Postpartum Depresyon Yayg›nl›¤› ve ‹liflkili De¤iflkenler
Aysun Babacan Gümüfl*, Gülseren Keskin**, Nursel Alp***, Sibel Özyar***,
Asiya Karsak***
* Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Çanakkale ** Ö¤r. Gör. Dr., Ege Üniversitesi, Atatürk Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, ‹zmir *** Ö¤r. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Çanakkale Yaz›flma Adresi:
Yrd. Doç. Dr. Aysun Babacan Gümüfl
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sa¤l›k Yüksekokulu, Çanakkale Tel: +902862171001 / 4008
Fax: +902862176057
E-mail Address: aysungumus@hotmail.com aysungumus@comu.edu.tr
ÖZET
Amaç: Bu araflt›rma postpartum depresyon yayg›nl›¤›n› ve iliflkili de¤iflkenleri incelemek amac›yla yap›lm›flt›r. Yöntem: Araflt›rma tan›mlay›c› kesitsel bir çal›flma olarak üç farkl› sa¤l›k oca¤›nda gerçeklefltirilmifltir. Çal›fl-maya 221 gönüllü kad›n kat›lm›flt›r. Veriler Edinburg Do¤um Sonu Depresyon Ölçe¤i kullan›larak yüz yüze gö-rüflme yöntemi ile toplanm›flt›r. Verilerin de¤erlendirilmesinde say›-yüzde da¤›l›m›, “t” testi, varyans analizi kullan›lm›flt›r.
Bulgular: Edinburgh Do¤um Sonras› Depresyon Ölçe¤i’ne göre kad›nlar›n %26.2’sinin depresif belirti düze-yi yüksektir. E¤itim ve gelir düzedüze-yi düflük, bir iflte çal›flmayan, daha önce depresyon geçirmifl, ailesinde depres-yon öyküsü olan, alkol kullanan, efliyle iliflkisini olumsuz olarak de¤erlendiren, istemeden gebe kalan, vajinal yolla do¤um yapan, daha önce premenstruel belirtileri olan, gebelikte do¤um korkusu yaflayan, do¤um son-ras› s›k›nt› yaflayan, bebe¤i erkek olan, bebe¤ini emzirmeyen, bebe¤inde sa¤l›k sorunu olan ve aile deste¤i al-mayan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur
Sonuç ve Tart›flma: Bu çal›flman›n sonuçlar› postpartum depresyon ile iliflkili de¤iflkenleri göstermesi bak›-m›ndan önemlidir. Postpartum depresyonla iliflkili faktörler göz önünde bulundurularak, baflta ana çocuk sa¤-l›¤› olmak üzere toplum ruh sa¤sa¤-l›¤› hizmetlerinin gelifltirilmesi için kad›nlar›n gebelik ve do¤um sonras› dö-nemde psikososyal yönden de¤erlendirilmeleri ve izlenmeleri önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: postpartum depresyon, prevalans, de¤iflken
ABSTRACT
The prevalence of Postpartum Depression and Associated Variables
Purpose: This research was conducted to examine the variables associated with postpartum depression and the prevalence.
Method: In a cross-sectional descriptive study was conducted in three different health centers. 221 women participated in the study voluntarily. Data Edinburgh Postpartum Depression Scale was collected by using a face-to-face interview method. Evaluation of the data points and percentage distribution, "t" test, analysis of variance was used.
Findings: 26.2% of women were high levels of depressive symptoms according to Edinburgh Postnatal Dep-ression Scale. Women who were less educated, not working anywhere, low income, having a depDep-ression his-tory previously, having a family hishis-tory of depression, using alcohol, assess the negative relationship with his husband, unintentionally become pregnancy, engaged in vaginal deliveries, or had previous premenstrual syndrome symptoms, had a fever of giving birth, living postpartum distress, have a boy baby, have a
unhe-ARAfiTIRMA
G‹R‹fi
Gebelik ve do¤umla birlikte fizyolojik, psikolojik ve sosyal de¤iflimler ortaya ç›kmaktad›r (Vural ve Akkuzu 1999, Deveci 2003, Tafldemir ve ark. 2006, Marako¤lu ve ark. 2009). Birçok kad›n gebelik ve do-¤umla birlikte ortaya ç›kan fizyolojik, psikolojik ve sosyal de¤iflimlere kolayl›kla uyum sa¤larken, kad›n-lar›n bir bölümünde ise gebelik kad›n› geriye dönü-flümsüz olarak etkileyerek, kal›c› ruhsal de¤ifliklikle-re neden olabilmektedir (Ayvaz ve ark. 2006).
Postpartum dönem ruhsal bozukluklar›n geliflimi için riskli bir dönem olarak kabûl edilmektedir (Kara ve ark. 2001). Yeni bir bebe¤in dünyaya gelmesi ge-nellikle olumlu ve doyurucu bir yaflant› olsa da, an-nelerin bir k›sm› için bâz› duygusal sorunlar ortaya ç›kmaktad›r (Ayvaz ve ark. 2006). Do¤um sonras› dö-nemde ortaya ç›kan psikiyatrik sendromlar›n s›n›rla-r› çok net belirlenmemifl olmakla birlikte, bu send-romlar belirtilerine, sa¤alt›mlar›na ve prognozlar›na göre tan›mlanarak, annelik hüznü (maternity blues), postpartum depresyon (PPD) ve do¤um sonras› psi-koz olmak üzere bafll›ca üç tan›sal kategori alt›nda toplanmaktad›r (Amerikan Psikiyatri Birli¤i 1994, Sünter ve ark. 2006).
PPD, genellikle do¤umdan sonraki dört hafta için-de bafllamaktad›r (Tafliçin-demir ve ark. 2006, Marako¤lu ve ark. 2009). Postpartum depresyon bulgular› do-¤um yapmayan kad›nlardaki depresyondan farkl› de¤ildir. Bununla birlikte do¤um sonras› depresyon-da ailesine karfl› sevgisizlik ve bebe¤ine karfl› z›t duy-gular daha ön plândad›r. Ancak do¤um sonras›ndaki ilk günlerde %50-70 s›kl›kla görülen annelik hüznün-den ay›rt edilmesi güç olabilir (Kara ve ark. 2001).
