılması konularına odaklanan çalışmaları devam etmektedir.

d. DesignCheck, Avustralya:

DesignCheck, Avustralya’daki bina yönetmelik uygunluk dene-timi için kullanılmaktadır. Bina modelleri, IFC formatında Hızlı Veri Yöneticisi (EDM) veritabanına

alınır ve DesignCheck modeline dönüştürülür. DesignCheck modeli şu anda BIM tedarikçileri tarafından uygulanan özel bilgileri içermekte-dir. Stratejisi CORENET’e benzeyen DesignCheck, bir bina tasarım sürecinin çeşitli aşamalarında bina yönetmeliklerine göre kontrol etme hizmeti sunmaktadır.

e. Uluslararası Kod Konseyi

(International Code Council, ICC), ABD:

Yönetmelik uygunluk kontrolü ile ilgili Genel Hizmetler İdaresi (General Services Administration, GSA) tarafından

yürütülen projeler kapsamında yer alan ve Uluslararası Kod Konseyi

(International Code Council, ICC)

tarafından desteklenen çalışma SmartCodes’tur. SmartCodes, bina kodlarının elektronik kopyalarını işaretleyen bir sisteme sahiptir. SmartCodes, özelleştirilmiş bir XML düzenleyici ile bina kodlarına göre nesnelerin özelliklerini ve kısıtlamalarını vurgulamaktadır.

f. LicA, Portekiz: LicA, Portekiz’deki

konutlar için su şebeke sistemlerinin düzenlemesini yönetmelik uygun-luk kontrolüyle gerçekleştiren bir uygulamadır. Benzer uygulamaları taklit etmeden regülasyona dayalı olarak geliştirilmiş; bu yönüyle çok

özel bir çalışmadır. BIM tabanlı olan LicA sadece şu şebeke sistemleri için geliştirilmiştir.

g. ACCBEP, Kanada: Kanada

tarafın-dan geliştirilen ACCBEP yazılımı, kullanıcıların bina kabuk tasarımla-rını XML tabanlı parametrik tablolar aracılığıyla bina kodlarına göre per-formans kontrolünü sağlamaktadır.

h. GTPPM, Kore Cumhuriyeti:

GTPPM, Kore’de yapılan binaların Kore yangın yönetmeliğine göre kontrolü için geliştirilmiş bir yazı-lımdır. Sadece yangın kaçış kontrolü için kullanılmaktadır.

Yukarıda belirtilen yazılımlar farklı ülke-lere ait olsa da, bina yönetmelik uygunluk kontrolü sırasında karşılaşılan sorunlara birer çözüm niteliğindedirler. Aşağıda be-lirtilen avantajlar sayesinde, bina yönetme-lik uygunluk kontrolü, inşaat sektöründe mevcut kuralların hatasız kontrol edilerek doğru sonuçların elde edilmesi için kritik bir görev olarak yorumlanmaktadır:

• Geleneksel yöntemle (elle) yapılan bina yönetmelik uygunluk kont-rolünün sayısal olarak yapılması, hataların minimize edilmesi, • Bina yönetmelik uygunluk

kontrolü-nün iki boyutlu çizimler üzerinden değil, sanal modelden elde edilen IFC dosyaları üzerinden yapılması, • Bina yönetmelik uygunluk kontrolü

sırasında yönetmeliğe uygun olma-yan yapı elemanlarının üç boyutlu model üzerinde kolayca gösterilmesi, • Sürekli güncellenen, sayıca fazla

ve farklı türde olan yönetmeliklerin sayısal ortamda otomatik olarak güncellenmesi ve işlevsel sorunları-nın ortadan kaldırılması,

• Bina yönetmelik uygunluk kontrolü sırasında karşılaşılan iyi planlanmamış iş adımları, belirsiz iş süreleri, gereksiz iç ve dış

yazışmalar, kötü niyetli uygulamalar vb. olumsuzlukların giderilmesi, • Bina yönetmelik uygunluk kontrolü

sonucunun proje paydaşları açısın-dan açık, şeffaf, kolayca erişilebilir ve anlaşılır olması.

(4)

2. Yöntem

Bu makalede, BIM tabanlı bina yönetme-lik kontrolü çalışmalarına ilişkin literatür taranmış, elde edilen sonuçlar meta analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Meta analiz çalışmalarındaki nicel analizler ilk kez 1930’ların başlarında tanımlanmış, 1970’lerde ilgi artmış; 1980’ler ile meta analizi çalışmaları gelişmeye başlamıştır

(Akgöz vd. 2004, 107). Meta analizi, belirli bir

konuda yapılmış, birbirinden bağımsız, birden çok çalışmanın sonuçlarını birleş-tirme ve elde edilen araştırma bulgularının istatistiksel analizini yapma yöntemidir

(Betts ve Lansley 1993, 221-223). Aynı konuda farklı yer, zaman ve merkezlerde yapılmış olan araştırma sonuçlarının birleştirilmesi ve o konuda genel bir sonuç çıkarma işlemidir (Volk vd. 2014, 109-110)Aynı konuda

farklı yer, zaman ve merkezlerde yapılmış olan araştırma sonuçlarının birleştirilmesi ve o konuda genel bir sonuç çıkarma işlemidir (Volk vd. 2014, 109-110).

Herhangi bir konu alanının analizi, araştırma eğiliminin nasıl olduğunun, hangi alanlarda yoğunlaşıldığının ve hangi alanlarda boşluk olduğunun belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmalarda,

sınıflan-dırma büyük önem taşımaktadır (Zhao

2017, 37–47). Meta analizi ile konu kapsamı

dâhilinde yapılmış çalışmalardan elde edilen veriler analiz edilerek genel durum hakkında bilgi verilmesi, çalışmaların uygunluğunun test edilmesi ve araştırma sonuçlarının değerlendirilmesi beklenir. Konu kapsamında yapılmış çalışmalara yönelik detaylı bir literatür taraması yapılır. Tarama ile birçok makale, bildiri, tez, kitap bölümleri, araştırma raporları, basılı veya basılmamış kaynaklara ulaşılır

(Betts ve Lansley 1993, 223).

Bu çalışma, 1995-2016 yılları arasında BIM tabanlı bina yönetmelik uygunluk kontrolü konu alanında yapılmış yayın-ların verilerine dayanarak, meta analiz yöntemi ile yayınların inşaat sektöründeki genel durumunu sergilemektedir. Tablo: 1’de gösterilen meta analiz şablonu, daha önce yapılan benzer çalışmalardan uyarlanarak oluşturulmuştur (İlter vd 2008; Yaman ve İlhan 2010, 966; Ilhan ve Yaman 2013, 374). Kullanılan şablon dört ana

kategori-den oluşmaktadır. Dört ana kategori, Veri, İçerik, Biçim ve Girdi/Çıktı İlişkisi, Amaç ve Sonuç İlişkisi’dir. Her bir kategori de kendi içinde alt-kategorilere ayrılmıştır. Burada amaç, kategorilerde genel değer-lendirme yaparken, alt-kategorilerde de ayrıntılı bilgi vermektir.

