Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

-"!A...U",,-".,-OT...ü...·r....ki....ya""t...A...r.."as...tı...r"'m.."al"'"ar...I~E""n'"'sti....t"'Us""ü~D~e""rg""is...i""'S""ay....,l....l'"'-7....E""r""zu...r...,u""m'-'2",O""O....1

..::;-75-YUNUSEMRE'NİN BİR şiiRİNİN GÖSTERGEBİLİMAÇısıNDAN İNCELENMESİ

Dr.Hülya

çEviRME"

iiri göstergebilim açısından incelemek için, şiiri yüzeyden derine, içimden içerigedo~incelemek gerekir.Şiirin asıl anlamı, mesajı,derin yapısında saklıolan karşıtlıklarvekoşutluklar belirlenerek ortayaçıkar.

Yunus Emre'nin şiirini bu bakış açısıyla incelemeye çalışacağız .Anlam araştırması için sözcüklerden başlamak gerekiyor. Sözcüklerin meydana getirdigi anlam aglarını ve bağıntılarını araştırmak, sözcüklerin dilbilgisel bagıntılarını değerlendirmek, şiiri kesitlereayırarak yeniden okumak gerekiyor. Göstergebilimci Roland Barthes, biranlatıyı anlamak içinşu aşamaları izlernemizi öneriyoLı

i.Şiirinçözümleme süresini izlemek 2.Şiirdeki katmanlarıgörmek

3.Anlam ve biçimkarşılaştırmasıyapmak Bu bilgilerinışığında şiirimizielealalım:

Taştınyine deli gönül Sular gibiçağlar mısın Aktınyinekanlı yaşım Yollarımıbaglarmısın Nidem elim ermez yare Bulunmaz derdime çare Oldum ilimden avare Beni burdaeğlermisin Yavukıldımbenyoldaşı Onulmazbağrımın başı

Gözleriminkanlı yaşı ırmakolupçağlar mısın

• Atatilrk ÜniversitesiAğrı EğitimFakilItesi TürkçeEğitimBölümüÖğrt.Üyesi. ı Roland Barthes, Göstergebilimsel Seruven,Y.K.Y., (Çev:Mehmet Rıfat), İst. 1993, s. iS.

-76- H. Çevirme: Yunus Emre'nin BirŞiirininGöstergebilimAcısından İncelenmesi

Ben toprak oldum yoluna Senaşurıgözetirsin Şu karşıma göğüsgeren Taş bağırlı dağlar mısın Harami Gibi yoluma Arkurı inenkarlı dağ Ben yarimden ayndüştüm Sen yolumubağlar mısın Karlı dağların başında Salkım salkımolan bulut Saçm çözüp benim için Yaşın yaşın ağlar mısın Esridi yunusuncanı YoldayımiIlerimkanı Yunusdüştegördü seni Sayrumısın sağlar mısın

Yunus Emre2

Ancak elimizdeki şiirhalk şiiri formunda olduğuiçin, biçim incelemesi yapmaklaşiirinve şairin ayırıcıniteliklerineulaşamayız. Şiirhalkşiiri formundadır

ve geleneği takip eder. Burada modem şairlerde gördüğümüz biçim ve anlam arasındaçok özel vekişisel bağıntılar bulamayız. Bu nedenleçalışmamızda yalnızca yöntemin bir bölümünden yararlanacağız ve anlam araştırmasıüzerinde duracağız. Amacımızhalkşiirindede göstergebilimden yararlanarak yenibakış açısıgetirmeye çalışmaktır.