PPD, dünyadaki pek çok kad›n için anne, çocuk ve ailenin sa¤l›¤›n› olumsuz yönde etkileyen önemli bir sorundur (Dennis 2004). PPD hastalar›, hayatlar›n›n bir daha normâle dönemeyece¤i korkusuna kap›l-makta, çocuk bakman›n gerektirdi¤i sorumluluk his-sini bunalt›c› bulmakta, çocuklar›na daha az flefkat göstermekte, kendilerini çocuklar›ndan fiziksel ve psikolojik olarak tamamen koparmakta ve hatta ço-cuklar›na zarar vermeyi plânlamaktad›rlar. Bu
sebep-le bu annesebep-lerin çocuklar›n›n sinirli, çekingen, daha az yüz mimi¤i kullanan, az konuflan çocuklar olduklar› gözlenmifltir. Yine bu annelerin çocuklar›n›n s›k dav-ran›fl problemi gösterdi¤i ve biliflsel ifllevlerinin daha alt düzeyde oldu¤u bulunmufltur (Atasoy ve ark. 2004, Nur ve ark. 2004, Özdemir ve ark. 2008).
PPD’nin etiyolojisi kesin olarak bilinmemekle bir-likte (Kara ve ark. 2001), bâz› risk etmenlerini tafl›yan kad›nlarda do¤um sonras› depresyonun daha s›k gö-rüldü¤ü bildirilmifltir. Bu risk etmenleri düflük e¤itim seviyesi, primipar olma, ergenlikte gebelik, madde kullan›m›, hiperemezis gravidarum öyküsü, özürlü ve düflük do¤um a¤›rl›kl› bebe¤e sâhip olma (Deveci 2003, Marako¤lu ve ark. 2009), sosyoekonomik zor-luklar (Deveci 2003, Gereklio¤lu ve ark. 2007, Özde-mir ve ark. 2008, Marako¤lu ve ark. 2009), riskli gebe-lik, istenmeyen gebelik (Deveci 2003, Özdemir ve ark. 2008, Marako¤lu ve ark. 2009), geçirilmifl depresyon öyküsü, premestrüel sendrom olmas›, emzirmeme, kay›pla sonlanan gebelik ve do¤um deneyimleri, er-ken anne-bebek ayr›l›¤›, aile içi çat›flmalar, evlilikle il-gili sorunlar (Kara ve ark. 2001, Deveci 2003, Mara-ko¤lu ve ark. 2009), sosyal deste¤in yetersiz olmas› (Vural ve Akkuzu 1999, Deveci 2003, Kara ve ark. 2001, Tafldemir ve ark. 2006, Gereklio¤lu ve ark. 2007, Özdemir ve ark. 2008, Tezel 2008, Marako¤lu ve ark. 2009) olarak belirtilmifltir.
Depresyon prevalans› ve kronikleflme riski yüksek olan hastal›klar›n bafl›nda gelmektedir. PPD ise sâde-ce anneyi de¤il, bebek ve tüm aileyi olumsuz yönde etkileyerek ciddi sorunlara yol açmaktad›r (Vural ve Akkuzu, 1999 Özdemir ve ark. 2008, Marako¤lu ve ark. 2009). Do¤umdan sonraki ilk günde, sa¤l›k per-soneli ile yo¤un etkileflim içinde olan annenin post-partum döneme uyum yapabilmesinde ailenin yan› s›ra, sa¤l›k çal›flanlar›ndan, özellikle ebe ve hemflire-lerden ald›¤› bak›m önemli bir yere sâhiptir.
Bununla birlikte ülkemizde do¤um yapan anneler genellikle 24 saat sonra hastâneden taburcu edilmek-tedir. ‹lk 24 saatte âcil olarak geliflebilecek bâz› komp-likasyonlar› önlemek için bu süre yeterli olarak görü-lebilir. Ancak do¤um sonu dönemde annenin yeni durumuna uyum sa¤lamas›na destek için bu süre
ye-althy baby, not take family support, tended to report higher levels of depressive symptoms.
Discussion and Conclusion: The results of this study are important because it shows the variables associ-ated with postpartum depression. Factors associassoci-ated with postpartum depression, taking into account mainly the development of maternal and child health, including community mental health services for women du-ring pregnancy and the postpartum period, psychosocial evaluation and monitodu-ring is recommended. Keywords: postpartum depression, prevalence, variable
terli de¤ildir (Beyda¤ 2007). Bunun yan› s›ra ülkemiz-de ço¤u zaman PPD’nin fark›na var›lmamakta ve te-davi edilmemektedir (Karaçam ve ark. 2004). Sâdece kendisi veya ailesi taraf›ndan depresyon belirtileri fark edilen kad›nlar için yard›m aranmaktad›r. Fakat PPD belirtileri, standart tarama araçlar›yla birinci ba-samak sa¤l›k hizmetlerinde çal›flan ebe ve hemflirele-rin do¤um sonras› ev ziyaretleri esnas›nda taranabilir. Özellikle PPD geliflimine yatk›nl›k yaratan durumla-r›n bilinmesi, hem PPD’nin erken tan› ve tedavisine, hem de ana çocuk ve toplum sa¤l›¤›n›n korunmas›na olumlu katk› sa¤layacakt›r.
Bu ba¤lamda bu çal›flma, postpartum depresyon yayg›nl›¤›n› ve postpartum depresyonun iliflkili oldu-¤u de¤iflkenleri tesbit etmek amac›yla yap›lm›flt›r.
YÖNTEM
Araflt›rma tan›mlay›c›, kesitsel bir çal›flma olarak Çanakkale il merkezine ba¤l› üç farkl› sa¤l›k oca¤›n-da yürütülmüfltür. 2010 y›l›n›n ilk üç ay› içerisinde se-çilen sa¤l›k ocaklar›na baflvuran, do¤um sonras› 0-1 y›ll›k süreç içinde olan kad›nlar çal›flman›n evrenini, bu k›staslara uyan ve araflt›rmaya kat›lmay› kabûl eden 221 kad›n örneklemi oluflturmufltur. Veriler top-lanmadan önce kurumlardan yaz›l› izin, araflt›rmaya kat›lan kad›nlardan ise çal›flma hakk›nda bilgilendir-me yap›ld›ktan sonra sözel izin al›nm›flt›r.
Veriler Tan›t›c› Bilgi Formu ve Edinburg Do¤um Sonu Depresyon Ölçe¤i (EDSDÖ) ile toplânm›flt›r.
Tan›t›c› bilgi formu, kad›nlar›n sosyodemografik, gebelik ve bebe¤e iliflkin özelliklerini tan›mlamak amac›yla haz›rlanm›flt›r.