Veri kategorisi veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık olmak üzere 7 alt-kate-goriden oluşmaktadır. Bu kategoride araş-tırma sonucu ulaşılan yayınların verilerine göre nesnel gruplandırma yapılmıştır. Her bir alt-kategori, yayında yer alan temel bilgileri içermektedir. Araştırma için kullanılan ve yayınlara erişim sağlayan elektronik veri tabanları, “Veri Tabanı” alt-kategorisinde incelenmiştir. Yayınlarda kullanılan anahtar kelimeler, “Anahtar Kelimeler” alt-kategorisinde listelenmiştir. Makale ve bildiilerin yayınlandıkları yıl-lar, “Yayın Yılı” alt-kategorisinde incelen-miştir. Yayınların yazarı ile “Yazar Sayısı” alt-kategorisinde, yazar isimleri ve yazar sayıları detaylandırılmıştır. Yazarların bağlı oldukları kurumları “Kurum Türü” alt-kategorisinde; ülkeleri ise “Ülke Adı” alt-kategorisinde incelenmiştir. Son olarak araştırma sonucu akademik veri tabanlarında ulaşılan başlıklar, “Ana Başlıklar”altında gruplandırılmıştır. İçerik kategorisi alan, süreç ve çalışma düzeyi olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Alan analizi ile sınırları tanımlanan yayınlarının içerikleri de-ğerlendirilmiş; yayınların ilgili olduğu inşaat sektörü profesyonel alanları “Alan” alt-kategorisinde incelenmiştir. “Süreç” alt-kategorisiyle yayınlarda ele alınan yapı üretim süreci evreleri belirlenmiştir. Son olarak, “Çalışma Düzeyi” alt-kate-gorisinde yayınların hangi düzeyde ele alındığı incelenmiştir. Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi kategorisi, yöntem, katkı ve veri türü olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu kategoride, literatür taraması sonucunda ulaşılan yayınlarda kullanılan veri türleri “Veri Türü” alt-kategorisinde incelenmiştir. “Yöntem” alt-kategorisiyle yayınlarda kullanılan yöntemler belirlenmiştir. “Katkı” alt-ka-tegorisinde ise, çalışmalardan elde edilen

Tablo: 1

Meta analiz şablonu Kategori Alt-Kategori

1. Veri - Veri Tabanı - Yayın Yılı - Ülke Adı - Kurum Türü - Anahtar Kelimeler - Yazar Sayısı - Ana Başlık 2. İçerik - Alan - Süreç - Çalışma Düzeyi 3. Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi

- Yöntem - Katkı - Veri Türü 4. Amaç ve Sonuç İlişkisi

- Problem - Araç - Sonuç

(5)

Tablo: 10

den oluşmaktadır. Dört ana kategori, Veri, İçerik, Biçim ve Girdi/Çıktı İlişkisi, Amaç ve Sonuç İlişkisi’dir. Her bir kategori de kendi içinde alt-kategorilere ayrılmıştır. Burada amaç, kategorilerde genel değer-lendirme yaparken, alt-kategorilerde de ayrıntılı bilgi vermektir.

Veri kategorisi veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık olmak üzere 7 alt-kate-goriden oluşmaktadır. Bu kategoride araş-tırma sonucu ulaşılan yayınların verilerine göre nesnel gruplandırma yapılmıştır. Her bir alt-kategori, yayında yer alan temel bilgileri içermektedir. Araştırma için kullanılan ve yayınlara erişim sağlayan elektronik veri tabanları, “Veri Tabanı” alt-kategorisinde incelenmiştir. Yayınlarda kullanılan anahtar kelimeler, “Anahtar Kelimeler” alt-kategorisinde listelenmiştir. Makale ve bildiilerin yayınlandıkları yıl-lar, “Yayın Yılı” alt-kategorisinde incelen-miştir. Yayınların yazarı ile “Yazar Sayısı” alt-kategorisinde, yazar isimleri ve yazar sayıları detaylandırılmıştır. Yazarların bağlı oldukları kurumları “Kurum Türü” alt-kategorisinde; ülkeleri ise “Ülke Adı” alt-kategorisinde incelenmiştir. Son olarak araştırma sonucu akademik veri tabanlarında ulaşılan başlıklar, “Ana Başlıklar”altında gruplandırılmıştır. İçerik kategorisi alan, süreç ve çalışma düzeyi olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Alan analizi ile sınırları tanımlanan yayınlarının içerikleri de-ğerlendirilmiş; yayınların ilgili olduğu inşaat sektörü profesyonel alanları “Alan” alt-kategorisinde incelenmiştir. “Süreç” alt-kategorisiyle yayınlarda ele alınan yapı üretim süreci evreleri belirlenmiştir. Son olarak, “Çalışma Düzeyi” alt-kate-gorisinde yayınların hangi düzeyde ele alındığı incelenmiştir. Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi kategorisi, yöntem, katkı ve veri türü olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu kategoride, literatür taraması sonucunda ulaşılan yayınlarda kullanılan veri türleri “Veri Türü” alt-kategorisinde incelenmiştir. “Yöntem” alt-kategorisiyle yayınlarda kullanılan yöntemler belirlenmiştir. “Katkı” alt-ka-tegorisinde ise, çalışmalardan elde edilen

Tablo: 1

Meta analiz şablonu Kategori Alt-Kategori

1. Veri - Veri Tabanı - Yayın Yılı - Ülke Adı - Kurum Türü - Anahtar Kelimeler - Yazar Sayısı - Ana Başlık 2. İçerik - Alan - Süreç - Çalışma Düzeyi 3. Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi

- Yöntem - Katkı - Veri Türü 4. Amaç ve Sonuç İlişkisi

- Problem - Araç - Sonuç sonuçların konu alanına sağladığı katkılar

ele alınmıştır. Amaç ve Sonuç İlişkisi kategorisi, problem, araç ve sonuç olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu kategoride çalışmaların çıkış noktasını oluşturulan sorunlar “Problem” alt-katego-risinde incelenmiştir. İncelenen yayınlarda sorunları çözmek ve istenilen amaca ulaşmak için kullanılan araçlar, “Araç” alt-kategorisi aracılığıyla incelenmiştir. Yayınların çıktıları ise “Sonuç” alt-kate-gorisinde ele alınmıştır.

Meta analiz çalışması kapsamında 31.12.2016 tarihi itibariyle İTÜ Kütüphanesi web sitesinin elektronik akademik veri tabanları kullanılmıştır. Kullanılan veri tabanlarının ara yüzünde yer alan “Advanced Search” ekranındaki “Title, Abstract ve Keywords” kısımlarına “Building Information Modeling / BIM & Code Checking (Automated Code Compliance Checking) / Building Code” anahtar

keli-meleri yazılarak, konu kapsamına giren yayınlar taranmıştır. Tarama sonucunda sadece İngilizce yayınlar incelemeye dâhil edilmiştir. Literatür taraması sonucunda elde edilen yayınların araştırma alanları, mimari tasarım, otomasyon, bina

yö-netmelikleri, mühendislik, çevre bilimi, bilgisayar bilimi, inşaat sektörü ve bina inşaatı teknolojisi ile sınırlandırılmıştır.

3. Analiz

BIM ve bina yönetmelik uygunluk kont-rolü konu alanında daha önce yapılmış olan yayınlara, uluslararası dergiler, konferanslarda sunulan bildirileri içeren bildiri kitapları, rapor ve tezler olmak üzere birçok kaynaktan ulaşılabilmek-tedir. Bu çalışma kapsamında belirli bir akademik standardı sağlamak açısından, Emerald, John Wiley & Sons, ICONDA CIB Library, Science Direct, ASCE, Taylor & Francis, Web of Science, ITcon, Scopus, Engineering Village, Google Scholar gibi elektronik akademik veri tabanlarından ulaşılan yayınlar dâhil edilmiştir. Bu amaçla, belirlenen konu alanında önde gelen uluslararası akademik veri tabanları belirlenmiştir. İTÜ kütüphane web sitesinin elektronik akademik veri tabanlarında yapılan araştırma sonucu Şekil 1. Meta analizde kullanılan yayınların sayısal dağılımı’de gösterilen 56 adet dergi makalesi ve 40 adet bildiri çalışması olmak üzere 96 adet

(6)

yayına ulaşılmıştır. Elde edilen yayınların referans bilgileri Kaynakça bölümünde “Meta Analizinde Kullanılan Yayınların Listesi” başlığında [1]-[96] sırasına göre verilmiştir. Yayın bilgileri Microsoft Excel® yardımıyla, tablo haline getirilmiş; sonuçlar pivot tablo ve grafikler aracılı-ğıyla elde edilmiştir.