Şiirinderinyapısı:

Şiirianlam kesitlerineayıralım:

ı.Durumkesiti:

a.Arayışifade eden sözcükler:

bulunmaz:imkansızlık,bulmaktan umudu kesme,çaresizlik

kanı(hani):(nerde),arayış

-",A,,-.u".".,-,Tuü~r.!"ki'-Lya!!.!t;.;:A~ra.::ş~tl~rm~aı~ar~I;E!.!!n.2.!sti~·tü!!.;s!.!!ü...!:D~e.urgo.ı;is~i-"S!.!!.aYJ'..!I...!ıL7...!E",,-r~zu!!!r.!!u.!!lm~2~O!!!O!..ı

...:-77-elimermez;ulaşamama, kavuşamama,çaresizlik b. Durum ifade eden sözcükler:

deli gönül:şikayet,kendinden memnun olmama.

kanlıyaş: acı,üzüntü, avare:ayrılık, başıboşluk karlı dağ: engel

Şair durum kesitinde arayış içindedir,ancak ulaşamamanın sıkıntısını, acısınıçekmekte gönlünün gitmek istegine de engel olarnamaktadır. Gönlüne deli

sıfatınıvermeklekarşısına aklını koymaktadır,yanigönül-akıl çelişkisiiçerisindedir.

2 Eylem kesiti

taşmak, akmak, çağlamak:bilinçsiz eylem ermez:ulaşamama,olumsuz eylem

yavu kılmak(kaybetmek,yitirmek),gönülakıl çelişkisi,isteksiz eylem göğüs germek.'karşıdurmak, engelolmak,karşıeylem

avareoldum:uzaklaşmak,istenmeyen hareket

akmak:Gelmek,coşmak,istenmeyen hareket

çağlamak Coşmak, duygulanınak,engel olunamayan hareket

bağlamak :Engel olmak, gitmeyi engellemek,karşıeylem

eğlemek.·gitmesineengelolmak,karşıeylem onulmaz:İyileşmez,olumsuz eylem

toprak olmak :ölmek, ölümü göze almak,uğrunaher zorlugu göze almak

aşurıgözetmek:Uzak durmak,yüz vermemek, fark etmemek,karşıeylem

arkun inmekEngelolmak, yol vermemek, istenmeyendoğaleylem

ayrı düşmeksevgiliden ayrıolmak, istenmeyendoğaleylem saçımçözmek:üzülmek,ağlamak, karşıdanistenen eylem

esrimek:Kendinden geçmek,sarhoşolmak, engel olunamayan eylem düştegörmek.'rüyada görmek, istenen ancak rüyadagerçekleşeneylem

Eylem kesitinde ulaşılmakistenen yere vekişiye ulaşamamanın sıkıntısı ve engeller karşısında olumsuz sonuçlanan eylemlerin verdigi umutsuzluk daha da

-78- H. Çevirme: Yunus Emre'nin Bir Siirinin GöstergebilimAçısındantneelenmesi

belirgin hale gelmektedir. Şair gitmek için hem somut anlamda hem de soyut anlamda engelolarak belirlediğimiz karlı dagdan yardım istemekle, acınacak, dayanılmayacak içindençıkılamayacak bir konumdaolduğunu duyurmaktadır.

3. Zaman kesiti

taştın, aktın, oldum, kıldım, düştüm, gördü: Şiirin bütününde, geçmiş zamanı ve şimdiki zamanı kapsıyor,

onulmaz, bulunmaz, gözetirsin:Geçmişi şimdiyivegeleceği kapsıyor,

olup, çözüp:emir kipi (ol, çöz)

bağlar mısın, ağlar mısın:istek kipi

çağlar mısın, bağlar mısın, eğlermisin, şimdide olan ve devam edeceği belirlenen zaman .

Şair anlık bir arayış içerisinde degildir. Eylemlerin kurulma biçimi süreklilik gösteriyor. Geçmişten gelen anda yoğunlaşan ve geleceği de kapsayan sürekli bir gitmek ulaşmak isteği görüyoruz. Ancak olumsuz eylemler anda umutsuzluga vekararsızlığa dönüşürken, şairi yardım isteme konumuna getiriyor.