Edinburg Do¤um Sonu Depresyon Ölçe¤i (EDS-DÖ), do¤um sonras› dönemde depresyon yönünden riski belirlemek ve düzeyini ve fliddet de¤iflimini ölç-mek amac›yla gelifltirilmifl, bir kendini de¤erlendirme ölçe¤idir (Cox ve ark. 1987). Türkçe’ye Engindeniz ve arkadafllar› taraf›ndan uyarlanm›flt›r. Toplam 10 soru-dan oluflan ölçek, dörtlü likert tipi ölçüm sa¤lamakta-d›r. Ölçe¤in 3, 5, 6, 7, 8, 9 ve 10. maddeleri giderek azalan fliddet gösterir ve puanlama 3, 2, 1, 0 biçimin-dedir. 1., 2. ve 4. maddeler ise 0, 1, 2, 3 biçiminde pu-anlan›r. Ölçe¤in toplam puan› bu madde puanlar›n›n toplanmas› ile elde edilir. Ölçe¤in kesme puan› 12/13 olarak bildirilmifltir. (Aydemir ve Köro¤lu 2006).
PPD’yi etkileyece¤i düflünülen yafl, nikâh durumu, çocuk say›s›, çal›flma durumu, eflin çal›flma durumu, e¤itim süresi, gelir durumu, aile yap›s›, depresyon öy-küsü, alkol kullanma durumu, evlilik iliflkisi, adet dü-zeni, premenstrüel sendrom öyküsü, aile deste¤i, ge-beli¤i isteme durumu, do¤um flekli, do¤um korkusu
yaflama, do¤umdan sonra s›k›nt› yaflama, bebe¤in cin-siyeti, bebe¤in cinsiyetinden memnun olma, emzirme, bebe¤in sa¤l›k durumu çal›flman›n ba¤›ms›z de¤ifl-kenlerini, EDSDÖ’den elde edilen puan ortalamalar› ise çal›flman›n ba¤›ml› de¤iflkenini oluflturmufltur.
Çal›flman›n istatistiksel de¤erlendirmeleri Win-dows için SPSS 11.5 program›nda gerçeklefltirilmifltir. Sosyodemografik, gebelik süreci ve bebe¤e iliflkin özellikler için frekans kullan›lm›flt›r. De¤iflkenler ara-s›ndaki iliflkiyi saptamak için Pearson korelasyon tes-ti uygulanm›flt›r. ‹kili de¤iflkenler için puan farklar›-n›n analizinde Student’s t-testi, ikiden fazla olan de-¤iflkenlerin puan farklar›n›n analizinde ANOVA kul-lan›lm›flt›r. ‹statistiksel analizler için anlaml›l›k düze-yi p<0.05 olarak kabûl edilmifltir.
BULGULAR
Kad›nlar›n yafl ortalamas› 27.35±4.50, e¤itim süre-si ortalamas› 8.92±4.23 (y›l), evlilik süresüre-si ortalamas› 2.51±0.78 (y›l) olarak tesbit edilmifltir. Kad›nlar›n %95.5’i resmî nikâhl›, %76’s› çekirdek aileye sâhip, %50.7’si tek çocuk sâhibi, %81’i çal›flmamakta, %5.9’unun efli iflsizdir. %77.8’i gelir düzeyini “orta” olarak belirtmifltir. Kad›nlar›n %11.3’ünün geçmiflte depresyon geçirdi¤i, %10’unun ailesinde de depres-yon öyküsü oldu¤u, %15.8’inin alkol kulland›¤›, %6.3’ünün evlilik iliflkisini “olumsuz” olarak de¤er-lendirdi¤i belirlenmifltir.
Kad›nlar›n gebelik say›s› ortalamas› 1.81±0.83’tür. %86.4’ü isteyerek gebe kalm›flt›r. %65.6’s› sezaryenle do¤um yapm›flt›r. %62.4’ü gebelik sürecinde do¤um korkusu yaflad›¤›n›, %27.6’s› do¤umdan sonra anksi-yete yaflad›¤›n›, %56.6’s› gebelik öncesinde premenst-rüel sendrom öyküsü oldu¤unu belirtmifltir.
Kad›nlar›n %52’sinin bebe¤i erkektir. %0.9’u bebe-¤in cinsiyetinden memnun de¤ildir. %83.7’si bebebebe-¤ini emzirmektedir. %93.7’sinin bebe¤inin sa¤l›k durumu iyidir. %80.1’i kendisi ve bebe¤in bak›m› için ailesin-den destek almaktad›r.
Kad›nlar›n EDSDÖ’den ald›klar› puanlar, EDSDÖ için bildirilen kesim noktas›na göre de¤erlendirildi-¤inde, %26.2’sinin depresif belirti düzeyi yüksek bu-lunmufltur.
Kad›nlar›n EDSDÖ puan› ile yafl (r=-.023, p=.739), çocuk say›s› (r=.123, p=.068) ve gebelik say›s› ortala-mas› (r=-0.051, p=.453) aras›nda anlaml› bir iliflki sap-tanmam›flt›r.
EDSDÖ puan› ile e¤itim süresi aras›nda negatif yönde (r=-0.244, p=.000), EDSDÖ puan› ile evlilik sü-resi aras›nda pozitif yönde (r=-0.172, p=.011) anlaml› iliflki saptanm›flt›r.