3.1 Veri

Meta analiz kapsamında yayınlara yönelik yapılan ilk inceleme Veri kategorisindedir. Veri kategorisinde literatür taraması sonucu ulaşılan yayınlardan elde edilen verilere göre bir nesnel gruplandırma yapılmıştır. Veri kategorisi “Veri Tabanı”, “Yayın Yılı”, “Ülke Adı”, “Kurum Türü”, “Anahtar Kelimeler”, “Yazar Sayısı” ve “Ana Başlık” olmak üzere 7 alt-katego-riden oluşmaktadır. Her bir alt-kategori, yayınlarda yer alan temel bilgileri içermektedir. Söz konusu alt-kategorilere ilişkin sonuçlar Tablo 2’de görülmektedir. Alt-kategorilerde elde edilen sonuçlar sayıca fazla olduğundan, üçten az olan sonuçlar “Diğerleri” başlığı altında gruplandırılmıştır. Analiz sonucu ulaşılan sonuçlar ilgili başlık altında verilmiştir.

• Veri Tabanı

Araştırma için kullanılan ve yayınlara erişim sağlayan elektronik veri tabanları, “Veri Tabanı” alt-kategorisinde incelen-miştir. ICONDA veri tabanına İTÜ kütüp-hane web sitesinden erişim sağlanamadığı

için söz konusu veri tabanındaki yayınlara ulaşılamamıştır. Elektronik kütüphane dışında, Google Scholar, ICONDA CIB Library ve ITcon akademik veri tabanları da çalışma kapsamında dâhil edilmiştir. En çok yayına Engineering Village veri tabanından, en az yayına ise Emerald ve John Wiley & Sons veri tabanlarından ulaşılmıştır.

• Anahtar Kelimeler

Yayınlarda kullanılan anahtar kelimeler, “Anahtar Kelimeler” alt-kategorisinde listelenmiştir. En sık kullanılan anahtar kelimeler sırasıyla, Building Information Modeling (Bina Enformasyonu Modellemesi),

IFC (Industry Foundation Classes, Endüstri Temel Sınıfları), Building Information Model (Bina Enformasyon Modeli), Rule Checking (Kural Kontrolü), Code Checking (Yönetmelik Kontrolü) ve Automated Code Compliance Checking (Bina Yönetmelik Uygunluk Kontrolü)

olarak göze çarpmaktadır. Anahtar keli-meler incelendiğinde, yayınların mimar-lık, inşaat, işletme, bilgisayar bilimi vb. gibi birçok profesyonel alanı kapsamakta olduğu görülmüştür.

• Yayın Yılı

Yayınların yayınlandıkları yıllar, “Yayın Yılı” alt-kategorisinde değerlendirilmiştir. Elektronik akademik veri tabanlarından ulaşılan yayınların yıllara göre dağılımına baktığımızda, BIM ve yönetmelik kontrolü konu alanında yapılan ilk yayının

sonuç-Şekil: 1

Meta analizde kullanılan yayınların sayısal dağılımı

56

40

0

10

20

30

40

50

60 Çalışma Türü

Bildiri

Dergi Makalesi

Çalışma Türü

(7)

Şekil: 10

Tablo: 10

larının 1995 yılında yayınlanmış olduğu; 1995 ve 2009 yılları arasında yapılan yayınların sayısının dengeli bir biçimde arttığı gözlemlenmiştir. 2010 yılı itibariyle yapılan yayın sayısında artış olduğu; 2014, 2015 ve 2016 yıllarında en yüksek değere ulaşıldığı görülmüştür. 2010 yılı sonrası yapılan yayın sayısındaki artış, BIM ve bina yönetmelik kontrolü konusunun önem kazandığını göstermektedir.

• Ülke Adı

Yazarların bağlı oldukları kurumlarının ülkeleri ise, “Ülke Adı” alt-kategorisinde incelenmiştir. Yapılan yayınların ülkelere göre dağılımına baktığımızda, en fazla

yayının yapıldığı ülkeler sırasıyla ABD, Avustralya ve Kore Cumhuriyeti’dir. Türkiye’den sadece 2 adet bildiriye rastlan-mıştır. Türkiye’de bina yönetmeliklerinin BIM aracılığıyla yönetmelik kontrolünü ele alan bir makalenin yayınlanmadığı, bildirilerin ise sadece engelli wc tasarımı ve binalarda yangın yönetmeliği kontrolü konularında olduğu görülmüştür (Türkyılmaz 2016, 458-464; Balaban vd. 2012, 1-10).

• Kurum Türü

Yazarların bağlı oldukları kurumlar, “Kurum Türü” alt-kategorisinde incelen-miştir. Yapılan yayınların kurum türüne göre dağılımına baktığımızda, en fazla Tablo: 2

Yayınların veri kategorisine (veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

11 Tablo 2. Yayınların veri kategorisine (veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar

kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

Veri Tabanı Em er al d Jo hn W iley & So ns IC ON DA C IB Li br ar y Sc ienc e Di rec t AS CE Ta yl or & F ra nc is W eb of S ci enc e Goog le Sc hol ar IT co n Sc op us En gi ne er in g Vi lla ge Bildiri Sayısı 5 1 2 2 7 6 25 Makale Sayısı 1 2 6 6 8 6 6 15 9 21 Toplam 1 2 5 7 8 8 8 13 15 15 46 Yayın Yılı 1995 1996 1997 1998 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Bildiri Sayısı 2 1 1 1 1 1 1 3 6 9 3 6 5 Makale Sayısı 2 1 2 1 1 1 3 1 3 4 13 11 13 Toplam 2 1 2 2 1 2 1 1 1 2 4 4 9 13 16 17 18 Ülke Adı Be lç ik a M ısı r Fi nl an di ya Hi nd ist an İs ra il İs ko çya Br ez ily a Dan im ar ka Nor veç Tür ki ye Ka na da Yen i Z el an da Po rt ek iz İta ly a Ho lla nd a Çi n Ta yva n Al m an ya Bir le şik K ra llık Kor e Cum hur iy et i Av ust ra ly a A.B .D . Bildiri Sayısı 1 1 2 1 2 1 1 1 2 3 2 3 3 7 5 9 Makale Sayısı 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 7 5 5 5 3 6 24 Toplam 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 3 4 5 7 7 8 8 10 11 33 Kurum Türü Ün iv er sit e Ün iv er sit e-Ö ze l Sekt ör Ö ze l s ekt ör Ün iv er sit e-Ö ze l Sekt ör -Ka m u Sekt ör ü Ün iv er sit e-Ara şt ırm a M er kez i Ün iv er sit e-Ara şt ırm a M er kez i-Ö ze l Sekt ör Bildiri Sayısı 32 5 1 1 1 Makale Sayısı 48 5 1 1 1 Toplam 80 10 2 2 1 1

(8)

Tablo: 2 devamı

Yayınların veri kategorisine (veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

yayının üniversitelerde yapıldığı görül-müştür. Devamında üniversite-araştırma merkezi-özel sektör birliktelikleri gelmek-tedir. Yapılan yayınların ilk yazarlarının çoğunlukla akademisyenler olduğu görülmektedir. Buna göre, ilk bakışta BIM ve yönetmelik kontrolü konu alanında sektör ile akademik işbirliğinin şu an için kısıtlı olduğu söylenebilir. Hâlbuki uygu-lamaya dönük bir konu alanı olan BIM ve yönetmelik kontrolü ile ilgili yayınlarda, sektörde faaliyet gösteren katılımcılar ile akademik yayınların beraber yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. Özellikle kamu kurumlarının, ellerindeki iş yükünün

hafifletilmesi, verimlilik, etkinlik artışı ve insan eliyle yapılması olası hata oranının azaltılması bakımından, konu alanında yapılan ve yapılacak yayınlara destek vermesi sağlanmalıdır.