4. Duygukesiti

taştınyine deli gönül: coşku,

akıınyinekanlı yaşım: - üzüntü,acı

nidem elim ermez yare: -çaresizlik, ümitsizlik

bulunmaz derdime çare: -ümitsizlik

oldum ilimden avare: -kaybetmişlik, yenilmişlik.

ben toprak oldum yolunda:-sitem,kırgınlık.

senaşırıgözetirsin: -sitem,kırgınlık.

ben yarimdenayrı düştüm:-özlem, ayrılık acısı,üzüntü

onulmazbağrımın başı: -acı,çaresizlik

saçınçözüp benim içinyaşın yaşın ağlar mısın?: sıkıntı, paylaşma

esridi Yunus 'uncanı: akılvemantık dışınageçmek

yoldaşım, illerimkanı: şaşkınlık,tedirginlik, ümitsizlik

sayrı mısın, sağlar mısın?:merak,sıkıntı, tedirginlik,şüphe.

Engellenemeyen coşku ve yoğun acı, derin bir özlem aradığını

-"lA,,-.U",",-,.T~ü"""r...kiu.y...,at...A....r..,a,...ştı...r""m".ala"",-,n-"E"",o",,sti""'t=üS...ü,-"D~e"-,rg...is",-i--"S,""a",yl,-,1,-,-7-,E",r..:<zu"",r,-,,u,,",m,-,,,,20...0~1

~-79-istedi~indenyani;yar dan vazgeçmenoktasınagetiriyor. Şair artıkonunvarlıgından

daşüphe duymaktadır.

5. Kişikesiti:

gönül:Deli,taşan, yollarıbaglayan,yoldaş, düşman

kanlı yaş:yollarıbaglayan,

ben:Yunus:eli yare ulaşaroayan, kanlı yaş akıtan,derdine çare bulunmayan, ilinden avare kalan, burada kalan,yoldaşınıyitiren,yoluna toprak olan, yarindenayrı düşen, kendinden geçen,düşündeseni gören,şüpheeden

yoldaş:gönül:süreklitaşan,deli, benin(yunus)yollarınıbaglayan, engel,düşman

kanlı yaş :yollarıbaglayan, engel

sen: yar yoluna toprak olunan,acımasız,Ben'i fark etmeyen, Benin ayrı düştü~ü,

düştegörülen, olupolmadıgmdan şüpheduyulan

bulut :Ben'eacımasıistenen

karlı dağ :yollarıtutan hararni,taş bagırlı, acımasız

Yoldaş, kanlı yaş, bulut,karlıdag, sözcük ve söz guruplarında kişileştirme (teşhis)varken, şiirdeiki kişinin varlığından söz edilebilir: ben ve sen. Ben şairin kendisi yani Yunus Emre, sen:yar.

6. Eşdegerlikler, Denklikler kesiti:

taştın =3çaglarmısm=aktın:acı, akılölçüsünün kaybedildigi durum baglarmısın=eglermisin: engelolma durumu

ennez= bulunmaz:ayrılık,ümitsizlik durumu dag=hararni: engelolma durumu

7Zıtlıklarkesiti gönül/4ben yavı/yoldaş yol/dag topraklaşım sayru/saglar 3Eşdegerlilik, denklik 4Karşıtlık, çelişki

-80- H. Çevirme: Yunus Emre'nin Bir Siirinin GöstergebilimAcısından İncelenmesi

baglarmısın(eklemek,yolu yola baglamak)/baglar mısın

SONUÇ

Göstergebilim açısından degerlendirrneğe çalıştığımız bu şiirin derin yapısı üzerinde durduk.

gönül ;;s ~;;;

XQL ;;

YQL '"

akıl engel k.yaş yavı sen aşurı dağ sağlar gerçek

~ '" gitınek acısı ;; aramak var kalmakacısı vazgeçrnek

Yunus Emre "sen" ve "yar" sözcükleriyle isimlendirdiğine ulaşamamanın derin acısını taşırken, ulaşmak yolunda çektiği acılara da katlanamıyor. Üstelik "sen"in varlığından, gerçek olup olmadığından da emin olamıyor. Şiir bütünüyle "kalmak" ve "aramak"arasında çelişkinin ve ümitsizligin bir ifadesidir, diyebiliriz.

Kararsızlıkve derinumutsuzluğun getirdiği katlanılamaz acı,şiirintemel izleklerini oluşturuyor.