Tablo 1. Kad›nlar›n sosyodemografik özelliklerine göre EDSDÖ puanlar›
Mean SD F / t p
Çocuk say›s› Bir 7.88 5.31 1.512 .222
‹ki 8.74 5.78 Üç 10.05 5.58
Nikâh türü Resmî nikâh 8.38 5.38 -.455 .650
Dinî nikâh 9.20 8.61
Çal›flma durumu Evet 5.74 3.70 -4.648 .000**
Hay›r 9.05 5.72
Eflin çal›flma durumu Evet 8.50 5.50 .901 .368
Hay›r 7.08 6.16
Gelir durumu Yüksek 6.13 5.54 5.486 .005**
Orta 7.95 5.51 Düflük 10.86 5.05
Aile Yap›s› Genifl 8.77 6.08 .531 .596
Çekirdek 8.31 5.37
Daha önce depresyon Var 12.68 4.78 4.238 .000**
öyküsü Yok 7.88 5.40
Ailede depresyon Var 11.18 6.27 2.493 .013*
öyküsü Yok 8.11 5.38
Alkol kullanma Kullanan 10.66 5.46 2.639 .009**
Kullanmayan 8.00 5.47
Eflle iliflki Olumlu 8.03 5.33 -4.194 .000**
Olumsuz 14.21 5.48
Âdet düzeni Düzenli 8.18 5.48 -1.509 .133
Düzensiz 9.74 5.73
Premenstrüel belirtiler Evet 9.19 5.54 2.387 .018*
Hay›r 7.42 5.41
Aile deste¤i Alan 8.05 5.28 -2.037 .043*
Almayan 9.93 6.31
Tablo 2. Kad›nlar›n gebeli¤e iliflkin özelliklerine göre EDSDÖ puanlar›
Mean SD t p
Gebeli¤i isteme durumu Evet 7.98 5.43 -3.010 .003**
Hay›r 11.20 5.48
Do¤um flekli Normâl 9.63 5.98 2.378 .018*
Sezaryen 7.79 5.20
Do¤um korkusu yaflama Evet 9.34 5.54 3.252 .001**
Hay›r 6.89 5.21
Do¤umdan sonra s›k›nt› yaflama Evet 9.64 5.92 2.034 .043*
Hay›r 7.96 5.33
* p<.05 ** p<.01
Tablo 3. Bebe¤e iliflkin özelliklere göre kad›nlar›n EDSDÖ puan ortalamalar›
Mean SD t p
Bebe¤in cinsiyeti K›z 7.53 5.41 -2.323 .021*
Erkek 9.24 5.55
Bebe¤in cinsiyetinden memnun olma Memnun 8.44 5.56 .620 .536
Memnun de¤il 6.00 1.41
Emzirme Emziren 7.91 5.25 -3.184 .002**
Emzirmeyen 11.06 6.27
Bebe¤in sa¤l›k durumu ‹yi 8.08 5.31 -3.589 .000**
Kötü 13.43 6.61
Araflt›rmaya kat›lan kad›nlardan çal›flmayanlar›n (t=4.648, p=.000), gelir düzeyi düflük olanlar›n (t=5.486, p=.005), özgeçmiflinde depresyon öyküsü olanlar›n (t=4.238, p=.000) ailesinde depresyon öykü-sü olanlar›n (t=2.493, p=.009), gebelik öncesinde pre-menstrüel belirtileri olanlar›n (t=2.387, p=.018) alkol kullananlar›n (t=2.639, p=.009), efliyle iliflkisini olum-suz olarak de¤erlendirenlerin (t=4.194, p=.000) ve kendisi ve bebe¤in bak›m› için ailesinden destek al-mayanlar›n (t=2.037, p=.043) EDSDÖ puanlar› anlam-l› düzeyde daha yüksek bulunmufltur (Tablo 1).
Kad›nlar›n gebelik süreci özelliklerine göre EDS-DÖ puanlar› de¤erlendirilmifl, istemeden gebe kalan-larda (t=3.010, p=.003), normâl do¤um yapankalan-larda (t=2.378, p=.018), gebelikte do¤um korkusu yaflayan-larda (t=3.252, p=.001), do¤umdan sonra s›k›nt› yafla-d›¤›n› belirtenlerde (t=2.034, p=.043) EDSDÖ puanlar› anlaml› düzeyde daha yüksek bulunmufltur (Tablo 2). Bebe¤e iliflkin özelliklere göre kad›nlar›n EDSDÖ puan ortalamalar› incelendi¤inde, erkek bebek sahibi olanlar›n (t=2.323, p=.021) bebe¤ini emzirmeyenlerin (t=3.184, p=.002), bebe¤inin sa¤l›k durumu kötü olan-lar›n (t=3.589, p=.000) EDSDÖ puanlar› anlaml› dü-zeyde daha yüksek bulunmufltur (Tablo 3).
TARTIfiMA
Postpartum depresyon dünyadaki pek çok kad›n için anne, çocuk ve ailenin sa¤l›¤›n› olumsuz yönde et-kileyen önemli bir sorundur (Dennis 2004). Do¤umla birlikte ebeveyn olman›n getirdi¤i emosyonel, kognitif ve davran›flsal güçlükler anne ve baban›n yaflam stilini etkiler. Özellikle depresif annelerin yaflad›¤› bu güç-lüklerin üstesinden gelmekte zorland›klar›, daha fazla uyku sorunu yaflay›p, çocuklar›n›n beslenmesini de ih-mal ettikleri gözlenmektedir (Grote ve ark. 2010). Ül-kemizde yap›lan çal›flmalarda postpartum depresyon prevalans›n›n %17 ilâ %30 aras›nda de¤iflti¤i bildiril-mifltir (Kara ve ark. 2001, Çetinkaya ve ark. 2004, Sa-buncuo¤lu ve Berkem 2006, Salg›n ve ark. 2007). Ben-zer flekilde bizim çal›flmam›zda da kad›nlar›n %26.2’si-nin depresif belirti düzeyi yüksek bulunmufltur.
Salg›n ve arkadafllar›n›n (2007) çal›flmas›na göre, do-¤umdan sonraki ilk alt› ayda annelerin %19’unda dep-resyon bulunmufl ve bu annelerin daha genç oldu¤u tespit edilmifltir. Benzer flekilde Vural ve Akkuzu’nun (1999) çal›flmas›nda, gebelik yafl› düfltükçe postpartum depresyon görülme s›kl›¤›n›n yükseldi¤i, ancak istatis-tiksel olarak anlaml› bir iliflkinin bulunmad›¤› belirtil-mifltir. Bâz› araflt›rma sonuçlar›yla uyumlu olarak (Vu-ral ve Akkuzu 1999, Tafldemir ve ark. 2006) bizim çal›fl-mam›zda da annenin yafl› ile depresif belirti düzeyi
aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmam›flt›r.
Literatürde postpartum dönemde depresyon dü-zeyi ile evlilik süresi aras›ndaki iliflkiye yönelik ola-rak farkl› sonuçlar mevcuttur. Bir çal›flmada evlilik süresi ile depresyon düzeyi aras›nda bir iliflki bulun-mam›flt›r (Alt›nay ve ark. 2002). Bir baflka çal›flmada ise çiftlerin evlilik süresi uzad›kça kad›nda do¤um sonras› depresyon görülme s›kl›¤›n›n artt›¤› belirtil-mifltir (Sevil ve ark. 2004). Çal›flmam›zda da kad›nla-r›n evlilik süresi uzad›kça depresif belirti düzeyinin yükseldi¤i belirlenmifltir.
Sünter ve arkadafllar›n›n (2006) çal›flmas›nda e¤i-tim düzeyi yükseldikçe kad›nlar›n ebeveynli¤e daha iyi uyum sa¤lad›klar› ve e¤itim düzeyi yüksek olan efllerin daha destekleyici olduklar› belirtilmifltir. Nur ve arkadafllar› (2004) taraf›ndan yap›lan çal›flmada da düflük e¤itim düzeyinin PPD riskini artt›rd›¤› bildiril-mifltir. Bununla birlikte bâz› çal›flmalarda annelerin depresyon düzeyi ile e¤itim düzeyi aras›nda bir iliflki bulunmam›flt›r (Vural ve Akkuzu 1999, Alt›nay ve ark. 2002, Tafldemir ve ark. 2006). Çal›flmam›zda ise kad›nlar›n e¤itim süresi azald›kça, depresif belirti dü-zeyinin artt›¤› tesbit edilmifltir.