• Yazar Sayısı

Yayınlarda yer alan yazarlarla ilgili olarak “Yazar Sayısı” alt-kategorisinde, yazar isimleri ve yazar sayıları detaylandırılmış-tır. Yayınlarda yer alan yazarların sayısına göre dağılımına baktığımızda, en fazla 2 yazarlı yayınların bulunduğu, 6 ve 8 adet yazar sayısının en az olduğu görül-mektedir. Yayınlarda en çok ismi geçen

12

Tablo 2 (devamı). Yayınların veri kategorisine (veri tabanı, yayın yılı, ülke adı, kurum türü, anahtar kelimeler, yazar sayısı ve ana başlık alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

Yazar Sayısı 1 Ad et 2 Ad et 3 Ad et 4 Ad et 5 Ad et 6 Ad et 8 Adet Bildiri Sayısı 6 12 5 11 6 Makale Sayısı 10 23 13 5 3 1 1 Toplam 16 35 18 16 9 1 1 Anahtar Kelimeler Au to m at ed d es ig n as se ss m en t Co de co m pl ia nc e ch ec ki ng In du st ry fo un da tio n cl as se s e xt en sio n O pen BI M Pr ev en tio n th ro ug h des ig n Au to m at ed co de ch ec ki ng Co m pl ia nc e ch ec ki ng In te ro pe ra bi lit y M od el ch ec ki ng Bui ldi ng codes Bui ldi ng des ig n Au to m at ed co de co m pl ia nc e ch ec ki ng Co de Ch ec ki ng Ru le ch ec ki ng Bui ldi ng inf or m at ion m odel No t a va ila ble In du st ry fo un da tio n cl as se s Bui ldi ng inf or m at ion m odel ing O th er s Bildiri Sayısı 1 2 2 1 1 1 1 1 5 7 5 3 9 2 8 31 125 Makale Sayısı 2 3 1 1 2 3 3 3 4 4 1 3 5 1 10 7 30 156 Toplam 3 3 3 3 3 4 4 4 4 5 5 8 8 8 10 12 15 61 281 Ana Başlık Bilg isa ya r D es te kli T as ar ım Sü re ç Ko nt ro lü Gö rse lle şt irm e M im ar i T as ar ım Ya pı sa l T as ar ım AEC 'de BI M Eği tim i İn şa at P ro je si Yö ne tim i BI M U ygu lam as ı Uy gunl uk Kont rol ü O to m at ik Pr ogr am lam a Kur al D enet im i BIM -ta ba nl ı M od el K on tr ol ü Bi na Y önet m el ik ler i Bi na Y ön et m el ik U yg un lu k Kont rol ü Bildiri Sayısı 1 1 1 2 2 1 2 4 3 2 7 14 Makale Sayısı 1 1 1 1 1 4 3 5 3 4 6 8 5 13 Toplam 2 2 2 3 3 4 4 5 5 8 9 10 12 27

(9)

Şekil: 10

Tablo: 10

yazarların isimleri sırasıyla Lee, Jin-Kook; Eastman, Charles M.; Nawari, Nawari O.; Park, Seokyung ve Kim, Inhan’dır. Genel olarak yayınların grup olarak gerçekleştirildiği, bireysel yayınların az olduğu görülmüştür. Buradan da, konunun farklı disiplinleri ilgilendirdiği, yapılacak araştırma yayınlarının inşaat faaliyetle-rine dâhil olan tüm disiplinlerden destek alması gerektiği sonucu çıkmaktadır.

• Ana Başlık

Veri kategorisindeki son alt kategori, akademik veri tabanlarında ulaşılan başlıklardır ve “Ana Başlık” alt-kategori-sinde gruplandırılmıştır. Yayın başlıkla-rının dağılımına baktığımızda, sırasıyla Bina Yönetmelik Uygunluk Kontrolü, Bina Yönetmelikleri, BIM-tabanlı Model Kontrolü ve Kural Denetimi başlıklarının en sık görülen başlıklar olduğu görülmüş-tür. Söz konusu gruplandırma sonucunda, bazı yayınların Bilgisayar Destekli Tasarım, Süreç Kontrolü, Görselleştirme, Mimari Tasarım, Yapısal Tasarım vb. gibi kendine özgü başlıklara da sahip olduğu görülmüştür.

3.2 İçerik

İçerik kategorisi, “Alan”, “Süreç” ve “Çalışma Düzeyi” olmak üzere 3 alt-ka-tegoriden oluşmaktadır. Söz konusu alt-kategorilere ait grafikler Şekil 2’de görülmektedir.

• Alan

“Alan” alt-kategorisi, yayınların inşaat sektöründe ilgili oldukları profesyonel alanları belirlemeye yöneliktir. Yayınların % 44’ünün Mimarlık, Mühendislik ve İnşaat Endüstrisi (AEC Industry) alanında

yapıldığı görülmüştür. Devamında Mimarlık, Mühendislik, İnşaat ve İşletme Endüstrisi (AECO Industry) %14,

İnşaat Mühendisliği %13, Yapı-İnşaat %12, Mimarlık %11, Yapım Yönetimi %3, Eğitim %2 ve Tesis Yönetimi %1 olarak yer almaktadır. Yayınların bazıları Mimarlık, İnşaat Mühendisliği, Eğitim gibi özellikli bir alana yönelik olarak yapılmışsa da, birçok profesyonel alanı içeren AEC Industry ve AECO Industry alanlarında yayınların yoğunlaşmış olduğu görülmüştür.

• Süreç

“Süreç” alt-kategorisi, yayınların yapı üretim süreci içindeki hangi evreye dönük olduğunu belirlemek üzere oluşturulmuş-tur. Geleneksel yapı üretim sürecindeki planlama, tasarım, ihale, yapım, işletme ve kullanım evrelerinin tümüne yönelik yapılan yayınlar Proje Yaşam Döngüsü başlığında gruplandırılmıştır. Sürece yönelik analize göre, yayınların %37’si Proje Yaşam Döngüsü’ne, %26’sı Tasarım sürecine, %25’i Yapım sürecine ve %11’i de Tasarım-Yapım süreçlerinin her ikisine yöneliktir.

• Çalışma Düzeyi

Son olarak “Çalışma Düzeyi” alt-katego-risinde, yayınların hangi düzeye dönük olduğu incelenmiştir. Proje, Sektör, Firma ve Ürün olmak üzere dört temel düzeyde incelenen yayınlarda, Proje düzeyinin diğer düzeyler ile birlikte ele alındığı görülmüştür. Bunun için Proje-Ürün, Sektör, Firma ve Proje-Ürün-Firma düzeyleri oluşturulmuştur. Yayınların %40’ı genel olarak Proje dü-zeyinde ele alınmıştır. Devamında %21’i Proje-Ürün, %16’sı Sektör, %12’si Ürün,

%5’i Proje-Sektör, %2’si Proje-Firma,

%2’si Proje-Ürün-Firma ve %2’si Firma düzeyine dönüktür. Proje düzeyinde ele alınan yayınlar daha çok bina yönetmelik uygunluk kontrolü, BIM tabanlı kural kontrolü ve BIM uygulaması konularına odaklanmış; genellikle projelerin proje yaşam döngüsü sürecine yönelik yapıl-mıştır. Sektör, Ürün ve Firma düzeyindeki yayınlar ise sadece yapım ve tasarım süreçlerindeki bina kodları, BIM tabanlı model kontrolü, BIM eğitimi, bilgisayar destekli tasarım ve birlikte çalışabilirlik konularında yapılmış yayınlardır.

3.3 Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi

Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi kategorisi “Yöntem”, “Katkı” ve “Veri Türü” olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu alt-kategorilere ait grafikler Şekil 3’de görülmektedir.

• Yöntem

“Yöntem” alt-kategorisinde yayınlarda kullanılan yöntemler gruplandırılmıştır. En fazla uygulanan yöntem, yayınların

(10)

68

Sayı 25, Mayıs 2018

Şekil: 2

Yayınların içerik kategorisine (alan, süreç ve çalışma düzeyi alt-kategorile-rine) göre sayısal dağılımı

%45’inde kullanılan Vaka Analizi yön-temidir. Yayınların %26’sı uygulamaya

(pratik) dönüktür. Kalan %15’inde Teorik, %8’inde Anket ve %5’inde Röportaj yöntemleri kullanılmıştır. İncelenen yayınlardaki Vaka Analizi yöntemi genel olarak BIM tabanlı konut veya ofis binaları üzerinden yapılmış vaka yayın-larıdır. Uygulamaya dönük yayınlar daha çok BIM tabanlı hesaplanabilir yönetmelik kurallarının geliştirilmesi ve kontrolü gibi konularla ilgilidir. BIM tabanlı bina yönet-melik kontrolü yayınlarının incelenmesi ve sınıflandırılması, inşaat sektöründe BIM uygulamasını sınırlayan faktörlerin belirlenmesi vb. gibi yayınlarda literatür taramasına başvurulmuştur. Anket yön-temi, BIM teknolojisinin benimsenmesi ve bina tasarımlarının kural tabanlı yönetme-lik kontrolü konusundaki araştırmalarda kullanılmıştır. Son olarak Röportaj yönteminin kullanıldığı yayınlarda uzman proje katılımcıları, tasarımcılar, şantiye personeli, inşaat işçileri, proje paydaşları vb. gibi inşaat sektöründe yer alan

paydaş-lar ile görüşme ve röportajpaydaş-lar yapılmıştır. • Katkı

“Katkı” alt-kategorisinde elde edilen sonuçların konu alanına yaptığı kat-kılar ele alınmıştır. En fazla katkı, yayınların %40’ında görülen Model Oluşturma’dır. Yayınların %26’sında Genel Değerlendirme yapılmış, %22’sinde Sistem Geliştirilmiş ve %11’inde

İstatistiksel Sonuçlara ulaşılmıştır. Model Oluşturma bir BIM modeli veya bir BIM modelinin tasarımı yönünde; Genel Değerlendirme genel olarak BIM modeline göre bina yönetmelik uygunluk kontrol yazılımlarının, uygulamalarının ve yeni trendlerin değerlendirilmesi yönünde; Sistem Geliştirme katkısı BIM tabanlı bir bina yönetmelik uygunluk kontrol siste-minin geliştirilmesi yönünde; son olarak İstatistiksel Sonuç katkısı ise BIM tabanlı model ve yönetmelik kontrol uygulaması-nın istatiksel sonuçları yönünde olmuştur.

• Veri Türü

“Veri Türü” alt-kategorisinde yayınlarda

14

Şekil 2. Yayınların içerik kategorisine (alan, süreç ve çalışma düzeyi alt-kategorilerine) göre

sayısal dağılımı

Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi

Biçim ve Girdi-Çıktı İlişkisi kategorisi “Yöntem”, “Katkı” ve “Veri Türü” olmak üzere 3

alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu alt-kategorilere ait grafikler

Şekil 3’de görülmektedir.

• Yöntem

“Yöntem” alt-kategorisinde yayınlarda kullanılan yöntemler gruplandırılmıştır. En fazla

uygulanan yöntem, yayınların %45’inde kullanılan Vaka Analizi yöntemidir. Yayınların %26’sı

uygulamaya (pratik) dönüktür. Kalan %15’inde Teorik, %8’inde Anket ve %5’inde Röportaj

yöntemleri kullanılmıştır. İncelenen yayınlardaki Vaka Analizi yöntemi genel olarak BIM tabanlı

konut veya ofis binaları üzerinden yapılmış vaka yayınlarıdır. Uygulamaya dönük yayınlar daha

çok BIM tabanlı hesaplanabilir yönetmelik kurallarının geliştirilmesi ve kontrolü gibi konularla

ilgilidir. BIM tabanlı bina yönetmelik kontrolü yayınlarının incelenmesi ve sınıflandırılması,

inşaat sektöründe BIM uygulamasını sınırlayan faktörlerin belirlenmesi vb. gibi yayınlarda

literatür taramasına başvurulmuştur. Anket yöntemi, BIM teknolojisinin benimsenmesi ve bina

tasarımlarının kural tabanlı yönetmelik kontrolü konusundaki araştırmalarda kullanılmıştır. Son

olarak Röportaj yönteminin kullanıldığı yayınlarda uzman proje katılımcıları, tasarımcılar,

şantiye personeli, inşaat işçileri, proje paydaşları vb. gibi inşaat sektöründe yer alan paydaşlar ile

görüşme ve röportajlar yapılmıştır.

1% 2% 3% 13% 12% 11% 14% 44%

Alan

Tesis Yönetimi Eğitim Yapım Yönetimi İnşaat Mühendisliği Yapı-İnşaat Mimarlık Mimarlık, Mühendislik, İnşaat ve İşletme (AECO) Endüstrisi Mimarlık, Mühendislik ve İnşaat (AEC) Endüstrisi 37% 12% 26% 25%

Süreç

Proje Yaşam Döngüsü Tasarım-Yapım Tasarım Yapım 5% 2% 21% 2% 40% 2%

_{Çalışma Düzeyi}

Sektör Proje-Sektör Proje-Ürün-Firma Proje-Ürün Proje-Firma Proje Ürün Firma 12% 16%

(11)

69

Tablo: 10

Şekil: 3

Yayınların biçim ve girdi-çıktı ilişkisi kategorisine (yöntem, katkı ve veri türü alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

kullanılan veri türleri belirlenmiştir. Yayınların %62’sinde Nicel verilerin kullanıldığı görülmüştür. Yayınların %25’inde Nicel-Nitel veri türleri birlikte kullanılmış, %13’ünde ise sadece Nitel veri türünden yararlanılmıştır. Nicel veri türüne en çok, bina yönetmelik uygunluk kontrolünün uygulama sınırlamaları, BIM uygulamalarında birlikte çalışabilirliğin eksikliği vb. gibi genel ve özel sorunlar içeren vaka analizi yöntemi uygulanan yayınlarda rastlanmıştır. Bu tür yayınlarda çoğunlukla BIM tabanlı bir bina yönetme-lik kontrol modeli önerisinde bulunulmuş, akıllı bina tasarım modeli ve mevcut literatüre dayalı bir bilgi modeli önerisi vb. gibi model oluşturma önerileri sunul-muştur. Diğer yandan Nitel veri türü, en çok teorik yöntem uygulanan yayınlarda görülmüştür. BIM’in gelişim ve etkileşi-min analizi, inşaat performans analizi ve bina yönetmelik uygunluk kontrol önerisi vb. gibi genel değerlendirme önerisi yapılmıştır. Son olarak her iki veri türünü içeren karma veri türü olan Nicel-Nitel veri türü daha çok pratik, teorik ve vaka analizi yöntemi uygulanan yayınlarda kullanılmış; söz konusu yayınlarda sadece genel değerlendirme yapılmıştır.