Kad›nlar ev d›fl›ndaki çal›flma hayat›n›n a¤›r koflul-lar› ile birlikte, bir yandan da geleneksel görevlerine (ev iflleri, annelik vb.) devam ederek iki ifl yükünü bir-den omuzlamak zorunda kalmaktad›rlar. Bu nebir-denle çal›flan kad›nlar do¤um sonras› dönemde fiziksel, ruh-sal ve sosyal yönden daha olumsuz etkilenebilir. Bu-nunla birlikte yeni anne olan bir kad›n, yo¤un bir izo-lasyon ve yaln›zl›k hissedebilmekte, günlük ifllerin tek-rarlay›c›l›¤›, iyi bir anne olamama endiflesi ve annelik rolü ile ilgili olarak çat›flmalar yaflayabilir. Nur ve arka-dafllar› (2004) taraf›ndan iflsizlik, PPD için bir risk fak-törü olarak belirtilmifltir. Bizim çal›flmam›zda da çal›fl-mayan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek tesbit edilmifltir. Dolay›s› ile çal›flman›n depresyona karfl› koruyucu bir faktör olabilece¤i söylenebilir.
Gebelikte düflük sosyoekonomik koflullara sâhip kad›nlarda depresif belirtilerin daha yayg›n oldu¤u araflt›rmalarla gösterilmifltir (Lwellyn ve ark. 1997, Beck 2001, Austin 2004, Kopelman ve ark. 2008, Depi-ka ve ark. 2010). PPD’nin oluflumunda da ekonomik güçlüklerin etkili oldu¤u araflt›rmalarla ortaya konul-mufltur. Çetinkaya (2004), maddî durumu kötü olan kad›nlarda postpartum depresyon prevalans›n›, iyi olan kad›nlara göre 3.08 kat daha fazla bulmufltur. Nur ve arkadafllar› (2004) taraf›ndan yoksulluk, PPD için bir risk faktörü olarak tesbit edilmifltir. Benzer fle-kilde bizim çal›flmam›zda da düflük gelir sâhibi ka-d›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulun-mufltur. Bununla birlikte bâz› çal›flmalarda annelerin
depresyon düzeyi ile sosyoekonomik düzeyi aras›nda bir iliflki olmad›¤› bildirilmifltir (Alt›nay ve ark. 2002, Tafldemir ve ark. 2006).
Çal›flmam›zda özgeçmiflinde ve ailesinde depres-yon öyküsü olan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur. Literatüre bak›ld›¤›nda, bu konudaki araflt›rma sonuçlar›n›n farkl›l›klar gös-terdi¤i görülmüfltür. Bâz› araflt›rma sonuçlar›na göre, kiflisel veya aile öyküsünde duygudurum bozuklu¤u olan kad›nlar›n do¤um sonu depresyon riski daha yüksektir (Lee ve ark. 2000, Deveci 2003). Nur ve ar-kadafllar›n›n (2004) yapt›¤› çal›flmada da gebelikten önce ruhsal hastal›k geçiren ve birinci derece yak›nla-r›nda ruhsal hastal›k olanlarda do¤um sonras› dep-resyon prevalans›, kendisi ve birinci derece yak›nla-r›nda psikiyatrik öyküsü olmayanlara göre 2.87 kat daha fazla bulunmufltur. (Nur ve ark. 2004). Bâz› arafl-t›rma sonuçlar› ise ailedeki psikiyatri öyküsünün PPD ile ba¤lant›l› olmad›¤›n› göstermifltir (Tafldemir ve ark. 2006, Dennis ve Ross 2006).
Do¤um sonras› dönemde bebe¤e bak›m› vermek, bebek için güvenli bir çevre oluflturmak, bebekle ileti-flim kurmak, ebeveyn olarak yeni rolleri ö¤renmek, aile duyarl›l›¤›n› gelifltirmek ve bebekle ilgili prob-lemlerle bafl etmek gerekmektedir. Bu nedenle do¤um sonras› dönem aile için bir kriz yaflant›s›na dönüflebi-lir. Araflt›rma sonuçlar›na göre zay›f aile içi iliflkilere sâhip, yeterli aile ve efl deste¤i almayan kad›nlarda do¤um sonras› depresyon riski artmaktad›r (‹nand› ve ark. 2002, Çetinkaya ve ark. 2004, Nur ve ark. 2004). Bâz› çal›flmalarda ise depresyonun aile içindeki çat›flmaya karfl› gelifltirilmifl davran›fllar› kapsad›¤› bildirilmifltir (Özdemir ve ark. 2008, Mamun ve ark. 2009). Bir çal›flmada sorunlu evlilik iliflkisi, depres-yonlu grupta depresyonu olmayan gruba göre daha yüksek bulunmufltur (Sünter ve ark. 2006). Yap›lan bir di¤er çal›flmada da efllerinden yeteri kadar ilgi görmedi¤ini ifade eden kad›nlarda do¤um sonu dep-resyon prevalans›n›n 2.73 kat daha fazla oldu¤u bildi-rilmifltir (Çetinkaya ve ark. 2004). Literatürle uyumlu olarak bizim çal›flmam›zda da evlilik iliflkisini olum-suz olarak de¤erlendiren kad›nlar›n depresif belirti düzeyleri daha yüksektir.
Pek çok kontrasepsiyon yöntemi bulunmas›na ra¤-men, tüm dünyada istenmeyen gebelikler bir sorun ol-maya devam etmektedir. ‹stenmeyen gebelik do¤um sonras›nda anne bebek aras›ndaki etkileflimi bozmak-ta, bebekte kognitif, davran›flsal problemlere yol aç-maktad›r. Bebe¤ini kabûllenmeyen anneler depres-yonla birlikte lohusal›k döneminde bebe¤ini emzir-memekte, sigara ve alkol kullan›m›na yönelmektedir (Lee ve ark. 2007, Csatordai ve ark. 2007, Cheng ve
ark. 2009). ‹nand› ve arkadafllar›n›n (2002) bildirdi¤ine göre, istenmeyen gebelikler depresyon riskini artt›r-maktad›r. Salg›n ve arkadafllar›n›n (2007) çal›flmas›na göre depresyonu olan annelerde plânlanmam›fl gebe-likler daha s›kt›r. Dietz ve arkadafllar› (2007) istenme-yen gebelik, sorunlu gebelik, erken veya geç do¤um, güç veya sorunlu do¤um gibi faktörlerin kiflinin ben-lik gücünü bozabilece¤ini, psikososyal stresörlerle bafl etme gücünü düflürebilece¤ini ve depresyona yatk›n-l›k yaratabilece¤ini belirtmifltir. Bizim çal›flmam›zda da istemeden gebe kalan ve alkol kullanan kad›nlarda depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur. Bu-na karfl›n gebeli¤i isteme ile depresyon aras›nda bir iliflki olmad›¤›n› gösteren bulgular da vard›r (Arslan ve ark. 2006, Sünter ve ark. 2006).