3.4 Amaç ve Sonuç İlişkisi

Meta analiz kapsamında son kategori olan Amaç ve Sonuç İlişkisi kategorisi “Problem”, “Araç” ve “Sonuç” olmak üzere 3 alt-kategoriden oluşmaktadır. Bu

alt-kategorilere ait grafikler Şekil 4’de görülmektedir.

• Problem

“Problem” alt-kategorisinde yayınlardaki bilimsel yöntemlerle çözülmesi istenilen sorunlar incelenmiştir. Yayınların 46%’sı bir Gereklilik ihtiyacının ortaya çık-ması üzerine başlatılmıştır. Yayınların 20%’sinde bir Eksiklik duyulması, 9%’unda bir Sonuca ulaşılması, 8%’inde bir Sınırlamanın yapılması, 5%’inde bir Yetersizlik nedeni, 5%’inde bir İnceleme ihtiyacı, 4%’ünde bir Tanımlama ge-reksimi ve 4%’ünde bir Uyuşmazlık sorunu problemleri olduğu görülmüştür. Yayınlarda ele alınan problemlere genel olarak baktığımızda, BIM tabanlı bina yönetmelik uygunluk kontrolünün gerek-liliği ve ulusal bina yönetmelik uygunluk kontrol yazılım gerekliliği problemleri ön plana çıkmaktadır. Ayrıca BIM teknolo-jisinin uygulamasındaki eksiklikler, bina yönetmelik kontrolünde BIM uygulama zorluklarının sonuçları, inşaat sektöründe BIM uygulamasının sınırlamaları, inşaat sürecinde birlikte çalışabilirliğin yetersiz-liği, BIM uygulamalarının incelenmesi, inşaat sektöründe BIM deneyimlerinin tanımlanması ve BIM araçları arasındaki bilgi alışverişinin farklılığı da yayınlarda sıklıkla ele alınan problemler arasındadır.

• Araç

İstenilen amaca ulaşabilmek için

ya-•

Katkı

“Katkı” alt-kategorisinde elde edilen sonuçların konu alanına yaptığı katkılar ele alınmıştır. En

fazla katkı, yayınların %40’ında görülen Model Oluşturma’dır. Yayınların %26’sında Genel

Değerlendirme yapılmış, %22’sinde Sistem Geliştirilmiş ve %11’inde İstatistiksel Sonuçlara

ulaşılmıştır. Model Oluşturma bir BIM modeli veya bir BIM modelinin tasarımı yönünde; Genel

Değerlendirme genel olarak BIM modeline göre bina yönetmelik uygunluk kontrol

yazılımlarının, uygulamalarının ve yeni trendlerin değerlendirilmesi yönünde; Sistem Geliştirme

katkısı BIM tabanlı bir bina yönetmelik uygunluk kontrol sisteminin geliştirilmesi yönünde; son

olarak İstatistiksel Sonuç katkısı ise BIM tabanlı model ve yönetmelik kontrol uygulamasının

istatiksel sonuçları yönünde olmuştur.

• Veri Türü

“Veri Türü” alt-kategorisinde yayınlarda kullanılan veri türleri belirlenmiştir. Yayınların

%62’sinde Nicel verilerin kullanıldığı görülmüştür. Yayınların %25’inde Nicel-Nitel veri türleri

birlikte kullanılmış, %13’ünde ise sadece Nitel veri türünden yararlanılmıştır. Nicel veri türüne

en çok, bina yönetmelik uygunluk kontrolünün uygulama sınırlamaları, BIM uygulamalarında

birlikte çalışabilirliğin eksikliği vb. gibi genel ve özel sorunlar içeren vaka analizi yöntemi

uygulanan yayınlarda rastlanmıştır. Bu tür yayınlarda çoğunlukla BIM tabanlı bir bina

yönetmelik kontrol modeli önerisinde bulunulmuş, akıllı bina tasarım modeli ve mevcut literatüre

dayalı bir bilgi modeli önerisi vb. gibi model oluşturma önerileri sunulmuştur. Diğer yandan Nitel

veri türü, en çok teorik yöntem uygulanan yayınlarda görülmüştür. BIM’in gelişim ve etkileşimin

analizi, inşaat performans analizi ve bina yönetmelik uygunluk kontrol önerisi vb. gibi genel

değerlendirme önerisi yapılmıştır. Son olarak her iki veri türünü içeren karma veri türü olan

Nicel-Nitel veri türü daha çok pratik, teorik ve vaka analizi yöntemi uygulanan yayınlarda

kullanılmış; söz konusu yayınlarda sadece genel değerlendirme yapılmıştır.

Şekil 3. Yayınların biçim ve girdi-çıktı ilişkisi kategorisine (yöntem, katkı ve veri türü

alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

15% 9% 26% 5% 45%

Yöntem

Teorik Anket Pratik Röportaj Vaka Analizi 22% 11% 41% 26%

Katkı

Sistem Geliştirme İstatistiksel Sonuç Model Oluşturma Genel Değerlendirme 25% 62% 13%

Veri Türü

Nicel-Nitel Nicel Nitel

(12)

70

yınlarda hangi araçların kullanıldığı “Araç” alt-kategorisinde ele alınmıştır. Yayınların %40’ında mevcut yazılımlar araç olarak kullanılmıştır. Yayınların %24’ünde yeni yazılımlar geliştirilerek test edilmiş, %21’inde çeşitli tablo ve grafiklerin birleşiminden oluşan bilgileri içeren Infografik kullanılmış, %7’sinde Ortak Dosya kullanılmış ve %6’sında mevcut yazılımlara yeni modüller eklen-miştir. Yayınların %2’sinde kullanılan araç bilgisine ulaşılamamıştır. Yayınlarda Lica, Statsbygg, SMC, Fornax, Corenet, ePlanCheck, DesignCheck vb. gibi ulusal ve uluslararası yazılımlar tercih edilmiştir. Ayrıca, BIM tabanlı bina yönetmelik uygunluk kontrol sistemi yazılımının geliştirilmesine dönük çalışmalar yapıl-mış, yayınlarda yangın, enerji, otopark, su şebeke sistemleri, sağlık ve güvenlik sistemleri vb. gibi farklı yönetmelikler üzerinde durulmuştur. Ortak Dosya Kullanımı aracıyla genel olarak BIM ve GIS entegrasyonu, IFC-BIM veri alışverişi vb. gibi yazılımlar arası veri aktarımı sağlanmıştır. Infografik Kullanım aracı ile yayınlardaki bilgi (veri kaynakları, istatistiksel bilgiler, içerikler vb.) ve görsel anlatım (görsel öğeler, grafikler, resimler vb.) anlamlı bir

şekilde birleştirilmiştir. Son olarak Modül Ekleme aracı ile mevcut yazılımlara ve sistemlere ek özellikler kazandırılmıştır.