Kurçer ve Kelefl’in (2009) çal›flmas›na göre özellik-le zorlu vajinal do¤um yapan anneözellik-lerin yar›s›ndan ço¤unda depresif belirtiler yüksektir. Sünter’in (2006) çal›flmas›nda da vajinal yolla do¤um yapm›fl olma PPD için bir risk faktörü olarak bildirilmifltir. Benzer flekilde bizim çal›flmam›zda da vajinal do¤um yapan kad›nlarda depresif belirti düzeyi daha yüksek bu-lunmufltur. Salg›n ve arkadafllar›n›n (2007) çal›flma-s›nda ise do¤um tipine göre annelerin depresyon du-rumlar›nda bir farkl›l›k saptanmam›flt›r.
Çal›flmam›zda postpartum depresyonun âdet dü-zeni ile iliflkisi incelendi¤inde, âdet düdü-zeninin depre-sif belirti düzeyiyle iliflkili olmad›¤› görülmüfltür. Bir çal›flmaya göre adet düzensizli¤i PDD için risk olarak bildirilmifltir (Deveci 2003). Ayr›ca çal›flmam›zda pre-menstrüel sendrom öyküsü olan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur.
Araflt›rma sonuçlar›na göre, postpartum dönemde sorun yaflayan kad›nlarda do¤um sonu depresyonun daha fazla gözlendi¤i saptanm›flt›r (Mac Arthur ve ark. 2001, Lydon-Rochelle 2001, Thompson ve ark. 2002, Borders 2006). Kad›nl›k organlar›n›n yenilendi-¤i postpartum dönemde kad›nlar›n bafl a¤r›s›, hemo-roid, üriner stres enkontinans›, perianal a¤r›, kab›zl›k, fekal enkontinans, s›k idrara ç›kma, memeyle ilgili enfeksiyon, apse, libidoda azalma ve disparoni gibi fi-ziksel sorunlar›n›n yan›nda depresyon ve anksiyete-den yak›nd›klar› belirlenmifltir (Thompson ve ark. 2002, Borders 2006). Bunun yan› s›ra gebelikteki ank-siyete ve depresif semptomlar›n do¤um sonu depres-yonu ön görmede en güçlü belirleyiciler oldu¤u vur-gulanmaktad›r (Dennis ve Ross 2006). Çal›flmam›zda da gebelik sürecinde do¤um korkusu yaflayan ve do-¤umdan sonra anksiyete yaflad›¤›n› belirten kad›nlar-da depresif belirti düzeyi kad›nlar-daha yüksek bulunmufltur. Bir çal›flmada k›z bebek do¤du¤unda, do¤um son-ras› depresyon riskinin artt›¤› bildirilmifltir
(Chand-ran ve ark. 2002). Bizim çal›flmam›zda ise farkl› sonuç olarak bebe¤i erkek olan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur. Ayr›ca çal›flma-m›zda annelerin depresif belirti düzeyi bebe¤in cinsi-yetinden memnun olma durumuna göre incelenmifl ancak anlaml› bir farkl›l›k bulunmam›flt›r. Bununla birlikte bebe¤in cinsiyeti ile depresyon aras›nda iliflki olmad›¤›n› bildiren araflt›rma sonuçlar›na rastlanm›fl-t›r (Ayvaz ve ark. 2006, Arslan ve ark.2006).
Emzirme, postpartum depresyonla iliflkisi en çok incelenen de¤iflkenlerden bir di¤eridir. Baz› çal›flma-larda emzirmenin postpartum depresyonla iliflkisinin olmad›¤› (Kara ve ark. 2001, Sünter ve ark. 2006), ba-z›lar›nda ise emzirmenin oksitosin salg›s› arac›l›¤›yla anne ve bebek aras›ndaki ba¤› sa¤lad›¤› gösterilmifltir (Van Doesum ve ark. 2007, Fairlie ve ark. 2009, Fre-eman ve ark. 2009). Hatta emzirme, postpartum dep-resyon tedavisi için önemli bir faktör olarak gösteril-mifl ve emzirmeyi b›rakman›n oluflturdu¤u sosyal bask›n›n ve suçluluk duygusunun bafll› bafl›na ek bir stresör oldu¤u belirtilmifltir (Karamustafao¤lu ve Tomruk 2000). Anne sütünün yayg›n oldu¤u toplum-larda postpartum depresyon 9. ayda pik yaparken mamayla beslenmenin yayg›n oldu¤u toplumlarda 3. ayda pik yapmaktad›r (Gereklio¤lu ve ark. 2007). Bi-zim çal›flmam›zda da bebe¤ini emzirmeyen kad›nla-r›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulunmufltur. Anneli¤e geçifl kendi bafl›na zor bir durum iken, bir de aileye yeni kat›lan üyenin sa¤l›k sorunlar›n›n bulunmas› daha da zor bir durumdur. Yeni rolüne uyum sa¤lamaya çal›flan annede bebe¤in kayb›na ilifl-kin endifleler olumsuz duygular›n daha yo¤un yaflan-mas›na yol açmaktad›r (Görak 1999). Tafldemir ve ar-kadafllar› (2006) bebe¤inin sa¤l›¤› kötü olan annelerde depresyon düzeyinin yükseldi¤ini rapor etmifltir. Ça-l›flmam›zda da bebe¤inin sa¤l›k durumu kötü olan kad›nlar›n depresif belirti düzeyi daha yüksek bulun-mufltur. Bunlara ek olarak düflük ve ölü do¤um ya-pan kad›nlar›n %36’s›n›n ciddi depresif belirtiler gös-terdi¤i belirtilmifltir (Lwellyn ve ark. 1997).