• Sonuç

“Sonuç” alt-kategorisinde, yayınlarda elde edilen sonuçlar saptanmış ve listelenmiş-tir. Yayınların %44’ü sonuç bölümünde konu alanı ile ilgili önerilerde bulunul-muştur. Yayınların %26’sı Geliştirme, %20’si Analiz, %8’si Etki/Önem, %2’si Sınıflandırma ve %1’i Tanımlama ile sonuçlandırılmıştır. Genellikle bina yö-netmelik uygunluk kontrolünün önemine vurgu yapılmıştır. Birçok yayında yeni bir bina yönetmelik uygunluk kontrol sistemi önerilmiştir. BIM tabanlı yönetmelik kontrol sistemin ve yazılımın geliştiril-mesi, bina yönetmelik uygunluk kontrol ve yazılım analizi, birlikte çalışabilirlik analizi, bina yönetmelik uygunluk kontrol sisteminin öneminin etkisi, bina yönet-melik kuralların sınıflandırılması ve BIM öğretiminde eğilimlerin tanımlanması varılan diğer önemli sonuçlar arasındadır.

4. Sonuç

Önemi giderek artan BIM aracılığıyla bina yönetmelik uygunluk kontrolü (ACCC) konu

yapılmıştır. Birçok yayında yeni bir bina yönetmelik uygunluk kontrol sistemi önerilmiştir. BIM

tabanlı yönetmelik kontrol sistemin ve yazılımın geliştirilmesi, bina yönetmelik uygunluk kontrol

ve yazılım analizi, birlikte çalışabilirlik analizi, bina yönetmelik uygunluk kontrol sisteminin

öneminin etkisi, bina yönetmelik kuralların sınıflandırılması ve BIM öğretiminde eğilimlerin

tanımlanması varılan diğer önemli sonuçlar arasındadır.

Şekil 4. Yayınların amaç ve sonuç ilişkisi kategorisine (problem, araç ve sonuç alt-kategorilerine)

göre sayısal dağılımı

Sonuç

Önemi giderek artan BIM aracılığıyla bina yönetmelik uygunluk kontrolü (ACCC) konu alanında

yapılmış yayınlarda araştırma eğiliminin ne yönde geliştiği ve hangi alanlarda yoğunlaşılıp, hangi

alanlarda boşluk olduğunun belirlenmesi amacıyla, İTÜ kütüphane web sitesinin elektronik

akademik veri tabanlarında bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Literatür taramasından elde

edilen sonuçlar “Meta Analiz” yöntemi ile değerlendirilmiştir.

Litaratür taraması 1995–Aralık 2016 tarih aralığındaki yayınları kapsamaktadır. Sadece İngilizce

yayınlar incelemeye dâhil edilmiştir. Litaratür taraması sonucunda, 56 adet dergi makalesi ve 40

adet bildiri olmak üzere 96 adet yayına ulaşılmıştır. En çok yayına Engineering Village veri

tabanından erişim sağlanmıştır. 96 adet yayın üzerinde Veri, İçerik, Biçim ve Girdi-Çıktı ilişkisi

ile Amaç ve Sonuç ilişkisini analiz eden bir meta-analiz çalışması gerçekleştirilmiştir.

Literatürde BIM ve bina yönetmelik uygunluk kontrolü konu alanında, Türkiye’de yapılmış 2

adet bildiriye ulaşılmıştır. Diğer ülkelerle kıyaslandığında, söz konusu konu alanında çalışmaların

ülkemizde geç başladığı ve az olduğu gözlemlenmiştir. Dünyada Singapur, ABD, Norveç,

Portekiz, Avustralya,

Kore Cumhuriyeti vb. ülkelerde bina yönetmelik kontrollerinin otomatik

9% 46% 8% 20% 5% 4% 4% 4%

_Problem

Sonuç Gereklilik Sınırlama Eksiklik Yetersizlik Tanımlama İnceleme Uyuşmazlık 40% 24% 2% 6% 21% 7%

Araç

Yazılım Kullanımı Yazılım Geliştirme Mevcut Değil Modül Ekleme Infografik Kullanım Ortak Dosya Kullanımı 44% 8% 1% 26% 1% 20%

Sonuç

Öneri Etki Tanımlama Geliştirme Sınıflandırma Analiz Şekil: 4

Yayınların amaç ve sonuç ilişkisi kategorisine (problem, araç ve sonuç alt-kategorilerine) göre sayısal dağılımı

(13)

Şekil: 10

Tablo: 10

alanında yapılmış yayınlarda araştırma eğiliminin ne yönde geliştiği ve hangi alanlarda yoğunlaşılıp, hangi alanlarda boşluk olduğunun belirlenmesi amacıyla, İTÜ kütüphane web sitesinin elektronik akademik veri tabanlarında bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Literatür taramasından elde edilen sonuçlar “Meta Analiz” yöntemi ile değerlendirilmiştir. Litaratür taraması 1995–Aralık 2016 tarih aralığındaki yayınları kapsamaktadır. Sadece İngilizce yayınlar incelemeye dâhil edilmiştir. Litaratür taraması sonucunda, 56 adet dergi makalesi ve 40 adet bildiri olmak üzere 96 adet yayına ulaşılmıştır. En çok yayına Engineering Village veri tabanından erişim sağlanmış-tır. 96 adet yayın üzerinde Veri, İçerik, Biçim ve Girdi-Çıktı ilişkisi ile Amaç ve Sonuç ilişkisini analiz eden bir meta-ana-liz çalışması gerçekleştirilmiştir.

Literatürde BIM ve bina yönetmelik uygunluk kontrolü konu alanında, Türkiye’de yapılmış 2 adet bildiriye ula-şılmıştır. Diğer ülkelerle kıyaslandığında, söz konusu konu alanında çalışmaların ülkemizde geç başladığı ve az olduğu gözlemlenmiştir. Dünyada Singapur, ABD, Norveç, Portekiz, Avustralya, Kore Cumhuriyeti vb. ülkelerde bina yönetme-lik kontrollerinin otomatik olarak yapıl-masına ilişkin çalışmalar kavramsal olarak daha erken tarihlerde başlamıştır ve konu alanıdaki yazılımlar ise 15 yıl öncesine dayanmaktadır Konu alanındaki yayın-ların büyük bir çoğunluğu üniversiteler tarafından gerçekleştirilmiştir. Yayınlar genellikle, bina yönetmelik uygunluk kontrolü, bina yönetmelikleri, BIM-tabanlı model kontrolü ve kural denetimi ana başlıklarında yapılmıştır. BIM ve bina yönetmelik uygunluk kontrolü kavramı-nın, BIM, IFC ve kural kontrolü anahtar kelimeleriyle birlikte ele alındığı görül-müştür. Yayınların çoğu, özel veya kamu kurumları tarafından finanse edilerek geliştirilmiştir. Farklı ülkelere ait olsa da, bina yönetmelik kontrollerinde karşılaşı-lan sorunların standardizasyonuna yönelik yayınların birbirine benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır.