Do¤um sonras› depresif belirtilerle iliflkili risk fak-törlerini bilmek, hastal›¤›n olumsuz etkilerini en dü-flük düzeye indirmede yararl› olacakt›r. Risk etmenle-rine iliflkin olarak üzerinde en çok çal›fl›lm›fl konular-dan birisi sosyal destek kavram›d›r. Sosyal destek stresli yaflant›ya karfl› bafla ç›kmay› sa¤layan, fiziksel ve psikolojik sa¤l›¤› etkileyen bir özelli¤e sâhiptir. Ül-kemizde birçok kesimde geleneksel-yerel kültür ege-menli¤i sürmektedir. Türklerde aile ba¤lar› güçlüdür. Genellikle do¤um gibi süreçlerde aile üyeleri aras›nda-ki iletiflim ve etaras›nda-kileflim artmaktad›r. Aile üyeleri yeni anneye gerekli olan yard›m› sunmaktad›rlar. Ayr›ca iyi
bir sosyal destek, bebe¤in sa¤l›¤›n› da olumlu yönde etkilemektedir (Glasser ve ark. 2000, Howell ve ark. 2009). Yap›lan çal›flmalarda yeterli aile deste¤i almayan kad›nlarda do¤um sonras› depresyonun artt›¤› bildiril-mifltir (‹nand› ve ark. 2002, Arslan ve ark. 2006). Bizim çal›flmam›zda da kendisi ve bebe¤in bak›m› için destek almayan kad›nlarda depresyon düzeyi daha yüksek bulunmufltur. Buna karfl›n, sosyal destek ile postpar-tum depresyon aras›nda iliflki olmad›¤›n› bildiren bul-gular da mevcuttur (Alt›nay ve ark. 2002).
Elde edilen bu sonuçlarla birlikte, çal›flmam›z›n bâz› s›n›rl›l›klar› bulunmaktad›r. ‹lk olarak çal›flma geneli içermeyen küçük bir çal›flma grubunda yap›l-m›flt›r. ‹kinci s›n›rl›l›k araflt›rmada kullan›lan rin özbildirim ölçekleri olmas›d›r. Özbildirim ölçekle-ri kiflinin beyan›na dayal› olan anketler olduklar› için, her zaman istendik ve do¤ru cevap al›namayabilmek-te, kat›l›mc›n›n kültürel özelliklerine göre farkl› bak›fl aç›lar› geliflebilmektedir. Bu nedenle bundan sonraki çal›flmalar›n daha genifl örneklemlerde ve farkl› de-¤iflkenler göz önünde bulundurularak yap›lmas›n›n yararl› olaca¤› düflünülmektedir. Buna ek olarak ka-d›nlar gebelik ve do¤um sonras› dönemde sâdece fi-ziksel de¤il, psikososyal yönden de de¤erlendirilmeli ve rutin olarak evde izlemleri yap›lmal›d›r.
KAYNAKLAR
Alt›nay CS, Aydemir Ç, Göka E (2002) Puerperal dönemde depresyon semptom prevalans›: Obstetrik risk faktörle-ri, kayg› düzeyi ve sosyal destek ile iliflkisi. Kriz Dergi-si; 10: 11-18.
Amerikan Psikiyatri Birli¤i: DSM-IV Tan› Ölçütleri. Ertu¤-rul Köro¤lu (tercüme eden), Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i, 1994, 139-171.
Arslan H, Gürkan ÖC, Ekfli Z, Yi¤it FE (2006) Do¤um son-ras› depresyonun annelik yaflam›na etkileri. Aile ve Toplum E¤itim, Kültür ve Araflt›rma Dergisi; 3: 71-79. Atasoy N, Bayar Ü, Sade H, Konuk N, Atik L, Barut A ve
ark. (2004) Do¤um sonras› dönemde depresif belirti dü-zeyini etkileyen klinik ve sosyodemografik risk etkenle-ri. Türkiye Klinikleri J Gynecol Obstetri; 14: 252-257. Austin MP (2004) Antenatal screening and early
interventi-on for “perinatal” distress, depressiinterventi-on and anxiety: Where to from here? Arch Women’s Mental Health; 7: 1–6.
Aydemir Ö, Köro¤lu E (2006) Psikiyatride kullan›lan klinik ölçekler. Hekimler Yay›n Birli¤i
Ayvaz S, Hocao¤lu Ç, Tiryaki A, Ak ‹ (2006) Trabzon il mer-kezinde do¤um sonras› depresyon s›kl›¤› ve gebelikteki iliflkili demografik risk etmenleri. Türk Psikiyatri Dergi-si; 17: 243-251.
Beck CT (2001) Predictors of postpartum depression: An update. Nurs Res; 50: 275-85.
Beyda¤ K (2006) Do¤um sonu dönemde anneli¤e uyum ve hemflirenin rolü. Türk Silahl› Kuvvetleri Koruyucu He-kimlik Bülteni; 6: 479-484.
Borders N (2006) After the afterbirth: A critical review of postpartum health relative to method of delivery. Jour-nal of Midwifery & Women’s Health; 51. 242-248. Chandran M, Tharyan P, Mul›y›l J (2002) Postpartum
dep-ression in a cohort of women from a rural area of Tamil Nadu, India. Br J Psychiatry; 181: 499-504.
Cheng D, Schwarz EB, Douglas F, Horon I (2009) Uninten-ded pregnancy and associated maternal preconception, prenatal and postpartum behaviors. Contraception; 79: 194-198.
Cox JL, Holden JM, Sagovsk R. 1987. Detection of postnatal depression. Development of the 10-item Edinburgh Postnatal Depression Scale. Br J Psychiatry; 150: 782-6. Csatordai S, Kozinszky Z, Devosa I, Tóth E, Krajcsi A,O
Sefcsik T (2007) Obstetric and sociodemographic risk of vulnerability to postnatal depression. Patient Education and Counseling; 67: 84-92.
Çetinkaya S, Nur N, Bak›r AD ve ark. (2004) Sivas il merke-zi’ndeki kad›nlarda postnatal depresyon prevelans› ve risk faktörleri. CÜ T›p Fakültesi Dergisi; 26: 55-59. Deepika G, Caryl G, Kathryn AL (2010) How much does
low socioeconomic status ›ncrease the risk of prenatal and postpartum depressive symptoms in first-time mot-hers? Women’s Health Issues; 20: 96-104.
Dennis CL (2004) Can we identify mothers at risk for post-partum depression in the immediate postpost-partum period using the Edinburgh Postnatal Depression Scale? J Af-fect Disord; 78: 163-169.
Dennis CL, Ross LE. (2006) The clinical utility of maternal self-reported personal and familial psychiatric history in identifying women at risk for postpartum depression. Acta Obstet Gynecol Scand; 85: 1179-85.
Deepika G, Gay C, Lee KA (2010) How much does low so-cioeconomic status ›ncrease the risk of prenatal and postpartum depressive symptoms in first-time mot-hers? Women’s Health Issues; 20: 96-104.
Deveci A (2003) Postpartum psikiyatrik bozukluklar. Birin-ci Basamak için Psikiyatri; 2: 42-46.
Dietz PM, Williams SB, Callaghan WM, Bachman DJ, Whit-lock EP, Hornbrook MC (2007) Clinically identified ma-ternal depression before, during, and after pregnancies ending in live births. Am J Psychiatry; 164: 1515-20. Fairlie TG, Gillman MW, Rich-Edwards J. (2009) High
preg-nancy-related anxiety and prenatal depressive symp-toms as predictors of intention to breastfeed and breast-feeding initiation. J Womens Health; 18: 945-53.
Freeman MP (2009) Postpartum depression treatment and breastfeeding. J Clin Psychiatry; 70: 35.
Gereklio¤lu Ç, Poçan AG, Baflhan ‹ (2007) Annelerin do-¤um sonras› psikiyatrik sorunlar›. Türkiye Klinikleri J Gynecol Obstetri; 17: 126-133.
Glasser S, Barell V, Boyko V, Ziv A, Lusky A, Shoham A, et al. (2000) Postpartum Depression in an Israeli Cohort: Demographic, Psychosocial and Medical Risk Factors. J
Psychosom Obstet Gynaecol; 21: 99-108.
Grote NK, Bridge JA, Gavin AR, Melville JL, Iyengar S, Ka-ton WJ. (2010) A meta-analysis of depression during pregnancy and the risk of preterm birth, low birth we-ight, and intrauterine growth restriction. Arch Gen Psychiatry; 67: 1012-24.
Görak G. (1999) Yenido¤an yo¤un bak›m ünitesinde yatan riskli yenido¤anlar›n anne ve babalar›ndaki anksiyete düzeylerinin belirlenmesi ve karfl›laflt›r›lmas›, ‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Bilim Uzmanl›¤› Tezi, ‹stanbul.
Howell EA, Mora PA, DiBonaventura MD, Leventhal H. (2009) Modifiable factors associated with changes in postpartum depressive symptoms. Arch Womens Ment Health; 12: 113-120.
‹nand› T, Elçi ÖÇ, Öztürk A, E¤ri M, Polat A, fiahin TK (2002) Risk factors for depression in postnatal first year, in eastern Turkey. International Journal of Epidemiological; 31: 1201-1207.
Kara B, Çakmakl› P, Nacak E, Türeci F (2001) Do¤um son-ras› depresyon. Sted; 10: 333-334.
Karaçam Z, Öz F, Taflk›n L (2004) Postpartum depresyon: Önleme, erken tan› ve hemflirelik bak›m›. Sa¤l›k ve Top-lum Dergisi; 3: 14-15.
Karamustafal›o¤lu N, Tomruk N (2000) Postpartum hüzün ve depresyonlar. Duygudurum Bozuklu¤u Dizisi; 2: 64-71.
Kopelman RC, Moel J, Mertens C, Stuart S, Arndt S, O'Hara MW (2008) Barriers to care for antenatal depression. Psychiatr Serv; 59: 429-432.
Kurçer MA, Kelefl E (2009) Do¤um sonras› depresif belir-tilere sigaran›n ve gebelikteki baz› sorunlar›n ilk ve 60. günlerdeki etkisinin karfl›laflt›r›lmas›. TAF Preventive Medicine Bulletin; 8: 323-328.
Lee AM, Lam SK, Sze Mun Lau SM, Chong CS, Chui HW, Fong DY. (2007) Prevalence, course, and risk factors for antenatal anxiety and depression. Obstet Gynecol; 110: 1102-12.
Lee DT, Yip AS, Leung TY, Chung TK (2000) Identifying women at risk of postnatal depression; prospective lon-gitudinal study. Hong-Kong Med J; 6: 349-354.
Lwellyn AM, Stowe ZN, Nemerrof CB (1997) Depression during pregnancy and the puerperium. J Clin Psychiatry; 58: 26-32.
Lydon-Rochelle MT, Holt VL, Martin DP (2001) Delivery method and self-reported postpartum general health status among primiparous women, Paediatr Perinat Epidemiol; 15: 232–24.
MacArthur C, Glazener CMA, Wilson PD , Herbison GP, Gee H, Lang GD et al. (2001) Obstetric practice and fae-cal incontinence three months after delivery. Br J Obstet Gynaecol; 108: 678-683.
Mamun AA, Clavarino AM, Najman J M, Williams G M, O’Callaghan M J, Bor W (2009) Maternal depression and the quality of marital relationship: A 14-year prospec-tive study. J Womens Health; 18: 2023–31.
depres-yon. Türkiye Klinikleri J Med Sci; 29: 206-214.
Nur N, Çetinkaya S, Bak›r DA, Demirel Y (2004) Sivas il merkezindeki kad›nlarda postnatal depresyon prevalans› ve risk faktörleri. Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi; 26: 55-59.
Özdemir S, Marako¤lu K, Çivi S (2008) Konya il merkezin-de do¤um sonras› merkezin-depresyon riski ve etkileyen faktör-ler. TAF Preventive Medicine Bulletin; 7: 391-398. Sabuncuo¤lu O, Berkem M (2006) Ba¤lanma biçemi ve
do¤um sonras› depresyon belirtileri aras›ndaki iliflki: Türkiye’den Bulgular. Türk Psikiyatri Dergisi; 17: 252-258.
Salg›n A, Gökçay G, Yücel B ve ark. (2007) Effects of post-partum depression on breastfeeding and child develop-ment. ‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi; 70: 70-73.
Sevil Ü, Saruhan A, Ertem G, Kavlak O (2004) Kad›nlar›n do¤um öncesi ve do¤um sonras› anksiyete ve depres-yon düzeylerinin ve bunlara etki eden faktörlerin in-celenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Der-gisi; 18: 67-76.
Sünter AT, Güz H, Canbaz S, Dündar C (2006) Samsun il merkezinde do¤um sonras› depresyonu prevelans› ve
risk faktörleri. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derne¤i Derg; 3: 26-31.
fienol S, Yüksel N (1997) Kad›n psikolojisi ve kad›nlara öz-gü ruhsal sorunlar. STED; 6: 93-96.
fientürk V (2008) Gebelik ve do¤um sonras› dönemde s›k görülen ruhsal bozukluklar. Kriz Dergisi; 16: 25-34. Tafldemir S, Kaplân S, Bahar A (2006) Do¤um sonras›
dep-resyonu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi; 1: 105-118.
Thompson JF, Roberts CL, Currie M, Ellwood DA. (2002) Prevalence and persistence of health problems after childbirth: Associations with parity and method of birth. Birth; 29: 83-94.
Van Doesum KT, Hosman CM, Riksen-Walraven JM, Hoef-nagels C (2007) Correlates of depressed mothers’ sen-sitivity toward their infants: the role of maternal, child,and contextual characteristics. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 46: 747-56.
Vural G, Akkuzu G (1999) Normâl vajinal yolla do¤um primipar annelerin do¤um sonu 10. günde depresyon yayg›nl›klar›n›n incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi; 3: 33-37.