Yayınlar daha çok mimarlık, mühendislik ve inşaat endüstrisi kapsamında gerçek-leştirilmiştir. Geleneksel yapı üretim sürecindeki planlama, tasarım, ihale, yapım, işletme ve kullanım evrelerinin tümüne yönelik yapılan yayınların sayısı diğer süreçlere göre fazladır. Proje, sektör, firma ve ürün olmak üzere dört temel düzeyde incelenen yayınların çoğunluğu proje düzeyinde ele alınmış; proje düze-yinin diğer düzeyler ile ilişkili olduğu görülmüştür. Genel olarak yayınlarda BIM tabanlı konut veya ofis binaları üzerinden yapılmış vaka analizi yöntemi uygunlanmıştır. Konu alanında bir BIM modelinin tasarımı yönünde model oluşturma önerileri çoğunluktadır. Bina yönetmelik uygunluk kontrolünün uygu-lama sınıruygu-lamaları, BIM uyguuygu-lamalarında birlikte çalışabilirliğin eksikliği vb. gibi sorunları ele alan yayınlarda genellikle nicel veri türü kullanılmıştır. Yayınların nedenlerine genel olarak baktığımızda, BIM tabanlı bina yönetmelik uygunluk kontrolü ve ulusal bina yönetmelik uygun-luk kontrol yazılım gerekliliği ön plana çıkmaktadır. Günümüzde Lica, Statsbygg, SMC, Fornax, Corenet, ePlanCheck, DesignCheck vb. gibi ulusal ve uluslara-rası mevcut yazılımların yayınlarda tercih edildiği gözlemlenmiştir. Yayınlardan elde edilen sonuçlar genellikle bina yönetmelik uygunluk kontrolünün önemine vurgu yapmaktadır. Birçok yayında yeni bir bina yönetmelik uygunluk kontrol sistemi önerilmiştir●

Bilgilendirme

Bu çalışma, İstanbul Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince desteklenmiştir. Proje Numarası 41197’dir. (This work was supported by Research Fund of the Istanbul Technical University. Project Number is 41197). Ayrıca, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Yapı Bilimleri Doktora Programı dâhilinde hazırlanan “Türkiye’deki Konut Projeleri için BIM Tabanlı Bina Yönetmelik Uygunluk Kon-trol Modeli” başlıklı doktora tezinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.

(14)

Kaynakça

Akgöz, S., Ercan, İ., ve Kan, İ. 2004. Meta-analizi.

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(2):

107–112.

Balaban, O., Sezen, E., Kilimci, Y., and Cagdas, G. 2012. Automated Code Compliance Checking Model for Fire Egress Codes. Digital Applications in

Construction - eCAADe, (2): 1–10.

Betts, M., and Lansley, P. 1993. Construction Management and Economics: A Review of the First Ten Years.

Construction Management and Economics,

221-245. https://doi.org/10.1080/01446199300000024. buildingSMART, 2017. Industry Foundation Classes

Release 4 (IFC4). buildingSMART, Erişim Yeri:

http://www.buildingsmart-tech.org/ifc/IFC4/final/ html/ [Erişim Tarihi 10 Nisan 2017].

Ding, L., Drogemuller, R., Jupp, J., Rosenman, M., and Gero, J. 2006. Clients Driving Innovation: Moving Ideas into Practice, Automated Code Checking for Building Designs. The Cooperative

Research Centre (CRC) for Construction Innovations, 113-126. Eastman, C. 1999. Building Product Models: Computer Environments Supporting Design and Construction.

ISBN:0849302595, CRC Press.

Eastman, C., Lee, J., Jeong, Y., and Lee, J. 2009. Automatic Rule-Based Checking of Building Designs.

Automation in Construction, 1011-1033. https://

doi.org/10.1016/j.autcon.2009.07.002.

Fenves, S. J. (1966). Tabular Decision Logic for Structural Design. Journal Of The Structural Division, ASCE, Vol. 92 (6): 473-490.

Fenves, S. J., Gaylord, E.H. and Goel, S. K. (1969). Decision Table Formulation of the 1969 AISC Specification. Civil Engineering Studies, Urbana: University of Illinois, SRS-347.

Fenves, S.J., Wright, R.N., Stahl, F.I. and Reed, K.A. (1987). Introduction to Sase: Standards Analysis, Synthesis and Expression, Editorial NBSIR (National Bureau of Standards: Washington, D.C).

Greenwood, D., Lockley, S., Malsane, S., and Matthews, J. 2010. Automated compliance checking using building information models. Proceeding of the

Construction, Building and Real Estate Research Conference of the Royal Institution of Chartered Surveyors, Paris.

IAI, 1997. Industry Foundation Classes, Release 1.5 IFC Model Architecture. International Alliance for

Interoperability.

Ilhan, B., and Yaman, H. 2013. Meta-Analysis of Building Information Modeling Literature in Construction.

International Journal of Engineering and Innovative Technology (IJEIT), 3(4): 373–379.

ISO10303-11. 2004. Product Data Representation and Exchange Description Methods: The EXPRESS Language Reference Manual. Industrial

Automation Systems and Integration, ISO Central

Secretariat, Erişim Yeri: https://www.iso.org/stan-dard/38047.html [Erişim Tarihi 10 Nisan 2017]. İlhan, B., ve Yaman, H. 2015. BIM ve Sürdürülebilir Yapım

Bütünleşme: IFC–Tabanlı Bir Model Öneri.

Megaron, 440-448. https://doi.org/10.5505/

MEGARON.2015.09719.

İlter, T., Dikbaş, and İlter, D. 2008. An Analysis of Drivers and Barriers of Construction Innovation. 5th

International Conference on Innovation in

Architecture, Engineering and Construction (AEC), Antalya, Turkey, (June), 1–13.

Malsane, S., Matthews, J., Lockley, S., Love, P., and Greenwood, D. 2015. Development of An Object Model for Automated Compliance Checking.

Automation in Construction, Vol. 49, Part A, 51–

58. https://doi.org/10.1016/j.autcon.2014.10.004. Nawari, N. O. 2012. Automated Code Checking in BIM

Environment. Proceeding of 14th International

Conference on Computing in Civil and Building Engineering, Moscow.

Nawari, N. O. 2013. SmartCodes and BIM. Structures

Congress 2013, 928–937. Reston, VA: American

Society of Civil Engineers. https://doi. org/10.1061/9780784412848.082 Nyman, D.J., Fenves, S.J. and Wright, R.N. (1973).

Restructuring Study of the AISC Specification.

Civil Engineering Studies Urbana: University of Illinois, SRS-393.

Ofluoğlu, S. 2014. Yapı Bilgi Modelleme: Gereksinim ve Birlikte Çalışabilirlik. Mimarist, Erişim Yeri: http://sayisalmimar.com/2013/12/ybm-gereksi-nim-ve-birlikte-calisabilirlik/ [Erişim Tarihi 14 Ocak 2017].

Türkyılmaz, E. 2016. A Method to Analyze the Living Spaces of Wheelchair Users Using IFC. Procedia

- Social and Behavioral Sciences, (222): 458–464.

https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.05.136 Volk, R., Stengel, J., and Schultmann, F. 2014. Building

Information Modeling (BIM) for existing buildings — Literature review and future needs.

Automation in Construction, (38): 109–127.

https://doi.org/10.1016/j.autcon.2013.10.023 Yalcinkaya, M., and Singh, V. 2016. Patterns and Trends in

Building Information Modeling (BIM) Research: A Latent Semantic Analysis. Automation in

Construction, (59): 68–80.

https://doi.or-g/10.1016/j.autcon.2015.07.012.

Yaman, H., ve İlhan, B. 2010. İnşaat Sektöründe Bina Enformasyonu Modellemesi Kavramına Genel Bir Bakış. 1. Proje ve Yapım Yönetimi Kongresi, Ankara, ODTÜ, 962-976.

Zhao, X. 2017. A scientometric review of global BIM research: Analysis and visualization. Automation

in Construction, (80): 37–47. https://doi.